Những người sống và những người chết

[macbupda]

Mãi một giờ sau, khi trời đã sắp nhá nhem, quân ta mới đến. Thoạt tiên có ba người quân báo đến trước. Họ được thông báo rằng căn cứ theo trận đánh thì quân ta đã trụ giữ trên điểm cao nhưng không rõ tình hình ra sao, tất cả mọi việc đều có thể xảy ra. Họ bò vòng quanh ống khói từ các phía khác nhau và bò cẩn thận đến nỗi mãi tới giây phút cuối cùng Xintxốp mới trông thấy một trong ba người đó.

— Quân ta đây, đừng nấp nữa! — anh khoan khoái reo lên và giọng anh nghe thật vui, làm cho người quân báo tin ngay, cho nên đã đứng thẳng dậy.

Sau anh em quân báo lại có một trung đội tiến lên điểm cao, rồi khi trời đã tối mịt, thượng úy tiểu đoàn trưởng Riáptrencô xuất hiện cùng với các chiến sĩ thông tin chuyên trách mắc dây điện thoại. Anh đã nhận được nhiệm vụ đánh bật quân Đức ra khỏi điểm cao bên cạnh, trước lúc trời sáng: dù sao chăng nữa, bây giờ ngọn đồi này vẫn được gọi là điểm cao có ba ngôi nhà nhỏ. Trước khi bước vào trận chiến đấu ban đêm, Riáptrencô đã chuyển sở chỉ huy của mình tới đây, tới nhà máy gạch, bởi vì nơi này là tuyến xuất kích thuận tiện nhất cho cuộc tấn công ban đêm.

Malinin báo cáo tình hình diễn biến của trận đánh tại nhà máy và nói rằng các xạ thủ súng máy Xintxốp và Baiukốp trong trận đánh không ngang sức đó đã chiến đấu thật xứng đáng. Malinin không hé miệng nói thêm điều gì nữa, nhưng chính tiểu đoàn trưởng cũng tự hiểu là các xạ thủ súng máy đã chiến đấu thật xứng đáng.

Từ trên chỉ huy sở của mình, anh đã trông thấy cánh quân Đức ngã gục xuống khi tiến qua khu lòng chảo, và chiếc xe tăng Đức đã toan chạy lên điểm cao, rồi sau đó trên đường rút lui, bọn bộ binh Đức định trèo lên mà không được, vả lại, sự tổn thất của quân Đức cũng đã tự nói lên điều đó, cả ở trên trung đoàn cũng như trên sư đoàn đều coi trận tấn công hôm nay của chúng là có ý đồ lần mò chỗ yếu núng của ta, và trong trường họp thành công thì sẽ chọc thủng phòng tuyến. Nhưng chúng đã không thành công, cho nên cũng không chọc thủng được.

Malinin hỏi về tình hình đại đội trưởng Iônốp. Hóa ra Iônốp đã bị thương ngay trong những phút đầu của trận đánh, đã được khiêng ra và đưa tới đội điều trị. Riáptrencô giải thích rằng sở dĩ quân Đức đã nhanh chóng chiếm được điểm cao có ba ngôi nhà nhỏ một phần là nhờ có hỏa lực mạnh, còn phần nữa là do lúc chúng bắt đầu tần công ở đó, không có cả đại đội trưởng lẫn chính trị viên. Mặc dầu nếu khiển trách Malinin về điều đó thì thật là lạ lùng, vì ông ta đã có mặt ở đây trong thời gian diễn ra trận tấn công, vả lại tiểu đoàn trưởng cũng không hề có ý trách móc ông, nhưng Malinin dù sao vẫn cứ xem ý kiến nhận xét đó là lời khiển trách đối với mình, cho nên xin phép Riáptrencô tham gia trận phản công chiếm lại «điểm cao cũ của chúng tôi». Ông diễn đạt ý mình như vậy là muốn nhấn mạnh trách nhiệm của mình về việc đã để mất điểm cao ấy. Tiểu đoàn trưởng nhìn bộ mặt ông đầy những vết sây sát sưng húp và lấy làm ngạc nhiên, sự ngạc nhiên của một người trẻ, rằng cái ông này cái ông đáng tuổi bố anh đó, lấy đâu ra sức lực nhỉ.

— Ít ra thì trước hết đồng chí nên băng bó lại đã,—anh góp ý nhưng không bác bỏ lời đề nghị.

Malinin sang chỗ người cứu thương. Người này thoạt tiên băng bó bộ mặt sây sát cho ông khá lâu, sau đó băng bó hai bàn tay bị gạch cứa rách toạc ra. Trong lúc người cứu thương làm những việc này, Malinin vẫn cứ suy nghĩ về đại đội của mình đã hy sinh: nó sẽ được thành lập lại hay cấp trên sẽ không làm như vậy và sẽ thuyên chuyển ông tới một đơn vị nào hôm nay đã mất cán bộ chính trị ?

Malinin đang được băng bó, còn tiểu đoàn trưởng thì gọi Xintxốp đến và đặt ra cho anh mấy câu hỏi. Riáptrencô hỏi: ngay từ đầu quân Đức có định tiến lên điểm cao không? Xintxốp trả lời rằng không, anh cùng Baiukốp chỉ bắn tạt sườn vào khu lòng chảo. Sau đó, tiểu đoàn trưởng hỏi tại sao chiếc xe tăng quay trở lại mà không chạy đến tận ống khói. Xintxốp trả lời rằng chiếc xích xe bị trượt, rồi nhắc đến tên Đức đã chui ra khỏi chòi súng xe tăng và bị bắn chết.

— Chắc là một tên sĩ quan,—tiểu đoàn trưởng gật đầu,— sau khi cậu đã lia nó thì chúng không dám thò ra nữa!

Rồi trung đoàn trưởng và sư đoàn trưởng gọi điện thoại cho tiểu đoàn trưởng và anh ta bắt đầu báo cáo trước tiên với trung đoàn trưởng, sau đó với sư đoàn trưởng về trận đánh bảo vệ điểm cao có nhà máy gạch. Anh nói một cách mạch lạc và lưu loát, mạch lạc hơn nhiều so với lời Malinin và Xintxốp đã kể lại cho anh ta nghe tất cả những việc đó. Chính trị viên Malinin, các xạ thủ súng mảy Xintxốp và Baiukốp đã tổ chức một trận chiến đấu, đánh lui được cuộc tấn công của bộ binh phối hợp với xe tăng Đức và trụ giữ được điểm cao cho tới lúc quân ta đến tăng viện. Xintxốp và Baiukốp không phải chỉ bắn vào quân Đức mà đã mở một trận đành không phải chỉ chiến đấu mà đã trụ giữ được điểm cao.

Xintxốp mệt mỏi ghé ngồi xuống gạch, anh lấy làm lạ khi nghe nói rằng mình đã mở một trận chiến đấu và trụ giữ được điểm cao, tựa hồ như đó không phải là anh mà là một người nào khác.

Cả hai người bị thương, cả Baiukốp và Xirôta, đều đã được đưa về hậu phương; chỉ còn lại những người chết. Người ta đã đào huyệt cho họ ngay ở đây, ở sau bức tường của nhà máy gạch, trong lớp đất chưa kịp đóng băng hẳn, nhưng quyết định là khi trời rạng sáng mới chôn, bởi vì trong đêm tối không thể thu nhặt tất cả những gì còn lại của những người đã chết, sau đợt pháo địch dội thẳng vào đây.

