Cuối tháng chạp sau mười ngày chiến đấu, trận địa bám của Liên khu I đã hoàn thành.

Phía Nam, từ ngã tư Đường Thành qua Hàng Bông, Hàng Gai sang Cầu Gỗ, Hàng Thùng.

Phía Tây, từ ngã tư Đường Thành - Hàng Bông qua Hàng Điếu, Hàng Gà lên Hàng Cót.
Phía Bắc, từ Hàng Lược sang Hàng Khoai

Phía Đông là đường Bờ Sông, hai đoạn phố Trần Nhật Duật và Trần Quang Khải.

Cả khu vực này với những đường phố, ngõ ngách chật hẹp ngoắc ngéo, với hàng nghìn ngôi nhà cao thấp khác nhau, xen nhau như bát úp, nay đã kết thành một khối, biến thành một trận địa phòng ngự kiên cố. hạn chế được uy lực sát thương của bom đạn địch, một loại trận địa đặc biệt phức tạp. Các đầu đường đi vào khu vực này đều đã được bịt kín bết, không chỉ sừng sững một chiến lũy chắn ngang, mà hai ba lớp nối tiếp nhau. Ở đây đường xá không còn là lối đi lối lại nữa, ngổn ngang các thứ vật chướng ngại, chằng chịt những con hào cắt ngang. Đường giao thông bây giờ nằm kín ở bên trong các ngôi nhà, đi ở tầng dưới từ nhà này luồn lỗ đục tường thông sang nhà khác, đi ở tầng trên từ gác nhà này sang gác nhà khác, nếu phải qua đường thì đã có hào giao thông.


Cả khu vực trụ bám đã hoàn thành và được tiếp tục củng cố cho ngày thêm vững chắc, tạo thêm khó khăn cho địch, muốn gặm từng miếng nhỏ cùng khó chứ hoàn toàn không thể thọc sâu chia cắt lớn được. Nhưng sự vững chắc của khu vực trụ bám này, yếu tố chính là ý chí, là lòng tin của những con người đã được thử thách, đã thu hoạch được nhiều kinh nghiệm qua mười ngày vật lộn ghìm chân một kẻ thù mạnh hơn mình gấp nhiều lần.


Vững chắc như thế nào?

Ta có thể giữ trận địa này được lâu ngày không? Các anh tự vệ Hàng Da, Hàng Điếu trả lời cả quyết:

- Thì từ hôm đầu kháng chiến, chúng nó đã thọc vào đây và bây giờ chúng tôi vẫn ngồi ở đây. Chiến lũy của chúng tôi lại cao hơn, dày hơn hôm ấy nhiều, có thể nói vững như tường thành, và quan trọng hơn cả là chúng tôi bắn trúng hơn. Chẳng ngày nào là không có xác địch nằm phơi trên mặt đường trước mắt chúng tôi. Mới đây, một xe díp lao đến phố Đường Thành. Đồng chí Hiệp Hòa nổ phát thứ nhất bắn thủng lốp bánh trước, xe đâm vào vỉa hè, khựng lại. Trên xe có 3 tên địch, thì hai đứa nhanh chân lẩn thoát, còn tên lái xe vướng tay lái lúng túng một tí, liền bị trúng đạn. Hiệp Hòn bắn viên thứ hai, nó ôm bụng đi lào đảo được mấy bước ngã vật xuống. Chúng tôi lấy xăng krếp của hiệu giầy Lâm Thịnh ra đốt xe, thu vũ khí, thu một cặp da có nhiều tài liệu, giấy tờ và một tập ảnh gia đinh Mê-la Sa-vi-ê.


Cũng câu hỏi này đặt ra với các anh tự vệ khu Đông kinh nghĩa thục, những người đang giữ một đoạn chiến tuyến chống chọi với những cuộc tiến công dữ dội của địch, vì từ phía Hồ Gươm, phía Nhà Hát lớn đánh lên, toàn đường rộng rãi, có những vườn hoa bãi cỏ rộng, chúng dễ triển khai xe tăng và pháo binh... Các anh trả lời:

- Chúng tôi đã được thử thách nhiều lần rồi. Đúng thế đoạn chiến tuyến này đã được thử thách và tỏ ra vững chắc.

Ngày 22, một đại đội địch với 2 xe tăng, 2 xe thiết giáp đánh vào chiến lũy ngã tư Lò Sũ - Hàng Dầu. Đội tự vệ Hàng Bồ, Gia Ngư và 2 chiến sĩ Vệ quốc đoàn chiến đấu rất dũng cảm, đánh lui nhiều đợt xung phong của địch. Chúng không phá nổi chiến lũy, lại còn bị thương vong nhiều.


Sớm hôm sau. ngày 23, địch lại kéo đến cái chiến lũy hôm qua bị đạn phá trơ cọc sắt, cọc bê tông cốt sắt thì hôm nay lại như con đê sừng sững chắn ngang đường. Chúng tập trung bắn vào các nhà cao tầng quanh đó để yểm hộ cho bộ binh xông lên đặt mìn, phá lũy. Những mặt nhà này chìm trong khói bụi. Nhưng cứ tốp địch nào mò tới gần chiến lũy là lại có tên bị dính đạn của la không biết từ đâu bắn ra, phải khênh nhau quay trở lại. Đến quá trưa, chiến lũy vẫn hiên ngang đứng đó, những ngôi nhà cao tầng bị bắn phá tung cửa sổ, xập mái, thủng tường vẫn gan lì đứng đó lặng thinh. Xe tăng địch không dám vào gần. Chúng sợ những chai xăng krếp từ một ô cửa sổ trống huếch hoác của một nhà nào đó ném ra, nên cứ từ xa chúng dội đạn tới. Không ăn thua gì, chúng đành bảo nhau cút.


Ngày 24, xe tăng, xe bọc thép địch lại kéo nhau đến bắn phá chiến lũy đầu phố Hàng Đào, rồi góc phố Cầu Gỗ - Đinh Liệt. Đất, gạch vỡ, vôi cát tung bụi mù mịt cả một khu vực. Chúng đổ đạn hàng giờ mới bóc được cái vỏ ngoài của chiến lũy Hàng Đào, để thấy rõ cái cốt bên trong là hai toa tàu điện nằm chặn ngang đường, và cái cốt bên trong của chiến lũy đầu phố Cầu Gỗ - Đinh Liệt là những khung xe ô-tô, xe bò... rồi yên trí vào uy lực của đạn pháo đã bắn phá tan tành các mặt nhà, các đầu hồi nhà quanh đó nhằm triệt phá những ổ súng lợi hại của tự vệ chống lại sức tấn công của chúng. Tiếp đó, xe tăng ậm ạch tiến lên dẫn bộ binh theo sau. Nhưng chúng có ngờ đâu là anh em tự vệ Hàng Đào và Cầu Gỗ, vẫn gan dạ ẩn nấp trong các hầm hố ở dưới thấp, hoặc trong các ụ súng ở trên cao, kiên trì hàng mấy tiếng đồng hồ, chờ cho chúng đi vào tầm súng của mình, ở đầu phố Đinh Liệt, 7 tên địch đổ một loạt và ngay lúc đó, lợỉ dụng địch đang lúc rối loạn, hàng ngũ chưa kịp cứu nhau, tự vệ Cầu Gỗ xung phong ra đường thu súng địch, rồi lại nhanh chóng biến đi ngay.


Vòng quanh trận địa trụ bám của Liên khu I, tất cả các đầu đường đều là chiến lũy, và nhiều chiến lũy đã được thử thách như ở Hàng Đào, Hàng Đậu, Cầu Gỗ.

Trận địa trụ bám đã hoàn thành và tiếp tục được củng cố.

Tất cả các chiến sĩ đứng trên trận địa này, ba bề bốn bên đều là đất địch chiếm cả. Nhưng ai nấy đều tin rằng: "Nhất định thủ đô sẽ chiến thắng quân thù. Chúng muốn nhanh chóng chiếm lấy Hà Nội rồi đánh tỏa đi các nơi, song chúng đang bị hóc. Trận địa Liên khu I như cái xương nằm ngang họng lũ thực dân, không dễ gì mà chúng móc được xương ra.

