Bình Định - Lịch sử chiến tranh nhân dân 30 năm (1945-1975)

[macbupda]

*   *
*

Sang năm 1971, với tham vọng cắt đứt đường mòn Hồ Chí Minh, ngăn chặn sự chi viện của miền Bắc đối với miền Nam, đồng thời thể nghiệm sức mạnh của quân ngụy trong chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh”, ngày 8 tháng 2 năm 1971, Mỹ - ngụy ồ ạt đưa quân ra đường 9 - Nam Lào. Sư đoàn 22 và 23 ngụy cũng mở hành quân lên vùng ba biên giới. Một thời cơ hết sức thuận lợi cho lực lượng vũ trang Bình Định tiến công vào chương trình “bình định” của Mỹ - ngụy.

Nắm vững Nghị quyết của Khu ủy về nhiệm vụ quân sự năm 1971, Tỉnh ủy Bình Định họp ra Nghị quyết: Động viên nỗ lực cao nhất của ba thứ quân, diệt gọn từng đơn vị địch, nhất là lực lượng “bình định”, kìm kẹp, làm giảm 2/3 lực lượng phụ quân, diệt bằng được từng mâm tề, từng nhóm ác ôn, nhất là những tên đầu sỏ… Diệt và nhổ chốt điểm, khôi phục vùng giải phóng liên mảng phía bắc, mở rộng vùng làm chủ liên mảng ở phía nam. Chiến trường Bình Định được chia làm hai trọng điểm: bắc Hoài Nhơn và đông bắc Phù Mỹ.

Ở bắc Phù Mỹ, quân ngụy đóng 117 chốt điểm kẹp dân. Sở chỉ huy trung đoàn 41 ngụy đóng ở Trà Quang, quân dù Mỹ đóng ở Đèo Nhông và đèo Phủ Cũ. Quân Mỹ đánh phá vòng ngoài để các liên đội bảo an đánh phá vòng trong kết hợp với hệ thống chốt điểm kìm kẹp dân tại chỗ.

Mở màn chiến dịch Xuân - Hè, ở phía nam, trung đoàn 12 ra quân giành thắng lợi giòn giã: pháo kích sân bay Gò Quánh, diệt 120 tên giặc lái và nhân viên kĩ thuật, phục kích trên đường 19, phá hủy 25 xe, diệt 60 tên Nam Triều Tiên đi hộ tống trong các ấp ven đường bị quét từng trung đội, tiểu đội, phải bỏ chạy vào căn cứ. Nhân lúc chủ lực ta đánh địch ở vòng ngoài, lực lượng tỉnh, huyện tiến công diệt các chốt Vạn Định, Tân Ốc, Vạn Phú (Mỹ Lộc), Mỹ Trang, Vạn Thiết (Mỹ Châu), trụ sở Mỹ Thắng, chốt thôn 4, 11 Mỹ Thắng, Mỹ Hội 1 (Mỹ Tài), Trung Xuân (Mỹ Chánh) làm cho bọn “bình định” ác ôn mất chỗ dựa.

Ở Hoài Ân, hai chốt điểm Gò Hiệu, Gò Dê bị đặc công tiêu diệt. Các chốt điểm ở thị trấn Tam Quan, Bồng Sơn, Phù Cát, Đập Đá bị lực lượng huyện và du kích đặc công liên tục tiến công.

Trong tháng 3 và tháng 4, lại một loạt chốt điểm nữa bị tiêu diệt: Quy Thuận (Hoài Nhơn), Trung Thứ, Cầu Cương, Gò Hang, hội đồng xã Mỹ Chánh (Phù Mỹ)… Hiệp đồng với tiếng súng diệt chốt điểm, tiếng mõ tre, thanh la, thùng thiếc khắp các làng xã nổi lên thanh viện, áp đảo quân địch làm cho bọn tề ngụy trải qua những giờ phút hãi hùng.

Bị mất hàng loạt chốt điểm, chỗ dựa vững chắc của lực lượng kìm kẹp, “bình định”, một tiểu đoàn thuộc trung đoàn 41 ngụy được lệnh đi giải tỏa ở Phù Mỹ. Chúng vừa đến xã Mỹ Lộc bị một bộ phận chủ lực cùng bộ đội huyện và du kích chặn đánh tiêu diệt. bọn địch ở chốt điểm Gò Kế khiếp sợ bỏ chốt tháy chạy. Một cánh quân giải tỏa khác vừa vượt đường số 1 cũng bị lực lượng ta chặn đánh diệt hai đại đội, bắn cháy chín xe M.113. Bọn địch sống sót với ba chiếc M.113 còn lại chạy thoát thân về căn cứ Trà Quang.

Trung đoàn 2 chủ lực Quân khu⁽¹⁾ chỉ để một tiểu đoàn và lực lượng cao xạ kìm chân Mỹ ở phía tây tỉnh, số đơn vị còn lại tung hết xuống đông Phù Mỹ, phân tán cùng lực lượng địa phương tiến công các chốt điểm, khu dồn, “ấp chiến lược” hỗ trợ phong trào diệt ác, phá kèm, giành dân, giành quyền làm chủ.

Cùng thời gian, dưới sự lãnh đạo của Tỉnh ủy, một cuộc biểu tình khổng lồ đã nổ ra ở thị xã Quy Nhơn. Hơn 30.000 người kéo đến bao vây dinh tỉnh trưởng và đập phá 30 xe quân sự, làm rung chuyển cả hệ thống ngụy quyền trong thị xã. Cuộc đấu tranh kéo dài suốt sáu ngày đêm mới chấm dứt.

Giữa lúc cuộc tiến công và nổi dậy đang dồn dập khắp trong tỉnh thì Tỉnh ủy nhận được điện của Bộ Tư lệnh Quân khu: “Mỹ - ngụy đang sa lầy trên chiến trường Nam Lào, ở Khu 5 chúng có nhiều sơ hở. Các cấp ủy Đảng phải nhận rõ trách nhiệm, nỗ lực khắc phục khó khăn, khẩn trương tiến công mạnh, không kể nhiều ít, thừa thắng xông lên phối hợp chiến trường…”. Bức điện nhấn mạnh: “Còn vận dụng tốt phương thức tác chiến, phá vỡ thủ đoạn chốt điểm của địch, giải phóng từng mảng nông thôn”.

Mệnh lệnh của Quân khu được truyền đạt nhanh xuống các địa phương, đơn vị. Từ Bình Khê, An Nhơn, Phù Cát đến Phù Mỹ, Hoài Ân, Hoài Nhơn, không đêm nào lực lượng vũ trang ta từng tiến công, không ngày nào vắng các đội vũ trang công tác phát động quần chúng diệt ác phá kèm. Không kể lực lượng nào, trong phương án tác chiến đều kết hợp chặt chẽ với phá động quần chúng nổi dậy.

