Thành phố hòa bình

[Giangtvx]

        

*

        Hai ngày liền, các đơn vi quân đội kéo đi qua T. Đó là những ngày đơn vị đã đánh tan quân địch ở phía Bắc và Đông thành phố nay đang chuyển sang hướng mới để kết thúc số phận của chúng. Không dừng lại T., các tiểu đoàn bộ binh hành quân bằng ô tô lần lượt đi qua thành phố, các chỉ huy đi trên những chiếc xe con « Gaz » và « E-mô- ca »; những chiếc xe lực sĩ nhiều bánh kéo trọng pháo, lực lượng dự bị của bộ Tổng tư lệnh tối cao. Tiếng rì rầm của hàng trăm động cơ xe không lúc nào ngớt trên quảng trường Lao động, trên phố Thợ Luyện kim, phố Xô-viết cùng đại lộ Công Xa. Những đoàn xe tải hầu như vô tận chở đạn dược, lương thực, thuốc men, bếp đi động, quân dụng cùng những chiếc áo da cộc tay. Ky binh đi thành một đoàn lớn, những đơn vị đã đuổi bọn Đức từ chính Ca-si-ra tới đây. Bị tỉnh giấc ban đêm bởi tiếng động cơ, tiếng ồn ào huyên náo, tiếng hô mệnh lệnh vọng tới bên cửa sổ, những người dân thành phố với tấm lòng chân thành biết ơn im lặng lắng nghe cái tiếng động ồn ào không ngớt, đầy an ủi đó của đội quân đang tiến công.

        ... Trên đường từ viện quân y về nhà, sau khi đã chia tay với Lê- na và Vi-chi-a, Gô-ga đứng trên via hè một lúc lâu, ngắm nhìn đoàn ky binh đi ngang qua. Trời lạnh, gió to và tay run lẩy bẩy, song cậu ta không thể rời bỏ quang cảnh phi thường này, cậu rất phấn khởi vì rất hiếm có dịp may thế này.

        Tất cả những gì đang diễn ra trước mắt Gô-ga đều vô cùng to lớn hùng vĩ đối với cậu: những con ngựa cao mập, sương giá bám đến tận mắt — vì vậy chúng có một màu sương trắng chen chúc nhau thành hàng bốn, gõ những chiếc vó to như hòn đá xuống đương. Và cậu bé phải ngẩng mặt lên để nhìn các chiến sĩ ngồi trên yên ngựa, theo Gô-ga những chiếc mũ lông màu tráng của các kỵ binh cao ngang tầng ba của các ngôi nhà. Từ đó, từ màn sương đi động bao trùm lấy những người khổng lồ này, thinh thoảng cậu lại nghe thấy giọng khàn khàn như không phải giọng người của họ cùng tiếng hí to kinh khủng của đoàn ngựa nhưng hoàn toàn giống tiếng ho của người.

        Không một điều gì có thể thoát khỏi ánh mắt chăm chú căng thẳng của Gô-ga và đồng thời từng chi tiết như: lá cờ đầy bụi tuyết trên ngọn giáo, tua da đung đưa trên các đốc kiếm, những bó cỏ khô cho ngựa, ống đồng sau lưng người lính kèn, tuy không phải lúc nào cậu cũng hiểu hết, song tất cả đều rất hấp dẫn đối với cậu. Những hình tượng gì đó lờ mờ nhưng tuyệt đẹp lởn vởn trong trí tưởng tượng của cậu và Gô-ga nhớ lại « Bài hát về cô Ô-lê-ga tiên tri» mà cậu thuộc lòng cách đây không lâu, trong đó có câu: «... Với đồng đội của mình, trên xe sắt nhà vua».

        — Chú ơi! Sao người thì có giáo, người khác lại không ? — Gô-ga hỏi người lính bộ binh dừng lại bên cậu. — Chắc là giáo tốt hơn phái không chú? Khi thằng Đức chạm gươm tới thì chú đã mười lần xuyên qua hắn...

        Người lính bộ binh có cánh tay trái bị bó băng bẩn, chi liếc nhìn cậu bé mà không trả lời. Các chiến sĩ kỵ binh đi qua chỉ khẽ lắc lư trên yên ngựa và Gô-ga câm thấy như họ đang nghỉ sau những trận chiến đấu. Nhưng ở phía trước vang lên một tiếng kèn lệnh ngắn gọn và tất cả mọi người đồng loạt thúc ngựa chuyển sang nước kiệu: vó ngựa dồn dập, kiếm va lạch cạch vào bàn đạp và hơi nước ngựa phì đâm đặc hơn. Nhóm chi huy phi nước đại, những chiếc mũ đen phủ màu trắng bạc của bụi tuyết, uyển chuyển nhấp nhô theo bước chân ngựa. Với một sức mạnh phi thường cậu bé chồm người nhìn theo những bóng dáng khổng lồ hùng mạnh và hiền lành kia, có lẽ đang lao vào trận đánh... Song cậu chỉ đổi đôi nạng của mình trên vỉa hè. Chỉ lát sau cả đoàn kỵ binh hùng dũng nặng nề lẻng xẻng những vũ khí đã biến mất, đề lại sau mình một dải tuyết lớn đầy vết móng ngựa. Cố nhìn về cuối phố nơi đại đội kỵ binh biến mất sau màn bụi tuyết trắng, Gô-ga thở phào:

        — Ê, các anh ơi! Chúc các anh gặp may! — Cậu gào lên và quay lại người lính bộ binh bị thương. — Xông lên thế nào thì hãy chiến đấu như thế!

        — Sao ?... Mày cần gì ? — Quay người lại, người lính bộ binh sẵng giọng hỏi nhỏ.

        Từ dưới chiếc mũ có tai trùm tận tới lông mày, một đôi mắt rất gần nhau, tròn như mắt chim, nhìn chằm chằm Gô-ga. Và cậu bé nhận ra người lính này ngay, mặc dù anh ta không đội mũ ca lô mà đội mũ có tai và chiếc ca pốt bảnh bao có bị nhàu nát hơn, đôi má đỏ hồng mọng và bóng hơn.

        — Chú ơi, chú cũng bị thương à ? — Gô-ga vui mừng thốt lên. —  Chú từ mặt trận về phải không ? Sao chú không vào viện quân y

        Song người lính này — chính là người khách của lão già họa sĩ Mi-kha-in Mi-khai-lô-vích. — Không nói một lời, vội rảo bước trên via hè chuồn thẳng. Gô-ga đang háo hức muốn nói chuyện với người lính từ mặt trận vè, liền thấy thất vọng.

        Khi cậu về tới gần nhà thì trời đã bắt đầu tối. Cuốc bộ cả một đoạn đường từ mãi tận trung tâm thành phố tới nhà, người cậu nóng bừng lên, thậm chí toát mồ hôi, song cũng mệt lử vì chưa quen đi bộ dài như vậy. Còn cách nhà không xa — thật lòng mà nói — Gô-ga chưa muốn về ngay. Cậu ngồi lên bệ nghỉ ngơi một lát.

[Giangtvx]

        « Chắc là mẹ đã đi làm, không đợi được... Hừ, cứ để cho mẹ đi vậy...». Cậu mơ màng nghĩ. Bên tai cậu còn vang vọng tiếng vó ngựa, tiếng gươm chạm nhau, trong trí tưởng tượng còn thấp thoáng bóng những người kỵ binh khổng lồ lao ra mặt trận... Chỉ có hình ảnh của ngôi nhà đá đồ sộ màu xám xịt nơi cậu đã phải sống từ mười năm nay và hầu như không ra khỏi sân, là làm cậu buồn phiền. Tất cả những gì lúc này cậu trông thấy: cái ngõ yên tĩnh vắng tanh cùng những con đường phủ tuyết, dãy hàng rào dài mất hút trong bóng xanh của buổi hoàng hôn là đều gợi lên cho Gô-ga nỗi thất vọng bất ngờ. Dường như chỉ trong buổi tối này, một buổi tối hoàn toàn không khác gì bao buổi tối mùa đông tĩnh mịch ở đây, Gô-ga nhận thấy là những gì ở chung quanh cậu chẳng có gì là hấp dẫn thích thú cả.

