Những người sống và những người chết

[macbupda]

Chí sau khi nghe anh ta nói, cả Xintxốp lẫn Kômarốp mới hiểu rõ đầu đuôi là tại sao hôm nay anh ta đâm ra dữ tợn khác thường.

— Thế thì cậu cũng lấy giấy bút ra mà viết thư như hạ sĩ ấy. — Kômarốp nói.

— Viết về đâu?—Lêônhiđốp hỏi.

— Về chỗ ấy, về Vakxa của cậu ấy...

Kômarốp đã thôi không muốn châm chọc anh ta nữa, nhưng chỉ vì mới nói đùa có hai lần, cho nên quên mất tên gọi thực của làng quê Lêônhiđốp.

— Kai-vak-xa! — Lêônhiđốp chữa lại theo từng vần.— Nếu cậu còn gọi tếu như vậy lần nữa tớ sẽ bạt tai cho đấy.

— Nhưng cậu cứ viết đi. — Kômarốp nhắc lại mà không đối đáp lại lời đe dọa. —Trong chiến tranh chả thường thế đó sao? Nghe nói là mặt trận quân ta ở xung quanh Tula đều bị vây hết, thế mà Tula vẫn còn. Còn ở chỗ khác thì có thể còn ngược lại cơ: Chikhvin đã bị chiếm, nhưng xung quanh lại là quân ta. Ngồi xuống mà viết đi.

— Không đâu, — Lêônhiđốp khăng khăng nói; tính anh vốn khó tin vào một sự may mắn như vậy.

Xintxốp ngồi nhích đi cho ánh sáng chiếu vào tờ giấy nhiều hơn, rồi lại quay về với bức thư. Lêônhiđốp nói đúng, suốt mấy tuần vừa qua. anh đã gửi cho Masa ba lá thư theo địa chỉ vu vơ của cái hòm thư mà anh đã ghi vào mảnh giấy từ hôm còn ở Maxcơva.

Lá thư này cũng ngắn sọn như hai thư trước: anh còn sống và khỏe mạnh. Chưa kể đến chế độ kiểm duyệt thời chiến, nói chung thật khó lòng viết được những lá thư dài. khi không thể hình dung được là nó có thể đến tay người nhận bằng cách nào.

Sau khi viết xong và gấp lá thư thành hình tam giác, cũng như những lần trước, anh viết thêm vào dưới họ tên Masa: «Trong trường hợp không có người nhận, đề nghị vẫn cứ bóc ra». Rốt cuộc thì nếu cô ấy có bắt liên lạc được với Maxcơva bằng điện đài, chả nhẽ họ lại khó dễ không chuyển được mấy lời: «Chồng chị vẫn sống và khỏe mạnh» hay sao? Nếu có truyền tin bằng mật mã đi nữa thì đáng bao nhiêu mã hiệu? Chuyện vặt! Mà giá được thế thì người công tác ở trong vùng địch kia sẽ yên tâm. Chả nhẽ lại khó khăn thế kia à? Mà nếu khó khăn đi nữa thì việc này phải giải quyết ra sao chứ? — Xintxốp nghĩ thầm, trong lòng thoáng thấy căm giận một người nào đó do bản thân anh tưởng tượng ra, cái người đã không muốn săn sóc tới Masa.

Pextrác hạ thấp đôi vai đồ sộ, bước vào căn hầm. Tay cầm chiếc bình toong, nách cắp hai chiếc bánh mì như hai hòn gạch. Chiếc bình toong đó vốn được dùng để đựng sữa, nhưng trong những ngày vừa qua, nó đã thay thế chiếc phích bị vỡ vì mảnh đạn.

— Thế là chúng ta lại được thưởng thức món ăn nóng dòn đây,—Lêônhiđốp xoa tay.

— Nhưng hãy đợi anh em đi tuần thám và trung đội trưởng quay về đã chứ? Hay thế nào? — Kômarốp ngăn anh ta lại.

— Cậu có lấy báo về không? —Xintxốp hỏi Pextrác.

— Có.

Anh cởi phanh áo capốt và lôi trong quần ra một tờ báo nhàu nát rồi vuốt cho thẳng.

— Báo quân đoàn à?

— Còn hơn thế nhiều, anh ạ, — Pcxtrác nói. Cậu ta bao giờ cùng gọi Xintxốp là anh, — «Tin tức» kia!

— Cậu thật tháo vát đấy, — Lêônhiđốp nói.

— Tớ lấy ngay ở nhà bếp, — Pextrác nói. — Một ông phóng viên nhậu nhẹt ở đó và để lại một chồng báo hàng ngày.

— Tức là ông ta được nhậu ngon, — Lêônhiđốp nhếch mép cười.

Pextrác mặc kệ, không trả lời ý kiến nhận xét ấy, cẩn thận vuốt tờ báo thêm lần nữa và trao cho Xintxốp và nói rằng vừa rồi anh ta đi ra hỏa tuyến cùng với một tay nhiếp ảnh từ sư đoàn xuống. Nhà nhiếp ảnh này đề nghị chỉ cho anh ta sở chỉ huy tiểu đoàn và đi đến chỗ Malinin.

[macbupda]

— Thế nghĩa là ông sắp phải mở tiệc đây, — Lêônhiđốp nói với Xintxốp.

Anh em chiến sĩ tiểu liên đều nắm được sự việc ấy: họ biết rằng Xintxốp đang được xét để phục hồi đảng tịch và cũng như mấy người khác trong tiểu đoàn, đã lọt qua được thường vụ đảng ủy trung đoàn, anh đang mong đợi nhà nhiếp ảnh; người này nhất định lát nữa sẽ đến dây.

— Hẳn là thế, — Xintxốp nói và mỉm cười. Anh mừng vì nhà nhiếp ảnh đã đến và anh không có lý do để dấu các đồng chí điều đó.

— Ông mượn dao cạo chứ?—Lêônhiđốp hỏi.

Anh ta có một con dao cạo tốt và anh cho anh em khác mượn không tiếc.

— Nhưng tớ cùng có thể cạo bằng dao của tớ, — Xintxốp nói.

— Chà, cạo bằng dao của ông thì ra cái gi! Bộ mặt sẽ nham nhở như bãi tha ma bị bò gặm.

Xintxốp múc nước từ trong chiếc xô đặt cạnh lò sưởi, đổ vào trong cái vỏ đồ hộp và đặt lên để dun.

— Có cái gì hay thì mình sẽ đọc to lên nhé? — Lêônhiđốp kéo tờ báo về phía mình vả nói. Anh ta thích đọc to, nhưng không phải là đọc hết cả mà chỉ đọc những điều gì anh cho là đáng chú ý.