Giữa tháng 3, tin quân ngụy bị thất bại nặng ở đường 9 - Nam Lào dội về càng làm cho bọn ngụy quân, ngụy quyền trong tỉnh thêm rời rã. Nhân cơ hội đó, lực lượng vũ trang ta tiếp tục tiến công diệt các chốt điểm ở các xã Mỹ Thắng, Mỹ Tài, Mỹ Trinh, khu vực đông và tây huyện Phù Mỹ. Trung đoàn 12 chủ lực Quân khu tiếp tục kìm chân bọn Nam Triều Tiên và bọn Mỹ đi giải tỏa ở khu vực đường 19. Các nơi khác như Hoài Nhơn, một phần huyện Phù Cát, Bình Khê, Vĩnh Thạnh, lực lượng tỉnh, huyện và du kích cũng đang bao vây tiến công quân địch.

⁽¹⁾ Từ lúc sư đoàn 3 giải thể, hai trung đoàn 2 và 12 trực thuộc Quân khu vẫn hoạt động ở Bình Định, trung đoàn 12 chuyên trách đường 19, trung đoàn 2 cơ động ở các huyện phía bắc.

[macbupda]

Trong không khí áp đảo đó, Ban chỉ huy tỉnh đội cùng Huyện ủy Phù Mỹ chủ trương tiêu diệt chốt điểm Gò Cớ ở xã Mỹ Đức, huyện Phù Mỹ bằng ba mũi giáp công.

Gò Cớ là một chốt điểm mạnh và kiên cố của quân ngụy thuộc thôn Phú Thứ xã Mỹ Đức, do một đại đội bảo an đóng giữ để kìm kẹp, khống chế nhân dân trong vùng. Nhổ được chốt Gò Cớ, các chốt điểm nhỏ xung quanh sẽ rút chạy hoặc đầu hàng. Đồng chí Tòng, chính trị viên tỉnh đội được phân công cùng Huyện ủy Phù Mỹ bàn bạc hạ quyết tâm tiêu diệt bằng được chốt Gò Cớ, thực hiện ba mũi giáp công, phát động phong trào tiến công và nổi dậy trong toàn huyện.

Với khẩu hiệu “Dân Phù Mỹ kiên cường bất khuất, quyết xuống đường giải phóng quê hương”, hơn 2.000 quần chúng được huy động bao vây chốt Gò Cớ. Hậu thuẫn cho mũi đấu tranh chính trị là hai đại đội đặc công của trung đoàn 2 và của tỉnh.

Ban đầu ta dùng loa kêu gọi và tuyên truyền chính sách của Mặt trận. Địch dùng cối và đại liên bắn ra. Ta tuyên bố: “Nếu các anh ngoan cố, cách mạng sẽ trừng trị”. Ta chuyển sang dùng cối, ĐKZ, B40 bắn vào dồn dập kết hợp với bao vây thanh viện và tiếp tục kêu gọi. Địch bắn trả làm chết một đồng bào. Ta huy động hàng ngàn đồng bào khiêng xác người chết lên đồn đấu tranh, bắt chúng bồi thường nhân mạng. Chúng phải chấp nhận.

Phát huy thắng lợi bước đầu, quần chúng được lực lượng vũ trang hỗ trợ, tổ chức bao vây chặt căn cứ, không cho địch ra lấy nước, đồng thời ta gửi thư cho tên trung úy Xuân chỉ huy chớt điểm và ra điều kiện: Phải bảo đảm tính mạng cho binh sĩ, đứng để anh em chết vô ích; bỏ chốt trả đất cho dân sẽ được cách mạng đối xử tử tế. Lúc này ta vẫn dùng cối bắn cầm canh kết hợp với thanh viện uy hiếp. Sau bảy ngày đêm liên tục tiến công bằng cả vũ trang, chính trị và binh vận, quân địch không chịu nổi đã bỏ chốt, dùng thuyền tháo chạy. Du kích chặn đánh bọn này tại đầm Châu Trúc diệt một số tên.

Chiến sĩ binh vận gọi loa vào đồn, chốt địch

Cùng với Gò Cớ, 2 chốt điểm khác cũng bị quân dân Phù Mỹ bao vây áp đảo theo kiểu đó. Hàng chục Ban chỉ huy tổng hợp gồm: bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, huyện đội, xã đội, cán bộ đấu tranh chính trị, binh vận được hình thành. Chỉ trong mấy ngày, các chốt điểm ở đông và tây Phù Mỹ cũng rút chạy và đầu hàng. Thừa thắng, đồng bào các xã Mỹ Thành, Mỹ Hiệp, Mỹ Chánh, Mỹ Thắng trang bị gậy gộc, giáo mác kết hợp với bộ đội và du kích nổi dậy phá rã hàng loạt “ấp chiến lược”.

Tháng 5 năm 1971, hàng ngàn đồng bào xã Mỹ Đức lại vây ép chốt điểm Gò Dê. Quân địch trong đồn nống ra bị du kích đánh trả bật vào. Quân địch từ nơi khác đến cứu viện bị bộ đội huyện tiêu diệt. Hốt hoảng trước sức tiến công của ta, bọn địch ở Gò Dê phải bỏ chốt tháo chạy. Ở chốt Tân Phụng xã Mỹ Thọ, má Dần đã tiếp ức, rỉ rả nói chuyện với binh lính, dựa vào tâm trạng chán nản của chúng đã vận động tiểu đội này diệt chỉ huy, mang toàn bộ vũ khí về với nhân dân.

Ở Hoài Nhơn, nhân dân các xã Hoài Sơn, Hoài Châu, Hoài Hảo, Tam Quan, Hoài Thanh, Hoài Hương… được lực lượng vũ trang hỗ trợ đã nổi dậy phá các khu dồn Thiện Đức, Nhuận An, Thiện Chánh… đuổi đánh bọn “bình định”, tề ngụy ác ôn, phá đường số 1, bao vây bức rút các chốt điểm Núi Bé, Lộ Diêu, Diêu Quang, Quy Thuận, tổng cộng diệt tám chốt, bức rút 28 chốt điểm, giải phóng gần một vạn dân.

Nhân dân các xã Cát Hanh huyện Phù Cát cùng du kích nổi dậy, phá tan các khu dồn Vĩnh Kiên, Khánh Lộc, Khánh Phước, phối hợp với chủ lực diệt một đại đội bảo an ở Tân Hóa và chặn đánh quân viện tại Chánh An diệt 29 tên, bắt hai tên Nam Triều Tiên.

