TRÊN ĐIỂM TỰA 608

        Vừa qua, quân và dân ta đã nêu cao tinh thần quyết thắng, đánh bại cuộc chiến tranh xâm lược của bọn phản động Trung Quốc, giành thắng lợi oanh liệt trong cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc ở biên giới phía Bắc nước ta.

        Trên địa bàn Tây Bắc của Tổ quốc, từ biên giới đến nội địa, từ tuyến trước đến tuyến sau xuất hiện biết bao nhiêu hình ảnh đẹp của cuộc sống chiến đấu hào hùng dũng cảm, bộ đội và nam nữ dân quân tự vệ các dân tộc Tây Bắc đã nêu cao ý chí: “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” biến các trận địa, làng bản, đường phố, nông trường, lâm trường, xí nghiệp thành những huyệt sâu chôn thây quân thù, bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

        https://www.quansuvn.net/index.php/topic,26197.0.html

        Nhưng mục đích của chúng tôi lần này ra Vĩnh Thái là kiểm kê lại số lượng xăng dầu còn tồn đọng tại kho chứ không phải là đi nghỉ mát. Phần lớn số thùng dầu tồn đọng còn được vùi dưới các cồn cát.

        Đồng chí Hoạt trước đây là người tổ chức thực hiện nhiệm vụ vận chuyển hàng từ kho trung đoàn ra Vĩnh Thái rồi từ Vĩnh Thái vào Gia Đẳng nên nhớ rất rõ những vị trí cất giấu xăng dầu. Có nhiều thùng dầu đã vần ra đến bãi biển nhưng chưa kịp đưa lên thuyền vẫn còn nằm lăn lóc dưới các rặng phi lao. Tuy nhiên biết đây là xăng dầu của bộ đội nên không một ai đụng đến. Sau khi kiêm kê xong số xăng dầu còn tồn đọng, tôi và đồng chí Hoạt đến gặp đồng chí Chủ nhiệm kho Vĩnh Thái, tôi thông báo cho đồng chí Chủ nhiệm kho là chúng tôi sẽ tổ chức thu gom số xăng dầu còn tồn đọng tại Vĩnh Thái. Đồng chí Chủ nhiệm kho nói: "Từ khi con đường vận chuyến trên biển từ Vĩnh Thái vào Gia Đẳng không hoạt động nữa, kho Vĩnh Thái trở thành kho chỉ chứa hàng quân lương, quân trang của mặt trận nhưng trong kho còn một lượng lớn xăng dầu và đạn dược mà các đơn vị trước đây vận chuyên đến vẫn còn tồn đọng, chúng tôi vẫn phải quản lý. Hôm nay được biết các anh đến thu gom xăng dầu, chúng tôi rất mừng, thế còn số đạn dược thì sao?". Tôi trả lời: "Tất cả số đạn dược còn tồn đọng ỏ đây cũng là của chúng tôi và chúng tôi cũng sẽ tổ chức thu hồi".

        Nghe đến đây, đồng chí Chủ nhiệm kho Vĩnh Thái rất phấn khỏi vì nếu chúng tôi thu hồi hết số đạn dược và xăng dầu ở đây thì kho Vĩnh Thái sẽ an toàn hơn nhiều, đặc biệt là trong trường hợp kho bị địch đánh phá sẽ không xảy ra cháy nổ dữ dội. Tôi đề nghị đồng chí Chủ nhiệm kho Vĩnh Thái cung cấp số lượng đạn dược còn tồn đọng ở kho, đồng chí đưa cho tôi một bản danh sách, trong đó có đạn pháo trên tăng và tất cả các loại đạn có trong biên chế của sư đoàn bộ binh. Tổng số đạn dược còn tại kho Vĩnh Thái khoảng 200 tấn. Như vậy số đạn này không chỉ riêng của Trung đoàn 202 mà còn của nhiều đơn vị. Giờ đây nó là của Trung đoàn 202 và chúng tôi sẽ có trách nhiệm thu hồi. Tôi giới thiệu với đồng chí Chủ nhiệm kho Vĩnh Thái là: đồng chí Hoạt, Binh nhất Tiểu đội trưởng sẽ trực tiếp chỉ huy công tác thu gom xăng dầu và đạn dược của trung đoàn tại kho Vĩnh Thái. Đồng chí Chủ nhiệm kho Vĩnh Thái vui vẻ nói: "Các anh chỉ cần đưa xe ra đây, việc bốc vác hàng lên xe chúng tôi sẽ hoàn toàn chịu trách nhiệm, mong các anh hoàn thành càng sớm càng tốt".

        Như vậy là chúng tôi đã có trong tay gần 20 tấn dầu và 200 tấn đạn bổ sung cho lượng dự trữ của trung đoàn. Tôi và đồng chí Hoạt phấn khởi ra về sau mấy ngày đi kiểm kê xăng dầu và đạn dược ở Vĩnh Thái.

        Vừa về tới Sở chỉ huy hậu phương, đồng chí Quỳnh thông báo với tôi: "Ở nhà có một việc rất quan trọng: đồng chí Nên, Trợ lý đạn đi nhận 200 viên đạn pháo 100mm trên tăng từ kho mặt trận chở về tập kết ở hậu cứ của trung đoàn tại nông trường Quyết Thắng bị máy bay Mỹ đuổi theo đánh. Đồng chí Nên bị thương nhẹ, nhưng vẫn đưa được số đạn đó về xếp vào vị trí đã chuẩn bị sẵn để cấp cho số xe tăng của Bộ mới đưa vào chiến trường. Nhưng đêm hôm qua, toàn bộ số đạn pháo trên tăng nói trên đã trúng bom B-52. Bây giờ không còn viên đạn nào để cấp cho xe tăng nữa. Tôi đã lệnh cho đồng chí Nên liên hệ với Cục Hậu cần mặt trận xin cấp tiếp 200 viên đạn pháo trên tăng. Nhưng nếu làm xong thủ tục và xuất xe đi lấy được đạn về đến đây cũng phải mất hàng tuần. Thời gian thì không cho phép. Xe tăng đã được lệnh phải gấp rút hành quân vào chiến trường. Nếu không bảo đảm được đạn cho xe tăng, trách nhiệm sẽ thuộc về chúng ta. Đồng chí có cách gì giải quyết không?".

        Vì vừa mới ở Vĩnh Thái vể và trong tay đã có danh sách số lượng đạn dược ở kho Vĩnh Thái và đã hợp đồng với đồng chí Chủ nhiệm kho, tôi trả lời với đồng chí Quỳnh: "Báo cáo thủ trưởng, việc này hoàn toàn có thể giải quyết được".