Xintxốp lôi xà phòng và chổi ở trong ba lô ra. Xà phòng đựng trong chiếc hộp nhựa hồng, chổi còn mới và tốt. Còn có cả một bộ dao bào, nhưng vô tác dụng vì không có lưỡi dao. Xintxốp nhận được tất cả những thứ đó đựng trong một cái túi quà tặng. Quà tặng cho sư đoàn này được gửi đi từ Antai. Sư đoàn đã đóng quân ở đây hồi trước chiến tranh. Quà đến không đúng ngày mồng 7 tháng mười một mà muộn mất hai tuần. Trong các tiểu đoàn và đại đội, số anh em quê ở Antai còn lại rất ít, riêng trong sồ người sử dụng tiểu liên vẻn vẹn chỉ còn lại mỗi trung đội trưởng Karaulốp. Dù sao những món quà từ Antai xa lắc xa lơ gửi đến vẫn khiến cho mọi người đặc biệt cảm động, nên anh em chiến sĩ tiểu liên đã viết thư trả lời cho những người đồng hương của Karaulốp. Xintxốp viết theo lời đọc, còn Karaulốp thì đứng sau lưng như một anh chàng côdắc vùng Dapôrôgiê, thỉnh thoảng lại chêm vào một thành ngữ để nói về bọn Đức. Hôm ấy, anh vô cùng cảm động và quá chén, một điều hiếm có đối với anh.

Bây giờ Xintxốp nhớ lại điều đó, khi lấy hộp xà phòng và chổi ra.

— Đây, — Lêônhiđốp gõ ngón tay vào tờ báo và nói.— Đây! Trong sồ báo quân đội từ hôm kia tớ đã trông thấy, định đọc cho các cậu nhưng cậu nào đem quấn thuốc lá mất của tớ... Đây... — Và bắt đầu đọc thong thả bằng cái giọng oang oang bực dọc: — «Bọn phát xít Đức hèn hạ tàn sát dã man những chiến sĩ hồng quân bị thương và bị chúng bắt làm tù binh. Ở làng Nikulinô, bọn phát xít đã băm tám người chiến sĩ pháo binh ra từng mảnh; ba người trong số đó bị chặt đầu...» — Anh ta dừng ngón tay lại ở chỗ đang đọc dở vả vẫn để tay thế, ngước đôi mắt dữ tợn lên hỏi: — Sao nhỉ?— anh ta hỏi y như có người nào đang tranh luận với mình. Sau đó, anh lại nhìn vào chỗ mình đang đặt ngón tay và nhác lại: — «Ba người trong số đó bị chặt đầu...» Thế mà hôm qua tớ giết tên Đức, ông Karaulốp lại bạt tai tớ. Hả?

— Cậu thì phải thế! — Kômarốp đáp. — Còn sao nữa, anh em cố công mới tóm được «cái lưỡi»  thế mà cậu lại giết nó! Hãy nhìn mà xem một xạ thủ cừ thật!

—Thì chính tớ tóm được nó kia mà, — Lêônhiđốp phản đối.

— Không phải một mình cậu tóm được.

— Thôi được, bạt tai, — Lêônhiđốp nói. — Nếu ông ta không phải là trung đội trưởng thì đã lăn long lóc ra với tay tớ rồi! Được, cứ việc, — anh ta nhắc lại. Nhưng ông ấy lại còn dọa tớ rằng: lần sau, cậu mà tái diễn thì tớ xử bắn! Nên hiểu việc đó thế nào?

— Thế thì phải hiểu thế này nhé: không được đánh «cái lưỡi». — Kômarốp lại khăng khăng nói.

— Thế còn cả chính trị viên trưởng cũng chỉnh tớ nữa thì làm thế nào mà hiểu nổi? Ông ấy không nói với mình về chuyện «cái lưỡi». Ông ấy bảo: «Đã là tù binh thì nói chung cậu không có quyền... Cậu có quyền gì!»—ông ta bảo mình thế. Còn cái này, — Lêônhiđốp ấn ngón tay vào tờ báo đến nỗi nó bị thủng. — Còn cái này thì mình có quyền đọc à? Hay không có quyền? Mình thấy tận mắt tất cả những điều đó ở trong báo, trông thấy bọn chúng chặt đầu người ta ra sao! Thế mà mình lại bị bạt tai? Hả?

[macbupda]

Anh ta im bặt đế đợi xem có ai trả lời mình không. Nhưng không ai trả lời, cho nên anh bèn đọc tiếp, cất cao giọng hơn trước:

—«Tại làng Makêêvô, đại đội trưởng thông tin liên lạc là đồng chí Môtralốp và chính trị viên đại đội là đồng chí Gubarép tìm thấy xác của các chiến sĩ hồng quân: F. 1. Lapencô, X. Đ. Xôpốp, F. X. Fintrenkô bị hành hạ rất dã man. Bọn phát xít nhục mạ những người bị thương, khoét mắt họ, cắt mũi và chọc —Anh ta lại rời mắt khỏi tờ báo.— Người ta viết cho chúng ta biết chuyện này để làm gì? Hả, hạ sĩ ơi?

— Để cho chúng ta dữ tợn hơn.

— Mình cũng đã quá dữ tợn rồi!

— Nhưng dù sao cậu cùng đừng dụng vào «cái lưỡi» — Kômarốp vốn có tính thích bắn mãi vào một điểm, cho nên đáp lại: — Bắt được thì bắt.

— Các anh hiền lành quá, như tôi thấy đấy! — Lêônhiđốp nói giọng dữ tợn.

Xintxốp đặt dao cạo sang bên. Lời nói cuối cùng của Lêônhiđốp khiến anh nổi xung.

— Còn cậu thì đừng có chọc cái tính dữ tợn của mình vào mắt chúng tớ! Hãy khoan... — anh vỗ vào đầu gối vỉ trông thấy Lêônhiđốp toan ngắt lời mình. — Cậu dữ tợn! Thế cậu đã giết được bao nhiêu thằng Đức? Trừ tên tù binh đó là hai à? Còn Kômarốp tuy hiền lành nhưng đã giết được bốn.

— Không phải là tất cả đều thống kê, — Lêônhiđốp cau có trả lời.

— Mọi người có thống kê tất cả đâu. Kômarốp cũng có thống kê tất cả đâu. Tính dữ tợn của cậu có giá trị gì nhỉ? Cậu đâm ra dữ tợn vì giết được ít cho nên đã quyết định thêm một thằng nữa vào hai thằng kia chứ gì? Giết tù binh là một sự dữ tợn rẻ tiền.

— Anh biết nhiều về tính dữ tợn của tôi nhỉ! — Lêônhiđốp ngắt lời Xintxốp và chuyển sang xưng hô bằng «anh» vi tức giận.