Những ngày 27, 28. Khi ở bên kia, địch đã chiếm được Sở Thủy lợi, sở Giao thông công chính, Tòa án Hàng Tre, thì ở bên này, ở phía tây Hồ Gươm, khu vực Bảo Khánh, Hàng Trống, Hàng Hành trở thành đột xuất. Sáng 27, lực lượng tự vệ các phố này đánh bật được một cuộc tiến công của địch. Nhưng đến chiều, do ta chủ quan sơ hở, địch lọt vào sâu mới biết, đồng chí chỉ huy bị trúng đạn ngã gục ngay khi vừa được báo tin "có địch". Thế là rối loạn, vỡ trận.


Địch chiếm được khu vực Bảo Khánh, Hàng Trống, Hàng Hành lúc xế chiều xẩm tối 27. Chúng phun xăng đốt nhà mở đường chuẩn bị đánh sang Hàng Gai.

Sáng 28, các chiến sĩ ta đóng trên tuyến Hàng Gai thức dậy rất sớm, phải thắp nến để ăn cơm. Tại nhà chị Lợi, ngôi nhà ba tầng kiên cố bậc nhất của phố Hàng Gai, bên dãy số lẻ, anh em đang uống nước, hút thuốc, nghe đồng hồ quả lắc treo tường vừa đánh chuông báo 4 giờ 30 thì một tiếng nổ như tiếng sét: đạn pháo địch nổ trên tầng ba. Rồi cứ thế, liên tục, lúc thưa, lúc mau, địch bắn pháo, bắn súng cối rải dọc hai dẫy phố Hàng Gai. Nhiều mái nhà đổ sụp. Một số nơi bốc cháy.


6 giờ 30, lại một trận bắn phá nữa, dữ dội hơn. Pháo địch đặt ở Bờ Hồ, chỗ nhà Thủy tạ nhằm vào các nhà cao tầng bên dãy số lẻ. Rồi từ phố Bảo Khánh từ ngõ Hàng Hành, bộ binh địch luồn qua các ngôi nhà đổ, nhà cháy, đánh thọc vào quãng giữa phố Hàng Gai.


Lực lượng của ta đóng giữ phố Hàng Gai khá mạnh. Tuyến 1, bên dãy nhà số lẻ là đơn vị Vệ quốc đoàn, có 5 tiểu đội. Đơn vị này do trung đội trưởng Lưu Đình Quế chỉ huy đã chiến thắng ở Tòa Thị Chính ngày 22, và ngay sau đó lại chống chọi với địch một trận nữa, giữ vững đoạn trận địa ở cuối phố Hàng Bông.


Tuyến 2, bên dãy nhà số chẵn là đơn vị hỗn hợp tự vệ chiến đấu, công an, tự vệ các phố Hàng Gai, Hàng Trống, Bảo Khánh, Tô Tịch. Người chỉ huy là Anh Dũng, trung đội trưởng tự vệ chiến đấu.

Ta đánh lui tất cả các đợt tiến công của địch từ sáng đến trưa ngày 28, Một số tay súng lợi hại xuất hiện trên chiến tuyến, nổi nhất là anh học sinh trung học Lương Vị, mới tuổi 17. Tự vệ Hàng Gai ai cũng biết tài bắn các bin của Vị, cái chai Văn Điển đặt trước mặt, cách bốn năm chục mét, anh chỉ nheo mắt, gõ một phát là thành vụn thủy tinh. Nhưng cho đến sáng ngày 28 nảy, đã bao nhiêu người có thành tích bắn Tây rồi, còn anh thì chịu cái tiếng không hay "bắn trượt hết". Mấy hôm trước địch chạy đi chạy lại lông nhông trên ngã tư Hàng Bông - Lý Quốc Sư - Hàng Mành, từ cuối phố Hàng Gai bắn sang khoảng cách không đến trăm mét, anh nổ súng dồn dập không được viên nào trúng địch. Vi sao vậy? Mới đầu, Vị rất hoang mang, mất tự tin. Sau, anh tự tìm ra nguyên nhân: hồi hộp, hấp tấp trước những mục tiêu không phải là cái chai, cái cọc gỗ hay con chim, con vịt giời. Vào trận hôm nay, Lương Vị thành công ngay, Từ cuối phố Hàng Gai nhìn chéo sang Hàng Trống, anh bình tĩnh, thận trọng bám chặt lấy một tên địch thập thò nấp sau cái thùng xe chở rác mà ta lật nghiêng làm vật chướng ngại. Anh hạ được nó bằng một viên đạn. Rồi đến trưa thì suốt dãy số chẵn của phố Hàng Gai xôn xao với cái tin "Vị bắn được một đống Tây ở trong nhà Rếch". Đó là hiệu may âu phục REX. Địch đặt mìn phá tung cửa, ném lựu đạn. Cả căn buồng rộng mịt mù khói bụi. Cách một mảnh sân nhỏ. lại một buồng nữa, có lỗ thông tường sang các nhà hai bên. Vị gan góc ngồi lì ở đây chờ đợi, thế nào cũng có đứa sẽ xông vào. Và anh đã giật thót mình khi bụt khỏi loãng ra. Không phải một vài tên địch mà tám chín cây thịt to lớn lừng lững ngay trước mắt. Anh cố trấn tĩnh, trước hết bắn tên xa nhất còn đang thập thò ở ngưỡng cửa ra vào, dùng xác nó làm vật cản. Khẩu các-bin của anh nổ đôm đốp hết trọn băng đạn các-bin: không tên giặc nào chạy thoát ra khỏi nhà Rếch. Anh bị trúng một viên đạn địch, may mắn thay chỉ cái mũ sắt Nhật bị bẹp một chút.


Đến trưa, ta gây cho địch nhiều thiệt hại về sinh lực. Lực lượng ta có công sự ẩn nấp tốt nên ít bị thương vong. Tuy nhiên, trận địa lại bị tàn phá nặng nề, nhiều nhà đổ tường, tung cửa, xập mái, nhiều nhà cháy, tạo ra những khoảng trống. Lại nữa, do tập trung đối phó với địch ở mặt Hàng Gai nên đã mất cảnh giác ở mặt Hàng Bông. Giữa trưa tự vệ Hàng Bông bị đánh bất ngờ, không có lực lượng ứng cứu kịp thời, phải bỏ tất cả các vị trí bên dãy số lẻ (nhà Tân Dân, nhà A-đi-a…) dồn sang bên dãy số chẵn. Và thế là địch mở thêm được một hướng áp tới ngã tư Hàng Bông - Hàng Trống - Hàng Hòm - Hàng Gai.


Trận Hàng Gai bước sang giai đoạn quyết liệt lúc 15 giờ 15 phút. Từ đầu phố, cuối phố, địch đánh kẹp lại, từ phố Bảo Khánh, ngõ Hàng Hành, địch thọc vào giữa chính diện.

Hiệu thuốc Noóc-man ở cuối phố Hàng Gai và mấy ngồi nhà sát liền đó là vị trí chiến đấu của tiểu đội Hoàng Văn Đào. Mấy lần địch lọt được vào tầng dưới nhà Noóc-man, ta từ tầng trên đánh xuống, từ nhà bên đánh sang, lại giành lại được vị trí này. Cuối cùng địch phun xăng đốt, lửa chảy lan từ nhà này sang nhà khác, ta không chịu nổi, phải lùi một đoạn, rút về giữ đình Hàng Gai, giữa những đống gạch ngói ngổn ngang.


Chiếm được nhà Noóc-man, địch có lợi thế tiếp tục đẩy mạnh đà tiến công. Nhằm hướng cây đa cổ thụ bên đình Hàng Gai, súng cối của chúng câu đạn liên hồi. Các tổ chiến đấu của ta dựa vào các căn buồng chưa bị phá xập, chưa bị cháy, kiên trì đánh chặn. Có những tổ bị chia cắt phải chiến đấu độc lập, dè sẻn từng viên đạn, phải dùng gạch ném giả làm lựu đạn. Trong gần một tiếng đồng hồ, ta và địch quần nhau, lấn nhau từng bức tường. Địch chiếm nhà bên này ta giữ nhà bên cạnh. Có chỗ địch ở tầng dưới, ta ở tầng trên. Sau ta có quân tiếp ứng, hai tiểu đội mới đến đang sung sức đánh bật được địch ra khỏi khu vực quanh đình Hàng Gai lúc 16 giờ 35.


