QUÂN VÀ DÂN XÃ CÔNG HÒA PHỐI HỢP
VỚI ĐẠI ĐỘI 110 CHỐNG CÀN THẮNG LỢI
ĐỖ ĐĂNG KHỐI
(Nguyên chiến sĩ trung đội 206, đại đội 110)
Cuối năm 1952, quân ta đã mở rộng khu du kích, bức rút bốt Cầu Hầu, bốt Tam Trạch cuối cùng tiêu diệt bằng nội ứng bốt công giáo Bùi Xá. Từ đây, xã Cộng Hòa (nay gọi là xã Trung Hòa) hoàn toàn được giải phóng khỏi ách kìm kẹp của bọn phản động gian ác, đảng phái và ngụy quân, ngụy quyền bị tan rã.
Được sự chỉ đạo của huyện, phong trào cách mạng toàn xã được khôi phục và phát triển. Đặc biệt, lực lượng vũ trang xã đá thành lập được từ 1 đến 2 trung đội cơ động, thôn cũng thành lập được tiểu đội cơ động sẵn sàng chiến đấu và phục vụ chiến đấu. Hàng trăm thanh niên nam nữ vào du kích, riêng nữ Hoàng Ngân được chị Nguyễn Thị Dân là xã đội phó chỉ huy du kích Trung Hòa, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ nhân dân, chống địch càn quét, và động viên nhân dân tiếp tục sản xuất.
Du kích Trung Hòa còn tổ chức tìm địch để đánh, diệt địch cướp vũ khí về trang bị cho ta. Ngày 16-3-1953, du kích Trung Hòa còn lên đường 5 đặt mìn diệt 2 xe địch ở cây số 31, diệt 37 tên. Ngày 19-3-1953 phục kích ở đường 39, diệt xe zép và 2 tên lính Âu Phi ở cây số 33. Ngoài ra, còn đặt mìn ở phố Son để diệt xe địch. Có lần phối hợp với bộ đội huyện và du kích xã Lý Thường Kiệt đánh phục kích ở đê 199 Tể Hỏa diệt hàng trung đội địch. Đội nữ Hoàng Ngân còn đột nhập chợ Yên Mỹ ban ngày để đánh địch do chị Vũ Thị Vì tổ chức đánh.
Sau khi Trung Hòa được giải phóng, huyện đặt xã này trở thành căn cứ "lõm" nằm phía đông của huyện, xung quanh có hàng chục vị trí quan trọng bao vây và uy hiếp. Phía đông và bắc Trung Hòa từ Phố Nối đường 5 xuống quận lỵ Mỹ Hào và Kẻ Sặt, phía bắc và tây từ Phố Nối là đường 39 về Cầu Treo Yên Mỹ - Lực Điền. Phía tây nam từ Lực Điền dọc sông Đào - Nghĩa Trụ, đê 199 qua Cống Tráng ra Kẻ Sặt. Căn cứ "lõm" Trung Hòa như con dao găm chọc vào lưng, vào tim gan địch, thường xuyên bị địch bắn uy hiếp bằng súng cối, đại bác, súng bắn thẳng từ Kẻ Sặt, Mỹ Hào, Bần Yên Nhân, Lực Điền. Hàng ngày, bốt Cảnh Lâm chỉ cách thôn Quần Ngọc, thôn Nội Tây trên 100m, súng máy, súng trường của địch uy hiếp không cho hai thôn này sản xuất cả ban ngày và ban đêm.
Xã Trung Hòa có 11 thôn tạo thành 3 cụm dựa vào nhau chiến đấu. Các thôn Nghĩa Xuyên, Nguyễn Xá, Quần Ngọc, Nội Tây nằm dọc sông đào Nghĩa Trụ và đê 199. Các thôn Thượng Bùi, Bùi Xá, Thiên Lộc, Trung Hòa nằm án ngữ dọc đường 200 từ Cầu Treo qua Cầu Hầu, Cống Tráng. Còn các thôn Tam Trạch, Xuân Tảo, Câu Thôn nằm giữa đồng chiêm trũng phía đông của xã.
Quân và dân Trung Hòa sẵn sàng đánh địch, rào làng chiến đấu, đào giao thông hào liên hoàn, đắp ụ nổi, đào hầm ngâm và hầm bí mật... chuẩn bị cả lương thực khô (gạo rang) và thực phẩm dự trữ để sẵn sàng chiến đấu ỏ căn cứ "lõm".
Ngày 17/4/1953, được quân báo, trinh sát tiên tiêu của xã ở cây đa Tam Tầng báo cáo hướng Phố Nối có nhiều tiếng động cơ xe tăng, cơ giới gầm rú mỗi lúc một gần về Thư Thị, Cầu Treo. Lính bốt quận Yên Mỹ cúng hành quân ra ơâu Treo. Địch tập kết xe cơ giới, bộ binh, lính Pháp, lính Thổ của GM3 cùng lính quận Yên Mỹ và các bốt lân cận chuẩn bị đi càn. Xong, 4 xe tăng và thiết giáp cùng số bộ binh tiến về hướng Trung Hòa, vừa tiến chúng vừa bắn xối xả, vừa thăm dò.