        Giá lạnh lại dồn đến và Gô-ga buộc phải cầm nạng nhảy về nhà. Mẹ đích thực đã đi làm ca hai, chi còn một bát xúp, chiếc bánh mì dưới tờ báo với một ít đường cát mới mua theo phiếu là đang đợi Gô-ga mà thôi. Hâm lại xúp là một công việc rắc rối cho nên Gô-ga đành ngồi một mình trong bóng tới nhá nhem nhai bánh mì với đường... Cảm thấy mình có trách nhiệm trước Vô-lô-đi-a, người mà hôm nay cậu vừa mới kể cho nghe về thành tích của mình, sau đó Gô-ga buông rèm cửa sổ, bật đèn và lấy sách giáo khoa từ ngăn tủ ra. Song cậu vẫn không mở những quyền sách chán ngấy với những tờ bìa sần sùi dây đầy mực, cùng những nét vẽ bằng bút chì màu... Tất nhiên là có thể  ra hành lang kiểm tra xem những người bên cạnh, ai đã đi làm về, ai còn vắng mặt, cũng có thể lấy kéo cắt ảnh chiến đấu trên báo rồi dán chúng vào một quyền vở đặc biệt. Song giờ đây chẳng có một việc nào thu hút được Gô-ga thích thú — tâm trạng bồn chồn tựa như hờn giận mà từ trước tới giờ cậu bé chưa hề biết, đang xâm chiếm tâm hồn cậu.— Cả cái vẻ yên tĩnh trầm lặng bao trùm trong những bức tường âm u dày hàng mét của ngôi nhà cũ kỹ này, hôm nay cũng làm cậu ngán ngẩm...

        Sau một hồi trầm ngâm, Gô-ga mặc quần áo ấm, đội mũ lông và đi ra hành lang — cậu chẳng còn việc gì khác... Vào giờ này ở đây hoàn toàn tối và bóng đêm cũng bao trùm lấy cả gian bếp chung. —  Các bà chủ nhà cho rằng tốt nhất là cứ nấu ăn ngay trong phòng mình, như vậy vừa tiện lợi, vừa tiết kiệm hơi ấm và ánh sáng vô cùng quý giá. Nhưng chẳng thấy một ai ở hành làng và ở bếp cho nên Gô-ga đã quyết định gõ cửa phòng của người hàng xóm bất kỳ nào đó — chưa bao giờ như lúc này cậu khao khát muốn chuyện trò với mọi người. — Nghe thấy ở đầu cầu thang bước chân dò dẫm của ai đó, cậu vội vàng đi ra chỗ có tiếng động này... Song người chủ phòng thứ tư — Pơ-trê-lin-sép, thợ tiện xưởng sủa chữa toa xe, đang vội về nhà, rõ ràng không muốn tiếp chuyện Gô-ga. « Tránh sang bên trái kẻo tớ xéo phải đấy!»— Anh ta mệt mỏi kêu lên khi cậu bé chưa kịp thốt ra lời nào, rồi lạnh lùng đi qua.

        — Mặc xác họ... — Gô-ga càu nhàu, bất ngờ nổi cáu.

        Đứng một mình trong hành lang, cậu cố tưởng tượng đến ngày làm thợ tiện ở xưởng sửa chữa xe lửa hoặc làm kỵ binh. Thậm chí cái khả năng dễ dàng tự an ủi mình từ lâu nay vốn có ở cậu, hình như hôm nay cũng không hiệu nghiệm nữa. Lần đầu tiên trong đời, Gô-ga cảm thấy nghi ngờ ngay cả khả năng cậu sẽ bình đẳng với mọi người xung quanh trong mọi lĩnh vực của cuộc sống... «Cả bộ binh lẫn kỵ binh chẳng ở đâu người ta nhận...». — Cậu nghĩ một cách tỉnh táo và tàn nhẫn.

        — Nếu vào bộ binh thì chính mình không đi cơ, — cảm thấy mình bị bỏ rơi một cách bất công, cậu nói to. — Ta không chạy theo bất cứ tấm thảm nào... Ở đó ta không trông thấy cái gì nữa cơ chứ?

        Song những giọt nước mắt hờn tủi đã trào lên đôi mắt cậu. Và như để chúng khỏi trào ra Gô-ga nhảy nhanh tới cuối hành lang, ở đó cậu trèo lên bệ cửa — điểm quan sát cố định của mình — và lựa chân ngồi trong bóng tối, miệng làu bàu:

        — Không nhận ta chẳng cần... Kệ xác họ... Ta chẳng tự động đi...

        Một người nào đó, chắc là Cô-li-a Bli-a-khin — học sinh xưởng in, từ phòng thứ hai đi ra — Gô-ga xác định được điều này qua tiếng lò xo ken két ở cửa. Cô-li-a đi vội ra cổng, chắc là đi trực phòng không. Sau đó yên lặng lại bao trùm lên rất lâu. Theo mối liên quan vô hình tự nhiên, mọi suy nghĩ của Gô-ga lại hướng về bạn — Vô-lô- đi-a bị thương nặng đang nằm trong viện quân y. — Trong số phận đáng buồn của người bạn lớn tuổi bị thương nặng trong chiến tranh, cậu bé dột ngột nhận thấy sự giống nhau với số phận của chính mình. —  Thực ra Vô-lô-đi-a bị thương trong chiến trận thực sự và trong hoàn cảnh đáng ghen tỵ, song bây giờ có ai muốn cậu ta vào bộ binh, dù chỉ là ở đội phòng không nữa đâu. Và thế là nỗi thương xót của Gô-ga cho chính mình chuyền sang nỗi thương cho Vô-lô-đi-a.

        — Bây giờ chúng ta sẽ cùng nhau... — Cậu lại nói. — Cả hai, chứ không phải mình ta...

        Suy luận này làm cậu thêm hy vọng, và thầm hứa với Vô-lô-đi-a rằng sau khi xuất viện trở về nhà cậu ta sẽ không rời bạn nửa bước, làm Gô-ga thấy phấn khởi hơn.

        — Mình sẽ pha trà cho anh ấy, sẽ mua hộ bánh mì... sẽ mua hộ thuốc nữa... Đối với mình khó lắm hay sao?...—Sôi nổi hơn Gô-ga tiếp tục cuộc độc thoại. — Sẽ cùng nhau đi mọi nơi — trong thành phố và xem chiếu bóng... sẽ cùng nhau chuẩn bị bài... chúng mình sẽ sống không kém những người khác...

        Cậu im lặng chăm chú lắng nghe — ngoài sân có tiếng động ở cửa ra vào. — Một người nào đó bước vào hành lang, đứng yên một chỗ, khẽ sột soạt, trong bỏng tới chẳng nhìn thấy gì. Sau đó que diêm bùng cháy và ngọn lửa yếu ớt soi lên khuôn mặt một người đội mũ lông, hai quai buộc chặt vào cằm. Lấy hai ngón tay che ngọn lửa, anh ta thận trọng đi trong hành lang — đấy chính là người lính bộ binh mà chiều nay Gô-ga vừa gặp ở ngoài phố. Người lính đứng lại trước phòng số bảy. Và chỉ khi que diêm trên tay người lính cháy hết cậu bé mới nhớ ra là lúc chiều tay trái anh ta cuộn dây băng.

[Giangtvx]

       

8

        Cái thành phố Nga, nơi E-vê-min-gơ được tung đến tròn hai tháng nay và hắn đã biết hết các đường phố, lối ngõ, khu sân, đường cụt công viên và bãi trống ở ngoại ô, lúc này đối với hắn là một thung lũng rậm rạp, trong đó đâu đâu cũng có bẫy, có ổ phục kích cùng hố săn chó sói. Thời kỳ đầu khi các sư đoàn thiết giáp Đức tiến gần tới T. những lúc đi trên đường phố và nhìn người dân sống ở đó hắn có cảm giác tò mò của người đi săn lạc vào khu rừng cấm. Thậm chí E-vê-min-gơ không đặc biệt căm ghét những con người tất tưởi, lo âu, không có vũ khí hoặc mới học cầm vũ khí mà hắn không hiểu này, hắn chỉ quan sát họ với một vẻ thích thú và đêm đến khi bắn pháo sáng chi điểm chỗ ở của họ hoặc ám sát những người đi đường muộn mằn một mình, hắn chỉ có cảm giác nghề nghiệp là chủ yếu : cảm giác của nỗi lo sợ bị phát hiện và cảm giác khoan khoái của người thợ săn vì phát đạn chỉnh xác...

        Song chẳng bao lâu tình thế thay đổi hẳn — cuối cùng trong cả nhóm được tung qua mặt trận sang T., chi còn độc mình hắn là chưa việc gì; căn nhà hội họp bí mật được giữ gìn hết sức thận trọng đã bị tàn phá. Và chính E-vê-min-gơ cũng cảm thấy mình là kẻ đang bị rình mò truy bắt. Đối với hắn — một sĩ quan của cơ quan đặc biệt SS, những người dân của thành phố Nga xa lạ trở nên dễ hiểu hơn, nhưng lúc này hắn biết khá rõ là đã chiến đấu một cách cương quyết và thành thạo hơn. Dù gặp họ ở đâu trên phố, trong hầm tránh bom ở cửa hàng bánh mì, nhà ga hay ngoài chợ, E-vê-min-gơ đều phải cố giữ sao cho khỏi lộ và nếu phải nói chuyện với họ thì chỉ lặp lại những gì mà họ thường nói một cách tin tưởng vào thắng lợi tất yếu của mình. Sau khi đã nhận thấy những con người này không chịu ngoan ngoãn quỳ xuống trước mũi súng của mình, hắn vô cùng căm thù họ.