— Tớ biết, — Xintxốp đốp chát. — Số phận làm cho cậu trở nên tàn nhẫn, đã làm cho anh mất hết những phần còn lại cuối cùng của tính dịu dàng hồi trước chiến tranh.— Cậu thấy còn ít lắm! Có thế thôi.

— Không ít hơn anh đâu!

— Không, ít hơn chứ... Nếu cậu muốn biết thì tớ nói rằng trận chiến đấu thực sự đầu tiên của cậu là ở Cudơkôvô chứ gì!

— Anh biết quá nhiều về tôi đấy! — Lêônhiđốp nói giọng giận dữ, nhưng có vẻ luống cuống.

— Nhưng tớ là tiểu đội trưởng của cậu, tớ phải biết tất cả về cậu, — Xintxốp liền nói để tự bắt buộc mình phải bình tĩnh lại, đúng khi anh nhớ rằng mình là tiểu đội trưởng.

Vi vốn có lòng công bằng nên lúc ấy Xintxốp cứ ngờ rằng, cũng y như Pcxtrác lần đầu tiên Lêônhiđốp tham gia chiến đấu thực sự là trận tấn công ở Cudơkôvô, nhưng lúc ấy do cách xử sự của Lêônhiđốp, Xintxốp đâu có ngờ tới chuyện đó, và mãi sau mới tinh cờ mà biết, vả lại, Lêônhiđốp giết được hai chứ không được bốn tên phát xít đâu có phải vì anh hèn nhát hơn Kômarốp, mà chỉ vì trong chiến đấu tình hình đã diễn ra như vậy chứ không thế nào khác.

Lại cầm lầy bộ dao cạo và đưa mất liếc nhìn Lêônhiđốp đã cúi mặt nhìn chòng chọc vào tờ báo, Xintxốp nghĩ thầm lần nữa rằng mình nói đúng. «Chả có gì đáng giơ cái tính dữ tợn của mình ra để chọc vào mắt người khác, trong chiến tranh tất cả chúng ta lúc này đều giống nhau: cả người dữ tợn lẫn người hiền lành cũng đều dữ tợn cả! Mà ai không hung dữ thì người đó hoặc không thấy rõ chiến tranh, hoặc nghĩ rằng quân Đức sẽ thương hại mình vì hiền lành».

Anh đi ra ngoài mà không mặc áo quân phục mùa nóng, lấy tuyết lau bộ mặt nóng ran do cạo râu và quay vào.

— Nhưng cậu biết cậu ấy... —khi đi trở vào căn hầm, anh nghe tiếng Lêônhiđốp nói.—Tớ độc ác, còn cậu ấy thì hiền lành... Nhưng khi đích thân cậu ấy dùng tiểu liên phang vào mù sắt của thằng Đức đó ở cạnh hầm ngầm, vi tức giận nên dùng cả nòng súng lẫn báng súng phang bừa vào nó thì sao?..

[macbupda]

Xintxốp bước vào và Lêônhiđốp im bặt, không phải vì sợ (tính tình anh không có thế) mà chỉ vì không muốn nói nữa.

—Thế nào, cậu còn trích đọc được cái gì nữa nào?— Xintxốp mặc sơ mi quân phục, áo ngoài lông thú, đội mũ che tai, khoác vào cổ khẩu tiểu liên có cái báng mới làm, rồi nói kiếu dàn hòa.

—Tôi vẫn đọc những việc ấy đấy,— Lêônhiđốp đáp lại không lấy gì làm niềm nở và dí ngón tay vào cuối cái đoạn ban nãy của bản thông cáo chiên sự mà trước đó anh đã đọc to lên: «Tại làng Ekatêrinốpca đã nhặt được xác của một huấn luyện viên cứu thương là đồng chí Nhikiphôrốp. Bọn lính Hítle đã dùng báng súng đánh dập, dùng lưỡi lê chọc, dùng dao cạo rạch nát mặt người huấn luyện viên cứu thương đã bị thương nặng».

«Dao cạo à?!» — Xintxốp bỏng nghĩ thầm vi hầu như cảm thấy bằng da thịt rằng, chính anh đang bị thương nằm yên không đủ sức để động đậy nữa, còn tên Đức thì ngồi trên ngực anh và dùng dao cao rạch mặt anh.

— Tớ đi chụp ảnh đây, — anh nói to. — Nếu Karaulốp đến thì các cậu báo cáo với anh ấy nhé.

Khi anh từ trong hầm đi ra ngoài lần đầu để rửa ráy thì vẻ đẹp của thiên nhiên chưa đập vào mắt, nhưng bây giờ anh chợt nhận thấy tất cả vẻ đẹp đó trong cái ngày mùa đông trời nắng ấm này: trời xanh hiếm có, màu trắng của lớp tuyết rơi suốt đêm qua, nào bóng đổ màu đen của những thân cây, nào cả hình tam giác của những chiếc máy bay đang bay cao tít ở trên không, đến nỗi tiếng rủ réo rất xa của chúng nghe có vẻ không nguy hiểm gì.

Họ vừa mới tranh luận với nhau trong hầm về chiến tranh và cái chết, về việc giết người như thế nào và về vấn đề có thể hiền lành và độc ác trong lúc ấy được không...

Nhưng bây giờ, khi đi đến những đống đổ nát của tòa nhà địa chủ, theo con đường có trồng hai rặng tùng và có nắng chiều làm những bóng cây in xuống đường, anh vừa đi vừa nghĩ rằng, thực ra thì con người thật kém thích ứng với cuộc sống được gọi là chiến tranh này. Chính anh cùng định tự luyện mình cho quen với cuộc sống này và người ta cũng đang bắt anh luyện cho quen với cuộc sống này, nhưng dù sao thì sự cưỡng bức đó dường như không đi đến đâu, nếu không chú ý tới tư cách của con người đang bắt đầu bị ảnh hưởng của khoảng thời gian đã sống trong chiến tranh mà chí chủ ý tới tinh cám và tư tường của người đó trong một khoảnh khắc nghỉ ngơi và im lặng, khi người đó nhắm mát và như từ cõi niết bàn với trí tưởng tượng quay về hoàn cảnh sinh hoạt binh thường của con người...

Không, có thể học tập cách chiến đấu, nhưng không thể luyện cho quen với chiến tranh. Chỉ có thể làm ra vẻ mình đã quen và một số người đã làm rất khéo, còn những người khác thì không biết cách làm như vậy, và chắc hẳn không bao giờ biết. Hình như Xintxốp cũng biết cách làm như vậy, nhưng liệu điều đó có ích gi? Kia mặt trời đang sưởi ấm. Trời màu xanh và những chiếc máy bay đang bay tới nơi nào chứ không phải tới đây, đại bác đang bắn ở đâu chứ không phải ở đây và anh đang đi, anh muốn sống đến nỗi cứ toan ngã thẳng xuống đất mà khóc nức lên và nài xin thêm một ngày, hai ngày, một tuần yên tĩnh, an toàn như thế này nữa, để biết rằng trong khi cảnh yên tĩnh này kéo dài thêm thì mình chưa chết...