[macbupda]

Xintxốp ngồi suy nghĩ xem bây giờ ai sẽ làm số hai cho khẩu súng máy của anh, và Baiukốp có quay về đon vị nữa hay không, nếu cậu ấy lành vết thương. Sau đó, hình như anh ngủ gật mất một phút, bởi vì thậm chí anh đã giật nẩy mình khi bỗng nhiên nghe tiếng Malinin nói sát bên tai.

—Ta đi nào. Sư đoàn gọi điện thoại. Mình với cậu được gọi lên gặp chính ủy sư đoàn...

Malinin không bằng lòng, bởi vì ông muốn tham gia vào trận tấn công ban đêm để chiếm lại điểm cao có ba ngôi nhà nhỏ, nhưng không để lộ tâm tư mình ra: mệnh lệnh là mệnh lệnh. Trên nền đen của đống đổ nát hoang tàn nổi bật lên ba vết trắng: bộ mặt quấn băng và hai cánh tay trắng mập mạp của Malinin.

— Báo cáo chính trị viên, đồng chí hiện ra như một bóng ma,—Xintxốp nói.

— Mình được quấn tã lót như trẻ con! — Malinin bực tức đáp.—Đi thôi, chả có việc gì mà ngồi đây!..

— Nhưng họ gọi chúng ta lên làm gì nhỉ?—Xintxốp hòi và theo Malinin bước xuống dốc.

— Đến đó sẽ biết. Chúng ta sẽ đi bộ tới trung đoàn bộ, còn từ đó đến sư đoàn thì nghe nói có xe tải chở đi. Như vậy có nghĩa là người ta cần chúng ta...

—Tôi biết là gọi lên làm gì rồi, — Xintxốp nói sau hôi lâu im lặng, khi họ đã xuống được hết dốc và tới khu đồng ruộng bằng phẳng ở trước dãy nhà của trạm máy nông nghiệp và bắt đầu vượt qua cánh đồng trên lớp tuyết không sâu lắm.

— Để làm gì? — Malinin hỏi.

— Về việc cái đơn của tôi đây.— Xintxốp nói.

Khi Malinin nói rằng họ được gọi lên cấp trên thì anh đã nghĩ ngay tới việc này. Tình trạng mệt mỏi về thể xác và tinh thần phấn khởi của anh sau trận chiến đấu đều đã nhường chỗ cho tâm trạng hồi hộp chờ đợi.

— Hừ,— Malinin nói,—đừng tưởng bở! Sao lại lôi thẳng đi một cách khẩn cấp như vậy ngay khi đang chiến đấu!

— Lôi đi khi đang đánh nhau thì sao! — Xintxốp nói.— Người ta đã xem lá đơn và chuyển cho những người có trách nhiệm. Sao lại thế nhỉ, một kẻ như vậy mà bỗng nhiên lại ở ngoài hỏa tuyến! Phải đưa ngay hắn về hậu phương để thẩm tra.

Anh không tin chắc vào điều đó, nhưng sẵn sàng chờ đón những chuyện không hay.

— Còn gọi mình thì để làm gì? — Malinin hỏi.

— Thì tôi đã hoàn toàn dựa vào đồng chí để làm chứng mà lại!

— Chuyện nhảm! — Malinin quả quyết nói.

Ông ta biết rằng quả thực đó là chuyện nhảm, chỉ vì một lẽ giản đơn: ông vẫn chưa gặp dịp thuận tiện để đích thân chuyển lá đơn của Xintxốp cho phòng chính trị sư đoàn, và đã hơn một tuần nay hết ngày này sang ngày khác, ông vẫn đang chờ dịp đó và vẫn mang theo bức thư trong túi áo capốt. Nhưng trong lúc này, ông không muốn nói điều đó với Xintxốp: được gọi lên sư đoàn là ông được tạo ra cơ hội không những để chuyển lá đơn mà còn để nói chuyện với chính ủy trong một hoàn cảnh thuận lợi nhất cho Xintxốp, tức là sau trận chiến đấu hôm nay.

— Chuyện nhảm, — Malinin nhắc lại và vừa đi vừa quay về phía Xintxốp. — Mình thì nghĩ ngược lại: cậu được gọi lên để thưởng huy chương về thành tích trong trận chiến đấu này.

Xintxốp im lặng. Anh không tin như vậy.

Thực ra thì tuy Malinin gần với sự thật hơn Xintxốp, nhưng trong hai phỏng đoán ấy không có cái nào là đúng cả. Họ được khẩn cấp triệu tập từ hỏa tuyến lên vì một lý do khác hẳn. Hôm nay, một nhà văn từ tòa soạn của một tờ báo ở Maxcơva đã lên đây và ngồi ở sư đoàn bộ trong thời gian diễn ra trận đánh. Ông là một người nổi tiếng và không trẻ trung gì nữa. Ngay khi cho ông tới sư đoàn, người ta đã cau mày: mong cho đừng chết để sau này chúng tôi khỏi phải chịu trách nhiệm. Nhưng bây giờ, buổi chiều, khi được sư đoàn trưởng cho biết rằng ở phía trước, dưới tiểu đoàn có một chính trị viên và một xạ thủ súng máy đã từng đánh bật mấy đợt tấn công của quân Đức và đã hạ năm mươi tên Đức, ông bèn kiên quyết đòi thân hành xuống tiểu đoàn trò chuyện với anh em. Người ta cũng kiên quyết khước từ lời để nghị ấy của ông và khước từ một cách không thật là triệt để, tuy nhiên trong lúc nóng vội, ông không nhận thấy điều đó. Họ nói rằng bây giờ ông không thể xuống tiểu đoàn được, nhưng có thể gọi lên đây những người mà ông định hỏi chuyện. Ông toan phản đối: làm đặc biệt như vậy để làm gì chứ? Nhưng người ta lại giải thích cho ông theo kiếu mà họ thường giải thích trong những trường hợp tương tự, đằng nào cũng phải gọi anh em lên, nếu không gọi bây giờ thì sau cũng gọi, và đối với anh em, điều đó chả có gì khác nhau hết!

Để chấm dứt cuộc tranh cãi ấy, chính ủy liền vớ lấy ống nghe của máy điện thoại: tuy ông cũng không định cho nhà văn xuống tiểu đoàn, nhưng lại rất muốn cho ông này viết về người của sư đoàn mình.

[macbupda]

Và thế là Malinin cùng Xintxốp, mệt mỏi sau trận đánh, đang lội trong tuyết từ điểm cao có nhà máy gạch tới khu nhà của trạm máy nông nghiệp. Tuyết lất phất rơi những đợt cuối cùng, qua lúc này cũng đã tạnh. Trăng đã mọc trên bầu trời. Tuyết ngả màu bàng bạc, lóng lánh và cảnh vật hình như trở nên vui mắt hơn.

— Thời tiết tốt nhỉ! — Xintxốp nói.

— Ô kìa, một thằng Đức đang nằm. — Malinin hất hàm trỏ cái xác chết với hai tay dang rộng đang in thành một vết màu thẫm bên cạnh con đường mòn.

Khi đi ngang tên Đức chết, họ dừng lại trong giây lát, liếc nhìn nó rồi lại đi tiếp.

— Còn cậu thì quả là một tay cừ đấy, — bỗng Matinin nói mà không mào đầu gì hết,

Họ lặng lẽ đi thêm khoảng ba chục bước nữa.

— Giá cậu lại vào Đảng lần nữa thì tớ sẽ vẫn giới thiệu cậu ngay không cần suy nghĩ — đột nhiên Malinin lại nói rồi lại lặng thinh.

— Cám ơn.

Họ lại im lặng đi được chừng năm chục bước.

— Chúng ta sắp đến nơi. — Xintxốp nói.

Vừa nói xong thì một quả đạn súng cối rơi xuống đằng sau, rồi quả nữa...