        Hai ngày nay, cải trang là bộ đội vừa xuất viện, hắn đã tạm trú trong ngôi nhà nhỏ của nữ nhân viên tuần đường tại khu ga gần làng và như hắn nhận thấy, cánh tay đầy băng luôn luôn gây cho người dân thành phố một ấn tượng tốt, Buổi tối khi nghe bà chủ kề về người con trai đang phục vụ trong quân đội và được đọc những bức thư do bà chủ nhà tốt bụng đưa cho hắn, lại những bức thư đầy niềm tin vào thắng lợi sắp tới. E-vê-min-gơ khó khăn lắm mới ghìm được lòng căm thù sôi lên trong người. Song khi bà chủ tuyên bố cần phải thay băng ở tay, gọi bác sĩ tới rửa vết thương, thì E-vê-min-gơ hiểu rằng —  cần phải chuồn nhanh khỏi nơi đây. Lúc này không cỏ gì cản trở việc hẳn thanh toán người nữ chủ nhân vì những câu chuyện phấn chấn của bà và vì sự chạy trốn của hắn, ngoài ra còn đỡ phải giải thích lôi thôi cho bà ta... Và khi người phụ nữ quay vào cửa sổ để bỏ rèm, hắn nhanh chóng bám theo sau và mở dao găm cán gập... Kéo cái xác nặng nề vào góc sau bếp, lau dao vào thảm sàn, hắn bình thản xốc ba lô lên vai ra đi... Và lần này hắn lại cực kỳ may mắn : khi lẻn vào vườn rau trong ánh hoàng hôn hắn nhìn thấy những người bộ đội có vũ khí đang ập vào san ngôi nhà mà hắn vừa mới chuồn khỏi — chắc là việc hắn trú ngụ ờ đây đã bị lộ...

        E-vê-min-gơ trú đêm trong nhà máy đồ nát ở đầu kia thành phố, trong hoàn cảnh này mà vào hầm tránh bom, như thời kỳ đầu hắn đã làm là một việc quá nguy hiềm. Trong cái đêm tháng Chạp dài dằng dặc này tất cả sức lực cùng trí tuệ của hắn đều tập trung vào một điều — ngồi cho đến sáng trong cái ô băng giá lạnh ngắt của mình và cố không để bị chết cóng. Sợ ngủ thiếp đi, thỉnh thoảng hẳn lại bò theo cái đống gạch, theo những thanh sắt cong queo cháy sém và trong bóng đêm, hắn lại vấp ngã đau điếng. Nhưng đồng thời đêm chuyển dần về sáng, một sự chuyển động không ai có thể làm nhanh hơn hoặc chậm hơn, lại làm hắn hoảng sợ... E-vê-min-gơ mong muốn hơn hết là chuồn khỏi thành phố này, chạy xa khỏi nơi đây, song hắn đang bị truy lùng và cần phải đáng lạc hướng. Rạng sáng, ở bãi gạch đá nơi hắn ẩn nấp xuất hiện các chiến sĩ Hồng quân — họ bao vây khu vực nhà máy. Trong màn sương mù dày đặc một lãn nữa, hắn lại phát hiện ra họ sớm hơn họ phát hiện ra hắn, rồi hẳn bò sang sân bên cạnh chuồn mất.

[Giangtvx]

        Ban ngày hắn lại lang thang trong thành phố, vào các cửa hàng để sưởi ấm, đứng xem các đơn vị bộ đội — những đoàn xe dài và kỵ binh đang tiến về phương Nam và theo thói quen hắn bắt đầu đếm... Nếu bắt gặp ai đang nhìn mình là hắn vội vàng lảng xa. Hắn bị cóng đến mức phản ứng rất chậm, y như thể giá lạnh chui vào hộp sọ rồi làm tê liệt thần kinh — ý nghĩ là người ta luôn luôn ngầm quan sát hắn và không một phút nào người ta sơ lãng để hắn tẩu thoát. Trong mỗi người qua đường, trong người phụ nữ choàng khăn tới mắt chăm chú nhìn cánh tay băng bó của hắn, trong người tài xế đỗ xe cạnh vỉa hè, trong cậu bé chống nạng, không hiểu sao lại bắt chuyện với hắn trên phố, E-vê-rnin-gơ đều nghĩ rằng họ là những người đang theo dõi hắn như trong cuộc lùng bắt ở rừng... Và hắn sẵn sàng trong bất kỳ khoảnh khắc nào hắn cũng bắn vào những người hắn gặp —  vào người phụ nữ, vào anh tài xế, vào cậu bé, nếu có thể hắn sẽ vô cùng sung sướng được hủy diệt cả thành phố này cùng với những người dân của nó, cốt sao cứu được mình... Mất tự chủ, E-vê-min-gơ quay ngoắt lại đi sâu vào ngõ vắng hoặc vội vàng đến trung tâm đông đúc, cố lẩn vào trong đoàn người, gần công viên thành phố, hắn bỗng quay lại nhìn và thấy một người đàn ông mặc chiếc bành tô đông màu đen, đội mũ trùm tai màu xám đi theo hắn khá xa, sau đó ở trung tâm hân lại bắt gặp ông ta một lần nữa ở gần khách sạn. Và chẳng nhớ tới mình, hắn vội bước sang bên kia đường, chạy vào cổng bỏ ngỏ, quay lại, ép vào tường, rút súng lục trong túi ra...

        Đến tối E-vê-min-gơ đã ở khu Bờ sông — hắn tưởng hắn đã lừa được và thoát khỏi cuộc truy lùng ; đứng trong lối đi hẹp giữa hai bờ rào, hắn tháo cái băng giống như cái bao và vùi nó xuống tuyết —  lúc này hắn sợ nó sẽ biến thành dấu hiệu đề người ta đi tìm. Rút bọc tài liệu trong áo ca pốt ra hắn chọn các chứng mình thư cùng giấy đi đường đủ loại — một số hắn để lại, số khác cũng chôn xuống tuyết, súng ngắn hẳn giúi vào túi ngực để đầu khỏi bị đông cứng... Khi hắn đặt đôi chân tê đại tới ngôi nhà Bu-kha-xép ở thì trời đã tối hẳn, hẳn không tin là tên đồng mưu này của hắn chưa phải chịu số phận chung và hắn cũng không quá tin vào y, song Ẹ-vê-min-gơ cần phải nghỉ ở nơi ấm áp dù chỉ trong một hai giờ trước khi đi đến quyết định cuối cùng... Tay lăm lăm súng ngắn dưới áo ca pốt, sẵn sàng nhả đạn nếu có bẫy trong nhà, hắn loạng choạng bước lên chiếc cầu thang dựng đứng với những, bậc đã mòn.

        Bu-kha-xép có ở nhà... Trái với mọi dự tính, hôm nay y gặp người khách nguy hiểm của mình có vẻ vui mừng hơn so với lần đầu. Có thể nghĩ rằng lão già đã bị lừa và lại chịu bao thất vọng nên đa thực sự vui sướng khi gặp hắn. Y mời E-vê-min-gơ ngồi vào ghế bành của mình, ngay sau đó chạy đi pha trà và khoe rằng lão còn một dúm, như lão nói, chè Tầu chính hiệu — nói chung, trong chiếc áo vét cũ kỹ loang lò sơn và đôi giày sàn sùi, lão già sôi nổi một cách kỳ lạ gần như vui sướng là đằng khác. Hình như lao không những lo chính mình mà trái lại trong tình hình tuyệt vọng như thế này lại có vẻ bình thản hơn — quả là điều hoàn toàn không hiểu nổi. Ngồi trong phòng Bu-kha-xép chưa được mười lăm phút, E-vê-min- gơ đã nghi ngờ điều mà theo quan điểm của hắn, là tự nhiên nhất trong những trường hợp tương tự như thế này.

        — Ông sống ra sao hả, ngài Bu-kha-xép ? Ông có gì mới để báo cáo không?... — E-vê-min-gơ nhỏ nhẻ, thì thầm bắt đầu câu chuyện, bỗng nhiên hắn mất giọng. — Ông loay hoay mãi ở đấy làm gì thế ?

        — Có ngay đây, có ngay đây, ông Bô - rít Ni-cô-lai-ê-vích ạ! — Vừa loay hoay với bếp dầu Bu-kha-xép vừa líu ríu trả lời. Đấy! Nước réo rồi, tôi mời ông uống trà nóng. Hôm nay rét tợn... Lâu lắm rồi ông không đến chỗ tôi, thử tính xem, đúng một tháng rồi. Tôi hiểu : không có thì giờ rỗi, lúc việc này, lúc việc khác.