Lực lượng ta có 2 trung đội của đại đội 110 huyện Yên Mỹ. Đồng chí Thi Ảnh là huyện đội trưởng, đồng chí Vân chính trị viên cùng ỏ với trung đội 39 trú quân ở Tam Trạch, còn lực lượng du kích được phân công theo kế hoạch tác chiến của xã và thôn.
Trung đội 206 do đồng chí Thành - trung đội trưởng, đồng chí Thoại - chính trị viên đã được bố trí như sau:
- Tiểu đội đồng chí Hải có 10 chiến sĩ + 2 tiểu đội du kích xã bố trí tác chiến ở thôn Trung Hòa hướng đường 200, cánh đồng Chùa Trắng. Vũ khí có 2 tiểu liên, 12 súng trường, mìn, lựu đạn.
- Tiểu đội đồng chí Sơn Càn có 8 chiến sĩ + 2 tiểu đội du kích thôn Quần Ngọc, vũ khí có 2 tiểu liên, 6 súng trường + mìn, bố trí hướng Nội Tây và Cảnh Lâm.
- Tiểu đội đồng chí Hoàng Uyên ở thôn Nguyễn Xá có 12 chiến sĩ và đồng chí Thành B trưởng cùng 2 tiểu đội du kích của thôn Nguyễn Xá cùng một số du kích của 2 xã Tân Việt và Lý Thường Kiêt phối hợp bố trí ở hướng Nội Tây và Chùa Trắng.
Đến 9 giờ cùng ngày, địch càn tới cây đa Thượng Bùi, chia thành 3 hướng: Hướng Thượng Bùi, Bùi Xá, Thiên Lộc, lính quận Yên Mỹ càn vào các thôn này lùng sục đốt phá, hãm hiếp, cướp của... Du kích mấy thôn này đánh trả yếu, thấy địch mạnh đã rút vào hầm bí mật để bảo tồn lực lượng.
Cùng lúc, 2 xe tăng và bộ binh GM3 lượn ven làng Thượng Bùi sang Đống Cao thôn Thiên Lộc hòng chặn quân ta rút khỏi cánh đồng, còn 2 xe tăng cùng bộ binh GM3 tiến thẳng đường 200 rồi thọc sang cánh đồng Chùa Trắng để tấn công vào thôn Trung Hòa. Khoảng cách 200m, rồi 100m..., 10m. Đồng chí Hạc tiểu đội trưởng rất bình tĩnh, chờ địch tới gần mới hạ lệnh đồng loạt nổ súng, nổ mìn và lựu đạn. Địch bị đánh bất ngờ, chết và bị thương 10 tên. Bị thua đau, chúng rút ra Chùa Trắng chờ quân GM3 của Lực Điền yểm trợ. Cùng lúc, quân của Lực Điền càn qua Trung Đạo, Nội Tây, lính Cảnh Lâm vượt sông sang tạo thành một mũi càn vào làng Quần Ngọc, Nguyễn Xá. Khi chúng tới chân tre 2 thôn, bị ta đánh trả quyết liệt, 4 lần tấn công chúng đều bị thất bại, địch chết và bị thương gan 20 tên.
Gần tối, bộ đội và du kích chiến đấu hết đạn, rút về hầm hào bí mật. Lúc này địch mới đột nhập được vào thôn Quần Ngọc và thôn Nguyễn Xá. Đi đến đâu chúng đều đốt phá, bắn giết, hãm hiếp.
Ở Quần Ngọc, đồng chí Thoại chính trị viên, đồng chí Sơn tiểu đội trưởng cùng một chiến sĩ và du kích bị địch bắt. Bọn Cảnh Lâm bắt được đồng chí Thoại ở cùng hầm với nữ du kích Chung. Địch tra tấn đồng chí Thoại, hỏi: "Chỉ huy của chúng bay đâu?". Đồng chí Thoại đáp: "Tao là chỉ huy". Bọn chúng đánh tiếp đồng chí Thoại chết đi sống lại với một số đồng chí khác nữa.
Ở Nguyễn Xá, địch bắn giết nhiều dân thường tại chỗ rồi đốt nhà. Có gia đình chúng giết cả nhà không còn ai. Có gia đình chỉ còn một em bé lên 2 nằm trên vũng máu người thân gào thét... Tính ra chúng đã giết chết hơn 70 người dân và một số bộ đội B206.
Một số bộ đội và du kích xuống hầm, chứng cũng moi lên tra tấn dã man như đồng chí tiểu đội trưởng Tiêu, đồng chí Trưởng chính trị viên thôn và một số đồng chí khác. Có hầm chúng ném lựu đạn, bắn tiểu liên xuống làm chết tất cả như hầm đồng chí Dũng. Đến tối, chúng đưa số bị bắt này về Cảnh Lâm và Lực Điền.