[macbupda]

Ở An Nhơn, đồng bào Nhơn Mỹ tước súng một trung đội dân vệ. Đấu tranh chính trị được đẩy mạnh, tiêu biểu là cuộc đấu tranh kéo dài 15 ngày liền tại sân bay Gò Quánh của hàng trăm đồng bào đòi bồi thường thiệt hại, đòi quân Mỹ, quân Nam Triều Tiên rút về nước.

Đồng bào Phù Cát, An Nhơn bao vây cổng sân bay Gò Quánh đòi địch trả đất, bồi thường thiệt hại

Ở Hoài Ân, ta đã vây ép buộc địch rút sáu chốt điểm ở đồi Bà Dương, đồi Xả, đồi Gò Bằng, đồi Cây Sơn và đồi Núi Mây.

Tháng 9 năm 1971, Đại hội đại biểu Đảng bộ Bình Định lần thứ tư họp tại suối Tà Lăng (Vĩnh Thạnh) từ ngày 5 đến 21 đánh giá tình hình chung trong nhiệm kì và đề ra nhiệm vụ mới: “… Tranh thủ thời gian, tạo thời cơ trực tiếp, nắm lấy thời cơ lớn, phát triển thế tiến công mới trên khắp ba vùng chiến lược bằng ba mũi giáp công, phát động ba cao trào thi đua quyết thắng giặc Mỹ xâm lược: cao trào diệt và làm tan rã lớn quân ngụy, cao trào tiến công và nổi dậy, giành và làm chủ nông thôn, cao trào cách mạng ở thành thị, đánh bại về cơ bản kế hoạch “bình định” của địch, góp phần đánh bại chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh”.

Đại hội bầu Ban chấp hành Đảng bộ với gồm 15 đồng chí do đồng chí Đặng Thành Chơn làm Bí thư.

Đánh giá thắng lợi của chiến dịch Xuân - Hè và cả năm 1971, đến cuối tháng 11, quân dân Bình Định đã loại khỏi vòng chiến đấu 15.000 tên địch, trong đó diệt được 235 tên ác ôn có nợ máu, bắn rơi 23 máy bay, phá hủy 296 xe quân sự, lật đổ 9 đoàn tàu lửa, đốt cháy 30 kho hơn 85.000 tấn dụng cụ chiến tranh và tám triệu lít xăng. Thực hiện tiến công và nổi dậy, quân dân trong tỉnh ta phá banh hàng chục khu dồn, “ấp chiến lược”, diệt và bức rút 104 chốt điểm, giải phóng hoàn toàn 60 thôn gồm 32.750 người, nâng vùng làm chủ lên 78 thôn với 81.880 người, mở ra vùng giải phóng liên hoàn xã liền xã, huyện liền huyện.

Thế chiến trường căn bản được giữ vững và phát triển khá hơn năm 1970, nhất là trong Xuân - Hè. Thế tiến công trên ba vùng phát triển đồng đều. Lực lượng vũ trang trong tỉnh diệt nhiều ác ôn, diệt và bức rút nhiều chốt điểm, khu dồn, đánh đúng lực lượng kìm kẹp “bình định”, hỗ trợ quần chúng nổi dậy, nổi nhất là ở hai trọng điểm Phù Mỹ, Hoài Nhơn.

Thành tích chung so với năm 1970 tuy có thấp hơn, song tỉ lệ diệt lực lượng kìm kẹp và phá hủy phương tiện chiến tranh đạt cao. So với chỉ tiêu, căn bản đạt yêu cầu. Tuy vậy, thành tích đạt được chưa tương xứng với khả năng và thời cơ xuất hiện trên chiến trường. Hiệu suất chiến đấu các loại quân còn thấp, đánh chưa đều, chưa liên tục, đánh tiêu diệt còn kém. Một số đơn vị chưa hoàn thành nhiệm vụ. Quần chúng ở Phù Mỹ nổi dậy mạnh, địch rút chạy, nhưng lực lượng ta không thực hiện được diệt gọn mà nặng về đánh xua đuổi. Giải phóng được đất đai, nhưng tiêu diệt địch còn ít. Do đó, địch còn nống lấn được một số vùng trong tỉnh.

Tuy ta còn một số nhược điểm, khuyết điểm, nhưng năm 1971 là năm quân dân Bình Định đã đánh bại một bước rất cơ bản chương trình “bình định” của địch. Tờ Thông tin diễn đàn quốc tế Mỹ phải thú nhận: “Tỉnh Bình Định là một tỉnh dân số đông, diện tích lớn, là cái trụ cho bất cứ kế hoạch nào của chính phủ nhằm kiểm soát phần giữa của Việt Nam. Nhưng tỉnh Bình Định từ ba năm nay vẫn tồi tệ như bất cứ lúc nào trước đây, do sự kém cỏi của chính quyền và quân đội địa phương (quân ngụy). Nó được xếp thứ 44 trong số 44 tỉnh ở Việt Nam về mức độ bình định. Hiện nay, đối phương tha hồ tung hoành ở nông thôn, nơi đầy rẫy những người vốn có tình cảm với Cộng sản”.

Lời nhận xét trên đã nói lên thắng lợi của quân dân Bình Định trong đánh phá kế hoạch “Việt Nam hóa chiến tranh” của Mỹ - ngụy.

[macbupda]

3 - THAM GIA TIẾN CÔNG CHIẾN LƯỢC NĂM 1972 - GIẢI PHÓNG BẮC BÌNH ĐỊNH

Trong hai năm 1970-1971, đế quốc Mỹ đã tập trung sức lực đẩy “Việt Nam hóa chiến tranh” đến đỉnh cao, nhưng chúng đã không đạt được mục đích. Đặc biệt là sau thất bại nặng nề trên chiến trường đường 9 - Nam Lào, công thức bộ binh ngụy, hỏa lực Mỹ đã tỏ ra không thể đứng vững trước những đòn đánh đau của chủ lực Quân giải phóng và bão táp tiến công và nổi dậy của quân dân miền Nam. Tuy nhiên, do số lượng còn đông, còn bắt được lính bổ sung nhanh và còn được chi viện hỏa lực mạnh nên chúng còn chiếm giữ được nhiều vùng đất đai quan trọng, đông dân, nhiều của. Chúng cố sức giữ cho hình thái chiến trường khỏi xấu đi cho đến ngày bầu cử Tổng thống Mỹ vào tháng 11 năm 1972.

Về phía quân Mỹ và chư hầu, năm 1969, chúng đã rút quân thí điểm: năm 1970 rút từng đơn vị có chọn lọc, năm 1971 rút đại trà. Trên chiến trường Khu 5, đến giữa năm 1971 chỉ còn lại lữ đoàn 173 Mỹ và sư đoàn “Mãnh Hổ” Nam Triều Tiên.