        Đối với đồng chí Quỳnh, đây là một mối lo, một vấn đề gay cấn đã làm cho đồng chí không tài nào ngủ được suốt đêm hôm qua. Vì đồng chí đã theo dõi và đã biết hết sự gian nan của đồng chí Nên trong quá trình đi nhận đạn từ kho mặt trận về hậu cứ của trung đoàn. Thấy tôi trả lời một cách quá dễ dàng và chắc chắn như đinh đóng cột, đồng chí rất ngạc nhiên nhưng cũng không giấu nổi vui mừng, đồng chí hỏi lại: "Đồng chí hoàn toàn có thể giải quyết được là giải quyết như thế nào?".

        8. NHỮNG NGƯỜI BIẾT LO XA.

        Từ cuối tháng 6 những cuộc oanh tạc của máy bay Mỹ vào phía tây Vĩnh Linh ngày càng ác liệt. Nơi đây không những chỉ là nơi đóng quân, là hậu cứ của nhiều đơn vị, nó còn có con đường 15 chạy qua và nhiều kho tàng cấp chiến dịch và chiến lược của ta. Kho đạn, kho xăng dầu, kho gạo, kho quân trang, quân lương của mặt trận và của Bộ đều ở phía tây Vĩnh Linh.

        Một ngày, khoảng đầu tháng 7, máy bay địch dánh phá dữ dội ở miền tây Vĩnh Linh. Từ Vĩnh Thạch, tại Sở chỉ huy hậu phương của trung đoàn, chúng tôi nhìn thấy những cột khói bốc cao ở miền tây Vĩnh Linh. Những cột khói đen hình nấm giống như những cột khói tôi đã nhìn thấy khi địch đánh kho xăng Đức Giang ở Hà Nội vào năm 1966. Sau đó vài ngày tôi được biết địch đã đánh vào kho xăng Khe Lương của mặt trận. Nơi dự trữ phần lớn xăng dầu cho chiến dịch Quảng Trị. Như vậy, từ đây việc cung cấp xăng dầu cho các đơn vị sẽ gặp nhiều khó khăn. Đối với xe tăng và xe thiết giáp, nếu không có xăng dầu thì không còn có khả năng cơ động và không có khả năng cơ động thì không thể tác chiến được.

        Tình hình trên chiến trường đang diễn ra ngày càng ác liệt. Địch đang tập trung mọi lực lượng, chiếm lại thị xã Quảng Trị. Để ngăn chặn sự tiếp tế của ta từ hậu phương ra tiền tuyến, hàng ngày, máy bay B-52, máy bay phản lực cường kích, pháo 175mm trên các hạm tàu không những chỉ ném bom, bắn phá trên dọc tuyến đường Trường Sơn. Chúng còn tăng cường đánh phá vào hậu phương nhằm phá hoại các kho tàng cấp chiến lược và chiến dịch của ta. Ngoài kho xăng dầu, nhiều kho đạn, kho gạo, kho quân lương, quân trang, quân y của ta nằm ở phía Tây Vĩnh Linh cũng thường xuyên bị địch đánh phá. Công tác bảo đảm hậu cần kỹ thuật từ mặt trận xuống các đơn vị gặp nhiều khó khăn. Trước tình hình đó, để bảo đảm cho trung đoàn có đủ dự trữ đạn dược, xăng dầu và các mặt bảo đảm khác chuẩn bị cho cuộc chiến đấu có thể còn kéo dài và đề phòng tình huống địch mạo hiếm tấn công ra phía bắc sông Bến Hải, đồng chí Quỳnh, Chủ nhiệm Hậu cần trung đoàn, Chỉ huy trưởng Sở chỉ huy hậu phương chủ trương phải quản lý chặt lượng dự trữ hậu cần, kỹ thuật hiện có tại kho trung đoàn. Đặc biệt là đạn dược và xăng dầu.

        Là người trực tiếp thực hiện các kế hoạch vận chuyển xăng dầu, đạn dược và các mặt hàng bảo đảm khác cho trung đoàn, trực tiếp làm việc với Cụm 4 và các đơn vị của Cụm 4, hàng ngày, hàng đêm tôi đi qua rất nhiều địa điểm ở Vĩnh Linh, và vì vậy, tôi biết được một điều rất quan trọng là có thể thu gom một lượng xăng dầu và đạn dược hiện vẫn đang còn nằm rải rác ở các bến bãi và nhiều vị trí tạm dừng của các đơn vị trên đường hành quân. Đã có lần, trên đường đi công tác, tôi đã đi qua một đoạn đường, đoạn đường này dài khoảng 200m, chiều rộng của nó đủ để hai chiếc xe vận tải cỡ lớn tránh nhau được. Hai bên đường trồng toàn tre. Những bụi tre vươn cao, che khuất hoàn toàn con đường bên dưới. Đây đúng là một vị trí giấu xe lý tưởng. Và đã có một đơn vị cơ giới nào đã từng chọn nơi đây làm vị trí tạm dừng trên đường hành quân. Hai bên con đường còn nhiều thùng dầu diezel. Nhưng không hề thấy bóng một anh bộ đội nào. Tôi đi vào làng hỏi những người dân ở gần đó xem họ có biết số dầu diezel này là của đơn vị nào và có ai trông coi không? Thì tất cả mọi người đều nói số dầu này là của một đơn vị bộ đội, nhưng đã hành quân đi rồi, không để lại một người nào trông.

        Sau khi kho xăng Khe Lương bị địch đánh cháy, chúng tôi đi tìm lại tất cả các vị trí có dầu do các đơn vị để lại trên đường hành quân mà không có người nào trông coi và cho xe chở về kho trung đoàn. Chúng tôi đã thu gom được gần 10 tấn.

        Nhưng một địa điểm mà chúng tôi không thể bỏ qua được đó là kho trung chuyển Vĩnh Thái. Vĩnh Thái từng là nơi tập kết hàng của tất cả các đơn vị cánh Đông mặt trận Quảng Trị, trong đó có Trung đoàn 202. Chúng tôi đã từng chở ra đây đạn dược, xăng dầu và tất cả các mặt hàng quân lương, quân trang, quân y... Sau khi con đường vận chuyển bằng thuyền máy trên biển từ Vĩnh Thái vào Gia Đẳng ngừng hoạt động, một lượng lớn hàng hoá của nhiều đơn vị vẫn còn ứ đọng ở Vĩnh Thái, trong đó có cả hàng hoá của Trung đoàn 202.