Xintxốp và Malinin nằm xuống bên nhau trên lớp tuyết trắng lóng lánh, trên đó chắc hẳn tấm áo capốt của họ đã nổi rõ lên, khiến cho người ta có thể trông thấy ở xa hàng cây số. Trong lúc đó, đạn súng cối vẫn tĩếp tục nổ theo ô vuông bàn cờ, rải ra trên khắp cánh đồng phủ tuyết, không dầy mà cũng không thưa. Những phát đạn đó dụng lên những cột khói đen, hình nón và gieo rắc cái mùi khét lẹt ra xung quanh.

— Không phải nhằm bắn chúng mình, — Malinin nót, — chúng bắn quấy rối vào khoảng trống.

— Ư hử — Xintxốp nói qua kẽ răng.

Nhắm bắn họ hay không nhắm bắn họ, thế mà họ đã nằm được năm rồi mười phút, còn đạn súng cối thì cứ hết phát nay sang phát khác rơi xuống cánh đồng, lúc bên phải, lúc bên trái, lúc đằng trước. lúc dằng sau và cái cảm giác sợ nguy hiểm không những không dịu đi mà trái lại còn tăng lên trong lòng những người vừa mới trải qua một trận chiến đấu ác liệt. Nỗi sợ hãi đó đã chiếm mất tâm trí của cả Malinin lẫn Xintxốp. Cả hai đều nằm im, họ cũng chả buồn nói năng hoặc nghĩ ngợi, hoặc động viên nhau mà chỉ muốn mỗi 1 điều là mau chóng kết thúc để cho họ khỏi chết và có thể đi tiếp.

Đợt pháo kích chấm dứt cũng đột ngột như lúc bắt đầu. Cánh đồng trắng xóa vừa mới được cơn mưa tuyết buổi chiều kịp xóa bớt cho những dấu vết của trận chiến đấu ban ngày, giờ đây lạỉ bị những vết đạn pháo nổ làm nham nhở. Cánh đồng ấy lại có vẻ chiến tranh và nồng nặc mùi chiến tranh.

Malinin và Xintxốp đứng dậy tiếp tục đi. Họ chưa đến số phải chết trên cánh đồng ban đêm tuyết phủ này. Nhà văn đang đợi họ ở chỗ chính ủy sư đoàn với cuốn sổ tay, chiếc bút máy và những câu hỏi căn vặn nửa như bất lực, nửa như ân hận của một người dân sự. Lá đơn của Xintxốp đang nằm trong áo capốt của Malinin, còn tờ giấy đề nghị khen thưởng Xintxốp về thành tích chiến đấu hôm nay thì đang được soạn thảo trên ban tham mưu trung đoàn, nhưng cả cái này lẫn cái kia đều còn phải hợp nhất lại với nhau về sau

Chiến tranh cứ diễn biến tuần tự. Lại kết thúc một ngày chiến tranh nữa. Điều chủ yếu trong ngày đó không phải là lá đơn đang nằm trong áo capốt của Malinin và cũng không phải là tờ giấy đề nghị khen thưởng đang được thảo ra trong ban tham mưu trung đoàn, cũng như không phải là những điều ghi chép vội vàng trong cuốn sổ tay của nhà văn, mà lại một sự việc đơn giản nhưng trọng đại: một lần nữa. lại thêm một khu vực mặt trận nữa ở gần Maxcơva, suốt cả ngày tới khi trời tối, quân Đức chỉ làm được một phần tư những việc chúng định làm từ sáng.

[macbupda]

CHƯƠNG MƯỜI LĂM

Đoàn tàu chở lữ đoàn xe tăng của Klimôvíts được điều từ Gorki tới Maxcơva vào đêm mồng 6 rạng ngày 7 tháng mười một đang ở nhà ga hàng hóa Cuốcxk. Vì không nhận được lệnh hành quân tiếp, cho nên Klinôvíts không hiểu rằng sau đó sẽ ra sao: họ sẽ được giữ lại Maxcơva hay được tung ra mặt trận theo cuộc hành trình của mình ?

Lúc hai giờ đêm một vị tướng của cơ quan quân vụ Maxcơva đi xe đến chỗ đơn vị xuống tàu

Ông ta gọi Klimôvíts ra một chỗ và báo rằng lữ đoàn được lệnh hành quân đến Pôđônxk nhưng trước đó, khi đi qua Maxcơva, có thể lữ đoàn sẽ tham gia cuộc duyệt binh tại Hồng trường.

Tình hình mặt trận gần Maxcơva vẫn nghiêm trọng. Klimôvíts, từ trước tới nay, thậm chưa hề nảy ra ý nghĩ rằng có thể tham gia duyệt binh ở hồng trường được. Tuy nhiên anh cứ trả lời «Rõ», và tuyệt nhiên không hề lộ vẻ băn khoăn, rồi vẫn để tay trẽn vành mũ, anh xin phép hỏi.

— Bây giờ cuộc duyệt binh mới chuẩn bị thôi — vị tướng nói, cho rằng như thế sẽ ngăn chặn được câu hỏi của lữ đoàn trưởng. — Sáu giờ đúng, anh sẽ dẫn đầu đoàn quân, tiến đến Nhà điện báo trung ương và sẽ ở đó đợi lệnh diễu binh. Quyết định dứt khoát phụ thuộc vào thời tiết: máy bay có thể cất cánh hay không. — Vị tướng nói thêm và giơ bàn tay đeo găng xỉa lên bầu trời giá rét, quang đãng.

Ông ta hạ giọng khi nói tất cả những chuyện đó, mặc dầu hoàn toàn có thể thét to lên: những chiếc xe tăng cuối cùng đang xuống khỏi toa trần làm cho ván gỗ lót kêu ầm ầm.

Nhưng Klimôvíts lại định hỏi một câu khác hẳn. Anh vẫn giơ tay trên vanh mũ mà hỏi đúng cảu đó:

— Có thể đến Hồng trường trước để xem độ dốc lên và xuống ở bến sông Maxcơva không ạ? Tôi chưa bao giờ đi qua Hồng trường — Klimôvíts không có ý nói về mình mà nói về những chiếc xe tăng của mình.

Vị tướng cho phép và ra về, ông ta để một đại úy thuộc cơ quan quân vụ ở lại chỗ Klimôvíts.

Klimôvíts cùng đại úy ngồi lên đệm ghế giá lạnh của chiếc xe hơi vừa mới dỡ trên toa trần xuống, rồi họ cho xe chạy theo con đường vòng đai Xađôvôiê và rẽ sang phố Gorki. Maxcơva vắng tanh vắng ngắt. Tủ kính các cửa hàng đều được bịt kín bằng ván gỗ thường hoặc gỗ dán và được chắn bằng những bao cát. Các đơn vị quân đội sắp tham gia duyệt binh chưa tiến vào trung tâm thành phố không có ngươi đi bộ: thỉnh thoảng những chiếc xe đơn độc ầm ầm phóng qua với giấy phép do cơ quan quân vụ cấp

Klimôvíts và đại úy bị chặn lại mấy lần, nhưng lại được đi và cuối cùng bị giữ hẳn lại: một hàng rào diễu binh chắn ngang phố Gorki, đành phải cuốc bộ vậy.

Hầu khắp khu vực Hồng trường được phủ một lớp tuyết đều đặn, chưa ai đụng tới. Những cồn tuyết lớn đọng lại trên những dãy khán đài máu xám.

