Những người sống và những người chết

[macbupda]

Anh đứng đó, mặt tái nhợt, run lẩy bẩy, hết nhìn trừng trừng vào luật gia quân pháp lại nhìn Xintxốp, rồi quát:

— Lũ phát xít, chúng mày cải trang hả? Dù sao tao cũng cứ nhận ra chúng mày! Chúng mày cải trang đế làm gi?!

Mọi cố gắng khuyên giải đế anh hiểu rằng anh đang đứng giữa quân ta, đều vô ích, càng thuyết phục, ngọn lửa điên khủng càng rực chảy trong đôi mắt anh.

Bỗng anh đảo mắt nhìn quanh, rồi vùng ra được, đâm bổ sang bên cạnh vớ lấy khẩu sủng trường của Xintxốp dựng ở gốc cây, nhảy ba bước rõ dài vọt ra giữa đường.

— Chạy đi ! — anh thét lên bằng cái giọng lanh lảnh thất thanh của kẻ mất trí, thét to đến nỗi mọi người quanh đấy đều nghe thấy tiếng rủ man rợ ấy.—Trốn đi! Bọn phát xít bao vây chúng ta rồi! Trốn di! — khi thì cúi lom khom, khi thì vươn thẳng mình, anh vừa nhảy choi choi trên đường vừa khoa khẩu súng trường lên.

Thấy có kẻ nhảy cẫng trên đường và kêu lên những lời khủng khiếp hoang mang như vậy, một người nào đó không cẩn suy nghĩ lôi thôi đã liên tiếp bắn mấy phát súng lục vào anh chàng điên này nhưng không trúng. Rồi một người nổ súng cùng lại trượt nốt.
 
Xintxốp hiểu rằng nhất định người ta sẽ giết chết anh lính đó ngay tức khắc, anh ta không thể không bị giết khi đã kêu lên những lời hoang mang kinh khủng như vậy. Quyết cứu anh ta và không nghĩ ngợi gỉ khác trong giây phút ấy Xintxốp bèn nhảy xổ tới người chiến sĩ điên dại này. Nhưng nhác thấy Xintxốp chạy tới, người đó quay ngay lại. nắm chắc khẩu súng trường và xông về phía anh. Xintxốp thấy cặp mắt điên dại long lên vì căm hờn của anh ta đã ở ngay sát trước mặt, liền nhảy tạt sang một bên làm cho nhát lưỡi lẽ đâm trượt, rồi đưa cả hai tay ra nắm lấy khẩu súng: tay phải nắm báng, tay trái nắm nòng. Lúc này không ai dám bắn nữa vì sợ trúng phải Xintxốp và anh với người chiến sĩ mất trí cứ lồng lộn giằng giật khẩu súng trong suốt mấy giây. Trong cuộc giằng co đó, dần dần Xintxốp nắm chắc được báng súng bằng cả hai tay, còn người kia lúc ấy chỉ còn níu được cái nòng. Xintxốp gắng hết sức bình sinh, giằng lấy khẩu súng về phía mình và chưa hiểu ngay được việc gì đã xảy ra: anh chỉ thấy người chiến sĩ nọ buông tay ra, quờ quạng trong không khí tựa hồ như muốn ôm lấy đầu, nhưng chưa sờ tay được tới mặt thì đã ngã sấp xuống lòng đường.

Mãi khi anh ta ngã xuống, Xintxốp mới hiểu rằng tiếng súng mà anh đã nghe thấy một giây trước đấy, chính là của anh chứ không phải của ai khác. Khi giật khẩu súng, anh đã chạm vào cò và bây giờ người bị anh bắn chết đang nằm dưới chân anh, trên mặt đường.

«Đúng là chết rồi, chứ không phải chỉ bị thương», — anh đã nghĩ như vậy trước khi quẳng khẩu súng đi và ngồi thụp xuồng bên xác chết. Người chiến sĩ này nằm sấp, cái đầu trẻ con húi cua ngoẹo đi nom vụng về và thảm hại. Máu chảy qua cổ xuông mặt đất đẩy bụi. Viên đạn trúng ngay vào yết hầu ở cổ họng.

- Suýt nữa thi hắn làm loạn hết, đồ khốn kiếp! - một đại úy cao lớn có bộ râu xồm không cạo, vừa nói vừa dừng lại bên xác chết. Tay anh ta cầm một khẩu súng lục, chính anh ta đã bắn trước tiên - Một thằng gieo hoang mang, một thằng khốn kiếp! — đại ủy nhắc lại. — Chó thì lại chết như chó!

Nhưng dù anh ta có nói cục cần và quả quyết thế nào thi chính cặp mắt anh ta mói là cặp mắt chó má và đầy tội lỗi. Hình như anh ta muốn dùng cái giọng cục cằn để thuyết phục mình và những ngươi xung quanh rằng việc anh ta bắn vào người chiến sĩ kia là đúng.

Xintxốp thì như kẻ mất hổn. Cái việc đầu tiên anh làm trong chiến tranh là đã giết một người minh. Muốn cứu anh ta mà hóa ra giết anh ta!... Còn gì vô tích sự và khủng khiếp hơn thế nữa kia chứ?!

Thế là suốt ngày hôm đó anh không biết được tường tận những gì đã xáy ra xung quanh. Khi thì người ta báo rằng Minxk vẫn còn trong tay quân ta, khi thì ngược lại, người ta báo rằng cả Bôrixốp cũng bị bọn Đức chiếm mất rồi; đến gần tối, người ta bắt đầu khảo nhau rằng đã chặn đứng được chiến xa Đức ở một nơi nào đó cách đây bảy cây số. Quả thực phía trước đã vang lên tiếng dại bác dổn dập không gần hơn mà cũng chẳng lùi xa hơn... Tất cả những tin tức rời rạc đó đến với Xintxốp tựa như qua lớp sương mù, xen kẽ giữa những trận bom, những ý nghĩ nặng nề về vụ giết người vừa phạm phải và những cuộc hỏi cung mới.

Khi mặt trời sắp lặn, một chiến sĩ đến báo với Xintxốp rằng đại tá cho gọi anh.

Đại tá xe tăng đã điều khiển tất cả mọi người chỉ bởi lẽ ông là một người cương nghị nhất trong số những người có mặt ở đây. Ông đang đứng ở cửa rừng, cạnh một chiếc lều vải ngụy trang bằng cành cây. Chính lúc ấy, hai chiến sĩ thông tin đang mắc dây máy điện thoại dã chiến đến chìếc lều này. Bên cạnh đại tá là một chính ủy tiểu đoàn mặc quân phục bộ đội biên phòng.

[macbupda]

— Anh có hỏi về Cục chinh trị mặt trận, — Xintxốp vừa dừng lại trước mặt hai người thi đại tá đã nói luôn với anh. không cần mào đầu gì cá. Đây, đồng chí này biết Cục chính trị mặt trận đấy— ông chi vào người sĩ quan biên phòng. — Đâu như ở gần Môghilép đấy. Đồng chí ấy sẽ lên đó và có thể đưa đồng chí đi theo đến đấy.

Người sĩ quan biên phòng lặng lẽ gật đầu.

— Ngay bây giờ, tôi chỉ đi lấy ít đồ là xong! Đồng chí chờ cho ba phút có được không?

Người sĩ quan biên phòng lại gật đầu và nhìn đồng hồ tay.

— Tôi sẽ lấy rất nhanh! — Xintxốp chạy vội tới chiếc xe tải để lấy chiếc vali trong thùng xe.

Nhưng chiếc xe tải không còn ở chỗ cũ nữa. Sau một hồi lùng xục làm như chiếc xe đã biến mất ấy lại có thể từ dưới đất mọc lên, Xintxốp sực nhớ ra rằng người ta đang đợi anh, liền khoát tay và chạy trở lại.

Người sĩ quan biên phòng vẫn đứng cạnh lều, chân cứ nhấp nhổm, vẻ sốt ruột.

— Thế đồ đạc của anh đâu? — ông ta hỏi.

— Để trong xe, nhưng xe đã chạy đừng nào chẳng biết nữa… — Xintxốp nói. — Đành cứ vậy mà đi thôi.