Trên chiến trường Bình Định, cuối năm 1971, lực lượng chiến đấu Mỹ cơ bản rút hết, chỉ còn lại một tiểu đoàn công binh ở Quy Nhơn và một số cố vấn Mỹ. Sư đoàn “Mãnh Hổ” Nam Triều Tiên có sáu tiểu đoàn và một tiểu đoàn của sư “Bạch Mã” chủ yếu chốt giữ trục đường 19. Quân ngụy có hai trung đoàn 40 và 41, 4 tiểu đoàn pháo, 3 tiểu đoàn công binh, 125 xe cơ giới, 120 máy bay các loại. Bảo an có 10 liên đội, 41 đại đội độc lập. Dân vệ có 425 trung đội, thanh niên chiến đấu có 166 trung đội và 5.340 tên phòng vệ dân sự. Số quân ngụy phân bổ đóng ở 119 chốt điểm, 286 vị trí trài, 44 “ấp chiến lược”, 29 khu dồn.

Tháng 12 năm 1971, căn cứ vào Nghị quyết Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương về cuộc tiến công chiến lược năm 1972, Thường vụ Khu ủy Khu 5 họp đề ra nhiệm vụ quân sự của các lực lượng vũ trang Quân khu trong năm 1972 là “Đẩy mạnh ba quả đấm: chủ lực, tổng hợp nông thôn và tiến công đô thị, nhằm tiêu diệt một bộ phận quan trọng lực lượng cơ động quân chủ lực ngụy. Thực hành chiến dịch tổng hợp ở nông thôn đồng bằng và vùng giáp ranh, kết hợp tiến công và nổi dậy, tiêu diệt một bộ phận quan trọng lực lượng cơ động quân chủ lực ngụy, đánh vỡ phòng tuyến cơ bản của địch ở Tây Nguyên, tiêu diệt và làm tan rã lớn địa phương quân, phụ quân, phá vỡ hệ thống chốt điểm, kìm kẹp, đánh bại cơ bản chương trình “bình định” của địch, giành quyền làm chủ, giải phóng đại bộ phận nông thôn đồng bằng… Đẩy mạnh phong trào đô thị…”.

Trong tiến công chiến lược năm 1972, Bộ Tư lệnh Quân khu quyết định tập trung lực lượng chủ lực trên ba hướng: bắc Kon Tum, bắc Bình Định và Quảng Nam, đồng thời tập trung lực lượng của các tỉnh trong từng hướng trọng điểm của địa phương.

Sư đoàn 3 Sao Vàng được quyết định của Quân khu thành lập lại từ tháng 6 năm 1971 gồm 3 trung đoàn 2, 12, 21 (thay cho trung đoàn 22 trước) và ba tiểu đoàn binh chủng, do các đồng chí Huỳnh Hữu Anh làm sư đoàn trưởng, Mai Tân chính ủy. Sư đoàn sẽ lại sống chết với quê hương Bình Định - cái nôi hai lần ra đời của mình và sẽ cùng quân dân Bình Định lập nên những chiến công oanh liệt⁽¹⁾.

Trong chiến dịch Xuân - Hè 1972, theo phương hướng chung toàn chiến trường Quân khu, chiến trường Bình Định được chia thành hai trọng điểm: Trọng điểm phía bắc tỉnh gồm bảy xã bắc Phù Mỹ, hai huyện Hoài Ân, Hoài Nhơn - chủ phía nam gồm các xã nam Phù Mỹ và các huyện Phù Cát, An Nhơn, Bình Khê, Tuy Phước - chủ yếu là Đập Đá, đông Tuy Phước. Từng trọng điểm hình thành tổ chức chiến dịch tổng hợp, phát huy sức mạnh cao nhất của chủ lực và địa phương, thực hiện tiêu diệt địch, giải phóng nông thôn đồng bằng.

Sư đoàn 3 tập trung lực lượng chủ yếu vào các huyện Hoài Ân, với nhiệm vụ phá vỡ hệ thống phòng ngự cơ bản của địch, cùng lực lượng tỉnh giải phóng huyện Hoài Ân, trung đoàn 12 (thiếu) đánh đường 19, cắt đứt vận chuyển của địch từ Quy Nhơn lên Tây Nguyên.

Ban chi viện tiền phương tỉnh được thành lập. Các ban dân vận, địch vận, đấu tranh chính trị sôi nổi khẩn trương triển khai công việc, làm dấy lên trong nhân dân khí thế ra quân đầy tin tưởng, hào hứng.

Trong lúc guồng máy quân, dân, chính, Đảng trong tỉnh đang hăng hái chuẩn bị cho những công việc cuối cùng của chiến dịch thì nhận được điện của Bộ Chính trị (số 182 B ngày 30-3-1972) chỉ thị về mối quan hệ giữa tiêu diệt địch và đánh bại kế hoạch “bình định” của chúng. Bức điện viết: Không tiêu diệt được chủ lực ngụy thì không làm chuyển biến được cục diện, nhưng chỉ tiêu diệt chủ lực mà không đánh bại được kế hoạch “bình định” thì cũng không làm đảo lộn được thế bố trí của địch, không đánh bại được về cơ bản chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” của chúng… Tiêu diệt sinh lực địch và đánh phá “bình định” là hai mặt trong chiến lược của ta. Nếu đòn chủ lực đánh mạnh mà đòn đánh phá “bình định” yếu thì như vậy ta sẽ bỏ mất một mặt của chiến lược…”.

Được chỉ thị của Bộ Chính trị, mọi cán bộ lãnh đạo, chỉ huy càng sáng tỏ thêm mục đích, yêu cầu và phương hướng của cuộc tiến công chiến lược 1972, càng ra sức thực hiện quyết tâm chiến dịch.

⁽¹⁾ Theo KÍ SỰ SƯ ĐOÀN SAO VÀNG.

[macbupda]

*   *
*

Chiến dịch tiến công tổng hợp Xuân 1972 ở bắc Bình Định theo lược đồ sẽ nổ ra sáu trận đánh chính. Gò Loi là trận mở màn, Hòn Bồ là trận then chốt, trận đánh kết thúc là quận lị Hoài Ân…

Gò Loi là một quả đồi không cao lắm, nhưng vị trí cực kì quan trọng, án ngữ phía tây nam quận lị Hoài Ân và con đường Phù Mỹ đi Kim Sơn. Do vị trí chiến thuật và chiến dịch quan trọng đó, từ năm 1966, quân Mỹ đã xây dựng Gò Loi thành cứ điểm kiên cố vào bậc nhất ở bắc Bình Định. Nó có 3 tầng lô cốt và 14 lớp rào bao quanh, gài dày đặc các loại mìn. Phía ngoài có các bãi mìn và chướng ngại rộng hàng trăm mét, cứ điểm có sân bay lên thẳng và một hệ thống hầm ngầm để được cả xe cơ giới, lương thực dự trữ đủ ăn hàng tháng nếu bị bao vây. Trước đây, ta đã nhiều lần tiến công, nhưng không thành công vì không đủ điều kiện. Tên Ngô Huỳnh, chỉ huy liên đội bảo an đứng trên cứ điểm huyênh hoang “Bao giờ nước sông Kim Sơn chảy ngược, Việt Cộng mới lấy được Gò Loi”. Đối với chúng Gò Loi là bất khả xâm phạm.