        Lão làm như không nghe thấy câu hỏi của khách, còn E-vê-min- gơ mỗi lúc một nghi ngờ thêm, hắn ngồi im lặng suy nghĩ đắn đo là có nên dùng súng ngắn trong lúc này không hay chờ đã.

        — Ấy, rõ khổ cái bếp của tôi lại hỏng, cái của đơn giản thế mà không có nó cũng không xong — Bu-kha-xép nói giọng lại có vẻ đùa. — Chắc là gần hết bấc... Hừ, ông cũng biết đấy, lúc này thì đừng hòng mua được cái mới.

        E-vê-min-gơ không tài nào sưởi ấm được và cố chống lại cơn rét run người, hắn kẹp hai tay vào nách và ưỡn thẳng người lên ghế.

        — Ông cần phải biết... Ngài đại úy tham mưu ạ, — hắn thì thầm, nói nhưng giọng lại lanh lảnh, — quân đội Đức tạm thời rút lui để tổ chức lại trận tuyến, — Ồng là nhà quân sự ông phải hiểu rõ điều này. Trước bước nhảy vọt mới thường cần phải tập trung lấy đủ sức.

        — Đúng như vậy ông Bô-rít Ni-cô-lai-ê-vích ạ ! À, này ông hãy cởi ca pốt ra, phòng tôi ấm không sợ bị lạnh đâu, — Bu-kha-xép nói. — Như ông biết đấy củi này vừa mới nhận được trong tuần. —  Mới đẵn còn tươi và ẩm lắm, nhóm được lò thì cứ chóng cả mặt.

        — Và tôi định... thông báo cho ông biết là, — E-vê-min-gơ mất tự chủ nên đã phát âm lơ lớ nghe lạ tai, — bộ chỉ huy Đức sẽ trọng thưởng cho những ai trung thành... và chúng tôi sẽ không thương xót treo cổ tất cả những kẻ phản bội...

[Giangtvx]

        Song lời hăm dọa này vẫn không tác động đến Bu-kha-xép, hay nói chính xác hơn là lão đã bỏ ngoài tai những lời này. Rời khỏi bệ cửa sổ, nơi bếp đầu đang cháy giữa đám xoong, lọ ngổn ngang, lão già định thu dọn bàn...

        — Ông Bô-rít Ni-cô-lai-ê-vích này, chiều nào tôi cũng đợi ông —  vừa nhìn khách, lão vừa làm vừa nói, đôi mắt ướt của lão hiện rõ vẻ rất hài lòng, — hễ nghe thấy bước chân ở hành lang là lập tức tôi nghĩ: có phải là ông không ?...

        Lảng tránh các câu hỏi, dường như Bu-kha-xép cười với chính mình, bông đùa với hoàn cảnh khó khăn của khách, và E-vê-min-gơ quyết định là hắn không thể ở lại đây được — hắn không còn nghi ngờ, là tên cựu đại úy tham mưu trưởng đã thay lòng đổi dạ, hòng chuộc lại cho mình nếu không phải sự khoan hồng thì cũng là cuộc sống... Tuy vậy hắn không thể đứng dậy và đi khỏi căn phòng ấm áp ra ngoài giá lạnh trong lúc này được. Trong khoảnh khắc này hắn hình dung rõ một cách kỳ lạ cái thế giới đáng yêu duy nhất mà hắn hiểu và đang khao khát trở về... Đây không phải là sự tường tượng mạch lạc về thuở hoàng kim xa xưa, nhưng trong bức tranh chung ấy với những hình ảnh này đè lên hình ảnh kia, hắn mơ thấy chiếc áo khoác đen viền trắng với đôi quân hàm bạc trên cầu vai đã cởi bỏ lại bên kia trận tuyến, như thấy rõ các đồng nghiệp cũng mặc áo cảnh sát y như vậy, thấy rõ quán bia hơi chật nhưng nóng đến ngạt thở mà buổi tối tất cả bọn hắn quây quần bên chiếc bàn đá hoa cương màu trắng với những cốc bia sùi bọt và cô bạn gái rẻ tiền của hắn trong gian phòng nồng nực buông rèm màu hồng, chậu rửa bằng sành cùng chiếc đồng hồ quả lắc trên tường...

        — Mein Gott! Bin ich Zugrun dege gargeu? DaWird Ja Sehrecr lích sein¹! — Hắn ú ớ buột nói tiếng mẹ đẻ.

        — Còn hôm nay như thể có người nhắc tôi nhớ đến ông: ông ấy đến, nhất định sẽ đến — ghé sát vào E-vê-min-gơ, song chẳng nhận thấy gì, Bu-kha-xép mỉm cười ranh mãnh nói: và thế là cả ngày tôi không đi đâu, tôi biết ông sẽ đến!

        E-vê-min-gơ nhìn lão già, sau đó lướt nhìn đôi tay của mình: một tay đỏ tấy vì rét, tay khác — tay trái hơi trắng với những vết bẩn. Hắn cố tưởng tượng xem điều gì sẽ đe dọa hẵn, nếu hắn bắn vào lão chủ căn phòng này, đề hắn được yên thân suốt đêm ở đây một mình mà không sợ khi ngủ, lão già có thể dẫn quân tuần tiễu ở phố vào. Hắn rất cần được ngủ đẫy giấc... Và nếu hàng nghìn người — già cũng như trẻ, gái cũng như trai, người Nga cũng như người Đức, dù trong dám ấy có cả mẹ hắn nữa — đứng ngăn đường hắn thì hắn cũng sẽ bắn tất cả cốt sao lấy lại được của cải, cái áo khoác cảnh sát, cốc bia hơi và con tình nhân rẻ tiền của mình. Với ý nghĩ là dường như lúc này sự cứu vẫn của hắn phụ thuộc vào một lão già nham hiểm, hắn thấy căm giận đến nghẹt thở. Dễ dàng thủ tiêu Bu- kha-xép mà không gây tiếng động — để cho những người bên cạnh khỏi đổ xô đến — song trong bất kỳ phút nào cũng có thể có người đến đây gõ cửa và lúc đó tình thế của E-vê-min-gơ là không có lối thoát... Trong lòng đầy khát vọng, hắn lại ngước đôi mắt chim hơi lồi lên nhìn Bu-kha-xép như muốn hỏi phải hành động như thế nào. Và vọng đến tai hắn:

        — Ông Bô-rít Ni-cô-lai-ê-vích! Có việc cần bàn với ông! —  Lão già hạ giọng nhanh nhảu và vui vẻ nói... — Trong khi tòa án đang bận việc, tôi đã lập danh sách những người sống ở ngõ phố tôi — đã lập được hơn bốn trăm số, toàn những người tôi biết rõ tông tích.

        — Was ist das?² — E-vê-min-gơ lơ đãng hỏi.

        — Đây ông hãy xem qua, xem đi!

        Nhoài người qua bàn, Bu-kha-xép chìa tập giấy mềm gấp tư cho hắn.

        — Tất cả đều ở đây, rõ ràng như thanh đếm, — mặt lão có vẻ thỏa mãn và hơi hợm mình của kẻ có món quà độc đáo, quý giá hoặc hiếm hoi. — Tôi đã ghi rõ cả chỗ ở lẫn chức vụ của chúng... Ông hãy đọc đi.

        Như một cái máy, E-vê-min-gơ cầm lấy tập giấy — phía trên của trang đầu có hàng chữ to viết bằng bứt dạ cổ: « Nhà số 43 » — Tiếp theo là các cột với đầu đề: « Số thứ tự «Số phòng », « Họ, tên, tên lót», « Nghề nghiệp hoặc chức vụ», «Chứng cớ», « Ngày Iập». Xê-rê-bri-a-cốp Ti-khôn An-đrê-ê-vích, quản trị trưởng khu nhà, đứng đầu bản danh sách, ở cột « Chứng cớ» ghi : « Ký giấy cho thuê nhà», « Nhận báo» « Chiến sĩ công xã>>, cột « Ngày lập » bỏ trống.

        — Ông cứ chọn bất kỳ một người nào đó, tốt hơn là theo thứ tự. — Bu-kha-xép đứng dậy giải thích, mặt lão cúi sát vào ngọn đèn trên bàn nên lão nheo mắt lại.

        — Nếu cần có thể lập danh sách các phố khác. Ở đó tôi cũng cỏ người quen — lão để đèn sang một bên — tất nhiên trong thời gian ngắn, một mình tôi khó hoàn thành được.

----------------------
        1. Lạy chúa! Phải chăng tôi đã chết ? Thật là khủng khiếp!

        2. Cái gì thế?

[Giangtvx]

        E-vê-min-gơ vứt mạnh tập giấy xuống bàn, chúng xòe ra như cái quạt, rồi hắn ngả người vào thành ghế, đưa tay vuốt vuốt mặt, —  cuối cùng hắn đã đoán được điều gì đã làm lão già run sợ. Và nếu không vì rét cùng nỗi lo sợ căng thẳng tột độ thì có lẽ hắn đã đấm cho lão già một cú cho bõ nỗi sợ hãi của mình...