Vi mải suy nghĩ cho nên khi đến sát cạnh đống gạch ngói đổ nát của tòa nhà địa chủ, Xintxốp vấp phải chuẩn úy của đại đội súng máy là Vaxukốp, anh này cũng phải chụp ảnh để dán thẻ đảng.

— Sao, chụp ảnh à?—Xintxốp vui vẻ hỏi.

— Chụp rồi, — Vaxukốp vuốt ria và nói. Người anh tỏa ra mùi nước hoa.

— Thế anh ta chụp ở đâu nhỉ?-—Xintxốp hỏi.

— Ở đây, đằng sau nhà ấy, anh ta cho đứng vào tường, cử y như xử bắn ấy, — Vaxukốp nói đùa.

— Thế những cậu còn lại đang ở đằng kia, phải không anh? — Xintxốp hỏi.

— Đã chụp cả rồi. Tớ cứ tưởng là cậu cũng chụp trước tớ. Cậu hãy đuổi theo anh ta đi, anh ta vừa mới đi lên trung đoàn đấy!

[macbupda]

Xintxốp đã vội dấn bước lên, vì cho rằng tự mình có khuyết điểm là loay hoay cạo râu mãi, nhưng sau đó chợt nhớ tới Malinin và tính cẩn thận của ông ta trong những công việc như thế này, cho nên hiểu rằng trong quãng thời gian ấy không thể nào kịp tập trung và chụp ảnh cho cả Vaxukốp lẫn những người khác rồi cho họ ra về. Thế nghĩa là Malinin đã biết trước rằng người phóng viên nhiếp ảnh sẽ đến và đã ra lệnh trước cho họ chuẩn bị và tới tập trung. Thế nghĩa là chạy đuổi theo người nhiếp ảnh cũng chỉ vô ích thôi. Những ai được lệnh chụp ảnh để dán thẻ đảng viên đều đã được chụp rồi, còn anh không được chụp. Thế nghĩa là đảng ủy sư đoàn không chuẩn y quyết định của thường vụ đảng ủy trung đoàn và quyết định hoãn việc phát thẻ đảng viên mới cho anh. Có thể giải thích điều đó như thế nào nữa nhỉ? Chỉ có thế thôi!

Anh bối rối đứng lại.

Từ trước đến nay, suốt một tháng rưỡi trời ở ngoài mặt trận, đã nhiều lần trong những giờ phút gay go, anh vẫn giữ vững được tinh thần khi nghĩ rằng rút cục mọi cái trong cuộc đời anh sẽ được phục hồi lại như cũ, không có lẽ nào anh lại không tự mình đạt được điều đó và những người khác lại không giúp đỡ anh! Đã có những ngày chiến đấu vô cùng ác liệt như trận đánh ở nhà máy gạch, khi mà chiến tranh đã choán hết tất cả, và hình như đối với anh, chả có cái gì khác nữa ngoài khẩu súng máy của mình, và bóng dáng nhỏ bé của những tên Đức ở trên nền tuyết trắng đã bị lọt vào thước ngắm. Nhưng dù sao ngay trong những ngày đó, ý nghĩ về sự tín nhiệm và sự công bằng vẫn sống ở đâu đấy trong một góc tâm hồn anh vả không những là sống mà còn giúp cho anh chiến đấu như anh đã chiến đấu.

Ngày mà anh được gọi lên thường vụ đảng ủy trung đoàn để trình bày về việc mất thẻ đảng viên vẫn còn lưu lại trong trí nhớ anh như lả ngày thử thách cuối củng (lúc ấy anh có cảm tưởng như vậy).

Các ủy viên ban thường vụ đảng ủy trung đoàn đã tin anh về cái điều chủ yếu tức là tin rằng anh đã nói đúng sự thực về buổi sáng hôm đó ở gần Vêrêa, khi anh hồi tỉnh lại một mình, không có Dôlôtarép. Mặc dầu mới nghe qua thì họ có cảm tưởng rằng sự thật đó không có vẻ giống như thật, nhưng về sau họ hiểu rằng anh nói điều đó ra, chính bởi vì anh không muốn nói dối, mặc dầu nếu đó là nói dối để thoát nạn. «Thưa các đồng chí. —hôm ấy anh đã nói với các ủy viên thường vụ đảng ủy trung đoàn.—Tôi có thể nói gì thêm với các đồng chí nữa nhỉ? Tôi không biết rằng tấm thẻ ấy biến đi đằng nào! Tôi không chôn vả không xé thẻ đảng viên! Tôi không biết, có lẽ nếu không có cách gì khác thì chưa biết chừng, tôi cũng chôn đi. Nhưng quả thực tôi không chôn, các đồng chí hiểu không? Các đồng chí hiểu thế nào thì cứ thế mà quyết định đi, còn tôi thì không nói dối được!»

Rồi họ đã tin anh về những điều mà trước kia những người khác đã nghi ngờ, họ đã tin bởi vì hiện nay họ biết rõ anh hơn những người khác.

Anh bị cảnh cáo nghiêm khắc về tội đánh mất thẻ đảng viên và họ quyết định là dề nghị đảng ủy sư đoàn cấp phát thẻ mới.

Mặc dầu bị cảnh cáo nghiêm khắc, Xintxốp thật sung sướng trong ngày hôm ấy, và tưởng chừng như không ai có thể tước mất điều đó của anh!

Thế mà người ta đã tước mất đấy! Niềm tin tưởng pha lẫn sung sướng mà anh đã mang trong lòng trong những ngày vừa qua, và ngay cả bây giờ, trong khi đi đến đây, còn trước đó anh đã sửa soạn một cách ung dung đến thế — niềm tin chắc pha lẫn sung sướng ấy đã đổ sụp... Nghĩa là, ở một nơi nào khác, ở sư đoàn hay còn ở một nơi nào đó nữa, người ta lại không tin anh. Người ta không tin vào quá khứ của anh, mặc dầu họ biết rõ hiện tại của anh như lòng bàn tay!

Anh đứng im mất cả phút, tất cả những ỷ nghĩ đó nổi thành cơn bão táp trong lòng, thậm chí anh đã quay người về phía căn hầm ngầm, nhưng suy nghĩ lại và đi đến chỗ Malinin.

Malinin đang ngồi bên bàn, khoác tấm áo lông thú trên vai và nghe chuyện một người đàn bà đã già với vẻ không bằng lòng. Bà này đi bốt bằng dạ, trùm khăn ấm, mặc áo capốt màu đen của nhân viên đường sắt và đang ngồi đối diện ông. Bà ta đang khiếu nại với Malinin về việc gì đó.