        Trung tuần tháng 7, tôi và đồng chí Hoạt Tiểu đội trưởng bảo quản của kho đạn lại ra Vĩnh Thái. Địa điểm đóng quân của chúng tôi vẫn là nhà o Khuê. Nếu không có những chiếc máy bay F-4 ngày nào cũng bay lượn trên đầu, nghiêng nghiêng, ngó ngó, nếu không có tiếng gầm rú của máy bay phản lực và tiếng bom vẫn nổ vang rền từ mọi nơi vọng về, và hàng đêm không có ánh chớp liên hồi của những loạt bom B-52 thì những ngày ở Vĩnh Thái cũng không khác mấy so với những ngày nghỉ hè trên bờ biển.

        Nhự không trả lời hết câu vì biết không phải đồng chí tư lệnh trưởng lầm.

        - Thôi, các anh bàn bạc tiếp đi, sau đầy tôi sẽ gặp ban chỉ huy trung đoàn một lát - tư lệnh trưởng nói.

        - Chúng tôi cũng sắp xong.

        Trung đoàn trưởng đáp lời tư lệnh trưởng rồi quay về phía những người chỉ huy đơn vị:

        - Có đồng chí nào cần hỏi gì thêm?

        Mọi người im lặng.

        - Các đồng chí trở về bắt tay ngay vào công việc.

        Căn phòng họp chỉ còn lại tư lệnh trưởng, Luân, Khang và Tú. Luân vừa pha một ấm trà mới vừa nhìn cặp mắt của tư lệnh trưởng. Câu chuyện đồng chí ấy sắp nói với các anh chắc chắn không phải là chuyện vui vẻ.

        Tư lệnh trưởng châm thuốc hút, uống một hớp chè đặc rồi hỏi:

        - Quân chủng điện cho các đồng chí vấn đề có rõ không?

        - Rõ ạ - Trung đoàn trưởng đáp.

        - Các đồng chí có hiểu là địch sắp leo thang không?

        - Trong điện đã nói những triệu chứng địch sắp đánh lớn vào những mục tiêu mới.

        - Đó là nó leo thang... Trước kia, các đồng chí có đề nghị cho trực thêm Micl7 khi anh em chưa chuyển loại xong. Quân chủng đồng ý. Nhưng bây giờ, các đồng chí đã có thêm mấy tháng luyện tập thì tình hình phải khác. Chúng ta cần nói cho kẻ thù biết: nó leo thêm một bước, thì ta cũng tiến thêm một bước để giáng trả. Nếu ngày mai, Quân chủng dùng lực lượng đoàn Sao Vang là Quân chủng cần đến quả đấm mới của các đồng chí. Thấy các đồng chí chuẩn bị thế này, tôi nghĩ là các đồng chí chưa hiểu. Dẫn anh em vào cách này không đánh được, sao ta không mạnh dạn tìm những góc độ khác mà đưa anh em vào. Bắn tên lửa ở cự ly này chưa có hiệu quả, sao không chọn cự ly khác. Tôi nghĩ là các đồng chí chưa biết khai thác khả năng cán bộ của mình, những khả năng tiềm tàng mà chính anh em có lẽ cũng chưa biết... Tôi yêu cầu các đồng chí trong đợt chiến đấu này, phải đánh được một số trận tốt bằng máy bay mới. Có làm được không?

        Cả trung đoàn trưởng và chính ủy cùng đáp:

        - Làm được.

        - Hỏi ý kiến rồi, bây giờ thì đó là mệnh lệnh.

        -Rõ.

        Tư lệnh trưởng cầm hộp thuốc lá bỏ vào túi, có lẽ định đứng dậy, nhưng không hiểu nghĩ gì, lại ngồi nán thêm. Ông nói:

        - Còn vấn đề này... cần xem lại cái sở chỉ huy của các đồng chí. Chúng ta đã có máy bay mới, những anh em lái máy bay cũ đều đã hoặc đang chuyển loại, nhưng riêng cơ quan chỉ huy thì chưa có ai chuyển loại! Chúng tôi không thể để các đồng chí bỏ trống sở chỉ huy mà đi học. Nhưng nếu các đồng chí không hết sức cố gắng để tự làm cho mình thích ứng thì không thể chỉ huy được. Phải xem lại cách đánh, cách phát hiện địch, cách dẫn đường như thế nào? Tôi cũng như các đồng chí thôi, tôi không thể bỏ sở chỉ huy để đi học, nhưng tôi cũng phải tự mình chuyển loại lấy.

        Tư lệnh trưởng đứng dậy, cầm chiếc mũ đặt ở cạnh máy điện thoại.

        Chính ủy Khang nói:

        - Mời anh ở lại xơi cơm tối với chúng tôi.

        - Tôi còn phải kiểm tra thêm mấy trận địa cao xạ và tên lửa. Nếu nó đụng đến trái tim của cả nước thì cả Quân chủng và cả nhân dân phải bảo vệ, chứ không chỉ riêng các đồng chí.

        

        Giọng sang sảng của tư lệnh trưởng Quân chủng vang lên trong ống nghe:

        - Đồng chí là ai?

        - Báo cáo tôi là Tú, trung đoàn phó, trực thủ trưởng đơn vị.

        - Đồng chí Luân đâu?

        - Đồng chí Luân xuống đơn vị ra-đa.

        Đầu dây đàng kia, tư lệnh trưởng im lặng. Rồi có tiếng hỏi tiếp:

        - Các đồng chí đã nhận được điện của Quân chủng chưa?

        - Đã nhận được.

        - Có phương án tác chiến chưa?

        - Thưa anh, chiều nay, trung đoàn sẽ bàn.

        - Nói với đồng chí Luân:. Có phương án tác chiến thì báo cáo ngay.

        Tư lệnh trưởng bỏ máy.

        Buổi sáng hôm nay, trung đoàn đã nhận được điện mật của quần chủng thông báo dự kiến địch sắp đánh lớn, có những triệu chứng chúng sẽ đánh vào Hà Nội.

        Trung tuần tháng Tư, địch bắn tên lửa vào ngoại thành Hà Nội, và ném bom cảng Hải Phòng, làm hỏng hai tàu buôn của Ba Lan. Cuối tháng Tư, máy bay chiến lược B.52 ném bom rải thảm phía tây Quảng Bình. Tháng Năm, máy bay Mỹ đánh phá hầu hết các tỉnh trên miền Bắc.

        Gần đây, những diều hâu ở Nhà Trắng hò hét dữ sau khi cuộc "phản công chiến lược mùa khô" lần thứ nhất ở miền Nam bị thất bại. Quân đội Sài Gòn buộc phải co về phòng ngự những khu vực then chốt, đòi Johnson đánh phá miến Bắc. Địch đã cho tàu ngầm và tàu đo đạc thăm dò vùng biển miến Bắc. Đối phương liên tiếp tung ra những luận điệu vu khống và những lời đe dọa. Cuộc chiến tranh phi nghĩa mất lòng người buộc kẻ cầm đầu trước khi dấn thêm một bước trên con đường tội lỗi, phải chuẩn bị dư luận.