Trong lúc ta đang chuẩn bị tiến đánh Gò Loi thì địch tăng viện thêm cho cứ điểm một đại đội thám báo, chuẩn bị càn quét vùng này theo quy luật thông thường của chúng. Không thay đổi quyết tâm, để đảm bảo chắc thắng trận mở màn quan trọng, một tiểu đoàn đặc công và ba tiểu đoàn bộ binh được sử dụng vào trận đánh. Nếu tiểu đoàn đặc công bị lộ, không dứt điểm được thì ba tiểu đoàn bộ binh tiếp tục thực hành bao vây tiến công.

Đêm 8 rạng ngày 9 tháng 4 năm 1972, trận đánh Gò Loi bắt đầu. Cứ điểm bốc cháy ra rung chuyển dữ dội trong tiếng bộc phá và hỏa lực của ta. Các chiến sĩ đặc công lao lên như những mũi tên bật khỏi dây cung. Sau 20 phút chiến đấu quyết liệt, lá cờ giải phóng đã tung bay trên đỉnh chiếc lô cốt ba tầng.

Cùng đêm, quân địch từ chốt Đồi Đá, Bàu Sen, Phú Khương đến Gò Thị, Đồng Bịch, Gò Dê và cầu Bến Vách bị quét sạch. Số địch còn lại bị dồn vào ngã ba Tân Thạnh và bị tiêu diệt ở đó.

Gò Loi mất, cánh cửa phía tây - nam chiến dịch được mở toang. Liên tiếp trong hai ngày 11 và 12, bọn địch ở quận lị nhiều lần tung các đại đội bảo an đi giải tỏa nhưng đều bị tiêu diệt với 12 trực thăng bị bắn rơi. Thấy tình hình nguy ngập, địch phải thành lập chiến đoàn đặc nhiệm 40 gồm hai tiểu đoàn bộ binh và một chi đoàn xe bọc thép tiến lên Gò Loi.

Thấy địch đã trúng kế, một mặt ta thiết kế trận đánh lớn thứ hai tiêu diệt chiến đoàn 40 tại điểm quyết chiến Hòn Bồ bằng chiến thuật vận động bao vây tiến công liên tục, một mặt bố trí lực lượng đánh chiếm núi Lại Khánh và cầu Giáo Ba, cắt đứt đường tiến, lui của địch từ Bồng Sơn lên, Hoài Ân xuống.

Trận đánh ở Hòn Bồ bắt đầu từ sáng ngày 15 tháng 4 và kết thúc vào chiều tối cùng ngày. Chiến đoàn đặc nhiệm 40 bị ta xóa sổ.

Đêm 14 tháng 4, ở Hoài Nhơn, đặc công và bộ đội huyện đánh thiệt hại nặng chi khu quân sự Tam Quan và căn cứ Đệ Đức, nơi đặt sở chỉ huy trung đoàn 40 ngụy làm cả hệ thống ngụy quân, ngụy quyền bắc Bình Định náo động.

Mất Gò Loi, Hòn Bồ, Lại Khánh bị vây cắt, quân địch ở quận lị Hoài Ân như cá nằm trên thớt. Cố vấn Mỹ, ác ôn đầu sỏ lo sợ vội lên trực thăng chạy về Quy Nhơn để tránh cái chết đang tới gần. Tranh thủ thời cơ, Huyện ủy Hoài Ân chỉ đạo cán bộ cơ sở phát động quần chúng phá khu dồn, bung về làng cũ.

Hiệp đồng với phía bắc, lực lượng vũ trang tỉnh, huyện và du kích ở trọng điểm phía nam tiến công một loạt chốt điểm kẹp dân, giải phóng hoàn toàn năm xã ở Bình Khê (Bình Thành, Bình Phú, Bình Thuận, Bình An, Bình Quang), 30 thôn ở Tuy Phước. Trung đoàn 12 từ ngày 11 tháng 4 đã cắt đứt hoàn toàn con đường chiến lược 19, giam chân toàn bộ các tiểu đoàn Nam Triều Tiên ở đó.

Trở lại trọng điểm phía bắc, theo lược đồ chiến dịch, đến trận thứ sáu ta mới dứt điểm quận lị Hoài Ân, nhưng trước thời cơ thuận lợi, sau khi xin ý kiến Quân khu, Bộ chỉ huy Mặt trận Bình Định hạ quyết tâm tiến công giải phóng quận lị Hoài Ân. Hội đồng chi viện tiền phương tỉnh được lệnh ưu tiên cung cấp và tạo điều kiện thuận lợi cho các lực lượng chủ lực và địa phương thực hiện phương án.

Khu vực xung quanh quận lị những đêm này sôi động trong công tác chuẩn bị cho trận đánh quyết định - trận đánh quyết chiến chiến dịch. Mọi công việc được triển khai hết sức khẩn trương.

Đêm 18 rạng ngày 19 tháng 4, cả chủ lực, địa phương, cả bộ binh, pháo binh, đặc công, công binh theo phương án tác chiến của từng đơn vị, đã nổ súng tiến công một loạt các chốt điểm ngoại vi và “ấp chiến lược” xung quanh quận lị như đồi 75, Đồi Tranh, Núi Một, Truông Sỏi, nhằm bóc toàn bộ cái vỏ cuối cùng của địch. Nhiều trận đánh diễn ra hết sức quyết liệt, dai dẳng. Nhận thức được giá trị của những chốt điểm ngoại vi này, bọn địch đã đem hết sức lực ra chống cự. Mất các chốt điểm hiểm yếu cuối cùng này, quận lị Hoài Ân coi như đã nằm trong tay Việt Cộng. Trong khi ở một vài chốt điểm, ta và địch còn đang giành nhau từng trận địa, mô đất thì lực lượng ta đã áp sát phía nam và đã chiếm lĩnh phía đông - bắc quận lị. Quân địch cho máy bay ném bom dữ dội xuống các vị trí vừa bị mất.