Klimôvíts đi bộ băng qua quảng trường và đi qua trước ngọn tháp Xpaxkaia xuống tận sông Maxcơva. Dưới tuyết không có lớp váng băng, và xe tăng có thể chạy qua quảng trường với bất cứ tốc độ nào mà chẳng hề trục trặc, đặc biệt là nếu cho cự ly xa ra một chút

Khi hai người leo dốc quay trở lại, anh bèn nói điều đó với đại úy thuộc cơ quan quân vụ. Đại úy nhún vai và nói rằng sợ gì mà không tăng thêm cự ly: chẳng ai giẫm gót đâu, anh nghe nói là xe cộ sẽ không nhiều lắm đâu. Rồi anh tự ngắt lời mình khi đang nói dở chừng, ngửng đầu lên và dừng lại: nửa giờ tnrớc đây trời hãy còn hoàn toàn quang đãng mà nay đã u ám hẳn lại.

— Bây giờ thì sẽ có duyệt binh đấy, — đại úy nói.

Họ lại đi qua Hồng trường bên cạnh tòa nhà mậu dịch bách hóa tổng hợp được vẽ đầy những hình khối và hình vuông nhiều màu để ngụy trang, bên cạnh Lăng Lênin được bảo vệ bằng một lớp ván ghép với nhũng người lính gác đứng sâu ở phía trong khó nhìn thấy... Nhưng sự im lặng và vắng vẻ của Hồng trường không còn gây cho Klimôvíts cái cảm tưởng lo lắng, mà anh đã cố nén lại khi đi ngang qua đó để đến bờ sông. Mây mỗi lúc một dày thêm, che kín bầu trời; còn mấy giờ nữa là những viên gạch phủ tuyết này sẽ nhộn nhịp hẳn lên: các đon vị sẽ đứng thành những hình vuông trên đó, và Xtalin sẽ bước lên Lăng Lênin, nếu đồng chí ấy không có mặt thì cuộc duyệt binh sẽ ra sao?

[macbupda]

Sáng ngày 17 tháng mười, toàn thể số quân còn lại của lữ đoàn, sau trận bao vây và ba ngày chiến đấu ở gần Maxcơva, được đưa ra khỏi mặt trận và cấp tốc phóng qua Maxcơva. trên hai chục chiếc xe tải, đến Gorki nhận xe tăng. Klimôvíts bước ra khỏi chiếc xe đi đầu đoàn quân ở góc đường vòng đai Xađôvôiê, bên cạnh hiệu bánh mì có cái tủ kính vỡ, để đặt «đèn biển». Vừa mới bước xuống đã có hai người phụ nữ lập tức đi lại gần anh: một già, một trẻ với khuôn mặt xinh đẹp nhưng hốc hác. Họ dừng lại trước mặt anh và người trẻ tuổi nhìn thẳng vào mắt anh với vẻ dữ tợn và hỏi oang oang, cả phố đều nghe tiếng:

— Sao, các ông lái xe tăng, chiến đấu xong rồi hả?

Nhìn những bộ mặt đàn bà tàn nhẫn này, trong giây phút đó Klimôvíts hồi tưởng lại từ đầu tất cả những gì anh đã trải qua: tất cả con đường hành quân gian khổ của anh mở đầu là việc mất hết gia đình. Tất cả những cái cay đắng mà anh đã nếm từ ngày đầu chiến tranh, tất cả những con đường đẫm máu, tất cả những mất mát, tất cả những chiếc xe tăng bị quân Đức bắn hỏng và bị chính tay mình đốt cháy — tất cả những thứ đó đã liền lại thành một quả đấm mà người ta dùng để giáng thẳng vào tim anh: «Sao. các ông lái xe tăng, chiến đấu xong rồi hả?» Anh không trả lời gì cả.

Còn sau đó là con đường của Những Người Nhiệt Tình. Trong những giờ đầu, đoàn quân của Klimôvíts di tản trong dòng người dày dặc. Một giờ sau, họ đưa phụ nữ và trẻ em lên buồng lái và thùng xe vận tải của họ, họ chở đầy kệch sức tải của xe. Thế mà vẫn còn những người cuốc bộ đi mãi đi mãi, và đến quãng nào đường giao thông bị tắc, thành xe lại cọ cả vào vai những người chen chúc ở bên cạnh.

Các chiến sĩ xe tăng của anh bị dằn vặt nhiều nhất về cái điều là họ, những quân nhân, những người có vũ khí lại ngồi trên xe vận tải giữa dòng người không được bảo vệ kia và cũng tiến về cùng một phía với dòng người ấy: Về phía đông, tới sông Vônga. Người ta nhìn họ với sự nghi ngờ, với sự ngạc nhiên, với sự phẫn nộ, với một câu hỏi trong ánh mắt: «Các anh đi đâu và tại sao thế?» Mặc dầu họ đã chiến đấu bao nhiêu trận chăng nữa, họ vẫn không chịu đựng nổi cái cánh phải ngồi xe chạy trên con đường đầy ắp những người này, mà không thế giải thích cho ai biết được rằng tại sao họ lại đi xe về phía đông và đi để làm gì, bởi vì họ không có quyền giải thích như vậy.

Ngày 17 tháng mười là thế dó. Còn hôm nay, sau dó hai mươi hôm, anh sẽ cùng tám chục chiếc xe tăng của mình đi qua Hồng trường. Sáu chục chiếc «ba mươi tư», những chiếc xe mà bất cứ người chiến sĩ xe lăng nào cũng chỉ dám ước mơ mà thôi, và hai chục chiếc K.V — những chiếc xe tăng hạng nặng, tuy không dễ cơ động như những chiếc xe kia. nhưng đại bác cỡ nhỏ quả thực là không thể bắn thủng được.

Chà, giá mà lữ đoàn có những chiếc xe này ngay trong những ngày đầu chiến tranh nhỉ!

Tám chục chiếc xe tăng. Cái hôm vượt vòng vây lần thứ hai ở Viadơma, sau khi táo bạo chọc thẳng ra theo con đường đất ở chỗ tiếp giáp nhau của hai sư đoàn Đức, anh đã ở trên xe vận tải chạy tới sở chỉ huy của một sư đoàn quân ta. Một vị tướng trẻ tuổi râu ria chưa cạo đang ngồi bên tấm bản đồ liền đứng dậy đón anh. Viên tướng đã phải gánh lấy cái trách nhiệm nặng nề là chỉ huy một nhóm đơn vị vừa mới vội vàng láp ghép lạt ở nơi này.

— Báo cáo thiếu tướng, trung tá Klimôvíts chỉ huy trưởng lữ đoàn xe tăng thứ mười bảy đến nhận lệnh của đồng chí.

Tuy Klimôvíts vừa thoát khỏi vòng vây mười hai ngày đêm, nhưng chiếc áo da cài kín tất cả các cúc, các phù hiệu và cấp hiệu đều nằm ngay ngắn đúng chỗ: cái thói quen ăn mặc đúng tác phong như vậy của anh đã chiến thắng mọi hoàn cảnh, cho nên chắc là vì vậy mà vị tướng này đã đón tiếp anh bằng câu nói kỳ lạ:

— Cuối cùng mới thấy các cậu xe tăng xuất hiện! Người ta mong các cậu mỏi cả mắt. Cậu dẫn đến hao nhiêu xe tăng thế?

Vị tướng mừng rỡ cứ tưởng là người ta đã từ hậu phương ném một lữ đoàn xe tăng tới cho khu vực mặt trận của ông, một khu vực đẫm máu và đang bục tung ra như một cái rây bột bị thủng và anh chàng trung tá mặc áo cài đủ cúc này là một vị thần cứu nguy.