        Mấy hôm nay, những hoạt động chuẩn bị của không quân địch rất khẩn trương. Máy bay trinh sát liên tiếp bay qua Hà Nội. Máy bay trinh sát điện tử cũng xuất hiện nhiều lần. Tàu chở máy bay đang di chuyển dần lên phía bắc.

        Tuy vậy, lần này địch sẽ đánh đâu, câu trả lời vẫn còn nằm trong dự kiến.

        Ban chỉ huy trung đoàn đang họp để phổ biến phương án tác chiến với cán bộ thì có tiếng máy bay trực thăng. Trung đoàn trưởng Luân ngừng nói, nhìn ra ngoài, rồi lẩm bẩm: "Chắc lại có đồng chí nào trên bộ tư lệnh Quân chủng xuống".

        Chỉ một lát sau đó, tư lệnh trưởng xuất hiện trước cửa phòng họp. Họ hiểu rằng Quân chủng không hoàn toàn yên tâm với sự chuẩn bị của đơn vị. Mọi người đứng dậy. Trung đoàn trưởng báo cáo:

        - Chúng tôi đang trao đổi ý kiến về phương án tác chiến ngày mai với các đại đội.

        Tư lệnh trưởng đặt chiếc mũ xuống cạnh cái máy điện thoại, rồi ngồi vào bàn. Ông hỏi:

        - Đã ra vấn đề chưa?

        - Chúng tôi sẽ trực bốn biên đội: hai mới, hai cũ. Khi có triệu chứng địch sắp vào đánh mục tiêu phải bảo vệ, chúng tôi sẽ cất cánh đánh chặn địch trên hai tuyến. Tuyến ngoài do anh em lái máy bay mới phụ trách, tuyến trong phân công cho các đồng chí lái máy bay cũ.

        Trung đoàn trưởng chỉ các tuyến chiến đấu, đường bay của các biên đội, rồi chỉ một ký hiệu hình chữ s nằm ngang trên bản đồ:

        - Anh em Mic 17 cất cánh trước và sẽ chờ ở đây.

        - Chờ cái gì? Không chờ đợi gì cả!

        Trung đoàn trưởng nhìn tư lệnh im lặng.

        - Bỏ cái tiếng "chờ" của các anh đi. Máy bay đã lên trời là phải tìm địch, phải tiến công. Nếu còn phải chờ thì các anh chờ ở dưới đất cho tôi.

        Trung đoàn trưởng đã hiểu ý tư lệnh trưởng, nói tiếp:

        - Chúng tôi sẽ từ đây tiến ra đánh địch khi phát hiện mục tiêu.

        Tư lệnh trưởng quay lại phía Đông. Anh đang ngồi nhìn chằm chằm vào cái ký hiệu hình chữ s chỉ khu vực trực ban trên không.

        - Đồng chí Đông ngày mai lái máy bay cũ hay máy bay mới?

        Đông đứng dậy:

        - Tôi dùng Mic 17.

        - Phú quý giật lùi à? Anh nói chỉ cần bảy, tám giờ bay là xin trực máy bay mới, bây giờ sáu tháng rồi, anh lại quay về với máy bay cũ? Đồng chí ngồi xuống - tư lệnh trưởng bảo Đông, rồi lại hỏi - ở đây, trong số đang chuyển loại thì ai đã bay được nhiều giờ hơn cả?

        Trung đoàn trưởng đáp:

        - Báo cáo anh: đồng chí Tú.

        - Tại sao anh Tú là trung đoàn phó mà lại bay hơn các anh kia?

        - Vì các anh em khác trực chiến với máy bay cũ mất một số giờ.

        - Các anh đã chuẩn bị rồi thì cứ theo đó mà làm... Nhưng đến hôm nay các anh vẫn còn đi đánh với nửa máy bay cũ, nửa máy bay mới thì tôi không thích. Nếu cần hạ thêm một, hai máy bay địch bằng Mic 17 thì Quân chủng trao việc đó cho đoàn Sao Mai. Trung đoàn các anh có nhiệm vụ phải đánh thắng bằng máy bay mới. Tôi muốn lần sau, các anh báo cáo người trực thì phải toàn là người trực với máy bay mới. Trung đoàn nào có việc của trung đoàn ấy. Các anh nghe rõ chưa?

        Tư lệnh trưởng quay sang phía Nhự:

        - Ngày mai, anh có trực không?

        - Dạ, có - Nhự đứng dậy đáp.

        - Cũng trực Mic cũ chứ!

        - Không ạ...

       
        Con tàu từ từ rời ga.

        Hảo ngó đầu ra cửa sổ vẫy Trọng. Anh đứng một mình nổi bật lên giữa những vệt đường sắt kéo dài như người đứng trên một chiếc bè ở giữa luồng nước xiết. Trọng đã nhận thư Hảo gửi cho dượng, anh nói ngày đi của mình đã rất gần. Hảo chợt cảm thấy không phải anh ra tiễn chân mình mà chính là mình đang tiễn chân anh. Anh ấy đang đi xa dần và khuất vào ánh chiều đổ trên sân ga. Dù còn ở trên đất nước mình, nhưng anh ấy vẫn đi xa. Và biết đâu lần này lại chẳng là lần gặp cuối cùng. Trước kia: Hảo có cảm tình với anh vì anh là một cây cầu, một trong những đường dây nối liền nơi cô ở với hòn đảo cấm sân bay. Anh là một người giao liên đấy sức truyền cảm. Những cặp người yêu nào may mắn mới gặp được một người giao liên như anh. Nhưng qua chuyến về thăm này, cô đã có thêm một cảm tình mới đối với anh, đó là tình cảm đối với một chiến sĩ lên đường ra trận. Cũng như những chiến sĩ khác, anh chuẩn bị ra đi một cách rất nhẹ nhàng. Mình đang mất đi một cái gì...

        Tiếng bánh xe lăn đều đều trên đường sắt. Thêm mỗi tiếng cậm kịch này là mình lại xa thêm Hà Nội. Những tiếng cậm kịch hôm nay sao giống tiếng tí tách của chiếc kim đồng hồ. Mỗi tiếng tí tách qua đi là con người mất thêm một chút thời gian hữu hạn của mình.