Nửa đêm ngày 19, trong quận lị bỗng bùng lên những đám cháy. Trinh sát theo dõi thì biết là quân địch đang đốt tài liệu, kho tàng và dồn ra phía đông chuẩn bị bỏ quận lị rút chạy. Pháo, cối ta được lệnh nã dồn dập vào những mục tiêu trong quận lị và siết chặt vòng vây. Tên quận trưởng dùng một đoàn xe bọc thép và bộ binh mở đường máy tháo chạy về phía đông, nhưng vừa nhô đầu ra đã bị ta đánh phải quay trở lại. Địch cho máy bay ném bom sát hàng rào quận lị và ra lệnh cho lính tháo chạy. Gần một ngàn tên lính và 11 xe M.113 chạy dồn ra cánh đồng. Toàn bộ lực lượng ta được huy động ra bao vây, tiêu diệt địch, cả chiến sĩ anh nuôi, vận tải, y tá, quyết không cho tên nào chạy thoát khỏi thung lũng.

Cầu Giáo Ba bị đánh sập từ mấy ngày trước, không có lối thoát, quân địch dồn cục lại trên con đường độc đạo, hai bên là ruộng nước, chúng trở thành bia sống cho các loại hỏa lực của bộ đội và du kích. Lực lượng vũ trang ta, như những làn sóng vừa xáp tới, vừa gọi loa kêu gọi địch đầu hàng. Không còn con đường nào khác, khi chúng đang đứng giữa một biển lửa. Cách mạng đã mở cho chúng con đường sóng, không dại gì phải chết vô ích, chúng lần lượt hạ súng xin hàng.

Từ 11 giờ trưa ngày 19 tháng 4 năm 1972, huyện Hoài Ân hoàn toàn giải phóng. Cũng từ buổi trưa này, hơn ba vạn đồng bào huyện Hoài Ân đã vĩnh viễn thoát khỏi ách kìm kẹp của địch hơn chục năm qua.

Huyện Hoài Ân là huyện đầu tiên ở Khu 5 được giải phóng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Hoài Ân trở thành căn cứ và bàn đạp tiến công hết sức quan trọng của chiến trường Bình Định và Khu 5 trong những năm sau này.

Chiến thắng Hoài Ân chứng minh sự trưởng thành vượt bậc của lực lượng vũ trang giải phóng Bình Định, trong đó nòng cốt là sư đoàn 3 Sao Vàng. Chiến thắng Hoài Ân còn chứng minh sức mạnh tổng hợp của chiến tranh nhân dân, sự phối hợp chặt chẽ trên tất cả các mặt của lực lượng chủ lực và địa phương, đã giải quyết tốt mối quan hệ giữa tiêu diệt địch và đánh phá “bình định”, giành quyền làm chủ, là khả năng nắm bắt thờ cơ nhanh, rút ngắn giai đoạn chiến dịch của Bộ Chỉ huy Mặt trận, là sự vận dụng chiến thuật linh hoạt với tốc độ nhanh của các lực lượng tham gia, v.v…

[macbupda]

*   *
*

Trong lúc quân địch đang lo sợ về việc Hoài Ân bị mất thì lực lượng vũ trang huyện và đồng bào Vĩnh Thạnh đã bao vây bức rút quận lị Vĩnh Thạnh. Quận lị An Nhơn bị bao vây uy hiếp mạnh. Các nơi khác trong tỉnh, bộ đội địa phương tỉnh, huyện và du kích đang dồn dập tiến công hỗ trợ cho quần chúng nổi dậy.

Sau khi giải phóng Hoài Ân, khả năng giải phóng Hoài Nhơn trở thành hiện thực. Bộ Chỉ huy Mặt trận điện xin Quân khu tiếp tục giải phóng Hoài Nhơn. Nhưng Quân khu trả lời: “Chỉ dùng một lực lượng vây ép Bồng Sơn, còn nhanh chóng tập trung lực lượng diệt Bình Dương, giải phóng bắc Phù Mỹ trước”. Nghiên cứu kĩ mệnh lệnh của Bộ Tư lệnh Quân khu, Bộ Chỉ huy Mặt trận Bình Định càng thấy sự chỉ đạo của Quân khu là đúng đắn và sắc sảo. Giải phóng bắc Phù Mỹ trước chẳng những có giá trị về chiến thuật, chiến dịch mà còn giáng một đòn cân não vào bọn chỉ huy và binh lính địch, đồng thời tạo điều kiện cho việc giải phóng Hoài Nhơn thuận lợi hơn.

Chấp hành mệnh lệnh của Quân khu, một bộ phận của chủ lực sư đoàn 3 hành quân lật cánh sang phái đông Phù Mỹ đến bờ đầm Châu Trúc xã Mỹ Đức. Ở đây đơn vị được hàng trăm thuyền mảng của đồng bào đợi sẵn đưa bộ đội qua đầm. Trong đêm tối, đầm Châu Trúc rộng mênh mông như nuốt lấy từng con thuyền mỏng mảnh. Ngoài nam du kích, cả cán bộ xã, thôn, các cụ ông đều xung phong đưa bộ đội qua đầm. Các mẹ, các chị lo tiếp tế cơm nước. Cả một trung đoàn và pháo cối đến mờ sáng đã qua đầm an toàn. Đây là cánh quân vu hồi lợi hại trong những trận chiến đấu ở đông bắc Phù Mỹ sắp tới.

5 giờ sáng ngày 25 tháng 4, lực lượng vũ trang Bình Định cùng lực lượng sư đoàn 3 tiến công hơn 20 đồn bót địch ở nam Bồng Sơn đến bắc Đèo Nhông. Sau khi làm chủ các “ấp chiến lược” Vân Tường, Vĩnh Bình, Dương Liễu, lực lượng ta tổ chức vây lấn căn cứ Bình Dương.

Cũng như Gò Loi, Bình Dương là một căn cứ khá kiên cố do một tiểu đoàn cộng hòa đóng giữ, là điểm tựa vững chắc cho quân địch ở bắc Phù Mỹ hoạt động. Nhổ được Bình Dương, các chốt khác sẽ đổ theo, tuyến phòng cơ bản trên đường số 1 của địch bị phá vỡ, trung đoàn 40 và quận lị Bồng Sơn sẽ bị cô lập, sự chi viện giữa nam và bắc tỉnh của chúng bị cắt đứt.

Trước khi bao vây, tiến công Bình Dương, đặc công ta tổ chức tập kích nổng Mồ Côi cách Bình Dương về phía bắc khoảng 2 ki-lô-mét và trận địa pháo Đèo Nhông. Nhưng do bị lộ nên không đánh được Đèo Nhông. Ở nổng Mồ Côi, ta diệt được một đại đội bảo an, nhưng không dứt điểm được. Do không dứt điểm được nổng Mồ Côi và trận địa pháo Đèo Nhông nên việc vây lấn Bình Dương gặp khó khăn.

Thấy Bình Dương bị uy hiếp, địch vội điều một tiểu đoàn từ Trà Quang về tăng viện. Bọn bảo an, dân vệ ở các chốt Gò Thủ, Vạn An, Vạn Định… căng co về chi viện cho Bình Dương. Lúc này, lực lượng ta làm nhiệm vụ vây ép Bồng Sơn đã làm chủ Lại Khánh, Văn Cang, Trung Lương, Thiết Đính, kìm chặt quân địch không cho chúng tăng viện Bình Dương.