Mục tiêu chính của địch trong cuộc tiến công náy là nhà Chí Lợi, ngôi nhà cao nhất, kiên cố nhất bên dãy số lẻ Hàng Gai. Hai tầng trên của nhà Chí Lợi bị pháo địch phá toang hoắc từ ban sáng, ta giữ tầng thấp và những ngôi nhà kề bên. Khi địch chiếm được nhà Noóc-man ở cuối phố, thì ở đây chúng cũng tới được đến sát chân tường nhà Chí Lợi, nhưng rồi phải rút lui ngay, để lại gần chục xác chết. Khi địch bị đánh bật ra khỏi khu vực quanh đình Hàng Gai, thì ở đây ta đang gặp khó khăn: nhà Chí Lợi hầu như bị chơ vơ các nhà kề bên bị phá xập tường, tung mái. Các tổ chiến đấu giữ các căn nhà này bị địch tấn công bằng lựu đạn hỏa mù, lựu đạn cay, cả chất cháy nữa, phải rút xuống giao thông hào thoát ra ngoài đường. Trong tình hình đó địch kéo pháo đến gần bắn thẳng vào tầng dưới cùng nhà Chi Lợi. Trung đội trưởng Lưu Đình Quế phán đoán sau đợt bắn phá này địch xung phong. Anh cho một tiểu đội ứng cứu đến chờ sẵn, chờ địch ngừng bắn sẽ leo lên giữ các tầng gác nhà Chí Lợi, phối hợp cùng tiểu đội đang ẩn nấp trong hầm tầng dưới tiêu diệt địch. Nhưng địch hành động nhanh hơn. Chúng lọt vào lặng lẽ chiếm một căn buồng của tầng dưới nhà này rồi, mà anh em ta nấp trong hầm vẫn không hay biết. Cuối cùng, quân ứng cứu phải đánh lạc hướng địch, thu hút địch tạo điều kiện cho đồng đội rút ra khỏi hầm nhà Chí Lợi.


Tiếng súng trên tuyến Hàng Gai ngừng lúc 18 giờ. Địch đóng hai vị trí: Nhà Noóc-Nam và nhà Chí Lợi. Giữa hai vị trí địch này ta vẫn giữ khu vực đinh Hàng Gai. Đến nửa đêm, theo lệnh của Ủy ban Kháng chiến Liên khu, quân ta rút hết về bên dãy số chẵn.

Ngày 24, Hồ Gươm ở chính giữa, chia khu Hoàn Kiếm thành hai tiểu khu hầu như tách rời nhau. Tiểu khu I ở phía đông hồ Gươm, nơi tập trung các cơ quan của Trung ương và của Hà Nội cũng là nơi địch cắm sẵn nhiều vị trí lợi hại, những bàn đạp quan trọng của kế hoạch đánh úp thủ đô.


Tiểu khu I là trọng điểm tiến công của địch từ hôm 19. Đêm ấy, chúng chiếm Nhà Hát lớn. Ngày 21, chúng chiếm được khu vực Bắc bộ phủ, Ngày 22. chúng đánh Tòa Thị Chính, một trận đẫm máu. Ngày 23, chúng chiếm được Tòa Thị Chính rồi đánh thốc qua Nhà đèn Bờ Hồ, Sở Thủy Lâm đến phố Lò Sũ.


Sáng ngày 24, trên địa bàn Tiểu khu I - Hoàn Kiếm, ta còn giữ hai vị trí: Tòa án Hàng Tre và sát ngay đó chỉ cách một đường nhỏ hẹp của phố Lò Sũ là Sở Giao thông công chính (nay là Bộ thủy lợi). Nhưng ta chỉ cầm cự được với địch cho đến chiều tối thì phải bỏ hết.


Bên Tòa án Hàng Tre, ta có một tiểu đội Vệ quốc quân với một số tự vệ phố Hàng Vôi nhưng bị đánh bất ngờ, chỉ cầm cự được chốc lát rồi phải phân tán rút lui. Ngược lại, lực lượng ta ở bên Sở Giao thông Công chính do trung đội trưởng Bùi Quý Quận chỉ huy, cũng tương đương như ở Tòa án Hàng Tre, cũng bị địch bao vây khống chế bốn bề, nhưng chặn được địch rất lâu ở ngoài vị trí nên gây được cho chúng nhiều thiệt hại, Khi địch lọt vào rồi, ta lại bắt chúng trả giá ở từng căn phòng, từng nhà. Cuối cùng trời tối ập xuống, địch chưa kiểm soát được mọi ngóc ngách của tòa nhà nhiều buồng, nhiều tầng này, phải rút ra. Nhưng ta cũng không chiếm lại nữa. Trận đánh quyết liệt nổi lên nhiều tấm gương chiến đấu cảm tử:  Tiểu đội trưởng Luân hy sinh khi khẩu súng trong tay không còn một viên đạn. Những người dự trận nói rằng: "hôm nay ít nhất cũng phải có hai chục thằng giặc gục ngã trước mũi súng của anh Luân". Một Vệ quốc quân nữa cũng thuộc đại đội Bắc Bộ phủ với anh Luân. cũng đánh đến viên đạn cuối cùng. Tên anh là Khoát, bắn hết đạn, anh chui xuống hầm ẩn nấp chờ đêm tối sẽ tính sau. Bị địch phát hiện anh lần sâu trong hầm. Chúng gọi hàng, anh lặng thinh. Chúng ném lựu đạn nhưng mảnh đạn không tới, chỗ anh đứng khuất, tối đến, thấy im ắng. anh ra khỏi nơi ẩn nấp, vượt tường tìm về đơn vị với khẩu súng hết đạn. Không thông thuộc đường phố Hà Nội nên chỉ có vài trăm mét mà anh đi quanh quanh thành chục cây số. Lần mò trong đêm tối, gặp một dòng người chuyển động im lặng, anh nhập vào, đi mãi đến lúc qua gầm cầu Long Biên mới biết rằng đây là dòng người dân phố tản cư ra hậu phương. Nhưng còn biết làm thế nào nữa, anh đành tiếp tục đi theo lên đến Quảng Bá, Tứ Tổng để rồi đến đêm sau cùng trở vào Liên khu 1 với anh chị em giao thông liên lạc của đội du kích Hồng Hà


Đêm 24 rạng ngày 25. Ta tập kích nhà tướng Moóc-li-e ở ngã ba đường Hàng Trống - Nhà thờ lớn,

Các chiến sĩ Vệ quốc quân, tự vệ chiến đấu, công an xung phong, tự vệ thành tham dự trận này đều chưa ai từng có một lần đánh tập kích, kể cả người chỉ huy là trung đội trưởng Anh Dũng. Tuy nhiên mọi người đều náo nức, tin rằng sẽ làm nên chuyện. Số người được chọn đã nhiều, nhưng khi xuất kích thì lại có hàng chục người cũng đeo lựu đạn, xách kiếm lần đi theo, họ biết, trong nhà Moóc-li-e có một trung đội địch ở tầng trên, tầng dưới, ở các ụ súng xếp bằng những bao tải đất đặt rải rác quanh vườn, mạnh nhất là ụ súng trước cổng ra vào, có đại liên quét dọc đường phố Nhà thờ và đường Hàng Trống. Không ai coi thường súng đạn. Song họ tin rằng đánh được vì họ rất thông thuộc địa hình. Phía sau nhà Moóc-li-e là đường Lê Thái Tổ, ven bờ hồ nhiều cây to, ta có thể bí mật đến gần, nhảy qua tường vào trong sân. Phía bắc là một biệt thự bỏ trống, từ phố Bảo Khánh vào ẩn trong biệt thự này rồi bất thần vượt tường rào sang sàn nhà Moóc-li-e, không khó khăn gì lắm. Bí mật, bất ngờ, xung phong mạnh là có thể nhanh chóng thành công...


Trận đánh lúc đầu diễn ra gần khớp như dự kiến:

- 19 giờ 45, ta chiếm lĩnh trận địa. Thỉnh thoảng địch nổ một tràng súng mảy có kèm đạn lửa, lúc bắn ra phía Hồ Gươm, khi bắn về phía phố Bảo Khánh.