Khi Xintxốp bước vào, người đàn bà im bặt, còn Malinin thì quay nửa người về phía anh, vẫn với cái vẻ không bằng lòng đó.

[macbupda]

— Cậu có chuyện gì muốn nói thế?

— Báo cáo chính trị viên trưởng, xin phép hỏi.

— Đợi tí rồi hỏi nhé, — Malinin cau có đáp.

Vì không có việc gì làm, cho nên Xintxốp đã nhiều lần đưa mắt nhìn quanh căn hầm nhà được dùng làm sở chỉ huy và chỗ ở của Malinin cùng tiểu đoàn trưởng Riáptrenkô. Hầm thấp và dài, một nửa nhét đầy những đồ gia dụng tầm tầm đến tận trần hầm; những thứ này do một quân y viện đã để lại, khi tản cư đi. Ban đầu, thậm chí vì thế nên Riáptrenkô đã không muốn đến đây ở, nhưng gian hầm rất ấm, Malinin vốn thích ấm áp mà lại không sợ truyền nhiễm, nên cứ khăng khăng giữ ý kiến mình. Người ta đã phun qua loa chất tẩy uế vào đồ dùng cũ nát của quân y viện, còn các mảnh còn lại của những chiếc bàn đầu giường và những hộp đựng thuốc bằng bìa cứng để chống vỡ, có gợn sóng được đốt lò sưởi.

Người đàn bà này từ Pôđônxk đến và khiếu nại rằng bà ta đã tình nguyện ghi tên vào sư đoàn làm cứu thương, nhưng bây giờ, khi tất cả đều được phiên chế vào các tiểu đoàn thì người ta không thu nhận bà.

— Buổi sáng đồng chí không có ở đó. — tôi đã đến gặp ông phó thủ trưởng, ông phó của đồng chí đấy, tóc hung hung như thế này này, trẻ lắm...

— Không phải gặp phó thủ trưởng đâu.— Malinin uốn nắn lại với giọng răn dạy, — mà gặp tiểu đoàn trưởng đấy. Đó là tiểu đoàn trưởng.

—Thôi, tôi thì sao cũng được, — người đàn bà nói.— Thế là anh ấy thu nhận hai chị cứu thương trẻ tuổi, còn tôi thì anh ấy nói là không hợp với biên chế của mình nữa. Cố nhiên, bản thân anh ấy còn trẻ lắm, tôi hiểu...

— Bà hãy bỏ cái giọng ấy đi. — Malinin tức giận nói.— Bỏ cái giọng cạnh khóe ấy đi, bà hiểu chưa?

— Làm sao được nhỉ, bây giờ tôi phải quay về Pôđônxk à? — bà kia hỏi.

— Có lẽ thế đấy.

— Tôi không đi! Đồng chí là người lớn, đồng chí phải hiểu chứ! Tôi làm khắp các bệnh viện ba mươi năm nay, chí riêng ở bệnh viện đường sắt này cùng đã hơn mười chín năm rồi. Tôi cần gì nhỉ? Tôi chả cần gì cả. Tôi chỉ bực mình là trong đơn vị các đồng chí có những chị cứu thương thiếu kinh nghiệm như vậy. Họ mới làm chưa được bao nhiêu: chỉ được cái may mắn là còn trẻ tuổi. Tôi băng bó xong cho ba người, trong khi họ chí băng được một, tôi bực mình về cái ấy đấy!

— Không những phải băng cho thương binh mà còn phải mang họ ra khỏi trận địa,— Malinin nói. — Mà ở trận địa thì cần có cả sức lực và tuổi trẻ.

— Nhưng bác có trẻ trung gì nữa đâu, —bà ta liếc nhìn Malinin và nói.

— Đúng thế, —ông đồng ý.

— Thế mà bác vẫn tìm được chỗ đứng trong chiến tranh, bác có tính đến tuổi tác không?

— Thế thì sao?

— Thế thì thôi! nếu thế thì cứ để cho những cô trẻ họ quần cho cái anh chàng tóc hung của bác, một khi anh ta đã hy vọng vào họ hơn, còn tôi thì tôi cứ bám lấy bác, bác già ạ!

— Nghĩa là một sự phân công chứ gì, — Malinin nhếch mép cười trước dòng ý nghĩ bất ngờ đó.

—Tôi có đôi bốt bằng dạ rồi. — Bà kia nói. — Chỉ cần là các bác cho tôi một cái áo capốt. Áo của tôi màu đen, ở trên tuyết trông lộ quá. — Bà ta coi là vấn đề đã được giải quyết; mà đúng thế thật. — Đây này, — bà ta lục lọi trong túi áo capốt rồi móc ra một mảnh giấy và dặt xuống bàn trước mặt Malinin.

— Cái gì thế?—ông hỏi mà không nhìn.

— Giấy đi đường từ Pôđônxk đến mà, — người đàn bà đáp. —Còn bác thì nghĩ sao? Tôi đến gặp bác không phải để ăn xin đâu. Huyện ủy tuyển tôi vào bộ đội đấy.

[macbupda]

Malinin không trả lời gì cả, cầm lầy mảnh giấy, dùng bút chì viết gì đó lên giấy, sau đó dừng lại, nhìn người đàn bà và hói:

— Có cần phát cho bà chiếc mũ che tai không?

— Cái đó là tùy ở bác gọi tôi thế nào, — bà ta vui vẻ đáp lại và trong giọng nói của bà nghe có cái âm sắc quen thuộc của một bà hộ lý tháo vát. — nếu bác gọi là «Bác Pasa» thì tôi sẽ quàng khăn. mà nếu gọi là «chiến sĩ Kulikôva» thì hãy phát mũ che tai cho tôi!

— Được, tôi sẽ phát. — Malinin viết thêm một dòng nữa rồi trao mảnh giấy cho người đàn bà. — Đi đi, bà sẽ được hưởng tiêu chuẩn ăn mặc bộ đội. Còn những vấn đề khác thì đợi tiểu đoàn trướng về chúng lôi trao đổi ý kiến đã. Nhớ đến nữa nhé. — Ổng gật đầu chào mà không đứng dậy và người đàn bà cầm tờ giấy đi ra cửa.

Bây giờ anh đã trông thấy rõ khuôn mặt của bà đầy những nếp răn hằn sâu, bộ mặt của một người đàn bà đã già nhưng còn khỏe, vì đã nhiều năm quen với công việc lao động bền bỉ và chẳng nhẹ nhàng gì. Khi đi ngang qua Xintxốp., bà liếc nhìn anh rất nhanh. Trong hai mắt bà còn ngời lên cái vẻ vui mừng trước thắng lợi đã đạt được.