Bình Dương đang bị quân ta bao vây tiến công. Quân địch trong cứ điểm đang trải qua những ngày đêm hãi hùng, căng thẳng. Giữa lúc chúng không chịu đựng nổi, đang chuẩn bị rút chạy, bộ đội được lệnh xung phong dứt điểm, 480 tên địch trong căn cứ Bình Dương và các chốt xung quanh bị dồn đến cánh đồng Vĩnh Bình nơi ta bố trí một cái túi, chờ chúng vào hết là thắt miệng túi lại - tất cả đều bị bắt ở đó.

Mất Bình Dương, quân địch rơi vào cảnh rối loạn. Số tàn quân các nơi chạy về nổng Mồ Côi càng làm cho bọn đóng ở Mồ Côi hoang mang, dao động. Đồng bào Phù Mỹ vô cùng hân hoan, phấn khởi khi được Huyện ủy Phù Mỹ đứng ra trực tiếp huy động đi bao vây bức rút quân địch ở nổng Mồ Côi.

Hơn một ngàn quần chúng được du kích bảo vệ kéo đến vây chặt căn cứ trong tiếng súng, tiếng mõ vang trời. Sau mỗi đợt bắn và thanh viện, tiếng loa địch vận lại nổi lên vừa kêu gọi, vừa hù dọa. Nửa đêm hôm ấy, địch trong căn cứ Mồ Côi lặng lẽ rứt chạy ra Phủ Cũ, kéo luôn bọn này chạy về Bồng Sơn. Nhưng vừa xuống chân đèo, chúng đã sa vào trận địa phục kích của ta, chỉ thoát được một số.

Biết tàn quân địch còn lẩn trốn, nhân dân đã phát hiện và dẫn bộ đội, du kích truy lùng, bắt gần 500 tên. Đây là đợt bắt nhiều tù binh nhất từ trước tới nay.

Bảy xã phía bắc huyện Phù Mỹ được giải phóng. Đường số 1 phía bắc Phù Mỹ do ta hoàn toàn làm chủ. Tỉnh Bình Định bị cắt làm đôi. Quân địch ở Hoài Nhơn cuộc sống của chúng đang được tính từng ngày.

[macbupda]

Và điều đó đã thực sự diễn ra vào sáng ngày 29 tháng 4, khi lực lượng vũ trang ta áp sát nổ súng vào quận lị Bồng Sơn. Mặc dù chúng đã dốc sức phòng thủ từ trước, nhưng khi tinh thần đã dao động và trước sức đột phá như vũ bão của quân ta, chúng buộc phải bỏ các vị trí ngoại vi rút vào trung tâm quận lị.

11 giờ trưa hôm ấy lá cờ ba que trước cổng đồn bị vứt bỏ và thay bằng lá cờ giải phóng. Sau những đợt tiến công liên tục, lực lượng ta đã hoàn toàn làm chủ thị trấn. Tên thiếu tá quận trưởng tháo chạy bị bắn chết ngay giữa cầu Bồng Sơn.

Thị trấn Bồng Sơn hoàn toàn được giải phóng. Cờ Mặt trận xuất hiện làm đỏ rực các mái nhà và ngọn dừa. Giữa lúc đó, bỗng có một đoàn biểu tình độ 200 người từ trung tâm quận lị tiến về phía cầu Bồng Sơn, vừa đi vừa hô khẩu hiệu “Hoan hô Quân giải phóng”. Thấy hiện tượng lạ, cán bộ ta theo dõi thì thấy số này phần đông là thanh niên, mặt mày hốc hác, nhớn nhác. Ta xác định: đây chỉ là bọn lính ngụy cải trang dùng mẹo lừa ta để chạy trốn. Màn kịch vụng về đó bị ta phát hiện và toàn bộ “đoàn biểu tình” bị các chiến sĩ tóm gọn.

Tin thắng lợi ở Bồng Sơn lan nhanh khắp các vùng trong huyện Hoài Nhơn. Như một phản ứng dây chuyền của ngòi nổ tức thì, hàng vạn đồng bào các xã Hoài Châu, Hoài Hảo, Tam Quan, Hoài Thanh, Hoài Hương… có du kích làm nòng cốt bao vây bức rút các chốt điểm ở Đồi Đảnh Hội Phú, Cự Lễ, Mỹ Bình, Cự Tài và phá banh các “ấp chiến lược” quanh thị trấn Tam Quan.

Trong đó nổi nhất là trận bao vây bức rút chốt điểm Đồi Đảnh ở thôn Trường Lâm xã Hoài Thanh. Lực lượng địch ở chốt Đồi Đảnh có một đại đội lính cộng hòa. Trong khí thế thắng lợi của Xuân - Hè 1972, hàng ngàn đồng bào xã Hoài Thanh trang bị gậy gộc, giáo mác đã nổi dậy cùng du kích bao vây phong tỏa chốt Đồi Đảnh, không cho chúng ra ngoài lấy nước uống, đồng thời dùng loa kêu gọi chúng trở về với nhân dân. Cuộc đấu tranh chính trị và tiến công binh vận căng thẳng, quyết liệt kéo dài suốt mấy ngày đêm. Lúc đầu bọn địch giở trò đàn áp, nhưng không một ai lùi bước, vòng vây càng siết chặt. Tên trung úy đồn trưởng đồn ra đứng trước đồng bào hùng hổ tuyên bố: “Bà con biết đây là đại đội 3 tiểu đoàn 2 của trung đoàn 40 cộng hòa chứ không phải đơn vị nào khác chứ!”. Liền lúc đó, một cụ già đứng trước giơ tay chỉ thẳng vào mặt nó trả lời đanh thép: “Đây là dân Trường Lâm, Hoài Thanh chứ không phải dân nào khác, ông biết chứ!”. Đúng là “bốn chín gặp năm mươi”. Cuộc nổi dậy bao vây kéo dài đến ngày thứ bảy, phần lương thực, nước uống đã cạn, phần bị đồng bào liên tục tiến công mạnh mẽ, cả đại đội lính cộng hòa cuối cùng chịu thua xin ra hàng và giao nộp vũ khí. Sức mạnh tinh thần, sức mạnh tiến công chính trị và binh vận của quần chúng là thế! Những ai không hiểu được chiến tranh nhân dân Việt Nam, sức mạnh Việt Nam thấy gần như là vô lí, nhưng trên mảnh đất Bình Định quật khởi này đó là sự thật trăm phần trăm.