        — Cho tôi ăn đi, — hắn cáu giận nói và chửi tục bằng tiếng Đức lẫn tiếng Nga.

        — Ông hãy giữ lấy tập danh sách này, ông Bô-rít Ni-cô-lai-ê- vích ạ, — xếp lại tập giấy Bu-kha-xép nói, — tôi còn bản nữa, tôi đã sao lại cho mình một bản lưu rồi.

        Cách đây ít lâu, Bu-kha-xẻb được thực sự như bị điếc đặc đối với tất cả những gì có thể làm lão quên mất lý tưởng duy nhất mà lão tuân theo... Điều này xảy ra từ lúc nào chính hắn và những người chung quanh đều không biết. Nhưng tháng qua thì Bu-kha-xép không hề thay đổi, lão suy luận chặt chẽ, hành động có mục đích rõ ràng vẫn như mọi khi; cẩn thận và sắc sảo trong cuộc sổng hàng ngày: đi mua bánh mì từ sớm, nhanh mồm nhanh miệng với mọi người láng giềng, khi thì xin ít củi, lúc thì hỏi phiếu mua dầu. Đồng thời lão hình như cũng quên mất là mới đây một nỗi khủng khiếp đã đến với lão... Mối hận thù lâu năm mà lão không bao giờ quên được tựa như một khát vọng cuồng đại đòi hỏi phải được trả thù. Giờ đây những bản tin cuối cùng về tinh hình trên các mặt trận và trong thành phố, về sự thật khủng khiếp đối với Bu-kha-xép, đã trườn qua đầu óc lão mà không gây ra một tiếng vọng nào. Vì những ước mơ kỳ diệu mà lão tưởng như có phép thần sắp trở thành hiện thực cũng đã sụp đồ hoàn toàn trong giây lát.

        — Tôi muốn ăn, ông có nghe thấy không? — E-vê-min-gơ thì, thầm nhắc lại. — Schnell! Schnell!¹. — Co người lại trong ghế bành, hắn đưa tay trái túm lấy cổ áo véc của Bu-kha-xép kéo ghì qua bàn. Bị bất ngờ lão ta đánh rơi tập danh sách xuống sàn, một số tờ bay tỏa ra, lão ngạt thở, miệng há hốc, khuôn mặt hiện rõ vẻ không hiểu, bối rối và đau đớn.

        Đúng lúc đó bỗng có tiếng đập cửa và tiếng người nào đó hét to đòi mở cửa. Vội bỏ Bu-kha-xép ra, E-vê-min-gơ xô ghế đứng bật dậy... Ngoài cửa vọng vào tiếng chân ngưởi, tiếng nói ồn ào của nhiều người tập trung ở đó — E-vê-min-gơ lao ra cửa sổ, gạt chiếc chăn làm rèm, lấy khuỷu tay đập vỡ kính... Song ngay lúc ấy hắn biết rằng không thể chui qua được cái khung nhỏ hẹp và dãy chân song bên ngoài. Trong khi đó cánh cửa rung lên bởi những cái đập mạnh làm lớp sơn cũ long ra... E-vê-min-gơ vội lùi khỏi khung cửa sổ đang tràn đầy gió rét — lướt nhìn căn phòng trống trải mờ mờ tối, nơi họ sẽ bắt hắn ngay bây giờ, nhìn những bức tường trần trụi màu xanh bẩn, cái trần hoen ố, chiếc tủ cũ thấp, rộng như khung thành, chiếc giường sắt đầy giẻ rách trong góc — hắn rên lên vì đau xót, thất vọng. Và trong óc hắn lại thoáng hiện ra rõ ràng; sinh động như thật: vại bia đầy bọt trên bàn đá hoa cương, chiếc đồng hồ quả lắc với cái hộp sặc sỡ... Chạy đến bên bàn, E-vê-min-gơ tắt đèn và rút súng ngắn trong túi áo ngực ra...

        ... Không thể nói ràng người lính bộ binh đến thăm nhà họa sĩ già Mi-kha-in Mi-khai-lô-vích đã gây cho Gô-ga những nghi ngờ nhất định; lúc đầu cậu chỉ chú ý vì tò mò thôi. Do tò mò cậu tập tễnh bước đến cửa phòng số bảy và đứng im ở đó một lát. Khi Pô- trê-Iin-xép lại đi ra hành lang thì cậu đã quên nỗi bực bội bước tới bên anh để khoe tin nóng sốt. Khi anh thợ tiện đang rửa tay ở bếp thì Gô-ga tập tễnh đến bên chậu rửa cúi tránh những giọt nước lạnh bắn vào mặt, vừa kề về anh bộ đội bị thương ở tay, chóng khỏi một cách lạ thường — cậu rất khoái là đã có một người lớn tuổi, anh thợ tiện xuất sắc của xưởng sửa chữa toa xe, lại chăm chú nghe cậu nói — chắc Pô-trê-lin-xép cho rằng đây là một trường hợp thú vị đáng quan tâm.

        — Anh bộ đội ấy đã có lần nào đến phòng bác Mi-kha-in Mi- khai-lô-vích chưa? — Rửa mặt xong anh vừa lau vừa hỏi.

        — Có, trước đây đã có đến... Chỉ có điều là lúc đó anh ta giống như một chi huy, — Gô-ga nhớ lại, — mặc bộ đồ mới, đi ủng da bốt-can mới...

        — Đợi đấy để anh lấy mũ lông đã, — suy nghĩ chốc lát, anh công nhân tiện nói: phải đến báo cho bác Ti-khôn An-đrê-ê-vích biết...

           — Không có em, anh đừng nói! — Gô-ga kêu lên không hiểu được là tại sao cần đến gặp quản trị trưởng, nhưng linh cảm thấy có một điều gì đó mạo hiểm hiếm có, thế là Gô-ga vội tập tễnh chống nạng theo sau Pô-trê-lin-xép.

        Họ không gặp Ti-khôn An-đrê-ê-vích ở nhà cạnh văn phòng —  con gái ông nói rằng cách đây nửa giờ người ta đã gọi bố cô đi đâu đó — Gô-ga đã chán chường cho rằng cuộc mạo hiểm mà cậu hy vọng thế là hết. Nhưng Pơ-trê-lin-xép cau có và phân vân, lẩm bẩm rằng phải ra đồn công an và cậu bé lại hy vọng cũng vội đi theo anh. Ra khỏi cổng họ bị một chiến sĩ Hồng quân giữ lại và bên kia vỉa hè, họ thấy còn có ba người lính nữa cầm súng đứng tách nhau trước nhà; Ti-khôn An-đrê-ê-vích cũng đang ở đấy.

---------------------
        1. Nhanh lên ! Nhanh lên !

[Giangtvx]

     
        Một người mặc thường phục — áo bành tô đen, đội mũ lông, trùm tai màu xám bước đến bên Pơ-trê-lin-xép.

        — Đồng chí đi đâu? Đồng chí ở trong khu nhà này phải không? — Ông hỏi.

        Anh thợ tiện vội vàng kể về những gì mà Gô-ga đã cho anh biết, người mặc bành tô chắc là người chi huy, chưa nghe xong đã ngắt lời :

        — Anh có trông thấy người lính đó vào nhà ai không?

        — Anh ta hoàn toàn không bị thương — Gô-ga vội hét lên, giọng lanh lảnh trên đường phố. — Anh ta đã khỏi... Cháu không nói dối đâu, chú ạ!

        — Khẽ thôi, chú em, khẽ thôi, — ông ta hốt hoảng — cháu nói anh ta đã khỏi rồi?... Phải không? Thế đấy. Có thể anh ta đã khỏi thật rồi, — sau một giây nghĩ ngợi ông nói thêm.

        Gô-ga cảm thấy tất cả những gì xảy ra sau đó giống như một giấc mơ tuyệt diệu và thật tuyệt diệu làm sao khi tất cả những điều ấy không phải diễn ra trong giấc mơ mà là trong thực tế. Không phải ở trong trí tưởng tượng của cậu mà là chuyện có thực... Người chi huy mặc thường phục, Pơ-trê-lin-xép, quản trị trưởng cùng hai chiến sĩ Hồng quân và cậu — Gô-ga — tụt lại sau những người khác vội bước lên cầu thang dóc mờ mờ tối. Chi huy trưởng bật đèn pin — Ánh sáng nhỏ quét lên các bức tường, lên sàn lát gạch gang và trần hình vòm. Trông thấy núm cách điện gần cửa số bảy, ông treo đèn pin lên đấy. Sau đó ông gõ mạnh của phòng Mi-kha-in Mi-khai- lô-vích. nhưng không một ai trả lời, tựa như họ đang ngủ say trong đó. — Lúc ấy một trong hai chiến sĩ Hồng quân, ghé vai, lấy báng súng nện vào cánh cửa gõ...