«Nhưng thắng lợi thế nào nhỉ? — Xintxốp nghĩ thầm.— Được xuống tiểu đoàn, xuống đại đội để làm cứu thương, xuống đúng cái chỗ nước sôi lửa bỏng nhất! Giá như đây là một người đàn bà nào khác thì họ đã chạy xa khói cái thắng lợi đó hàng ngàn dặm rồi...»

— Sao, cậu đến để mè nheo à? — Malinin chỉ chỗ cho Xintxốp ngồi và hỏi độp ngay không mào đầu gì hết.

Xintxốp ngồi xuống chiếc ghế đẩu còn ấm.

Malinin nhìn anh và càng thấy rõ bao nhiêu là Xintxốp bị hoang mang đến mức độ nào, thì bộ mặt của chính ông càng trở nên sa sầm bấy nhiêu. Khi nhận lấy trách nhiệm về bất cứ một người nào đó. Malinin vốn có thói quen từ giây phút ấy ông cứ lo tới người kia nhiều hơn là tới bản thân mình.

Xintxốp không biết rằng vấn đề cấp phát thẻ đảng viên mới cho anh đã được thường vụ đảng ủy trung đoàn thông qua không hoàn toàn trôi chảy như anh tưởng.

Trước đó, Malinin đã nói chuyện suốt một giờ liền với đồng chí bí thư.

«Ông viết về cậu ấy rất tốt, như người ta thường nói là rắn trong lỗ cùng phải bò ra, — đồng chí bí thư nói, — và về căn bản thì mình không có gì phản đối. Nhưng ông hãy tự suy nghĩ xem, về những việc này ông có kinh nghiệm hon mình: chúng ta đặt vần đề về một người vừa mới đánh mất thẻ đảng viên cách đây vẻn vẹn một tháng rưỡi như vậy có sớm quá không?»

Malinin bực tức phản đối điều dó, sao nhỉ, có lẽ dạo ấy cho ra mặt trận cũng là sớm quá à? Thế mà cho cậu ấy ra mặt trận thì người ta không sợ, để cậu ấy phụ trách súng máy chống cự với trận tấn công của quân Đức ở nhà máy gạch thì chẳng sợ, tặng huân chương về thành tích này cũng chẳng sợ, nhưng chúng ta lại sợ không dám cấp phát thẻ đảng viên.

«Cá nhân tôi thì tôi không sợ đâu, — ông nói. —Còn về chuyện «sớm quá» thì sau trận nhà máy gạch, trong số anh em thuộc đại đội cũ chỉ còn hai người ở lại đơn vị: tôi và cậu ấy. Thôi được, cũng có thế đợi thêm ít nữa...»

Vướng mắc này được tháo gỡ thì lại nảy ra vướng mắc khác.

Theo ý đồng chí bí thư, người ta thắc mắc với bản trình bày lộn xộn của Xintxốp về việc mất thẻ đảng viên và các giấy tờ khác.

«Hoặc là thế này hoặc là thế nọ, hoặc là tôi nhớ nhầm... Khó tin lắm!»

«Nhưng cậu ấy tính nước cờ gì mà nói dối? Giá cậu ấy nói rằng mình đã chôn đi, thế là xong».

«Có thể là thoạt tiên bốc đồng nên bịa ra, cho như thế tốt hơn, nhưng sau đó sự tình lại đâm ra dở hơn, tuy nhiên rút lui thì đã muộn rồi. Sao, chả nhẽ lại không thể xảy ra như thế hay sao?»

«Cái gì mà chẳng xảy ra được!.. — Malinin nói. — Nhưng cá nhân tôi thì tôi tin cậu ấy. Hãy cứ đặt vấn đề ra trước thường vụ đảng ủy đi: xem người ta sẽ tin như thế nào...»

[macbupda]

Người ta đã tin. Nhưng mãi sau đó, sau khi thường vụ đảng ủy xét, trong lúc cùng ngồi với Malinin là người giúp đỡ làm thủ tục giấy tờ, rốt cuộc đồng chí bí thư đã thở dài và nói:

«Cố nhiên ông thấy rõ hơn vì ông là một tay kỳ cựu trong công tác tổ chức cán bộ, nhưng mình sợ rằng, với bản trình bày như vậy về việc mất thẻ đảng viên thì đảng ủy sư đoàn sẽ không chuẩn y quyết định của chúng mình đâu».

«Thức lâu sẽ thấy đêm dài...», — lúc ấy Malinin tin chắc rằng mình đúng cho nên đã trả lời như vậy.

Nay họ đã thức và đã thấy!

Malinin biết việc này từ hai giờ trước đây, khi bí thư đảng úy trung đoàn gọi điện thoại và báo rằng phóng viên nhiếp ảnh sẽ từ sư đoàn xuống và nên chuẩn bị tất cả những người đã được thông qua, trừ Xintxốp.

Malinin không trả lời gì cả nhưng ngấm ngầm định bụng rằng mình sẽ lại đưa việc này lên tận chính ủy sư đoàn. Thực ra, sư đoàn này không được may mắn lắm. Từ đầu chiến tranh đến nay, nó đã thay đổi chính ủy những ba lần. Đồng chí chính ủy mà Malinin đã đích thân nộp bản trình bày của Xintxốp, sau trận đánh ở nhà máy gạch và về sau, qua ông ta, Malinin đã chất vấn về tờ phiếu theo dõi hồ sơ, bây giờ đang nằm trong quân y viện. Lúc ấy đồng chí đó đã nói về Xintxốp rằng sự việc đã rõ rồi, cứ để cậu ta chiến đấu, còn tới lúc nào mà cậu ấy xứng đáng thì chúng ta sẽ đặt cả vấn đề phục hồi đảng tịch. Bây giờ ông chính ủy này không còn nữa, mà là một ông khác và đành phải báo cáo lại từ đầu với ông ta. «Thôi được, mình sẽ làm lại từ đầu. — Malinin bướng bỉnh nghĩ thầm, — mà nếu cần thì mình sẽ viết báo cáo lên cấp cao hơn nữa».

Ông đang đợi Xintxốp đến và thậm chí sẽ ngạc nhiên nếu anh không đến; nếu không đến tức là Xintxốp không tin rằng mình đúng.

— Xintxốp ạ, tình hình thế đấy! — sau hồi lâu im lặng, Malinin bắt đầu nói trước tiên, phá tan sự im lặng đó.

— Không chuẩn y à?—Xintxốp hỏi.

— Trong lúc này tạm hoãn lại.

— Tại sao thế?

— Trong lúc này tôi chưa biết.

— Thế đồng chí nghĩ sao?

— Tôi nghĩ rằng vẫn là do chính điều đó...