- Đúng 20 giờ 30, có lệnh phát hỏa. Một loạt trung liên nhả đạn bắn thẳng vào ụ súng ở cổng nhà Moóc-li-e. Đồng thời các tổ đột nhập vượt lường, các phía vang rộn tiếng xung phong. Địch bị đánh bất ngờ, lúng túng trở tay không kịp. Ta chiếm được tầng dưới nhà Moóc-li-e. Nhưng đến đây thì tình thế đảo ngược: địch có hầm ngầm mà ta không biết, không chuẩn bị trước nên lúng túng. Từ hầm ngầm, địch bắn ra, từ trên gác địch đánh xuống, toàn ném lựu đạn...


Trận đánh kéo dài, nhiều lần ta đánh lên tầng hai nhưng bị hỏa lực địch đồ dồn bịt cầu thang gác không lên được. Địch cố phát huy mọi hỏa lực đánh bật ta ra, nhưng cũng không xong.

Quá nửa đêm, địch phải gọi quân ứng cứu. Hai xe tăng dẫn một trung đội từ phía đường Tràng Thi theo đường Hàng Trống tiến rất chậm đến trước nhà Quốc hội (nay là phòng bán vé máy bay dân dụng ở góc phố Hàng Trống - Lê Thái Tổ) thì bị chặn đứng. Xe tăng địch sợ bị đánh bom ba càng phải lùi lại, còn bộ binh địch vì không có xe tăng đi kèm cũng không dám tiến lên nữa.


Giữa lúc này ở trong nhà Moóc-li-e quân ta được tiếp tế vũ khí đã mở một đợt tiến công mới. Ta dùng xăng đốt hầm ngầm vả cầu thang gác. Lửa cháy sáng rực Nhưng rồi ta vẫn không đánh lên gác được.

Trận đánh kết thúc lúc 4 giờ 30 ngày 26 tháng 12. Ta thu được ba khẩu súng trường, 4 tiểu liên.

Ngày 23. Đơn vị Vệ quốc đoàn vừa đánh thắng ở khu vực tòa Thị Chính được lệnh di chuyển ngay về phố Hàng Bông. Theo nhận định của Ủy ban kháng chiến Liên khu I, thì rất có thể là trong ngày 23 tháng 12, địch sẽ đánh vào Hàng Bông, Hàng Gai, mà chủ yếu là Hàng Bông. Đường phố này đang bị uy hiếp mạnh. Ta đã phải bỏ trống giữa phố, nửa phố còn lại có 3 đường cắt ngang (đường Quán Sứ, đường Phủ Doãn và đường Lý Quốc Sư) thì những vật chướng ngại của hai đường Quán Sứ và Lý Quốc Sư lại không bảo đảm ngăn cản được xe tăng địch từ đường Tràng Thi xốc tới. Hơn nữa, địch mới chiếm nhà thương Phủ Doãn, mà từ sau lưng nhà thương này nhảy sang các vị trí của ta như nhà Tân Dân, nhà Adia bên dẫy số lẻ phố Hàng Bông chỉ vài chục bước. Mấy hôm liền, bộ binh địch đã thọc tới ngã tư Quán Sứ - Hàng Bông - Hàng Da. Sáng ngày 21, một tốp lính địch từ nhà thương Phủ Doãn bất ngờ thọc sang một ngôi nhà ở dãy số lẻ Hàng Bông. Đội trưởng tự vệ Khôi Thành và anh Thành, con trai của ông bắn được hai tên.


Cuộc tiến công của địch vào phố Hàng Bông ngày 23 tháng 12 khởi sự từ lúc 3 giờ đêm. Chúng câu đạn súng cối vào các phố Hàng Bông, Hàng Gai... Sáng ra, cánh quân từ phía vườn hoa Cửa Nam tiến rất thận trọng vào đoạn cuối phố Hàng Bông, ở đây không có lực lượng của ta, nhưng đường nhiều cây đổ, xe tăng không vượt qua được nên bộ binh địch không dám tiến sâu.


Cánh quân địch xuất phát từ đường Tràng Thi chia làm nhiều mũi theo các đường Quán Sứ, Phủ Doãn, Lý Quốc Sư, Hàng Trống.

Trận đánh diễn ra ở nhiều nơi, trên các ngả đường tiến quân của địch. Súng nổ ran cho đến 10 giờ thì giảm dần rồi lại rộ 1ên từ giữa trưa. Địch tăng thêm lực lượng. Thêm nhiều mái nhà của phố Hàng Bông Hàng Gai bị đạn súng cối phá xập. Khu vực bên canh nhà thờ lớn, các phố Ẩu Triệu, Ngõ Huyện, Thọ Xương, Lý Quốc Sư bị địch phun xăng đốt cháy rừng rực. Các đội tự vệ của các phố này đánh chặn rất quyết liệt song không thể hoạt động được trong vừng khói lửa phải dồn dần đến phố Chân Cầm, dựa lưng vào phố Hàng Bông.


Đến 14 giờ, địch lọt vào tới Hàng Bông. Nhiều đội viên tự vệ tự động rút lên Hàng Da, Hàng Nón. Nhiều vị trí chiến đấu bị bỏ trống. Tình hình đến mức có thể vỡ trận nhanh chóng. Ông Khôi Thành, người đội trưởng tự vệ có tiếng gan dạ, nổi tiếng bắn giỏi, đã diệt được nhiều địch với cây súng poọc-hoọc của mình, vậy mà đến lúc này cùng mất sắc mặt hồng hào, kêu la: "tôi không còn đủ tinh thần để chiến đấu nữa. Nguy ngập lắm rồi!". Ông thành thực bộc lộ với anh Vệ quốc quân Lưu Công Hùng, người mới được cử đến phố này giữ nhiệm vụ chính trị viên "Bác hãy bình tĩnh, phải bình tĩnh!", chính trị viên Hùng giao trách nhiệm cho ông đội trưởng tự vệ phố Hàng Bông dẫn một tiểu đội Vệ quốc quân ứng cứu, trấn vào những vị trí vừa bị bỏ trống.


16 giờ, địch dồn sức đánh vào nhà A-đi-a ở góc đường Phủ Doãn - Hàng Bông. Mục tiêu chính của chúng trong cuộc tiến công là ngôi nhà khách sạn ba tầng này... Ba chiếc xe tăng bắn nát, phá tung các cửa sổ, các cửa bày hàng của nhà A-đi-a. Bộ binh địch xung phong mấy lần đều bị đánh bật trở lại. Cuối cùng một chiếc xe tăng tiến đến trước cửa ra vào, vừa bắn vừa lao vào phá xập cửa. Tổ chiến đấu của đồng chí An Xỉ dùng lựu đạn và chai xăng krếp đốt cháy chiếc xe này. Cùng lúc đó, từ trên gác, các chiến sĩ ta ném lựu đạn và chai xăng krếp, tạo thành một hàng rào lửa vây quanh hai mặt nhà khách sạn.


Quân địch không dám xông vào lửa, song khói xăng đen kịt tỏa khắp các căn buồng tầng 1 nhà A-di-a, ta phải lùi vào phía sau, nên địch đã kéo được chiếc xe tăng đi.

Ngày 22. lực lượng Vệ quốc đoàn đóng trên địa bàn khu Hoàn Kiếm có hai đại đội của tiểu đoàn 101 đã được sắp xếp lại. Đại đội 1 sau trận Bắc bộ phủ rút vào khu Đông kinh nghĩa thục, tổ chức trận địa trụ bám vững chắc cùng lực lượng tự vệ các phố Hàng Bè, Bắc Ninh (nay là Nguyễn Hữu Huân), Hàng Mắm, Phát Lộc... Đại đội 2 chia làm hai bộ phận, một nửa cũng rút vào khu Đông kinh nghĩa thục, còn một nửa đóng giữ khu vực Tòa Thị Chính.