        Trời đã quá chiều. Gần đây, xe lửa trên mọi tuyến đường đều phải chuyển sang chạy ban đêm, đề phòng máy bay địch oanh tạc. Bóng râm trải khắp thành phố. Những tia sáng mặt trời cuối cùng không biết từ một không gian xa thẳm nào, còn len lỏi tới đầy, quệt chút màu vàng nhè nhẹ trên những lùm cây và những mái nhà. Hà Nội êm đềm với những hòa sắc dịu mát. Một bầu trời xanh trong. Một rừng cây đầy nhựa sống rì rào. Những mái nhà nâu thầm kín. Những con đường nhựa mát rười rượi. Những người ngồi chờ trên xe đạp, trước hàng rào sắt, đợi con tàu chạy qua. Những người quen thuộc Hảo thường gặp hàng ngày trên đường phố lúc này nhìn lạ hẳn đi.

        Xe chạy trên chiếc cầu đá nổi. Hảo chú ý tới một dãy nhà ba tầng ở phố Phùng Hưng. Tầng gác ba của dãy nhà có những căn buồng trên mái nom thật ấm cúng. Cô đã qua phố này nhiều lần, nhưng đây là lần đầu, cô chú ý đến những căn gác lạ mắt. Cô hiểu rằng tại thành phố thân thuộc này, không một con đường nào làm cô bị lạc, nhưng vẫn còn rất nhiều góc độ mà cô chưa nhìn thấy.

        Phải chăng là khi mình trở lại đây, tất cả những phố phường thân yêu này sẽ không còn, tất cả chỉ là một đống đổ nát? Mọi người gặp mình, kể cả anh Trọng, đều khuyên mình nên sớm rời Hà Nội. Đêm nay, ngày mai hay ngày kia... chiến tranh sẽ lan đến đây? Những ý nghĩ đó đã làm cặp mắt của cô trở nên nhức nhối.

        

        Sau bữa cơm chiều ở nhà Thùy, Hảo và Quỳnh dắt chiếc xe đạp đi ra. Đến cổng thường trực của khu tập thể, Hảo dừng lại nói với Quỳnh:

        - Chúng mình vừa đi được đúng một vòng.

        - Em nói sao? - Quỳnh nhìn cô hỏi lại.

        - Hôm nay, anh và em lại trở về đúng điểm xuất phát hồi mùa hè cách đây gần hai năm.

        - Một vòng tròn của đường xoắn ốc phải không em?

        - Vâng. Vì thế nên em muốn anh đưa em đi chơi theo đúng con đường bữa trước.

        - Đến cửa vườn hoa Thống Nhất cũng lại quay về...!

        - Chuyện đó bây giờ không còn tùy thuộc ở em. Em mất tự do rồi...

        Quỳnh đèo Hảo đi vế phía vườn hoa. Anh đạp xe chầm chậm để tận hưởng những giây phút êm đềm này trên các con đường ở Thủ đô, những phút mà anh biết rồi đây sẽ rất hiếm. Anh và đồng chí trung đoàn phó được đơn vị cử về Quân chủng tham gia ý kiến vào kế hoạch tác chiến bảo vệ bầu trời Hà Nội. Sau hội nghị Honolulu, có nhiều triệu chứng máy bay Mỹ sắp leo nốt những nấc thang mà cho đến nay chúng vẫn còn chừa ra.

        - Anh có nhớ chỗ này không? - Hảo ngồi phía sau hỏi anh.

        Quỳnh nhìn quanh, rồi nói:

        - Đây là phố Trần Bình Trọng.

        - Em không hỏi tên phố... Đây là nơi anh Đông hỏng xe đạp.

        - À... Nhà đạo diễn kiêm diễn viên! Thỉnh thoảng nó vẫn kể công với anh.

        - Nhà đạo diễn gặp thời thôi. Con chim nhỏ lớn lên ở phương bắc, khi mùa lạnh đến, không cần ai dẫn vẫn biết bay về phương nam để trú đông. Con cá con lớn lên giữa biển cả mênh mông, đến thời kỳ sinh nở, vẫn biết quay về đúng khúc sông ở cách xa hàng ngàn dặm là nơi cá bố mẹ đã sinh ra nó...

        - Tại sao vậy hả em?

        - Đó là tập tính của sinh vật.

        Một số ghế đá trong công viên còn để trống. Hảo nói.

        - Thế mà em cứ tưởng ra đây chơi cũng phải tranh chỗ như đi xem chiếu bóng ở bãi vì hôm nay là chiều chủ nhật.

        - Người ở trong thành phố đã sơ tán nhiều.

        Hảo cầm tay anh, dắt anh lại một cái ghế đá gần ven hồ, dưới một cây me vàng đang ra hoa. Trước mặt họ, bên kia hồ rộng mênh mông là trường Đại học Bách khoa đồ sộ với những ô kính phản chiếu ánh mặt trời chiêu rực rỡ.

        - Em biết những giờ phút bên anh rất hiếm hoi. Em đã nghĩ ra cách làm thế nào để nói với anh được nhiều nhất.

        Hảo thong thả mở túi, đưa cho anh cuốn "Sổ từ".

        - Đầy là lá thư dài em đã viết cho anh. Đáng lẽ anh phải đọc từ ngày tới Quảng Yên. Bây giờ anh hãy dọc đi. Em sẽ để anh hoàn toàn yên tĩnh.

        Hảo mở một cuốn sách ra ngồi xem. Những dòng chữ nhảy múa. Mặt hồ lan rộng đến những trang sách của cô. Những chú cá luôn luôn nhảy lên đớp không khí làm cho mặt nước liên tiếp nổi lên những chiếc vòng tròn đuổi nhau lan rộng. Đây là những giây phút mà mình hằng chờ đợi. Mình đã nghĩ là nó sẽ diễn ra như thế này. Cô liếc nhìn anh. Bộ mặt xa lạ trước kia mà giờ đây cô đã tìm ra những nét thân thuộc và thanh tú. Anh đang bị cuốn hút vào những dòng chữ của cô. Một bên mép anh giật giật. Từ đó, những vòng tròn như những gợn nước cũng đang lan ra trên bộ mặt của anh...

        Cô muốn nắm lấy bàn tay anh để truyền thêm cho anh nhưng điều mà cô chưa thể viết thành lời. Nhưng cô sợ làm đứt đoạn những cảm xúc của anh.

        Cô ước gì thời gian sẽ ngưng đọng lại đây, buổi chiều sẽ kéo dài vô tận.