Anh còn lấy làm mừng được một điều là một giờ trước đây, khi trời đổ tối, đã lấy được ở tấm áo capốt ở xe ra mà khoác lên vai.

— Phải, — người sĩ quan biên phòng nói là lấy tay vỗ vào chiếc túi dết lép kẹp của mình. — Tất cả đồ đạc của tôi cũng chỉ có thể này thôi, đến capốt cũng cháy ở trong xe mất rồi.

Lẽ ra anh có thể nói với Xintxốp rằng anh đã trắng tay: ngôi nhà anh ở đã bị thiêu hủy, gia đình anh đã chết hết, nhưng anh chỉ vẻn vẹn nhắc đến chiếc áo capốt đã cháy, rồi bảo:

— Ta đi tôi.

Qua hai cây số đường rừng, họ gặp con đường cái đi Minxk. Xintxốp vẫn hy vọng là hai người sẽ dừng chận cạnh một trong những chiếc xe đang ẩn náu dưới gốc cây để rồi lên xe đi; anh đã bỏ ngoài tai câu chuyện của chính ủy tiểu đoàn về tấm áo capốt bị cháy trong xe. Mãi tới khi họ đang trên con đường đi Minxk, chốc chốc lại có những chiếc xe tải phóng vút qua, và khi người sĩ quan biên phòng nói: «Bây giờ chúng ta sẽ xin đi nhờ xe tới Orsa», Xintxốp mới hiểu rằng chính ủy chẳng có xe cộ gì, và họ sẽ lần mò tới đích bằng cách ngồi nhờ xe gặp trên đường mà thôi.

— Anh hãy đi vượt lên phía trước hai trăm bước, còn tôi sẽ đứng lại đây, — người sĩ quan biên phòng nói. — Nếu tôi không vẫy xe lại được thì đến lượt anh vẫy nó nhé!

Cách xa hai trăm bước, Xintxốp trông thấy rõ là chính ủy đã nhiều lần định vẫy xe lại. Cả Xintxốp cũng giơ tay lên, nhưng các xe cứ phóng như bay. Cuối cùng anh thấy người sĩ quan biên phòng vẫy được một chiếc xe tải và mở cửa buồn lái, nói gì với những người ngồi trong xe.

Xintxốp vội rời khỏi chỗ, chạy tới chiếc xe. Ngay luc đó vang lên tiếng rú của một chiếc máy bay đang bổ nhào. Theo thói quen, Xintxốp lao mình xuống đất, vừa kịp ngửi thấy mùi nhựa đường cháy khét lẹt. Nằm trong mấy giây, ngoái đầu lại thì đã thấy trên đường không còn chiếc xe tải mà cũng chẳng còn người sĩ quan biên phòng đứng bên xe nữa. Quả bom đã rơi trúng vào chiếc xe, cái hố bom đang bốc khói nghi ngút trên mặt đường nhựa, xung quanh chỏng chơ những mảnh sắt cong queo và một chiếc bánh xe văng ra vẫn lăn trên đường về phía Xintxốp. Nó lăn thêm vài vòng nữa tựa hồ như muốn chạy đến tận chỗ chân anh rồi lảo đảo đổ xuống, tiếng sắt va vào mặt đường nhựa kêu loảng xoảng.

Xintxốp đứng một mình trên con đường đi Minxk, trước mặt anh xe cộ cứ vùn vụt phóng qua, anh thấy buồn, nhưng không sao gào thét hoặc òa khóc lên được, chỉ vì anh đã mệt mỏi quá mức chịu đựng của con người.

Lợi dụng lúc trời còn sáng đi thêm vài cây số nữa, rồi đêm đó Xintxốp đã đặt chiếc calô dưới đầu làm gối, kéo cổ áo capốt lên che mặt và ngủ trong cái rãnh bên đường như hàng ngàn người khác. Anh ngủ như chết mấy giờ liền không ghe thấy cả tiếng gầm rú của xe cộ phóng trên đường, cũng như tiếng ầm ầm của trận bom đêm và chỉ bừng tỉnh dậy vì có người đến lật cổ áo capốt, đưa tay sờ lên mặt anh.

[macbupda]

— Không, chú này còn sống, — có tiếng người nói.

Xintxốp mở mắt ra và ngồi dậy. Đức trước mặt anh là hai chú bé tuổi chừng mười sáu, mặc những tấm áo capốt sạch sẽ của trường pháo binh với những khẩu pháo màu vàng nho nhỏ bắt chép nhau trên những chiếc phù hiệu nơi cổ áo. Chắc là cũng như Xintxốp, đã lâu rồi các chú chưa được ăn uống gì: những khuôn mặt trẻ con của các chú gầy xọp đi, đôi mắt thì đầy vẻ mệt mỏi. Ca hai đều giống những con chim non đã bị hất thẳng từ trên tổ ấm xuống mặt đường.

— Gì thế, các em? — Xintxốp vừa hỏi vừa đứng dậy. — Các em đi đâu thế?

Hai chú bé bảo rằng các chú đi Xmôlenxk để chuẩn bị cho đại hội thể thao mùa hè và bây giờ trở về trường của các chú ở Bôrixốp.

— Thế trường ở đâu? — Xintxốp hỏi. — Ngay tại Bôrixốp à?

Các chú bảo rằng không phải, còn xa hơn nữa kia, quá mười sáu cây số về phía Minxk.

— Theo anh thì bây giờ ở đó có bọn Đức. Hôm qua anh đã ở đó.

Hai chú bé ngờ vực nhìn anh, rồi một chú quay nhìn đi chỗ khác. Xintxốp ngó theo mắt nó và thấy ngay mấy xác chết nằm lăn lóc bên vệ đường cách đó hai trăm thước. Giữa đường là một hố bom, một chiếc xe đi về phía đông lúc ấy đang lượn vòng để tránh. Hôm qua, khi anh bắt đầu ngủ thiếp đi, không thấy ai nằm ở đấy cả, thế nghĩa là hồi đêm một quả bom đã rơi xuống sát bên anh, giết chết mất mấy người mà anh vẫn không hề tỉnh giấc.

— Chúng em tưởng rằng anh cũng chết rồi, — một chú bé nói, — Chúng ta đi đâu bây giờ?

— Dù sao thì chúng mình cũng trở về trường, — cậu kia nói. — Lẽ nào bọn Đức đã đến đấy được.

Thế là Xintxốp không sao can nổi hai đứa bé. Chúng không tin anh, nhưng chúng lại thấy rất hớn hở khi Xintxốp lần tìm trong túi capốt lấy ra một hộp thức ăn mà người luật gia quân pháp mới cho chiều qua và mời hai chú bé cùng ăn trước khi lên đường. Đó là hộp cá mòi, và cả ba cùng nhau ăn vã không bánh mì và không nước uống.

Các chú lên đường. Xintxốp còn đứng hồi lâu, lo lắng nhìn theo hai đứa trẻ.

Rồi anh rũ áo capốt, phủi mũ calô và theo đường Minxk đi về hướng đông, tiến tới Orsa.

Vào những ngày ấy, đã mấy ai đi trên con đường này mà không phải rẽ vào rừng, lăn mình dưới những hố rãnh bên đường để tránh bom, để rồi lại đứng dậy và lại lê đôi chân mệt mỏi đo bước trên đường dài! Đông nhất là những người Do Thái từ Xtônbtsư, từ Baranôvitsi, từ Môlôđênô, từ các thành phố nhỏ và các thị trấn khác thuộc miền tây Bêlôruxia chạy loạn ùn ùn kéo qua đây. Bây giờ mới là ngày thứ tám có chiến tranh mà họ đã vượt khỏi Bôrixốp rồi, và như vậy là họ đã lên đường từ lâu, ngay từ ngày đầu tiên… Hàng ngàn con người ngồi trên những chiếc xe bò, xe ngựa, xe thổ mộ đủ kiểu kỳ quái; đó là những cụ già râu rậm với những mái tóc mai dài lòa xòa, đầu đội những chiếc mũ quả dưa của thế kỷ trước; đó là những người đàn bà Do Thái hốc hác, già trước tuổi; đó là những trẻ em — mỗi xe chở sáu — tám — mười đứa trẻ, da ngăm đen, nhem nhuốc, với những cặp mắt nhớn nhác sợ sệt. Nhưng số người cuốc bộ bên các cỗ xe lại còn đông hơn.