Sau khi ta bỏ trống Bắc bộ phủ thì khu vực Tòa Thị Chính trở thành đột xuất, mà cả bốn mặt đều là đường rộng, địch có điều kiện phát huy thế mạnh của xe tăng, xe bọc thép. Các chiến sĩ đều thấy hết sức khó khăn, nhưng ai nấy đã có quyết tâm rất cao. Đó là những chiến sĩ Cao Quảng, Hồng Bích, Hồng Quân, Hoàng Đào, Sẻn Chung, An Xỉ... những thanh niên của đất Cao Bằng, những chiến sĩ của trung đội bảo vệ tòa biệt thự của Hồ Chủ tịch ở số 8 Lê Thái Tổ, mới được điều về đây từ đêm 20 tháng 12 để giữ trận địa đột xuất, họ hiểu rõ nhiệm vụ, nhận rõ trách nhiệm: phải chôn địch ở đây, giữ trận địa này được thêm ngày nào thì ở phía sau, ta có thêm ngày ấy, thêm thời gian củng cố khu vực trụ bám của Liên Khu I. Họ quyết tâm đánh một trận khiến cho quân thù phải khiếp sợ, như đơn vị bạn đã đành ở Bắc bộ phủ.


Mờ sáng ngày 22, đứng trên vị trí quan sát ở nóc nhà Thị Chính, trung đội trưởng Lưu Đình Quế theo dõi địch vận chuyển lực lượng ở phía đường Tràng Thi, Hàng Khay, Tràng Tiền. Từ trục đường đó, địch chia ra hai cánh quân: một theo đường Đinh Tiên Hoàng bên ven Hồ Gươm, dừng lại trước vườn hoa Chí Linh; một nửa đi thẳng lên Nhà Hát lớn rồi quanh về trước Nhà Băng Đông Dương. Mỗi cánh có ba xe tăng dẫn đầu tiếp theo là 5 xe thiết giáp chở đầy lính. Khu vực Tòa Thị Chính bị uy hiếp ba mặt, nhưng ta nhanh chóng phát hiện được hướng tấn công chủ yếu của địch: phía Ấu trĩ viên (nay là Câu lạc bộ Thiếu niên) địa hình trống trải. Tiểu đội của Hoàng Văn Đào bố trí ở mặt này, nhưng ta dấu kín lực lượng, chỉ có vài khẩu súng trường lên tiếng lẻ tẻ khi bộ binh địch vượt hàng rào. Ta để cho chúng vào sâu trong sân mới nổ súng ném lựu đạn đồng loạt, rồi xông lên đánh bằng đao kiếm. Địch bị bất ngờ, vội vã tháo lui. Sau trận choáng váng này địch phải tốn khá nhiều đạn để yểm hộ cho nhau thu nhặt gần chục xác chết.


Đợt hai, địch bắn phá rất dữ dội. Phía mặt trước Tòa Thị Chính, nhiều cửa sổ bị bật tung, tường bị phá thủng một khoảng trống, nhưng bộ binh địch chỉ dập dình sau mấy xe tăng, xe thiết giáp. Mặt này ta có hai tiểu đội bố trí cả tầng trên, tầng dưới, có nhiều tay súng, lợi hại, địch không dám xông vào. Phía Ấu Trĩ viên, địch đánh rất thận trọng. Xe tăng bò đến giáp hàng rào bắn liên tục vào các điểm nghi ngờ có quân ta ẩn nấp. Tiểu đội Hoàng Văn Đào vẫn kiên trì chịu đựng chờ đến lúc bộ binh địch tiến vào sâu mới nhảy ra khỏi hầm ngầm đánh giáp lá cà. Hơn một tiểu đội địch bị diệt, bọn sống sót chạy tán loạn nấp sau xe tăng


Đến 13 giờ 10 phút, chúng mở đợt tiến công thứ tư. Một mảng tường Tòa Thị Chính đổ xập. Nhiều cửa gỗ bị đạn lửa bắn cháy. Địch bắn dồn dập kéo dài gần một tiếng rưỡi đồng hồ, rồi kéo nhau đi.

Trận đánh kết thúc lúc 15 giờ. Ta thu được 10 súng trường Mỹ và hai khẩu tiểu liên Tôm-xơn. Địch chết và bị thương khoảng 30 tên. Ta có 5 chiến sĩ bị thương và đồng chí Hồng Bích, dân tộc Tày, hy sinh trong khi xung phong đâm bom ba càng vào xe tăng địch.

Mặt phía Nam

Đây là khu Hoàn Kiếm. Đánh vào Liên khu I, địch nhằm hướng này.

Trong đêm 19, quân Pháp dồn sức tấn công các vị trí của ta trên trục đường từ ngã tư Cửa Nam qua các phố Tràng Thi, Hàng Khay, Tràng Tiền đến Nhà hát lớn, nhà Bác Cổ (nay là Viện bảo tàng lịch sử). Trục đường này cũng là ranh giới phía nam của khu Hoàn Kiếm, của Liên khu I.


Có hai trận quyết liệt đẫm máu.

Một trận kéo dài gần 5 tiếng đồng hồ diễn ra ở đồn Công an Hàng Trống, đoạn đầu phố Tràng Thi. Trung đội Công an xung phong giữ vị trí này đối chọi với một đại đội địch có hỏa lực rất mạnh, giết được hai chục tên, bắn hỏng bắn cháy 4 xe bọc thép. Nhưng ta cũng bị thiệt hại nặng phải bỏ vị trí.


Một trận đẫm máu nữa, tại Nhà hát lớn kéo dài từ nửa đêm cho đến sáng bạch. Trung đội Vệ quốc quân giữ vị trí này bị bao vây các các mặt, đã đánh đến viên đạn cuối cùng, gây cho địch nhiều tương vong. Cả trung đội chỉ có một chiến sĩ sống sót.


Sáng ngày 20. địch chiếm xong trục đường huyết mạch Cửa Nam - Nhà hát lớn. Từ đây chúng liên tục tiến công vào khu Hoàn Kiếm.

Ngày 20, lực lượng địch có khoảng một đại đội và 1 xe tăng, 8 xe bọc thép, dẫn đội hình từ Nhà băng Đông Dương (nay là Ngân hàng Trung ương) qua vườn hoa Con Cóc (còn gọi là vườn hoa cóc phun) đến khách sạn Mê-trô-pôn (nay là khách sạn Thống nhất).


Mở đầu trận đánh lúc 6 giờ 30, địch tập trung các cỡ súng bắn dồn dập vào chính diện khu vực Bắc Bộ phủ gồm có dinh Chủ tịch và Bộ Nội vụ. Tiếp đó, hai xe tăng xông lên hàng rào sắt phía trước dinh Chủ tịch mở đường cho bộ binh xung phong. Ta bắn mạnh, địch không vượt qua được hàng rào, phải kéo nhau lùi về phía sau vườn hoa Con Cóc.


9 giờ, địch tấn công lần thứ hai. Chúng dồn hỏa lực tập trung vào dinh Chủ tịch. Hai xe tăng húc đổ hai đoạn hàng rào xông vào trong sân và theo sau mỗi chiếc xe có khoảng một trung đội bộ binh. Các chiến sĩ Vệ quốc đoàn bình tĩnh bắn chặn địch diệt hơn chục tên và hầu như cùng lúc hai tổ bom ba càng đánh gục cả hai chiếc xe tăng. Nhân đà thắng lợi, ta phản kích mạnh. Địch rối loạn tháo lui.


Đến gần giữa trưa, địch tấn công lần thứ ba. Nhưng hàng giờ bắn phá, xông lên rồi lại lùi xuống mấy lần xung phong thất bại, chúng chuyển hướng đột phá, lướt qua bên sườn dinh Chủ tịch, theo dọc vườn hoa Chí Linh, đánh vào nhà Bưu điện nhằm chiếm lấy đó làm bàn đạp thọc sau lưng khu vực Bắc Bộ phủ. Ở đây ta có một tiểu đội vệ quốc đoàn và hơn chục anh chị em tự vệ. Địch lọt vào được, nhưng đến 14 giờ ta lại đánh bật chúng ra.


15 giờ, địch xung phong lần thứ lư. Chúng vượt được qua hàng rào, chiếm dải hào giao thông trong sân dinh Chủ tịch. Địch vào được là do hỏa lực ta yếu dần, đạn dược đã cạn, và cũng lúc này, bộ đội được lệnh lui về tuyến 2, phía sau dinh, giữ hầm nhà Bưu điện. Tuy nhiên không phải thế là trận Bắc bộ phủ đã kết thúc, mà ta đổi cách đánh.