        Quỳnh đã giở đến trang giấy trắng. Hai mắt anh vẫn chưa rời cuốn sổ nhỏ. Anh muốn đọc qua những trang giấy còn lại những gì người yêu sẽ viết tiếp trong đêm nay, hay ngày mai. Mình đang phải chịu đựng một quá tải. Nhưng cái quá tải này mới lạ lùng, mới dễ chịu làm sao? Hổi lâu anh mới nói:

        - Anh cảm ơn cuộc đời đã tạo ra một cô gái như em, đã giúp cho cô gái đó biết diễn đạt mọi tình cảm của mình... Anh cũng viết cho em nhiều lá thư dài. Anh viết cho em những đêm khó ngủ, trong giờ trực chiến, khi anh bay một mình trên tầng không... Nhưng những lá thư đó anh không diễn tả được thành lời...

        Đèn điện đã bật sáng từ lâu. Những vì sao xanh biếc lấp lánh rơi đầy dưới đáy nước sâu thẳm.

        Quỳnh xem đồng hồ rồi nói:

        - Anh phải đưa em về rồi còn vào đơn vị. Ngày mai, anh lên đoàn bay sớm.

        Cô bỗng nhiên nắm chặt lấy tay anh như muốn níu anh lại. Cô không muốn cuộc gặp kết thúc ở đây. Buổi chiều và buổi tối nay đẹp như một giấc mơ. Và cũng ngắn ngủi như một giấc mơ. Anh nhìn cô với cặp mắt đầy yêu thương, như muốn nói điều đó là không thể được. Cô buông tay anh.

        Nửa đường về nhà Thùy, thành phố bị tắt đèn. Hai người phải xuống dắt xe đạp đi bộ. Lần đầu, họ nhìn thấy cả thành phố mất điện. Những hình thù kỳ dị hiện lên trong đêm. Những ô cửa sổ biến thành những hố mắt đen ngòm. Những người đi trên đường phút chốc trở thành những cái bóng vật vờ như sắp bị những khối đen to lớn kia đổ xuống vùi lấp, nuốt chửng.

        Cô linh cảm một báo hiệu không lành. Cô lại nắm lấy tay anh.

        - Chiến tranh sắp tới Hà Nội!

        - Sớm muộn nó sẽ đến.

        Anh siết chặt tay cô như muốn chuyến một sức mạnh.

        - Em có sợ không?

        - Em thương những đường phố này...

        Hai người đã đến cổng nhà Thùy. Vừa lúc đó đèn điện thành phố bật sáng. Quỳnh lại nhìn đồng hồ rỗi nói với người yêu:

        - Anh phải về.

        Cô gái đứng lặng, hai mắt đăm đăm nhìn xuống mặt đường.

        - Muộn rồi, em ạ...

        Giọng nói nhẹ nhàng và đầm ấm của anh văng vẳng bên tai như vuốt ve, an ủi cô.

        - Anh đi nhé!

        Vẫn không ngẩng đầu lên, cô đáp:

        - Vâng.

        - Khi nào về tới ngoài đó viết thư ngay cho anh.

        Anh lên xe đi rồi, cô mới ngẩng đầu nhìn theo. Cô chợt nhớ ra bao nhiêu điều mà cô chưa kịp nói với anh.

        « ... Kìa một đoàn quân địch trên thảo nguyên. Binh lính khát, không có nước uống. Chúng thấy một cái giếng. Chúng mang xô chạy tới. Nhưng trong giếng không có nước. Chúng quay lại và sắp bỏ đi thì chợt một tên trong bọn nhận thấy một mảnh vải và nói: « Cái gì thế này? » rồi nó lôi từ một kẽ hở ra lá cờ và tấm thẻ... Kia là Hồng quân đang tiến về Ôđetxa. Bọn địch bỏ chạy. Chúng chạy tới những chiến hào cũ đã bị phả hủy và định cố thủ ở đó. Chúng kéo một khẩu đại liên đến chỗ cái giếng cổ và nhận thấy một mẩu vải: « Cái gì thế này?» và chúng kéo lá cờ và tấm thẻ ra... Kia, trên thảo nguyên một phân đội quân Đức thu nhặt chiến lợi phẩm, đang thu thập sắt cũ, những vũ khi bỏ lại và đạn không nổ: « Này xem xem có gì trong cái giếng cổ này không? » Một tên trong bọn Đức đầu đội cát-két đen có hình đầu lâu thay quân hiệu, nói. Nó dang tay ra và kéo ở dưới hòn đá lên lá cờ và tấm thẻ... Những hình ảnh cứ diễn qua mắt chú nối tiếp nhau không dứt như trong cơn mê sảng. Và thường bắt Pêchya thức suốt đêm, tận sáng mới ngủ được, mắt khô khốc và thâm quầng.Có lần chú đã định kể hết cho Valentin. Chú đã bắt đầu nhưng rồi vì tự ái không đúng chỗ, chú lại thôi.

        Chú ngồi bên bờ giếng ngầm và im lặng. Nhìn mặt Pêchya qua đôi mắt ngó xuống, qua vầng trán nhăn, qua đôi môi dày run run của chú, có thể thấy chú khó giữ được im lặng.

        — Valentin — Chú chợt nói, vẻ buồn rầu, mắt không ngước lên... — Tớ muốn nói với cậu một điều.

        — Thì nói đi.

        — Nhưng cậu phải thề với tớ là sẽ không để cho ai biết.

        — Tớ xin thề! — Valentin nhanh nhầu nói, mắt long lanh có vẻ suốt ruột. — Nói nhanh lên.

        — Thề chưa đủ. Ai biết cậu lấy gì để đảm bảo cho lời thề.

        — Nhưng lấy gì được.

        — Cậu có thể lấy danh dự người thiếu niên tiền phong mà thề không?

        — Có thể lắm.

        — Lời thề danh dự nhé!

        — Lời thề danh dự...— Cô suy nghĩ. — Cái đó còn tùy ở điều bí mật của cậu định nói với tớ nữa.

        — Tớ có một điều bí mật rất quan trọng.

        — Tớ phải biết tính chất của điều bí mật đó đã.

        — Thề danh dự với tớ đi rồi tớ sẽ nói ngay.

        — Ồ, không được! Nói với tớ trước đi đã rồi tớ sẽ thề danh dự.

        — Ranh thế !

        — Cậu cũng vậy!

        — Thề danh dự với tớ đi rồi tớ sẽ nói ngay.

        — Thế ngộ điều bí mật của cậu là một là điều nhảm nhí thì sao ? Ai lại đi thề danh dự về một điều nhảm nhí ?

        — Điều bí mật của tớ không phải là một điều nhảm nhí.

        — Cậu hãy thề danh dự với tớ đó không phải là một điều nhảm nhí đi.

        — Được. Tớ thề với cậu đó không phải là một điều nhảm nhí nhưng cậu hẵng thề danh dự với tớ là nếu tớ thề danh dự với cậu thì cậu phải thề danh dự với tớ ngay... — Pêchya đâm ra lúng túng.