Đặc biệt kỳ dị là giữa đám bà già, ông già và trẻ con rách rưới này, đôi khi trên đường người ta còn thấy những phụ nữ trẻ khoác những chiếc áo măng tô hợp thời trang đã trở nên tang thương và lấm láp sau mấy ngày đi đường, với những bộ tóc tân thời xệch xoạc và bụi bặm, trên tay họ xách những bọc lớn, bọc nhỏ đủ loại; những ngón tay họ co quắp, run rẩy vì mệt và đói.

Tất cả dòng người đó đổ về phía đông, còn đi hai bên vệ đường, ngược chiều từ hướng đông đến là những chàng trai mặc thường phục với những chiếc nhòm nhỏ bằng gỗ dán, những chiếc vali bằng vải giả da, những chiếc balô. Đó là những người mới được động viên đang vội vàng đến các trạm tuyển binh đã quy định, không muốn người ta coi mình là những kẻ đào ngũ, đang đi vào chỗ chết, tiến về phía bọn Đức. Lòng tin và nghĩa vụ thúc đẩy họ tiến lên: họ không cho biết đích xác là bọn Đức đang ở đâu và không tin rằng bọn Đức lại có thể đã đến sát nách, trước khi họ kịp khoác bộ quân phục và cầm lấy vũ khí… Đó là một trong những thảm kịch bi đát nhất của những ngày này — tấn thảm kịch của những người chưa kịp tới các trạm tuyển binh đã chết gục dưới bom đạn trên các ngả đường và đã bị bắt làm tù binh.

[macbupda]

Nhưng những dải rừng và những lùm cây thanh bình vẫn trải dài hai bên đường. Ngày hôm đó, một cánh tượng đơn sơ đã khắc sâu vào trí nhớ Xintxốp. Lúc gần tối, anh trông thấy một thôn nhỏ, hiện ra trên một quả đồi thấp; những khu vườn xanh sẫm nhuộm ánh hoàng hôn đỏ ối, khóí tỏa trên mái nhà gianh và những đứa trẻ men theo đỉnh đồi lùa ngựa đi ăn đêm, in hình trên ráng chiều tà. Nghĩa trang của thôn chạy xuống tận sát đường cái. Thôn thì nhỏ mà nghĩa trang thi rộng. Cả một quả đồi phủ kín những cây thập tự gẫy nát, xiêu vẹo. cũ kỹ, dãi dầu mưa tuyết, cả cái thôn bé nhỏ ấy, cả cái nghĩa trang lớn ấy, cả tình trạng không tương xứng giữa cái nọ với cái kia, tất cả gộp lại đã làm cho Xintxốp thấy nao nao trong lòng. Cái cảm giác xót xa đau đớn thấy mảnh đất quê hương đã bị gót giày quân Đức giày xéo ở nơi nào đằng sau lưng và ngày mai cả nơi này cũng có thể bị mất nốt, cảm giác ấy khiến lòng anh rối như tơ vò. Những điều mà Xintxốp trông thấy hai ngày vừa qua đã mách bảo anh: đúng, bọn Đức có thể tới cả đây, mặc dầu anh vẫn không sao tưởng tượng được rằng đất đai này lại là của bọn Đức. Bao nhiêu vị tổ tiên vô danh: các bậc cha ông, cụ kỵ — người trước kẻ sau đã nằm xuống dưới những cây thập tự kia qua bao nhiêu thế kỷ. khiến cho mảnh đất nảy sâu xuống đến tận ngàn thước, vẫn là của mình, không thể nào và không bao giờ có thể là của kẻ khác.

Sau này, Xintxốp không bao giờ còn thấy một nỗi kinh hoàng như vậy nữa: rồi sẽ ra sao đây?! Nếu tất cả đã bất đầu như thế này thi tất cả những gi anh yêu mến, cái đã ấp ủ anh khôn lớn, cái lẽ sống của anh, đất nước, nhân dân, quân đội mà anh đã quen coi là vô địch, chủ nghĩa cộng sán mà bọn phát xit này đã thề tiêu diệt, cái bọn phát xit mà mới gây chiến được bảy ngày đã tiến đến tận giữa Minxk và Bôrixốp, tất cả những cái đó rồi sẽ ra sao?

Anh không phải là kẻ hèn nhát, nhưng cũng như hàng triệu người khác, anh không được chuẩn bị sẵn sàng để đối phó với sự việc đã xáy ra. Phần lớn cuộc đời anh cũng như cuộc đời của nhiều người kia đã trôi qua trong cánh thiếu thốn, trong thử thách, đấu tranh, và do đó, sau này mới rõ gánh nặng khủng khiếp của những ngày đầu chiến tranh đã không thể đè bẹp được tâm hồn họ. Nhưng trong những ngày đầu tiên, nhiều người đã tưởng chừng như gánh nặng đó là không sao chịu đựng nổi, mặc dầu về sau chính họ vẫn cứ chịu đựng được.

Trước đây một năm rưỡi, khi người ta đề nghị Xintxốp đừng phục viên, ở lại làm sĩ quan chuyên nghiệp, anh đã chẳng thấy phấn khởi gì nhưng anh đã nhận lời: sư đoàn của anh lúc ấy đóng bên sông Bugơ, bên kia là bọn phát xít, không khí thì đã ặc mùi chiến tranh, và anh cho rằng trong những trường hợp như vậy người cộng sản không được từ chối việc phục vụ trong quân đội.

Và giờ đây, khi xảy ra cái việc đã khiến anh ở lại quán đội, khi cuộc chiến tranh với bọn phát xít đã bùng nổ, bỗng dưng anh lại không có mặt ở đơn vị minh, ngay từ phút ban đầu, không có mặt ở vị tri của mình, hóa thành một ké phiêu bạt, ngớ ngẩn chìa giấy tờ ra cho người ta xem, đế đi tìm tòa soạn của mình không biết đang ở đâu, và lúc này thì vừa tìm kiếm vừa lang thang lùi khói mặt trận như một tên đào ngũ nữa là khác.

Mặc dù người sĩ quan biên phòng đã chết, anh vẫn nhất quyết đi tới Môghilép, đúng như lời người ta đã bảo là Cục chính trị mặt trận đang ở đó. Nhưng nếu đây là một tin vịt thì anh cũng nhất quyết không tìm kiếm gi nữa và xin làm chính trị viên ở bất cứ đơn vị bộ binh đầu tiên nào anh gặp.

Cũng như chiều qua, ngay từ sáng sớm, nhiều lần anh đã giơ tay vẫy xe nhưng vẫn không một xe nào đỗ lại. Anh đâm ra phớt tỉnh và không thiết nhìn ngó gi đến xe cộ nữa, cứ cuốc bộ tràn trên đường cho đến hết ngày hôm đó, khi thì đắm minh trong những ý nghĩ nặng nề, khi thì chẳng nghĩ gì hết, uể oải lê đôi chân nặng như chì mà đi.

Chắc là anh sẽ cứ thế kéo bộ tới tận Orsa, nếu một chiếc xe vận tải không đỗ lại bên anh khi trời đã xế chiều.

— Đồng chí đi đâu thề, đồng chí chính trị viên? —một đại tá ngồi trong buồng lái hỏi.

— Đi Orsa! Xintxốp cau có đáp.

— Sao lại đi bộ thế?

— Tôi đã vẫy xe phát chán rồi. — Xintxốp trả lới vẫn với cái vẻ cau có. — Bọn khốn nạn chúng không cho đi!

— Đúng, bợn khốn nạn không phải là ít, — đại tá nói — tuy nhiên vẫn còn ít hơn là người ta có thể tưởng trong hoàn cánh này. Đồng chí cho xem giấy nào!

Xintxốp thản nhiên chìa giấy cho đại tá. Ông liếc nhìn qua và đưa trả lại anh ngay.

— Trèo lên đằng sau.