Klimôvíts thoáng nghĩ rằng người ta chế nhạo mình, nhưng một giây sau anh đã hiểu hết và chua chát báo cáo rằng thiếu tướng đã nhầm, vì anh đã chọc thủng vòng vây của quân Đức, và trong số xe cộ vũ khí của lữ đoàn anh, chi đưa ra được mười xe vận tải và một xe tăng đã hỏng.

[macbupda]

— A, chết chửa! Thế mà mình lại cứ tưởng… — Vị tướng im bặt, dừng lại, bước về phía Klimôvít và ôm lấy anh. — Xin lỗi, người anh em đừng giận nhé! Cậu đưa ra được bao nhiêu người?

— Gần năm trăm ạ, — Klimôvíts nói. — Một giờ nữa tôi sẽ xin báo cáo chính xác.

— Anh em có thể đánh nhau được không?

— Có thể ạ. Nhưng đạn sắp hết rồi.

— Mình sẽ cấp cho. Thế chỉ có một tăng thôi à?

— Một thôi ạ.

— Vẫn cứ đưa ra. Vì nguyên tác, phải không?

— Vâng, Klímôvíts đáp.

Ngay buổi chiều hôm ấy, bọn Đức bắn cháy nốt chiếc xe tăng cuối cìng trên đường làng của chính cái làng đó, đúng bên cạnh ngôi nhà mà Klimôvíts đã gặp vị tướng. Thế là mất nốt chiếc xe tăng cuối cùng...

Còn hôm nay thi anh sẽ cùng tám chục chiếc xe tăng đi qua Hồng trường và tiến ra đường ôtô Pođônxki, gần như cũng theo đúng cái hướng hôm ấy anh đi.

«Từ hôm ấy đến giờ, quân Đức tiến cũng không lấy gì làm tổn thất lắm. Hình như Maxcơva cũng đang bị uy hiếp...»

Khi quay về ngang qua Lăng Lênin, Klimôvíts dừng lại. Những người lính gác vẫn đứng cạnh lối ra vào, còn ở trong kia đằng sau lưng họ, cách mấy bậc tam cấp ở phía dưới, trong đáy sâu của Lăng, là Lênin đang nầm. Nếu ngay cả trước kia Klimôvíts chưa hề thoáng nghĩ rằng Maxcơva có thể bị quân Đức chiếm thì bây giờ, ở bên cạnh Lăng Lênin, điều đó càng có vẻ vô lý gấp đôi. Thử tưởng tượng rằng không phải chúng ta mà là bọn phát xít mặc quân phục của chúng, đội mũ lưỡi trai của chúng, với những dấu chữ thập ngoặc trên ống tay áo đang ở đây, trên Hồng trường này, cạnh Lăng Lênin... Điều đó không thể có được!..



Sáng hôm ấy, người bạn láng giềng trong quản y viện là chính ủy trung đoàn Mácximốp đánh thức Xerpilin dậy, trước khi trời sáng.

— Phêđô Phêđôrôvíts, dậy đi! Chúng mình sẽ đi đến chỗ duyệt binh đây, — anh ta lay vai Xerpilin.

Xcrpilin chồm ngay dậy và hỏi vội:

— Cái gì? Duyệt binh gì? Bao giờ? Đi đâu?..

Ông vẫn chưa tỉnh hẳn, nhưng làm ra bộ đã tỉnh, và vừa nhìn thẳng vào mắt chính ủy trung đoàn vừa nửa thức nửa ngủ cố hình dung xem việc gì đã xảy ra: tại sao trưa hôm qua Mácximốp được phép đi Maxcơva lúc chưa ra viện hẳn, và giờ đây, giữa đêm hôm lại đang đứng trước mặt ông đúng trong cái bộ dạng như lúc đi vào thành phố, quân phục chỉnh tề vừa đứng đó vừa cười!..

— Dậy, dậy ! — trong lúc đó Mácximốp vừa nhắc lại vừa ghé ngồi xuống chiếc giường đơn của ông. Hôm nay là ngày mồng bảy tháng mười một. Duyệt binh. Tôi mời anh, chúng mình cùng đi!

— Duyệt binh gì ? — Xerpilin hỏi lại, vẫn còn chưa dám tin rằng đó là chuyện nghiêm chỉnh. Quân Đức đang ở trước cửa ngõ Maxcơva! Duyệt binh gì?

— Duyệt binh ! — Mácximốp nhắc lại và nở một nụ cưới tươi rói. — Đồng chí Xtalin đã ra lệnh. Hôm qua, đồng chí ấy đã nói chuyện ở ga tàu điện ngầm Maiacốpxki, tôi có ở đó, khuya tôi mới về, nên thương anh mà không đánh thức... Hôm qua nói chuyện, còn bây giờ thì báo là phải duyệt binh!

— Thật thế à? Cậu không đùa chứ? —Xerpilin cẩn thận buông hai chân xuống khỏi giường. Hai chân ông đã lên sẹo, nhưng vẫn khó cử động, cho nên ông vẫn phải điều khiển chúng như điều khiển đôi chân thủy tinh.

— Ai lại đùa thế! — Mácximốp lại mỉm cười, —vả lại, thời tiết này máy bay không hoạt động được. Tôi đã đi ra ngoài xem: mây đã kéo lên che kín bầu trời thực sự, có lợi cho chúng mình.

— Nếu cậu mà đùa thì mình không tha đâu, — Xerpilin vừa nói vừa từ dưới nhìn lên bộ mặt tươi cười của Mácximốp.

[macbupda]

— Mà sao lại dữ tợn thế nhỉ? Tôi đã đòi được cả một chiếc xe kia mà.

— Nhưng họ có cho đi ra ngoài không?

— Đã cho ra ngoài, từ hôm kia rồi đấy chứ?

Quả thực hôm kia, sau khi bất đầu chống gậy đi dạo trong vườn cây của quân y viện, Xerpilin đã được phép đi nhận thẻ đảng viên, các huân chương và giấy chứng minh cấp tướng mới. Chính Mácximốp nói về chuyện này.

— Thế nhưng đó là Bộ dân ủy quốc phòng.

— Bây giờ thì duyệt binh, — Mácximốp vẫn mỉm cười — Anh đã không còn là một ông tướng nằm nữa mà là một ông tướng đi.

— Chỉ có cái là phải xỏ đôi bốt dạ, tớ không thể xỏ ủng được, — Xerpilin nói và đứng hẳn lên bằng hai chân một cách chưa chắc chắn lắm.

Vốn có những thói quen đã ăn sâu thành nếp suốt dời, cho nên từ «bỏt dạ» bên cạnh từ «duyệt binh» nghe có vẻ kỳ quặc đối với ông.

— Vả lại tôi với anh không phải đi diễu binh đâu, mà là được lên khán dài, được mời vào hàng quan khách.

— Lại còn được mời nữa kia à? — Xerpilin hỏi ra vẻ không tin.

— Được mời, được mời mà! — Mácximốp cười phá lên và vỗ vỗ vào túi áo quân phục mùa nóng của mình. — Giấy mời đây này! Một nửa Maxcơva, mà chủ yếu là một nửa Cục chính trị của Hội đồng quân sự cách mạng đều là bạn tôi mà lại!

— Nếu vậy thì mình xin mặc quần áo, — Xerpilin nói rồi bất giác cũng mỉm cười và liếc nhìn Mácximốp với vẻ bằng lòng.