— Alếcxây Đênixứts, có thể hoàn toàn thành thật được chứ ạ?—Xintxốp hỏi với cái giọng báo trước sẽ chẳng lấy gì làm tốt đẹp lắm đâu.

— Nói đi. — Malinin hiểu rằng Xintxốp choáng váng trước sự bất ngờ và phải nói hết ra cho hả dạ...

«Thôi, cứ để cậu ấy nói. Một khi đã sôi sục lên thì thế nào cậu cũng sẽ không chịu nổi và nói ra. Thà cứ để cho cậu ấy nói với mình còn tốt hơn là với người khác».

— Nghĩa là hoàn toàn thành thật chứ? — Xintxốp nhắc lại.

— Còn cậu thì đừng nạt tớ, — Malinin nói.—Tớ không sợ sự thật đâu và cũng không sợ cả cái gì sai sự thật.

— Thế thì đồng chí hãy nói cho tôi nghe, — Xintxốp tái mặt đi. —cái gì quý hơn: con người hay tờ giấy?

— Thế cậu nghĩ sao?— Malinin hỏi và giọng nói của ông hơi rắn đanh lại như có tiếng sắt thép.

[macbupda]

Nhưng Xintxốp không để ý tới điều đó.

— Bây giờ tôi nghĩ rằng tờ giấy quý hơn. Nó đang nằm đâu đó ở trong rừng, đang mục nát và nghĩ tới tôi: «Cậu nói dối! Cậu cho rằng không có tớ cậu vẫn là người à? Không, không có tớ cậu không phải là người! Không phải cậu có lỗi, không phải cậu bỏ rơi tớ, nhưng dù thế nào chăng nữa thì tớ cũng không để cho cậu sống thiếu tớ!»

— Đó là nó nói với cậu. Còn cậu thì nói vói nó ra sao? — Malinin hỏi, vẫn với cái giọng khe khẽ mà rắn đanh như có tiếng sắt thép.

— Alếcxây Đênixứts, còn tôi thì im lặng! Tôi đang viết lá đơn, viết bản trình bày... Tôi đang đại xem ai sẽ thắng ai trong cuộc kéo co này: tôi hay là tờ giấy.

— Nếu chỉ có mảnh giấy đang mục nát ở đó, ở trong rừng ấy thì bận tâm đến nó làm gì? Còn nếu ở đó có tấm thẻ đảng viên của cậu thì người ta không dùng sức mạnh để kéo cậu vào đảng đâu, tự cậu phải xin vào và tự cậu phải biết rằng làm thẻ đảng viên đáng giá như thế nào! Và nếu cậu đã nhất quyết bảo rằng mình không chôn, dù cho người ta có dồn ép, nhưng mình vẫn nhất quyết, nghĩa là việc này không đơn giản như vậy đâu. Chôn hay xé đi là một loại người, mà nói dối lại là loại người khác...

— Thế người nào đã nói ra sự thật thì người đó nên làm như thế nào? Đến bao giờ chúng ta mới học được cách tin tưởng vào con người, hay việc đó đối với chúng ta là thừa? — Xintxốp ngắt lời ông ta.

— Nhưng cậu đến đây để phát khùng lên với ai vậy?— đến lượt Malinin ngắt lời anh. Dù ông có thông cảm với Xintxốp tới đâu chăng nữa, dù cuộc đời chiến đấu có gắn bó họ tới đâu chăng nữa, ông vẫn có những quan điểm làm cho ông không bao giờ nương nhẹ trong khi nhận định một vấn đề gì. — Với tớ chắc? Vì chính tớ đã khuyên cậu nộp đơn mà bây giờ lại không giữ vững ý kiến mình? Đúng đấy. Nhưng sớm quá. Tớ chưa rút lui ý kiến của tớ đâu. Hay với thường vụ đảng ủy trung đoàn? Cũng sớm quá, vả lại, họ cũng chưa phát biểu ý kiến dứt khoát... Cậu phát khùng lên với đảng ủy sư đoàn à? Nhưng cậu đã tận mắt trông thấy đồng chí nào trong đảng ủy sư đoàn chưa? — bỗng Malinin tự cướp lời mình và hỏi.

— Chưa đâu, làm thế nào mà gặp được chứ?

— Thì họ cũng đã gặp cậu đâu! Thế mà họ lại không tin vào tờ giấy của tớ và cậu! — Malinin nhếch mép cười. —Có lẽ họ cũng như cậu thôi, quý con người hơn mảnh giấy. Có lẽ thoạt tiên họ phải xem mặt cậu đã rồi sau mới quyết định! Cậu không giả định như vậy à? Thế mà tớ lại giả định như thế đấy. Nhưng mặt khác tớ còn giả định rằng trên đó có một lão mặt sắt đen sì nào đó, một thứ bánh bít cốt cấp dưới không thể làm cho mềm được đâu, mà chỉ có cấp trên mới làm mềm được thôi. Đảng ta đông người lắm, trong đó có nhiều hạng người. Đây không phải là cậu nói với tớ mà tớ nói với cậu thế đây, một khi đã đồng ý với nhau là hoàn toàn thành thật! Nhưng đừng có hoa chân múa tay lên với đảng! — bỗng ông ta cất cao giọng và thậm chí đứng hẳn dậy khi nói câu này. — «Bao giờ chúng ta mới học được cách tin vào con người?» — ông nhại lại giọng Xintxốp. — Gớm thật, cậu vội quá đấy! Chuyện bé như đứt tay mà đao to búa lớn đến thế!

— Alếcxây Đênixứts, đứt tay thì vẫn đau kia mà! — Xintxốp nói và cũng đứng dậy.

Anh không tự ái trước cơn nóng của Malinin: anh cảm thấy rằng Malinin cũng buồn bực về chuyện này chẳng kém gì mình.

— Nào, bắt tay, — Malinin giơ tay qua bàn cho anh bắt, mặt cau có và không nhìn vào mắt, theo thói quen riêng như thường lệ mỗi khi ông chào hỏi và từ biệt.

— Alếcxây Đênixứts, — Xintxốp bắt tay Malinin và không nén được, càu nhàu, — nhưng đồng chí hãy nói cho tôi biết: người ta không hoãn huân chương của tôi vì những lý do này chứ? Không hiểu sao mà mãi không thấy trao tặng.

Malinin chí nhếch mép cười trước sự dự đoán ngớ ngẩn đó. Thậm chí lòng thành thực của Xintxốp đã làm cho ông vừa ý: nó thể hiện lòng tin cậy.

— Tớ thấy cậu đúng là đã đâm ra rối loạn tâm thần rồi. Nghe nói rằng thiếu tướng đã bỏ huân chương ở trong túi dết từ ba hôm nay. Hôm kia đã trao huân chương cho các cậu pháo binh, hôm qua cho trung đoàn chín hai. Có lẽ, hôm nay sẽ là chúng ta.