Sau một giờ phóng như điên, họ đã có mặt tại Orsa. Chiếc xe đại tá đi là mượn của người khác kèm theo lời hứa danh dự lả chỉ dùng tới Orsa thôi. Ông cũng đang lần mò tới Môghilép như Xintxốp, và dự định từ Orsa đến Môghilép sẽ đi bằng xe lửa. Xintxốp cùng đại tá ghé vào cơ quan tư lệnh thành phố ở dưới tầng hầm của một trường học. Trên bàn có đặt mấy chiếc máy điện thoại. Ngồi sau bàn là thiếu tá tư lệnh trưởng thành phố với hai thiếu tá đường sắt nữa, cả ba đều đã mụ người đi vì hò hét.

[macbupda]

— Có tàu đi Môghilép không? — đại tá hói.

Tư lệnh trưởng mà ông hỏi lúc đó vừa quẳng ống nghe này xuống và đâm bổ tới một ống nghe khác, nhưng đại tá đã đưa bàn tay chắc nịch túm lấy vai ông ta, kéo giật lại và vận người ông ta bắt quay mặt về phía mình.

— Trả lời đi: có tàu đi Môghilép không và bao giờ có?

— Báo cáo đại tá, tôi xin trả lời ngay bây giờ ạ! — thiếu tá nói, giọng khản đặc. — Chắc phải có... — rồi xông tới chiếc máy nói đang réo chuông. Ông càng nghe thì bộ mặt càng lộ ra vé giận dữ. Cuối cùng, mặt hầm hầm, ông chửi rủa và ném ống nghe xuống. Thưa đại tá, không có tàu đâu ạ! Xin đồng chí thấy vui lòng chưa, người ta vừa báo tin là trên chặng đường đi Mỏghilép, một đoàn tàu chở đồ quân dụng đã bị ném bom. Cả hai đường tàu đều đã bị phá hủy. Không có tàu nào đi Môghilép nữa.

— Thôi được, kệ xác anh ta, — đại tá bình tĩnh nói với Xintxốp. Dù sao bản thân bọn họ cũng chằng biết quái gì đâu. Cứ theo họ thì tất cả đều lung lung xòe hết rồi, nhưng chắc chắn là có thể đi một cách hết sức yên ổn. Chúng mình ra ga đi, ở đó ta sẽ hỏi cho ra nhẽ.

Nhưng cả ở ga cùng không dễ gì mà hỏi cho ra nhẽ được: đèn không đỏ, quân vụ trưởng và trưởng ga thì thầm có vẻ bí mật. rằng hiện nay họ không biết gì cả. Cuối cùng, đại tá tóm được một viên chức đường sắt, người này cũng thì thầm ra vẻ hết sức bí mật rằng một đoàn tàu chở hàng đi Môghilép đang được tổ chức trèn đường sắt phia sau tháp nước.

— Ta đi đi! — đại tá bảo.

Rõ ràng là không những chỉ minh Xintxốp mả cả con người đứng tuổi, từng trải và dày dạn nắng mưa ấy cũng thấy đơn độc và muốn có sự thông cám của một người khác. Ông kế với Xintxốp rằng ông đã đáp máy bay từ quân khu Privôngiê về Maxcơva, được bổ nhiệm làm tham mưu trưởng một quân đoàn, lồng đến tận Bôrixốp tìm quân đoàn của mình, suýt nữa thì rơi vào tay bọn Đức, và hôm qua đã chi huy một đại đội bị rớt lại không người chỉ huy chiến đấu suốt ngày, đến hôm nay được biết quân đoàn không còn ở vùng này mà đã hành quân sang vùng Ôxipôvilsi — Bôbruixk, vì vậy ông phải qua Môghilép để đi tới đó.

— Tất nhiên tôi có thể tiếp tục chỉ huy đại đội, — ông nói giọng giận dữ, — nhưng dù sao cũng phải có trật tự chứ! Lạy Chúa, chúng ta đã chiến đấu được tám ngày rồi, đã đến lúc phải trở lại trật tự chứ. Một khi tôi đã được bổ nhiệm làm tham mưu trưởng quân đoàn thi tôi phải đi tới địa điếm công tác, chứ không phải chỉ nằm bẹp trong một tuyến tân binh với khẩu súng trường. Thế mà lúc tôi trao quyền chỉ huy đại đội cho một trung úy, một thằng ngớ ngẩn còn dám trách tôi là hèn nhát!

— Thế đồng chí đã làm thế nào? — Xintxốp hỏi.

— Làm thế nào à? Tôi đã tặng cho hắn một quả vào mõm vì cái từ hèn nhát ấy để cho hắn sáng mắt ra, rồi tôi đi.

Chỉ nhớ đến chuyện ấy thôi mà đại tá cũng đỏ mặt tía tai lên, khiến cho bộ mặt râu ria xổm xoàm của ông bình thường vốn đã càu cạu, nom càng dữ tợn.

Họ lang thang hổi lâu giữa các đường ray để tìm đoàn tàu, và trò đời vẫn thế, hễ vớ được một người tự tin vào sức minh và biết minh muốn gì thì y như rằng dần dần có cả chục người nữa muốn đi theo đến Môghilép vì những lý do khác nhau.

Trong khi họ tìm đoàn tàu thì những máy bay ném bom Đức lao tới nhà ga. Những đầu máu kế tiếp nhau rú lên trên các đường ray đã bị tắc nghẽn của nhà ga.

Trên đầu mối đường sắt Orsa có đến mấy chục chiếc đầu máy. Chúng rống lên, hòa giọng với nhau, phun ra những đám hơi nước trắng xóa; tiếng rống của chúng nghe hãi hùng và thảm thiết đến rợn người, nghe còn khủng khiếp hơn là tiếng bom nổ ầm ầm mà Xintxốp đã quen tại trong những ngày này; hình như các đoàn tàu đang ráng hết sức gào thét với ai đó không rõ; với trời, với người, chúng than thở và cầu cứu, nhưng trời vẫn cừ từ trên cao trút mãi, trút mãi xuống đất đen những quả bom nổ tung ra giữa những nhà cửa, những đường ray và giữa những con người nằm trên đường sắt đang váng đầu nhức óc, đang trở nên dữ tợn, khổ sở và căm giận đến bầm gan tím ruột đối với tất cả những việc đang xảy ra.

Sau lần báo động, khi đã mò được đến tháp nước và không tìm thấy ở đây một đoàn tàu nào, cả đoàn liền ngồi xuống nghỉ trên những đống than xỉ chất bên đường tàu. Không ai muốn nói nữa, nhưng lặng thinh thì cũng không thể được, bởi vì ai cũng thấy có nhiều điều chứa chất trong lòng.

— Thật là chẳng ngờ, không sao nghĩ tới được, — một người nào đó buồn rầu nói từ trong bóng tối, Xintxốp không sao trông rõ mặt anh ta trong cái đêm hôm ấy.

— Nếu không nghĩ tới, không đoán ra thì còn khá, — ông đại tá lên tiếng sau một hồi yên lặng. — Đằng này đã nghĩ tới và đoán được, thế mà đến lúc xảy ra thì lại lộn tùng phèo hết.

— Mất trật tự đến khiếp lên được! — một người khác, cũng ngồi khuất trong bóng tối, phụ họa với một giọng cao lanh lảnh đượm vẻ ngạc nhiên. — Lạ thật!

— Còn tiểu đoàn công binh của tôi thì đóng ở Bêlôxtốk, — một giọng trầm ồ ồ nói. — Bây giờ không biết là rút đi đâu…

— Đáy bể bò kim thôi! — miệng lưỡi ác khẩu của người nào đó lạnh lùng và gay gắt đáp lại.

Mọi người đều im lặng mấy phút.

[macbupda]

—Trong các học viện quân sự, chúng ta đã nghiên cứu vụ tai biến Tháng tám năm mươi bốn, chúng ta đã chế nhạo Xamxônốp. Thế mà chính chúng ta lại...—cái giọng lạnh lùng chua chát ban nãy đã trả lời người công binh thì lúc này lại nói cạnh khóe một cách thô lỗ. — Nói chung là mình cứ chủ quan khinh địch, cứ nói nào là «tiến sang lành thổ nước khác», nào là «ít đổ máu»... Rồi lại «được hoan hô», vân vân, — gã nói tiếp.