        — Mày thề, tớ thề, nó thề, chúng nó thề — Valentin nói, cười khi khí và múa chân múa tay.

        — Im đi! — Pêchya nói. — Cậu làm tớ đâm rối ra đấy,

        Chú tập trung tư tưởng rồi cố tiếp tục ý nghĩ của mình.

        — Hẵng thề danh dự với tớ trước là nếu tớ thề danh dự với cậu, cậu phải thề danh dự ngay với tớ là cậu không phản bội điều bí mật của tớ. — Nói thế rồi, chú thấy không thể nhịn cười được.

        Đột nhiên, Valentin nhìn vào trong giếng và nắm lấy ống tay áo Pêchya.

        — Im! khẽ chứ... Em giơ ngón tay ra hiệu.

        Pêchya ngoái nhìn qua vai mình về phía đáy giếng và thấy trong vòng ánh sáng lấp lánh của buổi chiều vàng, bóng đen của hai cái đầu cúi xuống giếng. Chắc chắn đó là hai người phụ nữ nông thôn đến lấy nước. Tì tay lên thành giếng, họ nói chuyện với nhau.

       
        Một hôm một bỏng tuyết rơi xuống giếng. Valenlin giơ tay hứng lấy bông tuyết vào lòng bàn tay. Đó là một ngôi sao lớn, rất đều, kết bằng những lá thông nhỏ với những chiếc búa con trắng tinh. Pêchya và Valentin cúi nhìn bông tuyết như một vật huyền diệu. Mà huyền diệu thật. Nó vừa có cạnh, lại vừa xơ bông. Nhưng cả xơ cũng có cạnh, đều đặn, chính xác, như đã qua tay một người thợ kim hoàn. Bông tuyết ấy là hiện thân toàn vẹn của mùa đông. Nó chứa đựng tất cả những niềm hạnh phúc tập hợp lại của mùa đông xô-viết sán lạn, với những khối băng ở các ao hồ, những đường hành lang trong suốt của các công trường gỗ tùng, với lớp bông trắng tinh của những cơn bão tuyết, với tiếng pa-tanh lách cách và những con lốc trên sân khúc côn cầu sáng rực ánh đèn con, với dòng sông đóng băng dưới những vòm, những nhịp của một chiếc cầu khổng lồ mới bắc, cũng như những chi tiết của bông tuyết nhưng phóng đại lên hàng triệu lần... Bông tuyết tan dần. Còn chúng thì nằm nhìn giọt nước rung rinh trong lòng bàn tay ấm.

        Pêchya và Valentin lấy xong nước đã lâu. Những xô nước đầy để dựa vào tường. Phải trở về. Nhưng chúng cứ lần lữa để lùi lại mãi giây phút đáng chán ấy. Chúng thèm ở lại, dù chỉ một tí thôi, dưới ánh sáng trời để thở hít không khí trong lành của mùa đông từ trên dội xuống. Chúng im lặng. Nhưng không cảm thầy nặng nề vì yên tĩnh. Chúng đã quen nhau quá rồi, tâm hồn chúng đã quả gần gũi nhau rồi! Chúng biết cả ý nghĩ của nhau. Chúng không nghĩ về chúng, cũng không nghĩ về cuộc sống quái gở của chúng dưới hầm mộ. Cuộc sống ấy đã bắt đầu trở nên tự nhiên đổi với chúng rồi và không có gì quái gở nữa. Chúng sống bình thường và cũng đấu tranh rất bình thường, không nghĩ là mình đấu tranh, là mình đang làm một việc phi thường và càng không phải là một việc anh hùng. Chúng nghĩ đến chiến tranh và đến bố chúng đang ở ngoài mặt trận. Valentin cũng nghĩ đến người anh đang chiến đấu đâu đó với bố, còn Pêehya thì nghĩ đến mẹ và các em, đến Mạc- tư-khoa, đến trường học, đến bạn bè và đến tất cả những gì mà bây giờ chú thấy đã quá xa xôi và không còn trở lại, chìm đắm trong sương mù của thời gian. Valentin đã biết rõ hết các bạn của Pêchya và tất cả công việc của chúng. Cô đã biết tất cả mọi quyền lợi cá nhân và xã hội của Pêchya. Chú đã bao lần kể cho cô nghe tất cả những điều đó! Bây giờ, chúng im lặng. Chúng không cần phải nói với nhau nữa.

        Nhưng có một điều bí mật mà Valentin không biết. Điều bí mật đó cứ giày vò Pêchya. Nó không để cho chú yên. Đôi khi giữa câu chuyện, Pêchya bỗng im bặt giữa một lời nói. Trán nhăn lại, chú cúi mặt xuống và nhìn chằm chằm vào một điểm dưới đất. Chú cắn đôi môi dày rồi ấp úng một điều gì. Tất nhiên điều đó không lọt qua được con mắt sắc sảo của Valentin. Cô cố tìm hiểu, nghĩ bụng là chú bé đã « lại nhớ đến những ký ức rồi » và tìm cách làm cho chú khuây khỏa, hoạt bát lên. Nhưng trong những lúc mơ mộng lạ kỳ, khó hiểu đó, không thể làm cho chú bé khuây khỏa được. Chú mỉm cười thoáng qua, hời hợt và như than vãn, mắt dường như muốn van xin người ta để cho mình yên.

        — Này, Pêchya, có chuyện gì thế?—Valentin lắc vai chú hỏi.

        Chú ngước mắt buôn rầu nhìn Valentin và vẫn im lặng.

        — Tại sao im lặng thế?

        — Mình không im lặng.

        — Có lẽ đằng ấy ốm chăng?

        — Không...

        Pêchya cũng không nói trọn vẹn tiếng « không ». Chú không nói hết. Chú bắt đầu và bỏ đó : «Khôô...»

        Làm gì thì làm, Valentin cũng không thể nào kéo chú ra khỏi tâm trạng thầm kín và trạng thái, mơ mộng ấy được.