Trên đường lên cửa lớn vào dinh Chủ tịch, ta chôn sẵn hai quả bom. Tổ đánh bom chờ cơ hội giật bom nổ đúng lúc quân địch đang reo hò xung phong. Khói bụi tung lên mù mịt, ta không quan sát được thiệt hại của địch, chỉ biết rằng chúng chết lặng đi hồi lâu. Tổ đánh bom lại rình tiếp một cơ hội nữa, giật kíp quả bom lớn đặt ở trong dinh khi quân địch xung phong vào đây. Nhưng bom không nổ. Anh chiến sĩ đánh quả bom này đang tức ứa nước mắt vì những tiếng reo mừng đắc thắng của quân địch từ trong dinh vọng ra thì chính trị viên Lê Gia Định xộc tới: "Để quả bom ấy cho tôi, chúng nó sẽ biết!". Anh nói rất bình tĩnh, rồi một mình xông lên.


Tổ đánh bom nhòa nước mắt nhìn người chính trị viên đại đội Bắc Bộ phủ lao vút vào dinh Chủ tịch và chờ đợi một tiếng nổ long trời và sau đó là cái nóc nhà tô lớn đó đồ ập xuống vùi xác quân thù. Nhưng chẳng thấy bom nổ, mà kỳ lạ thay, địch tháo lui tán loạn xô nhau chạy như bị đuổi đánh. Chúng chạy bạt ra ngoài hàng rào, lao qua đường sang bên vườn hoa Con Cóc, cả xe tăng, xe thiết giáp cũng nổ máy lùi ra xa. Thì ra, hành động xung phong quyết tử của Lệ Gia Định đã khiến cho kẻ thù bạt vía kinh hồn. Tiểu đội trưởng Nguyễn Hữu Quế vào trong dinh trinh sát thấy Lệ Gia Định đã tắt thở nằm bên cạnh quả bom lớn. Anh bị trúng đạn khi xông tới quả bom này. Nhưng những kẻ bắn anh đã hốt hoảng tháo chạy có đứa nào dám ngoái cổ trông lại để biết được rằng anh không đập được kíp bom, hoặc đuối sức đập trượt!


Địch không dám xung phong nữa. Chúng gọi máy bay. 4 chiếc khu trục Hen-cát kéo đến bổ nhào, bắn phá các hầm của ta ở sân trước, sân sau dinh Chủ tịch. Máy bay địch hoạt động trên bầu trời khu vực Bắc bộ phủ, vườn hoa Chí Linh, Tòa Thị Chính... cho đến lúc sẩm tối.

Mặt phía bắc

Ngay trong đêm 19 tháng 12, quân Pháp chiếm được đường Hàng Đậu và cầu Long Biên, cắt rời hai khu Trúc Bạch và Hồng Hà ra khỏi địa bàn Liên khu I. Thế là khu Đồng Xuân trở thành tiền tuyến phía bắc.


Ngày 20, khu Đông Xuân yên tĩnh mãi đến mãi quá chiều mới có vài chục tên mũ đỏ thọc vào phố Hàng Giấy. Tự vệ nổ súng tới tấp nhưng chẳng kết quả gì, phần vì  bắn chưa thạo, súng trường lại giật mạnh, phần vì hồi hộp vội vàng, khi địch sắp vào đến cuối phố chính trị viên Nguyễn Đình Cơ ra lệnh cho anh em chuẩn bị lựu đạn, pháo ném, đồng thời cho nổ một bánh pháo ở trong thùng sắt tây, giả làm tiếng súng máy. Bọn địch lúc đầu chỉ nghe tiếng súng trường của ta nổ rời rạc thì coi thường, đến khi thấy tiếng nổ rền, tưởng là ta bắn súng liên thanh liền chùn lại. Địch bị mắc lừa, các chiến sĩ ta bồi tiếp một đợt pháo ném nổ ran, và hò reo xung phong khiến cho chúng càng thêm bối rối, xô nhau tháo lui.


Ngày 21, khu Đồng Xuân vẫn yên tĩnh. Rõ ràng là ở Hà Nội địch lúng túng phải đối phó với quân dân ta ở nhiều nơi, nhiều hướng nên tại mặt bắc này của liên khu I, chúng chỉ có quân để rải ra giữ đường giao thông huyết mạch, đường Hàng Đậu - cầu Long Biên chứ chưa có khả năng tấn công mở rộng phạm vi chiếm đóng. Trước tình hình đó, Ủy ban kháng chiến chỉ thị cho các lực lượng vũ trang trong khu phải tranh thủ thời gian xây dựng trận địa phòng ngự, đào hào giao thông, đồng thời phải chủ động đánh địch, không chờ địch đến, tìm địch mà đánh.


Ngày 22. đồng chí Đỗ Tấn, Chủ tịch Ủy ban kháng chiến khu Đồng Xuân tập hợp 20 chiến sĩ tự vệ đưa ra đường bờ sông đánh một trận tập dượt. Ở đây, quãng đầu phố Trần Nhật Duật thường xuyên có một tốp xe bọc thép của địch đi lại tuần tiễn tăng cường canh giữ cầu Long Biên. Từ trên tầng gác của hai căn nhà số 6 và số 8, ta nổ mấy phát súng. Địch giật mình bắn lại dữ đội. Ta ở trên cao, có lợi thế, thỉnh thoảng bắn một vài phát buộc địch phải đáp lại. Nhưng rồi sau khi địch phát hiện được đúng nơi ta bố trí thì ta lại bị bất lợi. Chúng nã đại liên, pháo 20 ly rung nhà. rung của. Mấy chục con người trong hai căn nhà nhỏ hẹp chật chội phải rút thật nhanh, tránh khỏi nguy hiểm. Trận đánh không kết quả về mặt tiêu diệt sinh lực địch, tuy nhiên các chiến sĩ tham gia trận lập dượt này đều rất phấn khởi vì chẳng phải họp bàn kiểm điểm lâu la, ai cũng thấy ngay là: đánh thế này thì cần gì phải đi đông, chỉ cần vài ba người thôi, dễ luồn lỏi, di chuyển, vào thật gần, dí súng tận gáy địch mà nổ cò thì chẳng bắn trệch đi đâu được nữa.


Tối hôm đó, tự vệ Hàng Cót, Hàng Lược, Hàng Gỉấy kéo nhau đi phục kích ở đồn Công an Hàng Đậu, vị trí bỏ trống từ giữa đêm 19. Lực lượng sử dụng đi trận đến bốn chục người lần mò trong đêm tối, chui qua các lỗ tường mới đục còn rất hẹp nên đi rất chậm, xuất phát từ chợ Đồng Xuân lúc chập tối, đường đi chỉ một quãng ngắn, vài trăm mét mà phải mất 3 tiếng đồng hồ mới ra đến địa điểm dự định. Cũng vừa bay,  lúc đó một lốp 4 xe địch bò qua, họ ném lựu đạn và chai cháy, đánh được một xe đứt xích, cháy rừng rực. Trận đánh có kết quả. Nhưng phí sức, thực ra chỉ cần một tổ bốn, năm người.


Ngày 23, khu Đồng Xuân vẫn yên tĩnh, giữa trưa, đội trưởng tự vệ Hàng Đậu, đồng chí Thư Chương cùng hai chiến sĩ họp thành một tổ chiến đấu ra đầu phố Trần Nhật Duật tìm đánh địch. Họ bố trí trên gác Nhà nước mắm Vạn Vân bắn mấy phát đạn tiểu liên vào lũ địch ngồi trên chiếc xe bọc thép án ngữ đầu dốc Hàng Khoai. Địch có thể nhanh chóng phát hiện được tiếng súng từ ngôi nhà nào bắn ra. nhưng từ lỗ tường nào, hay từ khe cửa sổ nào của ngôi nhà ba tầng ấy thì không thể đoán ngay được, và chúng bắn bừa bãi vào tất cả những điểm nghi ngờ. Trong khi đó anh em ta đã chuyển sang ngôi nhà khác, cách đầu súng qua khe cửa liếp tục nhả đạn.