— Chúng ta vẫn sẽ còn tiến sang lãnh thổ nước khác, đồng chí nào đỏ trong bóng tối mà tôi không trông thấy cấp bậc là gì, hãy khắc lời nói ấy lên trán nhé, — đại tá tức giận lên tiếng. — Nhưng cái gì đúng thì vẫn đúng: thật là rối như canh hẹ, như canh hẹ. Và điều chủ yếu là bản thân chúng ta phải xực món canh hẹ này đây!

Lời nói ấy khiến nhiều người nhao nhao đáp lại. Có người phát biểu rằng người Nga chúng ta thắng ngựa vào xe chậm thật đấy, tuy vậy sau đó lại phóng nhanh. Nhưng ý kiến đó không được tán thưởng.

— Bây giờ có phải là năm tám trăm mười hai nữa đâu, chính lúc này vừa phải thắng ngựa vào xe vừa quay ngoắt lại! Nếu không chúng ta sẽ cứ thắng xe mãi cho đến tận Xmôlenxk đây!

Đại tá cho rằng luận điệu đó là do bọn Đức bịa đặt ra. Thề là mọi người tranh cãi nhau, giọng người nào người nấy đều run lên vì giận dữ và tủi nhục. Họ uất ức không những vì tình trạng lộn xộn đã quá rõ ràng, mà lại càng uất ức hơn khi thấy ở đâu đó những trận chiến đấu đang diễn ra, đon vị của họ đang giao chiến, còn họ thì đến bây giờ vẫn chưa tìm được tới nơi và không biết làm sao mà tới được!

— Còn tôi thì hôm qua tí nữa bị xử bắn như một tên biệt kích!—một người nói.—Chúng nó đã gí súng lục vào mồm tôi như gí vào mõm ngựa. Tôi đã từng đánh chiếm Pêrêcốp, thế mà bọn nhãi ranh khốn nạn đó lại dám gí súng lục vào mồm tôi đấy!

— Này anh, con người của vụ tai biến Tháng tám! — tựa hồ như chợt nhớ ra điều gì, đại tá gọi người có cái giọng lạnh như tiền khiến ông không ưa. Anh cùng đi với chúng tôi tới tận Môghilép đấy chứ? Anh đi tìm đơn vị của anh hả?

Nhưng không có ai trả lời câu hỏi đó. Người mà ông ta hỏi, hoặc là không muốn trả lời, hoặc là đã đi mất rồi... Trong bóng tối nghe có tiếng người ngoái đi ngoái lại để hỏi nhau.

— Hình như chuồn rồi thì phải, — cuối cùng người sĩ quan công binh đã cất lên cái giọng ồ ồ. — Cậu ta vừa ngồi đây, cạnh tôi.

Cố nhiên là cũng có những ké hoang mang đây, — đại tá nói sau giây phút trầm ngâm như đáp lại lời nói của người sĩ quan công binh, hoặc như trả lời cho những ý nghĩ của chính mình. Kẻ gí sủng lục vào mồm người ta thì có. Có điều là có khi kẻ không đáng gí thì lại bị gí... Đứng dậy thôi! — Ông đứng lên trước tiên. — Biết đâu đấy, có khi còn có một tháp nước nào ở đây nữa cũng nên. Ta đi tim thử xem!

Họ tìm không ra tháp nước nào khác nữa cả. Nhưng một giờ sau, họ đã lẩn mò được tới chỗ người bẻ ghi. Người này chỉ cho họ những toa đen lù lù không có đầu máy đang đỗ ở đằng xa và nới chắc với họ rằng thế nào người ta cũng mắc những ton này vào đoàn tàu di Mỏghilép.

Mệt nhoài vi cuộc đi lang thang vô tích sự, mọi người kéo nhau đến các toa tàu. Họ thấy có hai chiếc xe buýt mới tinh của cơ quan tham mưu đặt trên hai chiếc toa trẩn xen giữa các toa hàng hỏa.

— Ta cứ lên xe di, đại tá vừa nói vừa trèo lên toa trước và thử mở cửa xe. Cửa bật mở. — Nếu họ kéo theo thi ta di, còn họ không kéo theo thì ít ra ta cũng đánh được một giấc tới sáng

Xintxốp cũng trèo lên xe, ngồi vào chiếc đệm vải sơn mới tinh, đưa tay sờ mó, hình như sau những ngày vừa qua đã bắt đầu nghi ngờ vị tất còn có thể có một cái gi mới tinh và sạch bóng được như thế. Anh tựa đầu vào tấm cửa kính giá lạnh và ngủ thiếp đi.

Sáng hôm sau. trong những phút đầu tiên hãy còn ngái ngủ. anh không tài nào hiểu được mình đang ở đâu. Anh thấy minh đang ngồi trên xe buýt, ở những hàng ghế bên cạnh thấy có những quân nhân không quen biết đang ngủ, còn ở ngoài cửa sổ thi thấy cả hai hên đều có rừng xanh ấm áp chan hỏa ánh nắng bay vùn vụt. Anh tưởng là mình đang đi xe trên đường cái, mãi sau khi ôn lại tất cả những sự việc đêm qua, anh mói hiểu ra rằng chiếc xe buýt đặt trên toa trần và tàu đang chạy. Quả là người bẻ ghi đã không nói dối, đoàn tàu đang tiến lại gần Môghilép.

Quân vụ trưởng thành phố Môghilép cầm giấy tờ của Xintxốp, đưa cặp mất sưng mọng đỏ ngầu đọc đi đọc lại mấy lần liên tiếp. Chắc là vi quá mệt mỏi, nên khi đọc lần đầu ông trông vào tờ giấy một cách ngây dại, lần thứ hai ông chỉ thấy được những chữ nổi bật lên trước mắt, mãi đến lần thứ ba ông mới bắt đầu hiểu những điều vết trên giấy. Ông báo Xintxốp rằng Cục chinh trị mặt trận ở cách Môghilép mười ba cây số.

— Đi qua cái cầu kia kia, cái cầu mà đồng chí trông thấy trong khung cửa sổ ấy, rồi rẽ sang trái theo con đường cái di Orsa. Đến cây số mười ba. ngay trong rừng, đồng chí sẽ tìm được...

[macbupda]

Xintxốp đã gặp may. Trên cầu, anh vẫy được một chiếc xe tải nhỏ. Một trung úy thông tin ngồi với người lái xe trong buồng lái, còn hòm xe thì chất đầy lựu đạn. Xintxốp ngồi ghé lên đống lựu đạn, người sĩ quan thông tin chở anh tới một khu rừng rậm. cho anh xuống cửa rừng. Có mấy con đường mòn mòn mới mở chạy sâu vào trong khu rừng.

Xintxốp đi sâu vào rừng. Thời tiết bỗng xấu di, trời mưa lất phất. Trên những sườn đồi rậm rạp, giữa các gốc cây chỗ nào cũng thấy đang đào hầm trú ẩn và giao thông hào. lác đái thấy có đặt những khẩu sủng máy phòng không bốn nòng. Hình như Bộ tham mưu và Cục chính trị mặt trận mới bắt đầu đến đóng ở đây. Ở ngay cạnh đường, Xintxốp bắt gặp một chính ủy sư đoản, dáng người dong dỏng, mặc chiếc măng tô da màu vàng đã sẫm lại vì ướt nước mưa, ông ta có khuôn mặt dẹp, hiền hậu và bộ ria nhỏ màu rơm. Trông ông ta giống Tsapaép.

Xintxốp đến bảo cáo với chính ủy. Ông ta giữ tờ giấy phép của anh mấy giây dưới trời mưa. Một hạt mưa rơi xuống tờ giấy làm cho nét bút gạch dưới chữ ký nhận thực của Cơ quan hành chinh Maxcơva nhòa đi thành một vệt tím nhạt.