Chính ủy trung đoàn Mácximốp thuộc vào số người không những chỉ đàn bà mà cả đàn ông cũng phải liếc nhìn: cao lớn, trẻ trung, vai rộng với bộ mặt làm cho mọi người chú ý không hẳn chí vi vẻ đẹp mà chú yếu là vì vẻ rắn rỏi. Quả thực, một nửa Maxcơva là bạn anh ta. Xerpilin đã đủ thời gian để thấy rõ điều đó. Mặc dầu vẫn chưa hiểu tường tận rằng ông láng giếng của mình là người như thế nào, hoặc chỉ là một kẻ gặp may, hoặc là một người can đám và vui nhộn hiếm có đến nỗi bất giác người ta có cảm tưởng rằng trong mọi việc anh ta đều thành công dễ dàng. Nhưng đúng hơn cả là ở chính ủy trung đoàn Mácxímốp có cả hai loại người đó cùng một lúc. Mới ba mươi tuổi mà anh đã có ba huân chương chiến đấu và mỗi chiếc huân chương ấy đều bao hàm những hoàn cảnh ngẫu nhiên đặc biệt mà sau đó nếu người được tặng thưởng còn sống thì thiên hạ thường kháo nhau rằng anh la gặp may. Hai lần, — ở Khankhingôn và trong cuộc chiến tranh với Phần Lan — anh đều bắt đầu bằng chức vụ cán bộ thanh tra của Cục chinh trị và kết thúc bằng chức vụ chính ủy trung đoàn. Tháng sáu năm 1941, lúc chiến tranh nổ ra thi anh lại đang làm cán bộ thanh tra và đi công tác ở Biệt khu miền tây. Lần này ngay trong ngày đầu, anh đã thay thế ông chính ủy sư đoàn vừa hy sinh rồi chiến đấu một tháng trời để chọc thủng vòng vây của quân Đức và bị thương nặng vào bụng trong khi sắp vượt khỏi vòng vây. Sau mấy lần bị mổ xẻ, tuy phải theo chế độ kiêng khem khắc nghiệt, song vẫn lấy chuyện đó để cười đùa, anh sống bên cạnh Xerpilin trong bệnh viện như một ngày hội hè nhộn nhịp, chính mình không buồn nản và không để cho người khác buồn nản.

Người ta hứa một tuần sau sẽ cho anh ra viện với sự hạn chế sư dụng sức khỏe, nhưng anh vẫn cười đùa ngay cả về việc này cũng như cả về mọi việc khác, và vừa cười ha hả vừa nói với Xerpilin rằng không những mình sẽ ra mặt trận, hơn nữa còn xoay xở để được quay trở về đúng cái sư đoàn của mình.

Ngoài Xerpilin ra, không ai hay biết rằng chỉ ban đêm, khi không ai trông thấy anh ta và nghe tiếng anh ta nói, đồng chí chính ủy trung đoàn Mácximốp không hề buồn nản đó mới ngồi gò lưng tôm lại trên chiếc giường đơn và thao thức hàng giờ liền vì đau.

[macbupda]

Coi là Xerpilin sắp lành, cho nên người ta treo bộ quân phục của ông ngay trong tủ áo ở phòng bệnh nhân. Sau khi mặc cái quần phổng trên chẽn dưới và chiếc áo quân phục mùa nóng mới, có phù hiệu cấp tướng và có đính hai tấm huân chương Cờ đỏ: một cũ và một vừa nhận hôm qua, ông bước đến trước tấm gương và đưa tay vuốt mái tóc lưa thưa màu vàng nhạt đã điểm bạc. Rồi ông ghé ngồi xuống ghế đẩu, thận trọng xó hai chân vào đôi bốt dạ, nhìn xuống chân mình với vé mỉa mai không tán thành và nói với Mácximốp:

— Nếu cậu không nói đùa thì tớ đã sẵn sàng!

Họ đi xe đến Nhà điện báo trung ương lúc bảy giờ rưỡi. Hàng rào chắn đường được đặt ở đây, không cho một chiếc xe nào đi qua.

Hai hàng xe tăng đỗ suốt dọc phố Gorki, từ quảng trường Maiacốpxki đến tận Nhà điện báo. Số xe tăng không nhiều quá, một lữ đoàn nhưng hình dáng của chúng làm cho Xerpilin mừng: tất cả đều là những loại xe tăng chững chạc — loại ba mươi tư và KV, chứ không phải loại «T-26» mà bọn Đức đã bắn cháy một cách rẻ rúng hồi đầu chiến tranh.

— Họ không cho xe đi nữa. Những người quen biết tôi đến đây là hết, — Mácximốp nói khi hai người chui ra khỏi chiếc xe hơi. — Thế nào, cuốc bộ đến nơi chứ?

— Đã đi đến đây thì phải cuốc đến nơi chứ, — Xerpilin nói và liếc nhìn những chiếc xe tãng.

Một sĩ quan xe tăng mặc áo lông thú màu đen thắt dây lưng rõ chặt đang đứng bên chiếc xe đầu đoàn, có một lá cờ bọc trong bao, thò ra ngoài lỗ cửa xe. Xerpilin trông mặt anh ta quen quen: ông có tài nhớ mặt đến nỗi khi muôn quên đi mà vẫn nhớ. Nhưng khuôn mặt người này thì ông lấy làm mừng khi nhớ lại Vừa tiếp tục nhìn kỹ, tuy đã biết chắc rằng đó là ai, ông vừa bước về phía người chỉ huy xe tăng. Anh này từ xa trông thấy chiếc mũ lông che tai cấp tướng đã vội giơ tay chào.

— Chào trung tá. — Xerpilin đưa tay lên vành mũ và nói. — Đêm mồng một tháng mười tôi đã thoát khỏi vòng vây ở chỗ đơn vị đồng chí. Tôi không nhầm chứ?

— Báo cáo thiếu tướng, đồng chí không nhầm dâu ạ. — Klimôvíts trả lời mặc dầu trong giây phút đầu tiên anh chào mà chưa đoán ra rằng vị tướng cao lớn chống gậy đi khập khiễng này chính là ông lữ đoàn trưởng bị thương mà đồng chí tư lệnh mặt trận đã hỏi qua điện thoại: «Cái ông Xerpilin này hình dạng ra sao nhỉ?.. Hôm ấy Klimôvíts cứ tưởng chừng như suốt đời không quên được ông lữ đoàn trưởng đó. Thế mà chưa được hai tháng, anh đã quên mất! Từ bấy đến nay đã xáy ra bao nhiêu việc.

«Nghĩa là ông la đã dậy được rồi đấy, — Klimôvíts vẫn nhìn vào vị tướng và suy nghĩ. — Thế mà dạo ấy tưởng chừng như sắp chết...»

Nghĩ 'vậy, anh lại sực nhớ tới chiến sĩ hồng quân Dôlôtarép đã nộp cho anh những giấy tờ của chính trị viên Xintxốp, người đã mất tích hay nói đơn giản hơn là đã chết. Dạo ấy, ở Ennha, Xintxốp cứ lo rằng liệu ông lữ đoàn trưởng của mình có chết không? Thế mà nay lữ đoàn trưởng còn sống và lành mạnh, đội mũ che tai cấp tướng, đang đứng trước mặt Klimôvíts đây, còn nắm xương của Xintxốp thi đang rã nát ở nơi nào dó trong khu rừng bên kia Vêrêa.

— Cám ơn trung tá đã cứu viện cho chúng tôi. Đồng chí chưa phải là đại tá à?

— Thưa chưa ạ — Klimôvíts đáp.

— Gặp đồng chí tôi rất mừng! Tôi muốn viết thư cám ơn đồng chí, nhưng mặt trận rộng quá...

Ông bắt tay Klimôvíts, và Klimôvíts ngạc nhiên về sức mạnh của bàn tay to lớn xương xẩu kia.

— Quả thực, sau đó anh em có viết thư, — nhớ lại chuyện cũ nét mặt Xerpilin xịu xuống, ông nói. — và cho tôi biết rằng nhiều người trong đơn vị tôi thế mà lại không thoát được. Sau khi từ biệt đồng chí, dọc đường họ đã vấp phải xe tăng!