Ngày 24, khu Đồng Xuân rền vang tiếng súng. Tự vệ các phố trên trận địa bắc Liên khu thi nhau đánh quấy rối địch. Chiều hôm ấy một xe tăng địch từ đường Hàng Đậu xộc vào đến giữa phố Hàng Giấy bắn phá lung tung một lúc. Nó vào bất thần và rút đi cũng vội vã. "Địch thăm dò đấy", các chiến sĩ ta phán đoán như vậy. Quả nhiên, hôm sau địch đánh vào Hàng Giấy. Chúng chiếm nhà Hoa Nam. Nhưng ta phản công quyết liệt địch phải rút ngay, bỏ lại một xác chết bên lề đường.

Ngày 26, địch đùng một lực lượng khá đông đến một đại đội, đánh vào phố Hàng Khoai. Mục tiêu của chúng là chùa Huyền Thuyên. Chiếm được ngôi chùa này, chúng sẽ đặt chân được ngay sát cạnh chợ Đồng Xuân. Trận đánh diễn ra gần một tiếng đồng hồ. Địch vừa lọt vào trong chùa liền bị đánh bật ra ngay. Quân ta ở bên chợ Đồng Xuân đánh sang, tử các nhà trong hai ngô Hàng Khoai đánh ép lại. Địch rút lui kéo theo xác chết và nhiều tên bị thương.


Ngày 27, lúc quá trưa, từ đường bờ sông địch đánh vào ngõ Tư Đường. Nhưng chúng cũng phải rút lui.

Qua 8 ngày chiến đấu, trận địa phía bắc của Liên khu 1 đã được thử thách. Có một thiếu sót lớn được khắc phục kịp thời, nhờ đó thế trận trở nên vững vàng. Sau đêm 19, phải bỏ đường Hàng Đậu, các đơn vị của ta, Vệ quốc quân, Công an, tự vệ co hết về phố Hàng Khoai, bỏ trống một khu vực rất rộng, nhà cửa sin sít, có nhiều đường ngang, ngõ dọc chật hẹp ngoặt ngèo, lại có đường cầu xe lửa chạy qua mà trên con đường ấy, còn cao hơn cả những nóc nhà một tầng, lính địch có thể từ cầu Long Biên tràn đến đặt súng ở bất kỳ chỗ nào, lúc nào. Thực ra, ta vẫn tổ chức sục sạo, tuần tra trong khu vực này, ra đến tận đường Hàng Đậu nổ súng vào các đoàn xe địch qua lại. Nổi nhất là chiến công của anh thợ nguội Trọng Nghĩa. Hôm ấy, ta mới co về tuyến Hàng Khoai, Nghĩa dẫn một tổ ra hám đường Hàng Đậu quan sát tình hình địch, Công việc xong xuôi, họ bàn nhau đánh một trận phục kích, vì ban ngày, ban mặt, địch chủ quan canh gác lơ là. Và họ đã chộp được cơ hội nổ súng. Một đoàn 5 chiếc xe chạy từ từ như đi đạo phố: 2 xe tăng đi đầu, đến một xe díp rồi một xe tải GMC 15 lố nhố hơn chục linh, cuối cùng là một xe bọc thép. Nghĩa nổ loạt đạn thứ nhất nhằm vào xe díp. Thấy kết quả ngay, cả tên lái xe và tên sĩ quan ngồi bên đều đổ gục xuống, anh liền xoay nòng tiểu liên vào chiếc xe vận tải bóp cò, khi lũ lính trên xe này đang còn nhốn nháo. Trận đánh chỉ chớp nhoáng, với hai loạt đạn ngắn. Địch chết 2, bị thương 3, chiếc xe díp đâm vào bờ hè đổ kềnh bốc cháy.


Tuy nhiên, vì cả khu vực bỏ trống, ta mò mẫm được đến Hàng Đậu thì địch cũng có thể bất thần xộc vào đến tận Hàng Khoai, như hôm 27, chúng đã lọt đến chùa Huyền Thuyên. Bởi thế Ủy ban kháng chiến khu Đồng Xuân quyết định đưa lực lượng ra phía trước, lập tuyến đầu bám dọc đường cầu xe lửa mà cái chốt chính của tuyến này là nhà Hoa Nam (49 - 51 Hàng Giấy), ngôi nhà bê tông cốt sắt, ba tầng, kể cả sân thượng là bốn, cao nhất khu Đồng Xuân. Ở đây ta có thể giữ vững được hậu phương, cản phá các cuộc tấn công của địch từ Hàng Đậu, Hàng Giấy, từ cầu xe lửa qua các ngõ Hàng Khoai vào khu vực chợ Đồng Xuân. Ở đây ta uy hiếp được địch ở Hàng Đậu, ở vị trí Ga Đầu cầu và đường cầu xe lửa.

Mặt phía Tây

"Ở đây nó chỉ nhảy một bước là đến trước mặt ta". Đó là nói về khoảng cách quá ngắn giữa tuyến đầu của khu Đông Thành với nơi tập trung đông quân nhất của địch là thành Hà Nội.

Tối 19 tháng 12, chỉ mười lăm phút sau khi điện tắt toàn thành nổ súng kháng chiến, quân Pháp đã xộc tới chợ Hàng Da, có thể gọi là giữa khu Đông Thành. Chúng xả súng bắn vào hiệu sơn Dếch-cô (Secko), rạp chiếu bóng Ô-lanh-pi-a (nay là rạp hát Hồng Hà), vào các ngôi nhà ở đầu phố Hà Trung, Ngõ Trạm, Nguyễn Trãi (nay là Nguyễn Văn Tố). Chúng đốt chợ Hàng Da để quan sát tìm các vị trí đặt súng của ta. Cả khu chợ bốc lửa. cháy sáng rực. Nhưng chính nhờ có ánh sáng này mà các tay súng của ta, lần đầu tiên xung trận, nào bỡ ngỡ, nào hồi hộp, đã nhìn thấy rõ địch hơn, nhanh chóng trấn tĩnh tinh thần, bắn có kết quả. Đến 23 giờ, địch rút lui với 7 tên chết và bị thương.


Mờ sáng hôm sau, tiếng súng lại vang lên cùng với tiếng gầm rú của xe cơ giới. Quân địch có xe tăng đi trước, tiến qua các phố Hà Trung. Ngõ Trạm, Nguyễn Trãi giàn đội hình trước bãi chợ Hàng Da. Chúng chiếm nhà thờ Tin lành, từ đó đặt trọng liên 12 ly 7 và súng cối bắn liên tục vào hai vị trí của ta ở nhà Dếch-cô và rạp Ô-lanh-pia. Nhưng hướng đánh của chúng là phố Hàng Điếu. Ba chiếc xe tăng xe thiết giáp tập trung hỏa lực công phá cái chiến lũy chắn ngang đầu phố này mới hoàn thành trong đêm qua. Ở đây ta có một tổ Vệ quốc quân, có bom ba càng. Một chiến sĩ lao vút ra đánh. Anh đâm bom vào ngang sườn xe địch. Bom không nổ. Anh xoay mình lấy đà đâm lần thứ hai. Vẫn không nổ, bom thối. Nhờ đó. những tên lính địch ở trong xe trấn tĩnh lại được, xả đạn vào anh. Tự vệ Hàng Điếu không ai biết tên anh, nhưng chẳng ai quên được hình ảnh dũng mãnh của anh, hai lần đâm bom vào xe tăng địch. Anh ngã xuống và lập tức các chiến sĩ tự vệ bật dậy. Phố Hàng Điếu có nhiều cửa hàng đóng giầy, dép nổi tiếng, có nhiều krếp vụn, cao-su vụn dành cho tự vệ làm những chai xăng-krếp. Họ đã dùng thứ vũ khí tự tạo này đánh cháy một xe bọc thép của địch.