Buổi chiều, khoảng 14 giờ, bọn xe tăng bộ binh địch ở thôn Thiên Lộc quay xuống giáp chân tre thôn Tam Trạch bắn phá thăm dò. Cùng lúc, bọn xe tăng và bộ binh của GM3 ở Xuân Tảo cũng chuẩn bị tiến sang chùa Tam Trạch. Chúng đã bắt Cai Chùy mặc áo lương the đen dẫn đầu. Lực lượng ta có B39, đồng chí Long trung đội trưởng, đồng chí Thi Anh cán bộ huyện đội cúng ở Tâm Trạch cùng với một số du kích ở Trung Hoà và đồng chí Tựa xã đội trưởng.
Địch tổ chức tấn công về chiều. Chỉ thị của đồng chí Thi quyết cố thủ không cho địch tấn công vào làng, chờ đến tối ta có hướng tác chiến mới.
Đồng chí Long trung đội trưởng cùng tiểu đội đồng chí Phượng và một số du kích xã Trung Hòa, đồng chí Tựa chỉ huy, sẵn sàng chiến đấu hướng chùa cổng hậu thôn Tam Trạch đón địch từ thôn Xuân Tảo tấn công sang. Vũ khí ta chỉ có tiểu liên, súng trường, mìn, lựu đạn. Đồng chí Hiền chôn mìn gần cây đa sẵn sàng chờ lệnh nổ!
Đến 15 giờ, cai Trùy dẫn gần một đại đội lính Pháp, lính Thổ, lính ngụy của GM3 vừa bắn vừa tiến vào chùa Tam Trạch, qua cây đa để đột nhập vào cổng hậu làng Tam Trạch. Đồng chí Lăm, đồng chí Phượng chỉ huy rất mưu trí, linh hoạt, bình tĩnh. Để cho bọn đi đầu gần tới cổng hậu, bọn sau đến cây đa, bọn sau nữa đến chùa, đồng chí Lăm mới hạ lệnh, mìn nổ tung, các loại súng bắn xối xả, lựu đạn ném tới tấp. Bộ đội và du kích hô vang xung phong. Bị đánh bất ngờ, địch chết và bị thương 18 tên, trong đó có 1 quan ba, số còn sống chạy tháo thân lăn xuống rãnh, hào bò về hướng chùa rồi cụm lại, tổ chức nhiều đợt tấn công khác đều không thành. Trời tối, chúng hoảng sợ rút về Xuân Tảo.
Cùng lúc, hướng Thiên Lộc có hai xe tăng cùng bộ binh tiến gần sát chân tre. Đồng chí Dai tiểu đội trưởng, đồng chí Tựa xã đội trưởng cùng du kích, bộ đội bình tĩnh chờ địch tới thật gần mới nổ súng. Lựu đạn các loại súng của ta bắn xối xả, địch chết và bị thương 15 tên, số còn lại phải rút chạy ra xa. Chúng nghi có chủ lực của ta chiếm đóng trong làng nên gọi pháo, đại bác ở Bần, Mỹ Hào, Lực Điền bắn vào Tam Trạch uy hiếp quân ta. Địch cụm lại ở thôn Xuân Tảo và Câu Thôn cho đến sáng hôm sau.
Đến khoảng 22 - 23 giờ, bộ đội cùng du kích được lệnh của đồng chí Thi rút theo cổng chính làng Tam Trạch, luôn sang cánh đồng Lưu Trung, vượt qua đường 39 về thôn Đại Hạnh an toàn. Số dân còn lại cũng rút ra khỏi làng an toàn. Khoảng 6 - 7 giờ sáng hôm sau, đại bác của địch từ các hướng trên đã bắn về dồn dập nhiều lần, rồi xe tăng và bộ binh từ các hướng Xuân Tảo, Cầu Thôn tấn công bao vây làng Tam Trạch. Vì đồng chiêm sình lầy, xe tăng địch đứng ngoài bắn vào. Bộ binh địch mãi đến 9 - 12 giờ trưa mới vào được trong lằng. Cả làng lúc này trở thành vườn không nhà trống. Cuộc càn tìm kiếm chủ lực không đạt, địch thất bại rút về căn cứ. Trận này địch chết hơn 30 tên, ta chỉ có 1 bộ đội bị thương, 1 du kích hy sinh.
Hơn một ngày, quân và dân Trung Hòa và bộ đội huyện Yên Mỹ chiến đấu dũng cảm, kiên cường ở căn cứ "lõm" chống chọi với kẻ địch đông, vũ khí tối tân, đã lập được nhiều chiến công oanh liệt và vẻ vang. Tuy có một số tổn thất và thiệt hại, quân và dân Trung Hòa càng nêu cao cám thù giặc, tiếp tục lập nhiều chiến công mới.