— Báo cáo thiếu tướng, có một số quay trở lại phía sau và đến lữ đoàn tôi.

— Nhiều không?

— Chừng hai chục ạ.

— Thế giờ họ ở đâu?

— Những anh em không hy sinh trong chiến đấu thì sau khi thoát khỏi vòng vây đã được điều sang bộ binh, còn một cậu đến nay vẫn ở với tôi.

—Cậu nào thế?

— Cậu Dôlôtarép, lái xe. Bày giờ cậu ta lái chiếc ba mươi tư.

— Tôi biết, — Xerpilin nói. Quả thật, ông có thể biết hầu hết từng người. — Không thể gặp cậu ta được à?

— Xa lắm ạ. Ở đằng đuôi đoàn xe. Gần quảng trường Maiacốpxki.

— Thế thì đồng chí hãy chuyển lời cám ơn của sư đoàn trưởng cũ cho cậu ấy về thành tích phục vụ. Trong số can bộ, có ai vượt vòng vây ra chỗ đồng chí không?

— Có một trung úy ạ, Khôrưsép, — Klimôvíts nói

— Còn sống à?

— Trước đây thì vẫn sống, còn bây giờ tôi chẳng biết ra sao. Chuyển sang bộ binh rồi.

Xerpiiin đã liếc mắt nhận ra rằng có một đại úy xe tăng đến gần Klimôvíts và đợi cho câu chuyện kết thúc, chắc hẳn là để báo một tin gì về công việc.

Nhưng khi nối đến Dôlôtarép vã Khôrưsép, Klimôvíts nhớ tới Xintxốp.

— Báo cáo thiếu tướng, còn người sĩ quan bí thư của đồng chí đã mất tích, chắc là đã hy sinh rồi.

Xerpilin không trá lời gì cả. Ông chỉ cúi đầu, im lặng nhìn xuống chân mình trong mây giây. Rồi ông lại một lần nữa nhìn người đại úy xe tăng đang đi đến gần và chìa tay cho Klimôvíts.

— Tôi mong được phối hợp tác chiến với đồng chí, còn hòm nay thì chúng tôi sẽ xem các đồng chí diễu binh, — ông đặt bàn tay lên vành chiếc mũ lông che tai, quay người, chân khập khiễng, thận trọng nhấc đôi bốt dạ đi theo phố Gorki.

Klimôvíts đưa mắt trông theo Xerpilin, rồi quay sang người đại úy xe tâng với vẻ không bằng lòng:

— Thế nào, Ivanốp, cậu có điều gì chưa rõ? Trong chiến đấu thì không lúng túng, thế mà ở Maxcơva cứ đến mỗi ngã tư là lại phải hỏi.

[macbupda]

Khi Xerpilin chống gậy lặc lè đi lên đến khán đài thì ở đó đã gần như đầy người.

Ông đã từng phải đi trong hàng ngũ Học viện quân sự Phrunde qua Hồng trường không phải chỉ một lẩn. Những lúc ấy, quang cảnh khán đài khác hẳn: những người mặc thường phục vui vẻ, công kênh trẻ con lên vai, với những quả bóng máu lơ lửng trên đầu, với những chiếc khăn quàng, khăn san, khăn trùm đầu hân hoan tung bay trong không khí...

Bây giờ, trên khán đài cứ một người mặc thường phục lại có hai ba quân nhân. Nhiều người đi thẳng từ hỏa tuyến về đây, với tư cách là đại biểu của nhửng trung đoàn, lữ đoàn và sư đoàn đang chiến đấu trên các khu vực mặt trận tiếp cận Maxcơva. Họ đội những chiếc mũ che tai đã nhàu nát sờn mòn, xỏ những chiếc bao tay bằng bạt, mặc áo capốt, áo lông thú trên có thắt chéo những quai đeo súng lục và túi dết.

Đã có mấy trung đoàn bộ binh xếp hàng thành những hình vuông trên quảng trường. Đứng trên khán đài cũng là những người dân Maxcơva đang đánh trả lại bọn Đức: quân sự và dân sự.

Tuy quàn Hítle chỉ cách Maxcơva vẻn vẹn có mấy chục cây số nhưng dầu sao lúc này, các quân nhân và thường dân ở lại bảo vệ Maxcơva vẫn cùng nhau tập trung như lệ thường. đúng vào ngày hôm ấy. Điều đó thể hiện cả sự nhận thức về sức mạnh của mình, cả sự thách thức thầm lặng. Không nghi ngờ gì nữa, chính những người tập trung ở đây cũng cảm thấy sức mạnh của sự thách thức đó.

Cả Xerpilin cũng cảm thấy thế. Tuy trong những năm trước đây, khi đi qua trước Lăng Lênin trong hàng ngũ của Học viện quân sự, ông đã có cái cảm giác quen thuộc đối với bất cứ ai tham dự duyệt binh, cảm giác vừa căng thẳng vừa sung sướng, nhưng bây giờ cảm giác đó lại sâu sắc và mạnh mẽ hơn. Có lẽ có thể nói rằng khi đứng ở đây, trên khán đài này. ông cảm thấy mình sung sướng, mặc dầu hình như những ý nghĩ đang choán hết tâm trí ông lại mâu thuẫn với cảm giác sung sướng này.

Ông nghĩ tói Xintxốp với niềm thương tiếc xót xa, vì anh đã gặp phải một cảnh ngộ mà chính ông vẫn sợ nhất, mỗi khi nghĩ về mình: mất tích... Thế mà cứ tưởng như đã vượt qua tất cả, sống sót, thoát vòng vây... Thoát vòng vây thế đấy! Cả nhiều người khác cũng cứ tưởng rằng họ đã thoát vòng vây... Ông tức giận nhớ tới bức thư mà Smakốp từ mặt trận gửi về nói rằng không có tin tức gì về những người ngồi trên tám chiếc xe cuối cùng của đoàn. Họ bị vướng lại ở chỗ cầu, còn sau đó thì hình như họ bị quân Đức cắt đứt...

— «Hình như !» — Xerpilin tức giận càu nhàu và không biết đây là lần thứ mấy ông chửi thầm Smakốp.

Hồí ấy, ông đã điên tiết lên vì hai chữ «hình như» kia đến nỗi không thèm viết thư trả lời cho Smakốp.

Ông cũng có những ý nghĩ nặng nề về chính mình: về cuộc trò chuyện hôm kia với Tổng tham mưu phó vốn là ban cũ, một trong những người đã cứu vót ông ra khỏi cơn hoạn nạn. Tuyệt nhiên không thể nào nghi ngờ con người này là thiếu lòng tốt hay thiếu tin cậy, thế mà buổi trò chuyện của hai người lại hóa ra nặng nề.

«Đây, mình đã đòi hỏi phải có ý kiến kết luận của quân y về cậu, sau khi chúc mừng Xerpilin về việc phong quân hàm mới và nói chung về tất cả những việc gì có thể chúc mừng được, người bạn cũ liền nói. — Một mặt người ta đã sửa chữa lại bản lý lịch cho cậu, mặt khác lần này các bác sĩ làm hỏng bản lý lịch đó. Nói cho nghiêm khắc thì đối với cậu lúc này má nghĩ đến mặt trận là sớm quá; đối với sức khỏe của cậu không được tốt lắm và nói chung, đã rối tinh lên, hơn nữa việc bị địch bao vây lại ảnh hưởng thêm vào...»