Phố Hàng Điếu nối liền với phố Hàng Gà. Cùng với cánh quân bị chặn đứng ở cuối phố Hàng Điếu địch có một cánh quân nữa đánh vào Hàng Gà, nhẳm hai điểm: nhà Si-mô-mu-ra một hãng buôn của Nhật kiều ở góc đường Hàng Gà - Cửa Đông và chùa Thái Cam ở góc đường Hàng Gà - Hàng Vải. Chúng chiếm được nhà Si mô-mu-ra vì có lợi thế mặt đường Cửa Đông rất rộng, xe bọc thép dàn bộ binh đến tận mục tiêu. Nhưng chúng không bén mảng được tới gần chùa Thái Cam, do đường Hàng Vải chật hẹp, xe tăng không dám xông xáo. Mấy lần bộ binh lao lên đều bị tự vệ Hàng Gà đánh bật trở lại.


Ngày 21, địch chiếm được chùa Thái Cam.

Ngày 22, địch tiến công nhà Ô-lanh-pia. Tự vệ Hàng Da do đội trưởng Phùng Như Hùng và đội phó Nguyễn Viết Phương chỉ huy đánh trả rất quyết liệt. Khẩu trung liên Hốt-kít trong tay anh Lê Dưỡng, người bán vé của rạp chiếu bóng này, đặt từ ụ súng ngầm chính giữa cửa ra vào, quật ngã nhiều địch.


Cùng ngày, tự vệ Hà Trung đi "săn tây" rình được một tốp lính địch mò vào các ngôi nhà bỏ trống để kiếm ăn, họ bắn chết hai tên.

Ở mặt phía tây Liên khu I, ta và địch cách nhau chỉ một mặt đường nên phong trào săn tây phát triển sớm nhất, bắt đầu từ tiểu đội tự vệ giữa nhà Ô-lanh-pi-a, từ trưa ngày 20. Hôm ấy chiếc xe tăng đỗ ở trước nhà thờ Tin lành liên tục bắn vào vị trí của địch. Họ căm tức có nhiều chai xăng-krếp, có cả bom ba càng mà chẳng làm gì được nó. Một người nêu ý kiến: "trị tội bọn lính xe tăng, rình lúc chúng nó thò đầu lên khỏi tháp pháo, hoặc là thế nào cũng có lúc chúng nó chui ra ngoài vỏ thép, ngồi lâu trong xe chật hẹp đứa nào chịu được mãi?". Mọi người tán thành. Và họ rình mỏi mắt mới chộp được cơ hội. Lính địch bỏ ra khỏi xe tăng, đứng khuất phía sau xe, vươn vai, vặn lưng. Một tên vừa đi vừa vặn mình vượt ra ngoài phạm vi che chắn của xe tăng. Anh em tự vệ nhằm nó thật kỹ, ba bốn khẩu súng cùng bám vào nó. Rồi người chỉ huy hô lệnh bắn, y như bắt nhịp một bài hát: "hai... ba". Các nòng súng đồng loạt nhả đạn, tên địch đang vặn mình gục ngay tại chỗ.


Tin "săn tây" từ Hàng Da truyền nhanh sang Hàng Điếu, Hàng Gà, Hàng Phèn… tự vệ các phố đưa nhau bám sát các vị trí địch, các đường đi lối lại của địch rình cơ hội nổ súng. Phố Cửa Đông, một đầu ngõ ra vào thành Hà Nội, nhiều xe địch đến đây bị trúng đạn. Địch đối phó lại bằng cách tuần tra, lùng xục các ngôi nhà ngõ hẻm chung quanh. Nhưng những viên đạn từ Hàng Phèn, Hàng Bút vẫn bắn tới. Cuối cùng, chúng trồng cột ngang đường Cửa Đông rồi chăng dây, căng chiếu làm một tấm màn che mắt các tay súng của ta. Thật lắm công phu, mà chỉ một mồi lửa là tan biến hết, địch cũng biết thế, song vẫn buộc phải làm. Ta đốt -đi rồi chúng lại đem chiếu khác ra căng, cứ tối đến chúng phun nước cho chiếu ướt sũng để ta khó đốt.

Ai cũng đoán rằng một khi đã nổ súng thì với địch Liên khu I - Hà Nội sẽ là mục tiêu hàng đầu. Chúng phải dồn sức đánh chiếm ngay, nhanh chóng kiểm soát khu vực trung lâm thủ đô đông người, nhiều của, có nhà máy điện, máy nước, có đầu mối giao thông nối liền với sân bay Gia Lâm ở bên kia sông Hồng. Và quan trọng hơn cả, về chính trị nơi đây tập trung các cơ quan chủ yếu của nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, của thành phố Hà Nội.

Trên thực tế, tình hình đã diễn biến đúng như vậy.


Mặt phía đông.

Bên ngoài đê, trên dải đất ven sông Hồng từ cầu Long Biên xuống đến giáp bến Phà Đen là khu Long Biên, nơi cư trú của những người lao động, san sát nhà tranh vách đất, vách nứa; nhà gỗ, nhà gạch mái ngói, mái tôn chỉ loáng thoáng đôi nơi. Suốt đêm 19 tháng 12. tự vệ Long Biên vượt đê vào trong thành phố tham gia đánh địch ở Nhà máy nước đá, Nhà Mi-sô, Nhà Xô-va, vị trí đầu cầu... Đến sáng ra, trở về khu vực nhà mình, ai nấy hướng cả ra phía đông chuẩn bị đối phó với thủy quân địch. Chúng có một đội thuyền chiến cắm neo ở dưới phà Đen. Nhưng địch không đến từ mạn sông mà từ trên trời đánh xuống. Những chiếc máy bay vận tải Đa-cô-ta lượn vòng ném những thùng xăng, rồi những chiếc khu trục Hen-cát nhào xuống bắn đạn lửa. Cả khu Long Biên phút chốc biến thành biển lửa. Gió cuốn tro bụi bốc cao hàng trăm mét. Một vùng trời tối sầm lại. Hàng nghìn con ngươi phút chốc, không còn hạt gạo, manh chiếu. Suốt ngày 20 tháng 12, các nhân viên trong ủy ban kháng chiến Long Biên (bắt đầu từ lúc nổ súng tối 19-12, Ủy ban bảo vệ các cấp đổi tên là Ủy ban kháng chiến), các đội cứu thương, đội tiếp tế phải xông vào trong biển lửa rừng rực tìm cứu những người bị thương tổ chức cho đồng bào tạm lánh vào trong phố, vào khu Đông kinh nghĩa thực, tập trung ở đình Phát Lộc rạp hát Tố Như, gửi nhờ các nhà phố Mã Mây, Hàng Bạc .. Cả khu Long Biên thành một bãi cháy bị uy hiếp từ nhiều phương, nhiều hướng, không còn khả năng bám trụ nữa.


Tối hôm ấy, Ủy ban kháng chiến Long Biên nhận được chỉ thị của Ủy ban kháng chiến Liên khu I:

- Củng cố lực lượng tự vệ, tổ chức thành một đại đội sát nhập vào khu Đông kinh nghĩa thục.

- Ổn định cho đồng bào ăn, ở và tổ chức đưa ra ngoài hậu phương vào ban đêm, theo đường bãi ven sông Hồng, qua gầm cầu Long Biên lên Nghi Tàm, Chèm.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, lực lượng vũ trang nhân dân tỉnh Hà Bắc đã vượt qua nhiều khó khăn ác liệt, lập nhiều thành tích xuất sắc. Từ năm 1966 đến năm 1972, giặc Mỹ đã phối hợp chặt chẽ với các lực lượng khác đóng trong tỉnh bắn rơi 162 máy bay Mỹ. Riêng lực lượng vũ trang địa phương bắn rơi 13 máy bay.


Trong nhiệm vụ bảo đảm giao thông, đã phá, tháo được 1.062 quả, thu nhặt 1 vạn quả bom bi, đảm bảo giao thông được tốt.


Lực lượng vũ trang nhân dân tỉnh đã huy động 127.800 dân quân tự vệ tham gia tòng quân, vượt chỉ tiêu trên giao, đảm bảo chất lượng tốt, là một trong những tỉnh có thành tích xuất sắc về tuyển quân.


Lực lượng vũ trang nhân dân tỉnh đã có 6 đơn vị được tặng danh hiệu Anh hùng, 63 đơn vị được tặng thưởng Huân chương Chiến công các hạng.


Ngày 20 tháng 12 năm 1979, lực lượng vũ trang nhân dân tỉnh Hà Bắc được Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.