        — Gô-ga, em lẩn đi đâu thế ? — Giữa tiếng đập cửa, cậu bé nghe thấy giọng Pơ-trê-lin-xép. chẳc người thợ tiện lo cho cậu. — Đi về nhà ngay... — Gô-ga quanh quẩn trong bóng tối bên cầu thang để người ta khỏi phát hiện ra cậu và bắt cậu về phòng.

        Đoạn giữa cánh cửa nhanh chóng bị phá và bung vào trong phòng Mi-kha-in Mi-khai-lô-vích, nhưng vẫn không có một tiếng động nào vọng ra từ đó, những tổm cuối cùng rơi ra-khỏi cánh cửa-.. Và bỗng nhiên một loạt ba phát súng ré lên qua lỗ hổng hình chữ nhật làm Gô-ga chối cả tai. Ánh sáng vụt tắt — chắc là kẻ bắn nhằm vào ngọn đèn treo trên tường. Trong bóng tối như bưng, những giọng nói căm giận đồng thời vang lên.

        — Đừng hòng trốn thoát! Mày chạy đi đâu?

        — Đứng lại! Đồ chó đẻ!

        — Đê-men-chi-ép ! Bắt lấy nó !

        Những viên gạch gang dưới chân kêu lạch cạch, ngọn đèn pin thứ hai lóe sáng... và Gô-ga nhìn thấy người lính bộ binh ban nãy đang nghiêng người lao thẳng tới cậu. Ánh đèn chiếu rọi sau lưng hắn và cậu bé cảm thấy hắn ta đen thui, y như thể tự đầu đến chân nhuộm mực...

        Chẳng kịp sợ hãi, Gô-ga, thậm chí không thèm tránh, đứng chân giữa đường chạy của hắn, đưa chiếc nạng ra ngáng đường...

        Một phát súng nữa lại vang lên, một ánh lửa đỏ nhạt lóe lên trong hành lang, cậu bé cảm thấy một luồng gió nóng tạt vào mặt và cậu thú vị kêu lên — hai chiến sĩ Hồng quân lao tới tên lính bắn súng tóm lấy vai hắn.

        Pơ-trê-lin-xép cũng xô tới và ba người đè nó ngã xuống sàn...

        Sau khi Bu-kha-xẻp và người khách của lão bị giải đi, Gô-ga không trông thấy gi nữa — Pơ-trê-lin-xép bế cậu vào bếp và những người phụ nữ tất cả các phòng vội chạy đến vây quanh cậu.

        — Đồ chó đẻ bắn vào tôi, thật đấy. — Gô-ga sung sướng la lên, — song chỉ sượt thôi, viên đạn đi mua sữa... Cháu đứng đấy, còn thằng đều ấy chĩa súng vào cháu : păng, păng... Cháu cứ đứng dấy. — Cậu lặp lại giọng lanh lảnh.

        Cậu rất hạnh phúc tự hào, khi cảm thấy mình cũng đã chiến đấu và chiến thắng như tất cả mọi người.

       

*

        Trái với sự mong đợi, lần này đại tá Bót-đa-nốp không đi qua T. Tới gần thành phố, sư đoàn anh rẽ sang hưởng Tây Nam ra mặt trận để tiếp tục truy đuổi kẻ thù mà bỏ qua T. giờ đây đã được coi là vùng hậu phương...

        Cuộc phản công của quân đội Xô-viết vẫn tiếp tục... Song như mọi người đều biết, con người ta chóng quen với niềm vui chiến thắng hơn là nỗi đau thương bất hạnh. Và nói chung đây là một đặc điểm tốt của nhân loại, bởi vì một mặt nó sẽ không, cho phép thỏa mãn với những gì đã đạt được, và mặt khác cam chịu với những nguyên nhân thất bại. — Tình hình ở khu vực của Bốt-đa-nốp khá tốt: giữa tháng Chạp sư đoàn anh đã đến sông U-na và sau một đòn tập kích táo bạo và lanh lẹn đã làm tan rã một đơn vị dự bị lớn của bọn Đức, bắt được nhiều tù binh. Đồng thời sự tiến công liên tục trong điều kiện mùa đông khắc nghiệt cũng đời hỏi những cố gắng lớn và hầu như lúc nào đó cũng có những điều làm sư đoàn trưởng lo lắng hoặc phật ý: lúc thì các đơn vị hậu cần đến chậm so với các đơn vị phía trước, lúc thì các đơn vị bạn hoạt động ở giao điểm với sư đoàn đến địa điểm tập kết không đúng giờ hẹn, lúc thì tư lệnh tập đoàn quân không đồng tình với một điểm gì đó, lúc thì chính Bốt-đa-nốp phải khiển trách một chỉ huy cấp dưới đã để đơn vị anh ta chịu tổn thất lớn... Thực ra thì không thể nào khác được, vì mỗi thành công — trong chiến đấu hoặc trong lao động hòa bình — là cơ sở và tiền đề cho bước tiến của ngày mai — mới chỉ là những bước đi đầu tiên và có thể chưa phải là những bước đi khó nhất trên con đường từ Mát-xcơ-va tới chiến thắng hoàn toàn, một chiến thắng còn xa xôi chưa được phác họa một cách rõ ràng.

[Giangtvx]

       

*

        ... Sáng sớm, tư lệnh tập đoàn quân đến sở chỉ huy sư đoàn của Bốt-đa-nốp — Sau khi nói qua về những kết quả xuất sắc của các đơn vị của sư đoàn trong nhiều cuộc chiến đấu mới đây, trung tướng tư lệnh trao cho sư đoàn nhiệm vụ mới là: tiếp tục tiến công không cho quân địch cố thủ ở bờ phải sông U-pa. Và cho đến giữa trưa ông còn họp bàn với Bốt-đa-nốp và các sĩ quan trong phòng tham mưu của anh về những biện pháp chuẩn bị nhanh hơn, tốt hơn cho những trận chiến đấu mới. Cho đến khi đã lên xe, sắp chuyển bánh, tư lệnh còn nói thêm:

        — Người xưa có câu « Người lính phục vụ không được chần chừ, còn quan thì phải quan tâm mọi việc». Chúc mừng đồng chí đại tá! —  Bộ tham mưu phương diện quân đã đề nghị tôi ký lệnh khen thưởng anh.

        Sau khi đã chia tay với trung tướng ở cổng làng, nơi ông sẽ đi thăm những khẩu cối chiến lợi phẩm loại mới, nòng to, Bốt-đa-nốp và tham mưu trưởng Vê-xnin trở về sở chỉ huy. Tuyết dưới chân lạo xạo, dưới ánh nắng mặt trời những cột khói tròn màu trắng tỏa trên các nóc nhà, hầu như không động đậy, không tan ra...

        — Ni-cô-lai Phê-đô-rô-vích! Xin chúc mừng anh! — Vê-xnin chân thành nói, (ông cũng biết mới đây sư đoàn trưởng đã ký giấy khen thưởng cho chính ông).

        — Còn sớm, còn quá sớm... Cứ coi như chưa có gì. — Bốt-đa-nốp chống chế. — Và đừng cho ai biết chuyện này đấy, — anh cười, — kẻo họ lại không cho cái gì đâu, có cái điểm như vậy đấy, đó là chuyện thường thấy...

        Không hiểu sao, chuyện khen thưởng này bỗng như nhắc anh rằng anh đang ở cách T. khổng xa lắm — khoảng ba nhăm cây sổ về phía Bắc theo đường chim bay... Bốt-đa-nốp buồn rầu nghĩ rằng chắc là từ nay đến hết chiến tranh anh sẽ không có dịp qua đó nữa vì ngày mai — ngày kia là cùng, anh sẽ dẫn sư đoàn của mình tiếp tục tiến về phía Tây.

        — Thôi, thế là chúng ta không đến T. nữa,— anh nói. — Chúng ta thì dự tính, còn Hội đồng quân sự thì quyết định. — Tiếc thật —  ở T. tôi quen biết nhiều nguời — đã quen biết họ trong hoàn cảnh đặc biệt... Nói thật ra tôi rất thất vọng.

        — Đồng chí đại tá, tại sao đồng chí không cho chiếc «Em-ca» vào T. — Vê-xnin thốt lên, đầy vẻ biết ơn sư đoàn trưởng, — có thể viết thư gửi lời chào người bạn đời — vì có thể với tay tới thành phố, cả đi lẫn về xe chạy mất ba tiếng.

        Bắt gặp cái nhìn lạ lùng, bỗng nhiên như xa lạ của Bốt-đa-nốp, Vê-xnin im bặt. Đại tá cũng im lặng, vừa thương hại cho mình, vừa ái ngại cho Vê-xnin.