« Bản thân tớ không nhớ lới cái «nói chung» đó và không muốn người khác, hơn nữa là cậu, nhắc nhở tới, — Xerpilin nói với cơn điên khùng bốc lên trong lòng. — Còn về việc bị địch bao vây thi hàng chục ông tướng đã chiến đấu mà vượt vòng vây và thu lượm được kinh nghiệm chiến đấu bằng xương máu của mình không phải để người ta bắt mình ngồi lỳ ở hậu phương. Hễ mà tớ đủ sức khóe trở về đơn vị, thì hoặc các cậu hãy cho tớ ra mặt trận hoặc tớ sẽ đi đến tận đồng chí Xtalin, hãy nhớ đấy!»

«Bây giờ cậu bắt đầu ăn nói như vậy đấy!» — người bạn cũ thậm chí đã cau mày lại trước cái giọng đó của Xerpilin và nói.

«Ừ, bây giờ tớ bất đầu ăn nói như vậy đấy!»—Xerpilin băm bổ.

[macbupda]

Trong khi khập khiễng lẽ đôi bốt dạ từ nhà điện báo trung ương đến khán đài, ông đã mấy lần nhớ lại cuộc trò chuyện ấy. Rồi càng nhớ lại với tâm trạng khó chịu bao nhiêu thì cuộc trò chuyện đó càng về sau càng có vẻ nặng nề bấy nhiêu.

«Có lẽ thực ra, muốn được việc thì tốt hơn là cứ sang một nơi nào đó bên kia sông Vônga để thành lập các đơn vị mới? Việc này cũng cần...»— ông tự chọc tức mình.

Cũng có cả những ý nghĩ không vui khác. Tuy có những ý nghĩ đó, hây giờ Xerpilin vẫn đang đứng trẽn khán đài ở Hồng trường và cám thấy mình sung sướng. Rõ ràng là giữa buổi sáng tuyết rơi này, trong các đơn vị đang xếp hàng đứng im phăng phắc thành những hình vuông trên quảng trường. Trong bản thân sự việc mà thậm chí người ta chưa tin ngay, tức là hôm nay sẽ có duyệt binh, trong đó bao hàm một điều khiến cho những người tập trung tại đây nén sung sướng : đó là niềm linh cảm rõ rệt đầu tiên trong suốt thời gian chiến tranh về sự thắng lợi còn xa, niềm linh cảm mà mấy ngàn con người đều đã cảm thấy ngay lập tức và cùng một lúc trên Hồng trường buổi sáng hôm đó.

— Này, thật là một chuyện lạ !... — Mácximốp ban nãy đã biến đi đâu mất nay lại cất tiếng nói ngay sát bên lai Xerpilin, vẻ xúc động. Tôi đứng ngồi không yên... Một trung đoàn của sư đoàn tôi đang ở đây... Nó đứng cạnh mậu dịch tổng hợp kia. — Mácximốp giơ tay trỏ những ô vuông đang in hình màu thẫm trên góc đằng xa bên phải quảng trường. — Người ta bảo tôi rằng sư đoàn đang chiến đấu, nhưng lại hóa ra là cách đây năm hôm, nó đã được đưa đi bổ sung quân số và đêm qua đã được điều qua Maxcơva về một hướng mới, cả cái trung đoàn này cũng sẽ từ Hồng trường lên đường đi thẳng. Thế mà cả tôi cũng không biết, chuyện lạ là thế đó!

Mácximốp vừa phấn khởi lại vừa buồn bã.

— Không phải lúc nào cậu cũng gặp may nhỉ. — Xerpilin nói đùa. — Một lần không may, lỡ mất cơ hội? Có lẽ sau khi duyệt binh...

— Nhưng cải gì sau khi duyệt binh cơ? — Mácximốp ngắt lời. Đề nghị cho làm chính ủy thứ hai ngoài biên chế à? Ấy, giá không biết lại hóa hay! —Anh xua tay bực dọc nhưng không nén nổi và bắt đầu thèm khát nhìn đăm đăm vào hàng quân của trung đoàn mình đang đứng cạnh cửa hàng tổng hợp.

Xerpilin cùng nhìn về phia ấy và ghen tị nghĩ rằng mặc dầu Mácximốp không được về sư đoàn mình mà chắc hẳn anh sẽ năn nỉ và sẽ đến một sư đoàn nào khác nhưng vẫn sẽ được nhanh chóng ra mặt trận.

Khi nhìn về phía trung đoàn kia, giả thử Xerpilin có thể thấy rõ mặt anh em chiến sĩ trong một khoảng cách xa như thế, thì ông đã trông thấy thân hình cao kều quen thuộc cái người sĩ quan bí thư của mình trong hàng ngang đầu tiên của tiểu đoàn làm chuẩn. Anh này đội chiếc mù cũ kỹ nhàu nát và mặc tấm áo lông thú hơi ngắn, đeo khẩu tiêu liên trên ngực

Trước kia, hồi đầu chiến tranh, Mácximốp đã làm chính ủy của sư đoàn mà hiện nay Xintxốp đang công tác ở đây. Một ngày sau những trận chiến đấu bên nhà máy gạch, sư đoàn đó đã gặp được số may hiếm có mà ít người được gặp ở gần Maxcơva trong những ngày tháng ấy. Đáng lẽ theo lệ thường sư đoàn được bổ sung ngay tại hỏa tuyến thi nó lại thay thế và đưa về tuyến sau của mặt trận. Thực ra, mặc dầu bị tổn thất nặng với mức thương vong chiếm đến hai phần ba quân số, sư đoàn được bổ sung ở tuyến sau không lâu lắm, vẻn vẹn có năm hôm và sang hôm thứ sáu đã bị báo động rồi. Ngay đêm ấy sư đoàn bộ, một trung đoàn pháo binh và hai trung đoàn bộ binh đã được điều qua Maxcơva đến bên kia Pôđônxk, nơi mà bọn Đức đã bắt đầu tiến quân về phía trước đầy vẻ hăm dọa, và chỉ mỗi trung đoàn này được giữ lại một hôm ở Maxcơva đó tham gia duyệt binh.

Chưa có khẩu lệnh «nghiêm». Anh em chiến sĩ đứng trong hàng quân đang kháo nhau về việc họ sẽ được tung ra mặt trận như thế nào sau cuộc duyệt binh: cuốc bộ, bằng xe ôtô hay bằng xe lửa? Đề tài thứ hai và đề tài chính của câu chuyện là cuộc duyệt binh, và Xtalin sẽ có mặt trong cuộc duyệt binh này hay không. Phần đông cho là có, nhưng cũng có người chưa tin chắc như vậy.

— Hạ sĩ ạ, rồi ông sẽ thấy, không có đồng chí ấy đâu, người lính đeo tiểu liên đang đứng cạnh Xintxốp liền nói với anh.

— Sao lại thế?

— Là vì, giá như mình thì tuyệt nhiên mình không cho phép đồng chí ấy đến quảng trường này. Nhiều lý do lắm! — người chiến sĩ tiểu liên hất hàm trỏ bầu trời thấp, đầy mây mù, xam xám. Mình lo cho đồng chí ấy!

— Thế cậu không lo cho chính mình à? — Xintxốp cũng nhìn trời.

— Mình không lo cho mình: bọn Đức sẽ không thèm cố công đối với mình. Còn đối với đồng chí ấy thì chúng sẽ cố công. Tuy mây đã kéo lên, nhưng chúng sẽ từ phía trên mây mà bổ nhào xuyên qua!.. Khi ấy thì làm thế nào?.. — Rồi người chiến sĩ tiểu liên khăng khăng nhắc lại lần nữa rằng giá ở địa vị anh thì anh sẽ không cho phép đồng chí đến dự duyệt binh.