— Rất tiếc lả tôi không biết tòa soạn của đồng chí bây giờ ở đâu,—chinh ủy vừa nói vừa gấp đôi tờ giấy lại. —Thú thực rằng hiện nay tôi cũng chưa biết cả phòng chinh trị của tập đoàn quân thứ ba của đồng chí ở đâu nữa. Và nỏị chung... — Chắc là ông muôn nói rằng nói chung ông không biết cả tập đoàn quân thứ ba ở đâu nữa kia, nhưng ông đã không nói hẳn ra, mà chỉ mỉm cười với vẻ không vui. — Đồng chí đành phải tạm công tác ở đây, ở chỗ chúng tôi vậy... — Nói đoạn, ông không trao lại giấy tờ cho Xintxốp mà lại đưa cho một chính ủy tiểu đoàn dáng người to béo, hổng hảo đứng bên cạnh, có nét mặt mà Xintxốp, thấy quen quen.— Đồng chí nhận chinh trị viên về đơn vị mình đi, — chính ủy nói. — Ở chỗ đồng chí, cậu Turmatsép còn phải vắng mặt lâu chứ?

Chính ủy tiếu đoàn xác nhận rằng Turmatsép còn phải vắng mặt lâu. Anh xin phép được nghỉ, rồi dẫn Xintxốp đi.

— Thế là từ nay đồng chí sẽ làm việc với chúng tôi, — nửa giờ sau anh mới nói như vậy với Xintxốp đang ngồi bên cạnh anh trong một chiếc xe hơi «Emka» giấu dưới rặng thông.

Trên sàn xe có sẵn một phích nước trà, còn trên đùi chính ủy đã thấy trải một tờ báo với một đống bánh bíchcốt có tẩm vani. Hai người thay phiên nhau uống trà.

— Nhà tôi gói cho, lúc còn ở Maxcơva đấy, — chính ủy nói. —Tôi đã gắt lên với cô ấy: «Sao lại nhét đú thứ như thế cho anh làm gì? Anh đã có khẩu phẩn quân đội rồi!» — nhưng bây giờ mới thấy khoái.

Bánh bíchcốt này là bánh Maxcơva. Chính ủy tiểu đoàn là tổng biên tập tờ báo mặt trận, cũng là người Maxcơva. Hổi năm ngoái, khi Xintxốp về Maxơova theo lớp huấn luyện báo chí ngắn hạn thì chính ủy có đến giảng môn sinh hoạt Đáng. Đây chính là người đầu tiên có đôi chút quen biết mà Xintxốp đã gặp trong suốt năm ngày gần đây; nhưng điểu chủ yếu là rút cục anh đã khỏi phải lang thang, khỏi phải xuất trình giấy tờ và khỏi phải nghe những câu trả lời «không biết» với «không có» nữa. Cuối cùng anh đã đến được một đơn vị, cỏ lẽ không cẩn tim kiếm gì khác nữa mà có thể ở lại dây, nhận mệnh lệnh và thực hiện mục đích ra đi chiến đấu của minh.

Những tinh cảm ấy dồn dập dâng lên củng một lúc khiến Xintxốp buông ra một tiếng thớ dài.

— Đồng chí làm sao thế?

— Đi lang thang mãi mệt bã cả người ra rồi.

— Vất vả thật, — chính ủy tiểu đoàn nói. — Hôm qua bọn biệt kích đã làm Turmatsép bị thương. Đồng chí có biết anh ấy không?

— Không biết.

— Một dạo, anh ấy đã công tác ở tờ «Ngọn cờ chiến đấu» của các đồng chỉ đấy. Hồi đêm, anh ấy di chiếc xe vận tải của tòa soạn để lên đây, vào Cục chinh trị, có kẻ cầm đèn pin giữ anh lại để kiểm tra giấy tờ, vừa đưa giấy tờ ra thi đã bị một phát súng lục vào sườn! Rồi chúng trốn mất. Chẳng còn rõ kẻ nào, chuyện gì và tại sao nữa. Hôm nay, chúng ta đã ra được báo, nhưng cũng chẳng biết chở báo đi đâu được. — Nghe qua thi có vẻ chinh ủy nói lan man từ vấn đề này sang vấn đề khác, nhưng thực ra ông ta vẫn tiếp tục nói về tình hình gian khổ ra sao. — Quân bưu chưa hoạt động, hiện nay chúng ta chưa biết đơn vị nào đóng ở đâu. Sáng nay, tôi đã phái tất cả cán bộ đáp xe tòa đi nhiều ngả đường, cứ vớ được đon vị nào là phát cho đơn vị ấy một tập báo. Rất là gay go, — anh kết luận, rồi lệnh cho Xintxốp đến nhả in ở Môghilép để giúp đỡ việc ra số báo mới. — Ở đó, bây giờ chỉ có ba người: một thư ký, một chị đánh máy và một người biên tập đưa in.

— Nhưng có tài liệu đấy chứ? — Xintxốp hỏi.

— Có cái gì thì dùng cái ấy đã. Tôi sẽ đến giúp sau. À, mà anh có tài liệu gì thế nhỉ? — chính ủy nhún vai. — Có lẽ đến tối anh em sẽ mang về. Anh em đi phân phối bảo xong rồi đưa tài liệu về. Thế đồng chí có tài liệu gì không? — anh ngước mắt nhìn Xintxốp hỏi.

[macbupda]

Nhưng Xintxốp chỉ lặng thinh nhìn anh ta và nghĩ: «Mình còn có tài liệu gì được nữa kia chứ! ừ, phải, mình cũng có tài liệu đấy ! Phải rồi. những ngày vừa qua mình đã thấy được bao nhiêu việc mà từ thuở bé đến giờ chưa thấy. Nhưng có lẽ nào lại đăng được tất cả những cái đó song song với bản thông cáo chiến sự vừa mới ghi được qua máy thu thành mà người tổng biên tập đang đặt trên đùi cùng với những chiếc bánh bíchcốt kia? Bản thông cáo thì nói là có những trận đánh nhau to ở biên giới, thế mà ba hôm trước dây mình không sao lần mò nổi từ Bôrixốp đến Minxk. Vậy phải tin vào cái gì đây: vào bản thông cáo đó hay vào điều chính mắt mình đã trông thấy? Hay có lẽ cả hai đều đúng, có thể là ở phía trước mặt, ở sát biên giới quả thực đang diễn ra những trận chiến đấu phòng ngự gian khổ nhưng thắng lợi, còn mình chỉ là nằm trong một khu vực phòng tuyến bị bọn Đức chọc thủng, rồi mụ người đi vì khiếp sợ và không thể hình dung được việc đang xảy ra ở những nơi khác chăng?

Nhưng dù cho cả hai cái đều đúng đi chăng nữa thi điều đó cũng chẳng thay đổi gì tình hình trong tờ báo cả. Trên các trang báo, bản thông cáo nhận được qua máy thu thanh lại tự cho nó là sự thực duy nhất kia ! Chính là như thế đấy. Và không thể nào khác được.

— Không, tôi không có tài liệu nào cá, — sau một hổi lâu im lặng, Xintxốp nhìn thẳng vào mắt tống biên tập mà nói vậy, và hai bên đã hiểu ý nhau.

Xintxốp trở về Môghilép khi trời đã tối, cũng trên chiếc xe vận tải tấn rưỡi của tòa soạn trên đó có Turmatsép, một người anh không quen biết, đã bị bắn bị thương đêm hôm trước. Cũng vẫn người lái xe ấy. Dọc đường, anh này luôn mồm nói đến chuyện đã xảy ra hôm qua, và mỗi lần bị những trạm kiếm soát chặn lại đế xét giấy tờ thì Xintxốp, trong lúc tay trái chìa giấy tờ ra, tay phải cứ siết chặt lấy báng khấu súng lục mà người tổng biên tập chu đáo đã xoay cho anh ở Cục chính trị.