        Rõ ràng là câu nói tai hại về người bạn gái không có mà chẳng hiểu sao anh lại thốt ra trong bữa ăn tối với Pô-crốp-xki vẫn chưa bị lãng quên... Không biết trả lời ra sao —Bốt-đa-nốp không biết nói dối nên anh quay đi...

        Chung quanh anh trên con đường chính trong làng rất nhộn nhịp — sáng nay các đơn vị hậu cần của sư đoàn đã đến đây, trên bờ sông U-pa và đang xếp dọn ở chỗ đóng quân mới. Trước ngôi nhà dành cho quân nhu, những người văn thư đang bận rộn bốc dỡ đồ đạc văn phòng trên các xe trượt tuyết, gần đấy hai trung úy trẻ tuổi đang cười nói vui vẻ trên bậc thềm ngôi nhà gỗ của chủ nhiệm phòng hậu cần.

        Trông thấy sư đoàn trưởng cả hai người đồng loạt giơ tay chào với một vẻ hiên ngang và phấn khởi đặc biệt — xa hơn nữa các chiến sĩ mặc áo bông chần đang khuân các máy in tay từ chiếc xe tải màu xanh của tờ báo sư đoàn...

        Và ở đâu cũng vọng lại những tiếng ken két rất to y như thể hôm nay tất cả những ai ra đường đều đi giày mới kêu ken két.

        — Anh Vê-xnin, anh không thấy là tất cả chúng ta không ở hết được trong ngôi nhà này hay sao — làm ra vẻ không nghe thấy đề nghị cho xe tới T., Bốt-đa-nốp nói — và cũng không hay lắm, anh trông xem...

        Phía trước trong khu sân rộng gần nhà thờ bị bọn Đức phá hủy có mấy đống lửa đang cháy và từ những ngọn lửa vàng nhạt cuồn cuộn bốc lên nhiều cột khói đen.

        Các chiến sĩ của đại đội bảo vệ sư đoàn bộ, những người không tìm được phòng nghỉ trong khu làng bị hủy diệt ba phần tư này, quây quần bên các đống lửa...

        — Tối nay, một bộ phận của phòng tham mưu sẽ chuyển đi chỗ khác, — Vê-xnin trả lời, — chúng ta sẽ ở Khô-mi-a-cốp, đồng chí Bốt- đa-nốp ạ.

        Họ đi ra sân và cùng lúc ấy, từ phía đối diện, xuất hiện một đoàn tù binh bị bắt trong trận đánh cuối cùng. Đi đầu là nhóm sĩ quan gồm khoảng hai chục tên trong đó có một viên đại tá, thân hình cao to quá cỡ, thẳng đuỗn như cây gậy, đeo dôi bao tay đen, trùm khăn kín tai, áo ca pốt dài chấm gót, hai tay thọc sâu vào túi áo hoặc lồng vào ống tay áo khom lưng, lê từng bước. Hắn lầm lì nhìn thẳng theo con đường trước mặt — pháo hạng nặng cày xé, hai bên lởm chởm, và khuôn mặt hơi xanh vì lạnh, lộ rõ vẻ căng thẳng thờ ơ.

        Sau nhóm sĩ quan là những tên lính bước đi lộn xộn — đứa đội mũ ca lô méo mó, đứa trùm cả khăn phụ nữ, có tên quấn cả bao vải chỉ để hở nửa mặt, tên đi bên cạnh hắn quấn khăn mặt trùm kín cổ —  chen chúc nhau thành một khối xanh xám. Trên nền tuyết trắng, bọn lính chậm chạp lê bước qua những đống gạch vụn của nhà thờ, qua những ngôi nhà cháy dở với những khung cửa toang hoác, qua những hàng cây cối bị chặt cụt: cành...

[Giangtvx]

        Những người dân còn sống sót qua cuộc chiếm đóng đều kéo ra hai bên đường đứng nhìn. Thậm chí cả trẻ con cũng chạy ra khỏi cổng nhà im lặng căm giận đứng nhìn. Bỗng một bà già người gầy nhỏ, gù lưng chạy lao đến bọn sĩ quan tù binh và giơ nắm đấm yếu ớt lên đầu, người chiến sĩ áp giải đeo tiểu ỉiên giơ tay ngăn bà lại.

        — Mẹ ơi! Đừng phí sức làm gì! — Anh nghiêm nghị nói.

        Trong đám nông dân không ai cười... Viên đại úy tù binh bị bà già dọa đánh vội vàng đi lên phía trước. Song sự dọa nạt này đối với bọn giặc cũng không làm ai cười, không làm dịu đi những ánh mắt đang căm giận soi mới nhìn vào tên đại úy tù binh. Một người phụ nữ khác — mái tóc thẳng, mặc chiếc áo da vội vàng chạy tới, vấp phải cành cây gãy, liền vứt nó sang một bên, để nhìn đám tù binh...

        Nhóm sĩ quan mất hút sau lối rẽ, nhưng đoàn tù binh buồn tẻ, xanh bẩn vẫn tiếp tục chuyển động qua sân nhà thờ. Nhiều tên lính Đức, mà đối với chúng chiến tranh kết thúc từ ngày hôm qua, trông có vẻ lại rất hài lòng với số phận của mình, một số tên khác tò mò liếc nhìn chung quanh... và có một cái gì đó thật khó hiểu đối với suy luận bình thường của nhân loại là tại sao những con người này, những kẻ đã gây bất hạnh, đã làm máu chảy thành sông cho loài người, lại còn có thể tỏ vẻ tò mò quan sát hoặc tỏ vẻ chững chạc trong tình cảnh nhọc nhã của mình. Bị choáng váng trong cảnh ngộ khốn cùng, phần lớn bọn chúng nhẫn nhục lê bước, mong sao nhanh chóng đi đến chỗ ấm áp... Một chú bé đâu đội mũ sắt, lấy bánh mì ở túi ca pốt ra và vừa đi vừa nhai; một tên binh nhì đi hàng ngoài cùng, lại còn gật đầu chào Bốt-đa-nốp và Vê-xnin, tỏ vẻ đã nhận ra họ và những người chỉ huy.

        — Anh Ni-cô-lai này! — Vê-xnin lại nói, — tên sĩ quan đội mũ ca lô đi qua đây lúc nãy chính là đại tá Phôn Grê-ve, sư đoàn trưởng sư đoàn bộ binh cơ giới số Mười đấy. Trong cuộc hỏi cung, hắn ta có hỏi về anh đấy... «Tôi buộc phải nói những lời tốt đẹp nhất về cuộc vu hồi khéo léo và kiên quyết của người sư đoàn trưởng Nga này — anh có nghe hắn tuyên bố thế nào không ? — Sự xuất hiện quân lính của các ông ở hậu phương chúng tôi là một điều hết sức bất ngờ ».

        — Tôi không thể nói những lời tốt đẹp như vậy về sự chỉ đạo của tên sư trưởng sư đoàn bộ binh cơ giới số Mười được. — Bốt-đa-nốp gay gắt nói.

        Anh vừa tức giận vừa ngạc nhiên về việc đại tá của Hít-le bị bắt làm tù binh này lại định nói chuyện bằng cái giọng tựa y như thể sự việc diễn ra không phải là trong cuộc chiến tranh đẫm máu, mà như là trong cuộc tập trận vô tội vạ của cơ quan tham mưu. Mấy ngày gần đây, Bốt-đa-nốp chứng kiến khá nhiều việc đồng bọn của Phôn Grê- ve — các sĩ quan quân đội phát xít khi hạ vũ khí làm tù binh đã xử sự như thế nào. Và trong một chừng mực như nhau, anh đều cảm thấy khó hiểu trước sự hoảng sợ quá đáng của một số tên trong cuộc hỏi cung đã vội khai ngay tức khắc những gì chúng biết, trước sự kiêu ngạo của một số kẻ khác và khả năng suy luận tầm thường kiểu học viện của Phôn Grê-ve.

        — Xem kìa, xem kìa, đấy... thằng ấy hãy còn trẻ... Hừ, đồ không biết nhục!... — Người phụ nữ mặc áo da nói to.

        Và Bốt-đa-nốp nghĩ rằng chị ta nói đúng, rất chính xác... Thực vậy, những tên tù binh khi đi qua những đống gạch đá và những ngôi nhà gỗ xa lạ, những làng mạc và những đống tro tàn xa lạ, hình như chúng không hiểu rằng đấy chính là tội lỗi khủng khiếp của chúng.

        — Đưa bọn côn đồ đến T. phải không? — Sư trưởng hỏi Vê-xnin.

        — Vâng, chúng sẽ qua T. — tham mưu trưởng khẳng định.