Xintxốp xin phép về, nhưng khi ra đến cửa, anh liền quay người lại và giật giọng nhắc lại y hệt cái câu mà có lần anh đã nói với Malinin tại quận ủy, khi còn ở Maxcơva.

— Dù tôi có gặp chuyện gì đi chăng nữa thì cũng không bao giờ quên thái độ của đồng chí đối với tôi.

—À-à! — Malinin lơ đãng xua tay. — Sau chiến tranh, nếu có trông thấy tớ trên đường phố Maxcơva, cậu cứ nói: «Chào bác Malinin! » thế là tớ xin cám ơn rồi. — Ông ta lại xua tay, đi men dọc chiếc bàn và quay ngoắt lưng lại: ông không quen nghe những lời cám ơn.

[macbupda]

Đi đi lại lại mấy bước trong hầm nhà và đưa mắt liếc nhanh về phía cánh cửa vừa khép lại sau lưng Xintxốp, Malinin thở dài sườn sượt, rồi ngồi xuống bên bàn, rút lá thư trong túi áo ra, đeo kính vào, và đây là lần thứ ba trong ngày hôm đỏ ông thong thả đọc lại lá thư từ đầu chí cuối tựa hồ như để thẩm tra xem có thực là trong đó có những điều mà mình đang đọc không? Lá thư từ quân y viện gửi đến, trong đó viết rằng cậu Víchto con trai ông đang nằm quân y viện và tay phải đã bị cưa, đang bình phục một cách tốt đẹp sau khi bị thương, nhưng đề nghị bố chưa báo tin cho mẹ biết trong lúc này. Khi đọc lại lá thư, Malinin dừng lại ở các từ «một cách tốt đẹp». Ông bỏ kính ra, đặt xuống bàn trước mặt mình và nhìn trừng trừng vào tường.

Dù sao vẫn phải báo tin cho vợ, nếu không thì lâu chả nhận được thư, bà ấy sẽ đinh ninh là con chết rồi. Phải an ủi vợ, còn chính mình thì chả biết phàn nàn với ai. Chức vụ của ông không cho phép phàn nàn. Chỉ có cái là phải quen với ý nghĩ rằng con trai mình mới mười bảy tuổi mà đã cụt tay phải, nhưng khó quen với điều đó thật.

Cửa mở tung ra và thượng úy tiểu đoàn trưởng Riáptrenkô lao bổ vào hầm. Anh ta chạy ào ào trên cấu thang, nện thình thịch cựa giầy kỵ binh trên bậc đá. Đôi cựa giầy đó không đúng với điều lệnh. Tấm áo capốt dài khoác hiên ngang trên đôi vai rộng của chàng thanh niên cứ dập dờn quanh đôi ủng lau chùi bóng lộn khi anh bước, còn bộ mặt gà sống với cái mũi nhọn và mái tóc hung hung thì nom có vẻ vừa vui tươi lại vừa lo ngại.

— Anh vừa nhận được thư à? — anh ta vui vẻ hỏi.

— Ừ. — Malinin giấu lá thư vào túi.

— Một giờ nữa, thiếu tướng sẽ đến gắn huân chương,— Riáptrenkô nói vẫn bằng cái giọng vui vẻ ấy. — Tôi cũng được một chiếc, từ hồi tháng bảy. Tôi tưởng là nó đã bị thất lạc trong khi mình lăn lóc qua các quân y viện. Không, hóa ra rút cục vẫn được.

Anh ngồi xuống ghế đẩu, mừng quá đến nỗi lấy cả găng tay đập vào ủng của mình và mở phanh hai vạt áo capốt ra.

— Ông ấy hứa là sẽ đến, nhưng khi từ biệt, ông ấy đã chỉnh suốt lượt tất cả những người có mặt ở sư đoàn bộ: «Tại sao hai hôm nay trong khu vực chiến đấu của đồng chí không bắt được cho tôi một «cái lưỡi» nào cả? Đó là nói với trung đoàn trưởng. Còn sau đó thì ông báo tôi: «Còn ở đơn vị đồng chí thì tôi biết rằng hôm qua đã bắt được «cái lưỡi», nhưng không đưa về được đến nơi, bọn ngốc!..» Do đâu mà ông ta moi ra được nhỉ?

— Do phòng chính trị,—Malinin điềm nhiên nói. — Hôm qua tớ đã nêu việc đó trong bản báo cáo về công tác chính trị.

— Chỉ tổ uổng công thôi! — Riáptrenkô nói.

— Chuyện cũ rồi và chẳng đi đến đâu cả.

Riáptrenkô chua chát xua tay và không buồn tranh cãi.

— Này, anh nói cho tôi biết, — im lặng một lát, anh kêu lên,—sao mà lính nhà mình vô giáo dục thế nhỉ? Giáo dục hoài, giáo dục mãi rồi, cứ tưởng là họ hiểu, thế mà khi bắt được tù binh lại cho một phát đạn vào trán!

— Không phải chỉ một mình chúng ta giáo dục, — Malinin nói. — Đầu đằng này là chúng ta, đầu đằng kia là bọn Đức. Chúng ta báo: đừng đụng vào! Nhưng ở Cudơkôvô chính cậu ấy tận mắt trông thấy bọn Đức thiêu sống anh em mình trong ngôi nhà gỗ. Ăn miếng thì trả miếng. Giá mà sau vụ Cudơkôvô này cậu ta được chặt chân chặt tay địch thủ Hítle hay Ghêben thì mới đúng lúc, nhưng cậu la không biết rằng liệu mình còn sống đến lúc đó không. Đúng hơn cả là không. Trong lúc tình trạng đó đang tiếp diễn thì không phải là Hítlc mà là một tên hạ sĩ đã sa vào bàn tay đang ngứa ngáy của cậu ấy.

— Tức là anh bào chữa hộ?

— Không bào chữa hộ mà tự giải thích đối với mình: tại sao anh em trong đơn vị ta không phải là thú rừng mà có lúc lại hành dộng như thú rừng? Bọn phát xít đã dốc ra nhiều công sức để đưa họ tới tình trạng đó!

— Thế thì bây giờ nên hiểu anh thế nào chứ?

— Thì cứ hiểu như thế này, là phải làm thế nào đế khỏi tái diễn lại những trường hợp ấy nữa. Còn trường hợp này thì tớ coi như là một hiện tượng chứng tỏ rằng tớ làm ăn không đến nơi đến chốn, vì vậy tớ mới ghi vào bản báo cáo về công tác chính trị. Tuy cậu phản đối việc vạch áo cho người xem lưng, nhưng vạch lưng ra đã là xấu mà dể cho lưng bẩn lại còn xấu hơn.