Suốt đêm trong cái nhà in cũ kỹ của thành phố Môghilép, người ta đã lên khuôn và xuất bản một cách chật vật số báo thường kỳ của mặt trận. Choán mất nửa tờ báo là hai bản thông cáo cuối cùng của Cục thông tin đã được in bằng cờ chữ to để chiếm nhiều chỗ hơn. Phần còn lại là số tài liệu đã được lượm lặt tới nửa đêm theo lời các phóng viên đi phân phát số báo hôm qua về. Đó toàn là những đoạn tường thuật vắn tắt về những câu chuyện anh dũng của các chiến sĩ ta qua lời kể lại của những người hoặc đã vừa rút lui vừa chiến đấu từ một tuần lễ nay, hoặc mới đột phá ra khỏi vòng vây của quân Đức. Thoạt tiên, những bài đó do ngòi bút của các phóng viên viết ra, sau đó cây bút chì đỏ của Xintxốp đã làm cho chúng ăn khớp với các bản thông cáo, thế là dần dần những bài tường thuật đã mất hết tất cả những gi có thể khiến người ta hình dung được là hiện nay các trận chiến đấu đang diễn ra ở những địa điếm nào. Được đăng bên cạnh các bản thông cảo nói về những trận giao chiến ở biên giới thi những bài tường thuật đỏ có lẽ còn có thêm tính chất trấn an nữa là khác. Các chiến sĩ đã chiến đấu, đã tỏ ra dũng cảm, đã tiêu diệt bọn phát xít. Ở đâu vậy? Ở những địa điểm đã được nói tới trong các bản thông cáo.

Chỉ qua những câu chuyện thật nghèo nàn do các phóng viên trở về tòa soạn trong đêm đó kể lại, Xintxốp cũng đã biết: những điều mà anh trông thấy trên đường đi Minxk không phải chi xáy ra ở đó mà thôi. Quân Đức đã chọc thủng phòng tuyến ở nhiều chỗ. Tình hình khắp nơi trên mặt trận miền tây đều nghiêm trọng và rối ren, nhưng việc làm sáng tỏ tình hình đó lại không phải là thẩm quyền của một tờ báo thuộc mặt trận này! Vì hiểu được như vậy nên anh đã không ngần ngại gì khi điều khiển cây bút chì đỏ của minh. Anh chí không hiểu một điều là tại sao tất cả những việc đó lại có thể xảy ra được? Anh không hiểu nổi và day dứt với câu hỏi: chẳng lẽ chúng ta lại không xoay chuyển được tình thế trong những ngày sắp tới hay sao? Tất cả những điều mắt anh trông thấy dường như trả lời rằng không, chúng ta sẽ không xoay chuyển được! Nhưng trong lòng, anh không cam chịu điểu đó, anh cỏ một niềm tin khác. Mặc dù anh có quyền tin vào mắt mình, niềm tin của lòng anh vẫn mạnh hơn tất cả mọi điều trông thấy hiển nhiên. Không có niềm tin đó, anh đã không sao chịu đựng nổi những ngày vừa qua, và cũng nhờ niềm tin đó mà vô hình trung anh đã quen với cuộc chiến tranh ròng rã bốn năm, như hàng triệu quân nhân và thường dân khác vậy.

Lúc trời gần sáng, trước khi đưa số báo lên bàn in, Xintxốp còn thờ thẫn đọc lại tất cả một lần nữa, từng dòng, từng dòng  một, và chỉ sau đó mới trải áo capốt ra nằm ngủ trên nền nhá in lát đá lành lạnh. Những chiếc máy in cũ kỹ ra sức rú ầm ầm, nền nhà rung lên nhè nhẹ dưới đầu anh.

Trong lúc ngủ thíếp đi, Xintxốp mơ màng nghĩ đến con gái và với một tâm tư phẫn uất mà bất lực, anh hình dung được rằng giờ đây, khi anh đã phiêu bạt tới một tòa báo khác, tới một khu vực khác của mặt trận, anh sẽ không còn cách nào biết được tí gi về nó nữa cả. Dù sao chăng nữa, cũng phải đợi cho đến khi toàn bộ tình hình thay đối một cách hết sức cơ bản...

[macbupda]

CHƯƠNG HAI

Trời vừa sáng, bốn chiếc xe tải của tòa soạn đã phóng ra khỏi cổng nhà in. Trên mỗi xe có hai phóng viên và một chục tập báo mới in xong. Phương pháp phát hành vẫn như hôm qua: chở báo tỏa đi khắp các ngả đường, gặp người của đơn vị nào thì phân phát cho đơn vị ấy, đồng thời dọc đường thu lượm tài liệu cho số báo sau.

Xintxốp chỉ ngủ cả thảy được có ba giờ trên nền nhà in, mà lại ngủ làm hai giấc, vì lúc gần sáng đã bị tổng biên tập đến đánh thức dậy mất một lần. Hoàn toàn đờ đẫn, anh cất mình đứng dậy, ra vòi té nước vào mặt, rồi siết chặt thắt lưng, bước ra sân, ngồi vào buồng lái chiếc xe tải. Mãi khi xe sắp chạy sang con đường ô tô Bôbruixk, anh mới thật tỉnh hẳn. Trên trời, có tiếng máy bay gầm rú, ở phía sau, một cuộc không chiến đã diễn ra trên không phận Môghilép: những chiếc máy bay ném bom Đức đang bổ nhào xuống đánh chiếc cầu bắc qua sông Đniép, còn những chiếc tiêm kích yểm hộ cho chúng—có tới bảy hoặc tám chiếc—thì đang giao chiến ở tít trên cao với một bộ ba chim kền kền ngắn mũi của ta cất cánh từ sân bay Môghilép.

Xintxốp đã từng nghe nói là ở Tây Ban Nha và Mông Cổ, những con chim kền kền nhỏ đó đã trị được những máy bay tiêm kích Đức, Ý và Nhật. Ở đây cũng vậy, lúc đầu một chiếc «Métxersmít» đã bốc cháy và rơi xuống. Nhưng sau đó, hai chiếc tiêm kích của ta lộn nhào và rơi xuống liền một lúc. Trên không chỉ còn lại mỗi một chiếc.

Xintxốp cho đỗ xe lại, bước xuống và theo dõi thêm gần một phút nữa, xem chiếc tiêm kích của ta nhào lộn giữa đám máy bay Đức. Rồi tất cả những chiếc tiêm kích cùng biến trong mây còn những chiếc máy bay ném bom thì vẫn gầm rú, bổ nhào xuống chiếc cầu mà dường như chúng không tài nào đánh trúng được.

— Thế nào, ta đi chứ?—Xintxốp hỏi người cùng đi với mình đang ngồi trên những tập báo ở trong thùng xe. Đó là một chính trị viên phó có cái tên như tên con gái: Liuxin.

Cậu Liuxin này là một anh chàng đẹp trai, hồng hào, cao lớn, lanh lẹ, có mớ tóc hoe hoe lòi ra khỏi vành chiếc mũ kêpi mới toanh và đỏm dáng. Cậu ta mặc bộ quân phục có nếp phẳng phiu, chẽn mình trong những chiếc đai da mới toanh, lại luôn đeo khẩu cácbin cũng mới toanh trên vai, nên trông có vẻ quân nhân hơn hết thảy mọi quân nhân mà Xintxốp đã gặp trong những ngày vừa qua, và Xintxốp lấy làm sung sướng thấy mình may mắn có một người bạn đường như vậy.

— Báo cáo chính trị viên, xin tuân lệnh, — Liuxin hơi nhổm dậy đáp và đưa tay lên vành mũ.

Ngay từ đêm qua, khi họ cùng nhau lên khuôn và phát hành tờ báo, Xintxốp đã để ý tới sự cố gắng giữ đúng điều lệnh của Liuxin, một sự cố gắng hiếm có trong đám cán bộ tòa báo quân đội.

— Có lẽ tôi cũng sẽ lên ngồi trong thùng xe đấy,—Xintxốp báo.

Nhưng Liuxin đã phản đối một cách có lễ độ:

— Báo cáo chính trị viên, tôi không dám khuyên đồng chí làm như thế đâu ạ! Cán bộ chí huy cấp trên phái ngồi trong buồng lái kia ạ, nếu không cũng có điểu bất tiện cơ đấy. Người ta sẽ có thể chặn xe lại. — Rồi anh ta lại đặt tay lên vành chiếc mũ kêpi.

Xintxốp ngồi vào buồng lái và xe chuyển bánh. Cũng vẫn chỉếc xe vận tải tấn rưỡi và vẫn người lái xe hôm qua đã đưa anh từ bộ tham mưu mặt trận trở về Môghilép. Thú thực anh cùng muốn chuyển ngồi lên hòm xe, vì sợ người lái xe lại gợi những câu chuyện về bọn phá hoại hôm trước ra để tán cho đỡ buồn. Nhưng người lái xe ngồi sau tay lái, mặt cau có không nói một lời nào. Hoặc là anh ta đã không ngủ được đẫy giấc, hoặc anh ta không khoái cái chuyện đi về phía Bôbruixk này.