        Bót-đa-nốp hình dung thấy tên đại tá Phôn Grê-ve, kẻ đã hạ lệnh nã pháo hạng nặng vào T. đang lê bước như thế nào dưới sự áp giải của các chiến sĩ của anh trên đường phố của một thành phố đã kiên cường đứng vững trước cuộc bao vây dai dẳng của kẻ thù. Cảm thấy hài lòng trong một chừng mực nhất định, sư trưởng quay sang Vê-xnin.

        — Đi thôi, A-Iếch-xan Ac-ca-dê-vích, ta đến chỗ các chiến sĩ trinh sát... Lúc này tôi quan tâm đến bọn Đức chưa đầu hàng hơn.

        Rẽ sang hướng khác họ đi tắt qua những đống gạch ngói ngổn ngang ở nhà thờ và bước trên lớp tuyết hồng vì bụi gạch. Tại đây các chiến sĩ Hồng quân đang sưởi ấm quanh những đống lửa cuồn cuộn, những cột khói đen bay thẳng lên bầu trời quang đãng...

        — Anh nhất thiết phải cho xe đến T. đi. — Giọng Vê-xnin lại vang lên sau lưng Bốt-đa-nốp. — Hãy làm cho chị ấy vui sướng bất ngờ... Và cho tôi gửi lời hỏi thăm, mặc dù tôi khống có hắn hạnh được trình diện...

        « Đấy mới là mối quan tâm cần thiết! Cái lưỡi quỷ quái đã làm hại mình ». Bót-đa-nốp bực dọc thâm nói.

[Giangtvx]

        Song ngay lúc đó anh lại cảm thấy buồn cười... Trong bao công việc, bao lo lắng và mừng vui, anh lại thực sự đau khổ vì một điều cỏn con,, dù có cho là đáng tiếc đi chăng nữa. Điều này sao mà kỳ lạ và khôi hài đến thế.

        — Tôi thấy không cần thiết phải dừng xe... Trong mọi trường hợp, tạm thời cứ dừng. — Bốt-đa-nốp vui vẻ nói. — Cảm ơn anh, A-lếc- xan Ac-ca-đê-vích ạ!

        ... Trung đoàn của thiếu tá Pô-crốp-xki sẽ là mũi tiến công chính trên trận tuyến mới và Bốt-đa-nốp đến đơn vị này trước khi xẩm tối. Cần phải dò dòng sông trước khi trời tới, anh cùng với trung đoàn trưởng lập tức xuống các đại đội, xuống tổ tiền tiêu để thấy tận mắt vị trí tiến công, trực tiếp hỏi các chiến sĩ quan sát...

        Khi trở về sở chỉ huy của Pô-crốp-xki, Bốt-đa-nốp ngồi nói chuyện rất lâu qua điện thoại với chính ủy sư đoàn, với tham mưu trưởng, với thủ trưởng pháo binh trong khi thiếu tá phổ biến nhiệm vụ chiến đấu cho các tiểu đoàn trưởng của mình. Sau đó, Bốt-đa-nốp và Pô-crốp-xki cùng ngồi ăn tối dưới ánh đèn. Trong khi sư trưởng định thu xếp ngủ khoảng tiếng rưỡi trước khi vào trận, thì chiến sĩ liên lạc của trung đoàn trưởng trung đoàn bộ binh mô tô bên cạnh đã mang thư đến gặp thiếu tá, trước khi đơn vị này trực thuộc phân khu T. còn bây giờ nó hoạt động giáp ranh với sư đoàn.

        Đọc xong thư của người bạn láng giềng, thiếu tá trả lời ngay không chần chừ, còn Bốt-đa-nốp trải chiếc blu dông da của mình bên bếp lửa ngồi xuống và bắt đầu tháo giầy...

        — Cứ ngủ đi đồng chí đại tá... Tôi sẽ ra lệnh không cho ai tới đây — Pô-crốp-xki nói, vẫn không ngừng viết.

        Chiến sĩ liên lạc — là một chiến sĩ cao lớn mặc áo khoác trắng ngụy trang — tựa vai vào khung cửa đứng đợi trong bóng tối. Lướt nhìn người chiến sĩ liên lạc một lần, rồi lần nữa, Bốt-đa-nốp bỗng nhận thấy anh ta không rời mắt khỏi mình và như anh nhận thấy — anh ta còn cười với mình tựa như một người quen biết cũ và nhìn kỹ hơn Bốt-đa-nốp rồi bỗng dớ người ra.

        — Xe-li-vê-xtốp ? — Anh ngập ngừng hỏi. — Xin chào đồng chí đại tá ! — Như nực cười trước sự ngạc nhiên của Bốt-đa-nốp, chiến sĩ liên lạc trả lời rất to.

        Sư trưởng bật dậy và vừa nhanh nhẹn lao tới chỗ anh, vừa thắt dây lưng.

        — Ép-ghê-ni Ghê-ra-xi-mô-vích, sao cậu lại im lặng vậy? —  Anh rất bối rối — Bất ngờ thật ! Nhưng sao cậu im lặng?

        — Tôi cứ đứng và xem xem cậu có nhận ra tôi hay không? — Xe-li-vê-xtốp nói.

        — Có thể mình không nhận ra cậu, chẳng có gì đáng ngạc nhiên cả. — Bốt-đa-nốp trả lời, với tính thẳng thắn anh không hiểu rằng câu nói này có thể làm cho anh bạn hiểu anh có thể lảng tránh sự quen biết giữa hai người. — Nào, xin chào cậu ! — Anh ôm lấy vai Xe-li-vê- xtốp cố rướn người lên cao bởi vì thấp hơn anh ta một dầu. — Ngồi xuống đi, Ép-ghê-ni Ghê-ra-xi-mô-vích ngồi xuống đi! Bỏ tiểu liên ra...

        Sửng sốt và chẳng biết hỏi han như thế nào cho tế nhị hơn, Bốt- đa-nốp đành im lặng, nhưng chính Xe-li-vê-xtốp đã giúp anh thoát khỏi .tình trạng lúng lúng.

        — Tất nhiên cậu có thể không nhận ra — anh ta xác nhận. — Thế cậu không biết gì về mình hay sao, không có tin gì đến tai cậu hay sao?

        — Ai đó có kể rằng, cậu có chuyện không vui... À, mình nhớ ra rồi. Song thú thật, mình không ngờ... — Bốt-đa-nốp ấp úng không nói hết câu.

        — Họ kể về những điều khó chịu à? — vẻ quan tâm, Xe-li-vê- xtốp hỏi lại. — Như vậy dấy, khó chịu phải không? Không, chắc điều này không hoàn toàn chính xác. Điều khó chịu à? Hay đấy!

        Ngồi xuống ghế dài và trong mấy lời ngắn ngủi như muốn nhanh chóng kết thúc cái phần không tránh khỏi của câu chuyện, Xe-li-vê- xtốp báo tin: « Họ xử phạt vì không thi hành mệnh lệnh, giáng chức, cho làm lính để chuộc tội...». Sau đó anh lái câu chuyện sang Bốt- đa-nốp.

        — Xin chúc mừng với ngôi sao thứ tư trên quân hàm, mình nhận ra cậu ngay, — anh nói vẻ hoàn toàn chân thật. — Bây giờ cậu chỉ huy cả sư đoàn. Rất mừng cho cậu...

        — Ừ, sư đoàn. — Bốt-đa-nốp gượng gạo trả lời. Anh cảm thấy rất bất tiện trong khi đó người đối thoại của anh không hề lúng túng và hình như không hề ganh tị. Khuôn mặt Xe-li-vê-xtốp dài, nước da rám nắng, nâu sẫm. Anh để bộ râu rậm, dưới chiếc mũ trùm trắng phủ tới tận mang tai ánh lên vẻ điểm tĩnh hiền lành. Nhớ lại cuộc gặp gỡ với Xe-li-vê-xtóp ở Bộ tham mưu phương diện quân miền Tây, anh thầm nghĩ, lúc này người đồng chí của anh, con người đã chịu sự thất bại khắc nghiệt trong đời, đang gây cho anh ấn tượng là một người đã lắng dịu an phận, sự an phận lắng dịu từ bên trong.— Ép-ghê-ni ạ, mong rằng cậu sẽ không phải sống trong hoàn cảnh này lâu. — Anh nói tiếp. — Chà, hiện chúng ta đang rất cần cán bộ chi huy, nhất là những người đã tốt nghiệp Học viện!

        — Ta hãy xem xem. — Xe-li-vê-xtốp nói.

        — Cuối cùng thì mọi việc đều phụ thuộc vào chính cậu và quyết tâm của cậu... — Cảm thấy mình tuy nói đúng, song có vẻ quá giáo huấn khô khan, Bốt-đa-nốp nhăn mặt. — Mình biết cậu đã gặp khó khăn.

        — Không, không sao cả, thậm chí ngược lại, — người đối thoại với anh phản đối.