        Chú nghĩ gì? Cái gì đã đè nặng lên tâm hồn chú? Chú sẽ không nói ra điều bí mật đó ngay cả với bố chú, người gần gũi nhất trên đời của chú. Chú đã lấy danh dự một thiếu niên tiền phong hứa như vậy rồi. Chú đã thề. Và chú sẽ không phản bội lời thề, dù có phải hy sinh cả đời mình. Trong những giờ phút như vậy, chú thấy trước mắt mình người thủy binh hấp hối... Pêchya thường bị câu hỏi này giày vò: phải chăng mình đã vi phạm lời thề ? Vì sợ bị địch bắt với tấm thẻ Komxômôn của người thủy binh Layrôp, với lá hạm kỳ mà chú hứa cất giữ, Pêchya đã giấu vào lớp gạch của bờ giếng vắng giữa thảo nguyên. Chú cảm thấy chú đã làm đúng. Nhưng bây giờ càng ngày chú càng tự hỏi, sau này tấm thẻ Komxô- môn và lá cờ sẽ ra sao?... Nếu chúng còn ở đấy mãi thì cũng được đi. Cuối cùng nhất định sẽ có ngày..., Pêchya chắc chắn và không bao giờ hoài nghi là ngày đó nhất định phải đến..., cái ngày mà quân địch sẽ bị đánh bại và chú có thể bình tĩnh đến kéo lá cờ, tấm thẻ ra, rồi thay mặt anh Komxômôn Nikôlai Layrôp giao lại cho Hồng quân. Nhưng nếu trước khi đó, có việc gì xảy đến với lá cờ và tấm thẻ thì sẽ thế nào? Nếu bất đồ có ai vô tình bới cái giếng cổ ấy lên và tìm thấy giữa đống đá, lá cờ và tấm thẻ? Nếu vì một lý do nào đó nó rơi vào tay quân địch? Nghĩ tới những bàn tay của bọn phát-xít có thể đụng vào những di vật thiêng liêng ấy, mặt chú nóng bừng lên và chú mất hết bình tĩnh một hồi lâu. Những hình ảnh phát sinh từ trí tưởng tượng mạnh mẽ đã làm khổ chú. Mỗi hình ảnh là một câu trả lời khác nhau cho câu hỏi lá cờ và tấm thẻ có thể rơi vào tay quân địch như thế nào...

        Ở dưới xa, trong bóng tối, một hình tròn sáng ngời lung linh, phản ảnh của bầu trời. Và giữa hai hình tròn sảng nhỏ đó — bàu trời thực và phản ánh của nó —  đúng ngay chõ gặp nhau của giếng và lối đi ngầm bí mật mà ở « trên » không ai biết tới, hai cái đầu đang áp chặt vào nhau, đầu Pêchya và đầu Valentin. Đó là nơi độc nhất chúng có thể trông thấy bầu trời và hít thở không khí trong lành. Đó là khung cửa sổ độc nhất trổ lên thế gian. Gần cửa sổ, chúng đã trồng xuống đất vài củ hành lấy trộm được của bà Matriôna Têrenchiepna. Mỗi lần chúng tới lấy nước, chúng lại tưới cho hành. Nhưng hành không mọc được. Rét quá. Chủng phải lấy một cái chậu thủy tinh cũ, tìm thấy trong đường ngầm, đậy kín lại. Chúng cố giữ cho hành khỏi bị cái rét từ bên trên tỏa xuống. Chúng đã mong mỏi biết bao những mầm hành đầu tiên ! Cuối cùng, chúng xuất hiện, mảnh dẻ, vàng vọt gần như trắng bệch. Nhưng dù sao chúng cũng đã mọc. Đó là điều bí mật nhỏ của Pêchya và Valentin. Chúng đang chuẩn bị một chuyện ngạc nhiên cho những người hoạt động bí mật. Vì những củ hành này không phải là những củ hành tầm thường. Hành tức là chất tươi, và người ta cần biết bao chất tươi. Nhưng cũng phải thừa nhận cho Pêchya, đó là một sáng kiến của chú; không phải không có lý do mà chú là phó chủ tịch của câu lạc bộ những nhà thực vật học trẻ tuổi.

        Pêchya và Valentin nằm chui đầu qua cửa sổ, bên cạnh những mầm hành nhợt nhạt đang yếu ớt vươn lên như muốn trốn khỏi hầm ngầm.

        Người ta sẽ hỏi có thể trông thấy được gì từ một cái cửa sổ như vậy? Nhưng chúng, chúng thấy rất nhiều. Chúng thấy trời, thấy chim, thấy mây. Có lần ban đêm ra giếng, chúng đã trông thấy các vì sao. Và có lẽ đó là điều kỳ thú nhất chúng được thấy trong đời chúng. Nhưng chúng không có may mắn được trông thấy mặt trời một lần nào. Hình như mặt trời đi hơi chếch sang bên cạnh một tí: vả lại hây giờ đã là cuối thu và đông rồi. Trời thường u ám.

        Cuối cùng, chúng đã trông thấy cả người. Chúng đã trông thấy, như một cái bắp cái bọc trong lá, đầu và vai những người phụ nữ từ một làng nào đó ra giếng lấy nước. Chúng trông thấy những cái xô lên xuống gần chúng quả; nếu muốn, chúng có thể lấy tay nắm lẫy được. Những cái xô bình thường của các bà nông dân nom sao cũng lại lạ lùng thế : vì chúng ở thế giới bên kia ! Thật là khó, gần như không thể tưởng tượng được, là cứ như thế rồi người ta đem móc vào đòn gánh và gánh vào đường phố của một làng bị phát-xít chiếm đóng. Có lẽ bọn phát-xít sẽ sờ tay vào và uống cả nước đó...

        Pêchya và Valentin nghe có tiếng ồn ào ở « thế giới bên kia ». Tiếng ồn ào ấy kể với chúng rất nhiều điều. Nó nới rộng và làm sống cái bức tranh đối với chúng hình như đã quá sinh động khi chúng nhìn thấy một khoảng trời đông có một con quạ bay qua. Chúng nghe tiếng chân đi lạo sạo, trên kia, tiếng trẻ con la hét. Một con chó sủa. Chỉ nghe tiếng sủa, cũng biết đó là một con chó con lông xù, đuôi cuộn tròn như cái bánh. Với cái rét từ trên xuống, những thứ đó đã làm hoàn chỉnh thêm hình ảnh một tối mùa đông với những chuyến đi bằng xe trượt tuyết, một buổi mặt trời lặn màu vàng với những con quạ bay lượn trên cái mái nhà nóng thôn hình mũ nồi xanh.

        Trước mặt chúng, mấy cái xô lạnh giá lên xuống, buộc vào một sợi dây xích cũng lạnh giá. Nước đen ngòm bốc hơi trong xô lạnh giá. Tiếng nói của những người phụ nữ hiền lành vang lên rất rõ trên đầu chúng. Và tiếng kèn nhà bính Rumani lanh lảnh vọng tới rõ lạ lùng, Lúc này đang mùa đông. Chà, sao chúng thèm được ở trên kia thế, chỉ nửa giờ thôi, để được chạy nhảy trên tuyết và bốc tuyết ném nhau.