Xintxốp thì trái lại, tinh thần rất phấn chấn. Hồi đêm đồng chí tổng biên tập có kể với anh rằng hôm qua, bên kia sông Bêrêdina, ở cửa ngõ Bôbruixk, các đơn vị của ta đã đánh cho quân Đức tơi bời, và anh hy vọng hôm nay được đến đó.

Cũng như nhiều người khác vốn bản tính không nhút nhát, đã từng trải qua và chịu đựng những ngày chiến tranh đầu tiên trong cảnh hoang mang bỏ chạy tán loạn trên các con đường gần mặt trận, lúc này anh đã bị một sức mạnh đặc biệt lôi cuốn về phía trước, nơi hai bên đang giáp chiến.

Quả thực người tổng biên tập cũng không sao cho biết đích xác được là những đơn vị nào đã đánh cho bọn Đức tơi bời và việc đó đã xảy ra cụ thể ở chỗ nào. Nhưng do thiếu kinh nghiệm, nên Xintxốp cũng chẳng lo ngại gì lắm về điều này. Anh đã mang theo tấm bản đồ mà người tổng biên tập đã đưa ngón tay vạch xung quanh Bôbruixk một cách mơ hồ, và bây giờ anh vừa đi vừa nhìn bản đồ, tính áng chừng xem đi ba chục cây số một giờ như thế này thì sẽ mất bao lâu. Té ra mất tới khoảng ba tiếng đồng hồ.

[macbupda]

Ngay sau khi ra khỏi Môghilép, lúc đầu anh thấy có những cánh đồng với những khu rừng nhỏ xen kẽ. Một dải cỏ cây xanh um bị những vạt đất hung đỏ—cái rộng, cái hẹp—cắt đứt quãng ở nhiều nơi: người ta đang đào những công sự và hố chống xe tăng ở hai bên đường. Hầu hết những người làm việc đểu mặc thường phục. Chỉ thỉnh thoáng mới thấy những chiếc áo quân phục mùa hè của những người công binh điều khiển công việc thấp thoáng giữa những chiếc áo cánh và những tầm khăn quàng.

Sau đó, xe chạy vào một khu rừng rậm rạp. Bốn bề xung quanh liền trở nên vắng vẻ và im lìm. Chiếc xe vận tải tấn rưỡi chạy mãi, chạy hoài trong rừng mà chẳng gặp một ai: không người, không xe cộ. Thoạt đầu Xintxốp không lo ngại gì lắm cả. nhưng về sau anh bắt đầu cảm thấy có vẻ kỳ lạ. Bộ tham mưu mặt trận đóng ở Môghilốp, nhưng trận chiến đấu với quân Đức đang diễn ra ở bên kia Bôbruixk, anh cho rằng giữa hai điểm đó tất phải có cảc ban tham mưu và có bộ đội đóng, và như vậy nhất định phải có xe cộ chạy đi chạy lại.

Nhưng họ đã đi được nửa đường, lại thêm được mười cây số rồi lại mười cây số nữa, mà trên đường cái vẫn vắng tanh như trước. Cuối cùng, ở một ngã tư, chiếc xe tải của Xintxốp suýt nữa thì đâm phải một chiếc «Emka» từ đường rừng xông ra. Xintxốp mở cửa xe, giơ tay vẫy. Chiếc «Emka» đỗ lại. Trong xe có một đại ủy bộ hình tự giới thiệu là sĩ quan tùy tùng cho một chỉ huy trưởng quân đoàn bộ binh. Thấy hiện giờ tất cả những tập bảo vần còn nằm nguyên trong xe, Xintxốp định đi theo anh ta để phân phát báo cho các đơn vị của quân đoàn. Nhưng người sĩ quan tùy tùng vội trả lời rằng anh vừa đi vắng một thời gian về, quân đoàn đã di chuyển đi đâu chẳng rõ. Bây giờ chính anh cũng đang đi tìm đơn vị, cho nên đi theo anh là việc vô ích, tốt hơn hết là hãy bỏ cho anh vài tập báo vào chiếc «Emka», khi nào tìm thấy quân đoàn anh sẽ phân phát hộ. Liuxin bèn lấy ra hai tập trong hòm xe đưa cho đại úy, ông ta ném những gói đó lên ghế sau, rồi chiếc «Emka» rú ga, biến vào sau lùm cây, còn chiếc xe tải thì tiếp tục chạy theo hướng Bôbruixk.

Những chiếc «Métxersmít« bay qua đầu mấy lần. Rừng lan ra sát tận đường cái, máy bay thường lao ra từ sau ngọn cây một cách bất ngờ, do đó chí có một lần Xintxốp kịp nhảy phắt ra khỏi xe. Nhưng bọn Đức không bắn vào chiếc xe tải này, chắc là chúng đang bận những việc quan trọng hơn.

Theo bản đồ thì chí còn có mười cây số nữa là đến bờ sông Bêrêdina. Nếu những cuộc chiến đấu đang diễn ra phía sau Bôbruixk, ở bờ sông bên kia, thì những bộ phận hậu cần hoặc những đoàn xe vận tải thứ hai tất phải đóng ở bờ sông bên này. Xintxốp hết quay đầu sang phủi lại quay sang trái, căng mắt nhìn sâu vào trong rừng rậm

Tình trạng vắng lặng một cách khó hiểu trên đường cái mỗi lúc một làm cho anh thêm bồn chồn.

Bỗng người lải xe hãm sịch xe lại.

Nơi ngã tư ăn thông vào một con đường hẻm chạy tít về phía chân trời, một người lính hồng quân không có súng, đeo hai quả lựu đạn ở thắt lưng, đang đứng bên vệ đường.

Xintxốp bèn hỏi xem anh ta thuộc đơn vị nào và có người chỉ huy nào ở gần đây không.

Người lính hồng quân bảo rằng anh ta thuộc một đội quân gồm hai chục người do một trung úy chí huy. Mới chiều hôm qua, đội anh được xe tải chở từ Môghilép tới đây, đặt vọng gác để giữ những cá nhân lẻ tẻ đi từ phía tây lại rồi dẫn họ về bên trái theo đường hẻm tới khu kiểm lâm là nơi trung úy đang thành lập đơn vị.

Căn vặn thêm thì được biết rằng anh đã đứng ở đây từ chiểu hôm qua, rằng ở Môghilép người ta đã phát cho họ hai người một khẩu súng trường, theo hiệu lệnh: «Người thứ hai lấy người thứ nhất làm chuẩn!», rằng lúc đầu có hai người đứng gác, nhưng gần sáng người bạn cùng gác với anh đã chuồn mất, rằng trong thời gian đó, anh đã dẫn được chừng sáu chục cá nhân đi lẻ tới giao ở khu kiểm lâm, nhưng còn bản thân anh thì chắc người ta đã quên mất: không ai đến đổi gác cho anh mà từ hôm qua tới nay anh chẳng được miếng gì vào bụng cả.

Xintxốp liền cho anh một nửa số bánh bíchcốt nhét đầy trong túi dết và ra lệnh cho người lái xe cho xe chạy tiếp.

Đi được một cây số nữa thì có hai người cảnh sát mặc áo mưa bằng vải nhựa màu xám từ trong rừng nhảy vọt ra chặn xe lại.

— Báo cáo đồng chí chỉ huy, — một người trong bọn họ nói, — đồng chí có mệnh lệnh gì không ạ?

— Mệnh lệnh nào?—Xintxốp ngạc nhiên hói lại.—Các đồng chí có thủ trưởng của các đồng chí chứ?

— Chúng tôi không có thủ trưởng ạ, —người cảnh sát nói, — hôm kia chúng tôi được phái đến khu rừng này để bắt bọn nhảy dù do quân Đức thả xuống, nhưng bây giờ bọn chúng đã vượt qua sông Bêrêdina rồi thì chúng còn thả dù làm gì nữa chứ!