Quân địch bị đánh tan tác khắp trên địa bàn huyện. Số sống sót phần lớn ra hàng, số ngoan cố chạy dồn về cụm lại ở căn cứ Đệ Đức và thị trấn Tam Quan. Đệ Đức và thị trấn Tam Quan lúc này như hai hòn đảo chơ vơ lọt thỏm giữa biến cả của chiến tranh nhân dân.

Ngày 30 tháng 4, một tiểu đoàn chủ lực của sư đoàn 3 được lệnh hành quân ra phối hợp với bộ đội huyện và du kích Hoài Nhơn bao vây tiến công giải phóng thị trấn Tam Quan. Sáng sớm ngày 1 tháng 5, tiểu đoàn chủ lực tập kích đồn An Thái phía đông thị trấn, tiêu diệt hoàn toàn quân địch. Thừa thắng, bộ đội và du kích bao vây thị trấn Tam Quan. Quân địch hoảng sợ rút chạy về căn cứ Đệ Đức. Tam Quan giải phóng, lực lượng ta được xe tải, xe lam của đồng bào đưa vào Đệ Đức tham gia tiến công căn cứ này.

Và trận đánh cuối cùng vào căn cứ Đệ Đức giải phóng hoàn chỉnh toàn bộ phía bắc tỉnh chính thức diễn ra khi ta dùng hai khẩu pháo 105 lấy được của địch bắn chính xác vào căn cứ. 5 giờ 30 phút ngày 2 tháng 5, lực lượng vũ trang giải phóng Bình Định nổ súng tiến công căn cứ Đệ Đức dưới sự chi viện đắc lực của đội pháo binh cơ giới vừa được thành lập. Cuộc chiến đấu kéo dài suốt ngày hôm ấy, đến gần tối mói dứt điểm. Một bộ phận gồm 10 xe M.113 cùng với một số bộ binh mở đường máu bung ra đường số 1 tháo chạy về phía đông. Bọn này bị ta vây diệt ở khu vực Núi Kho giáp biển. Trong trận này, má Đề ở thôn Thiện Đức xã Hoài Hương đã lập thành tích xuất sắc trong tiến công binh vận. Thấy quân địch tháo chạy, tinh thần suy sụp, chớp thời cơ, má Đề tiến ra dùng lời lẽ khéo léo thuyết phục lôi cuốn cả một trung đội cộng hòa 36 tên với 31 súng trở về với nhân dân.

17 giờ 40 phút ngày 2 tháng 5 năm 1972, Đệ Đức - căn cứ cuối cùng của địch ở bắc Bình Định hoàn toàn bị tiêu diệt. Đồng bào, chiến sĩ ôm chầm lấy nhau trong niềm hân hoan cao độ. Với những ống pháo sáng lấy của địch, các chiến sĩ phóng lên sáng rực cả bầu trời Bồng Sơn - Đệ Đức. Quân dân bắc Bình Định đang thực sự sống trong những ngày giải phóng.

[macbupda]

*   *
*

Trong chiến dịch Xuân 1972, chiến thắng Bồng Sơn, Tam Quan, Đệ Đức có thể nói là một kì công cả về quy mô, thời gian và tốc độ.

Giải phóng Hoài Ân, bắc Phù Mỹ đã là một kỉ lục, vượt kế hoạch dự kiến. Nhưng Hoài Ân phải mất 11 ngày, bắc Phù Mỹ bốn ngày. Để giải phóng Hoài Nhơn, nơi địch còn lực lượng rất đông, với hai thị trấn chi khu và một căn cứ lớn, ta chỉ cần bốn ngày. Được như vậy là nhờ sức mạnh tổng hợp giữa chủ lực và địa phương được phát huy đến đỉnh cao, sự kiết hợp chặt chẽ giữa tiến công và nổi dậy đã đạt đến độ nhuần nhuyễn có nghệ thuật. Nếu ở Hoài Ân, chủ yếu là dùng những đòn tác chiến mạnh của chủ lực, ở bắc Phù Mỹ, đòn chủ lực đi trước một bước thì ở Hoài Nhơn, hai đòn tiến công và nổi dậy được tiến hành đồng thời cùng một lúc, cái nọ hỗ trợ bổ sung cho cái kia. Trong số 78 chốt điểm ở Hoài Nhơn, chủ lực chỉ diệt 15 chốt điểm then chốt, 63 chốt điểm khác đều do bộ đội địa phương, du kích cùng quần chúng tiêu diệt bức hàng, bức rút.

Trong thắng lợi rực rỡ ở Hoài Nhơn, phải nói đến sự chỉ đạo chiến dịch tài giỏi của Bộ Tư lệnh Quân khu trong việc hạ quyết tâm đánh chiếm và giải phóng bắc Phù Mỹ trước và kiên quyết chỉ đạo lực lượng ta ở phía nam bằng mọi giá phải chiếm giữ đường 19, không cho quân Nam Triều Tiên rảnh tay đi ứng cứu sau khi phía bắc bị tiến công. Nhưng trong chỉ đạo dù sáng suốt, tài giỏi đến đâu, những mệnh lệnh chính xác đó cũng chỉ nằm trong văn bản và những bức điện. Vấn đề đặt ra rong thực tiễn là lực lượng vũ trang ta trên đường 19 đã thực hiện mệnh lệnh đó như thế nào? Trong chiến đấu, có nhiều lúc mệnh lệnh rất chính xác nhưng khi thực hiện lại không như mong muốn. Ở đây thì khác, mệnh lệnh của Quân khu và Bộ Chỉ huy Mặt trận Bình Định được các đơn vị chủ lực và địa phương trên mặt trận đường 19 thực hiện một cách xuất sắc. Con đường 19 trở thành con đường chết đối với sư đoàn “Mãnh Hổ” Nam Triều Tiên. Mặt trận đường 19 trong Xuân - Hè 1972 cũng là trận chiến đấu cuối cùng giữa quân dân Bình Định với bọn lính Nam Triều Tiên.

Trong suốt 18 ngày đêm chiến đấu trên đèo Thượng Giang đường 19, trung đoàn 12 chỉ hai tiểu đoàn bộ binh và mấy đại đội trợ chiến, quân số thiếu hụt nghiêm trọng nhưng được sự giúp đỡ hết lòng của nhân dân Bình Khê, An Nhơn và lực lượng công binh của tỉnh đội phối hợp đã đánh và nhốt chặt một sư đoàn Nam Triều Tiên có máy bay, xe tăng, pháo lớn yểm trợ cùng với bọn địa phương quân. Sau đòn Xuân - Hè này, sư đoàn “Mãnh Hổ” mất sức chiến đấu, phải “án binh bất động” cho đến lúc rút khỏi địa bàn Bình Định.

Phát huy thắng lớn ở phía bắc tỉnh, Thường vụ Tỉnh ủy và Ban chỉ huy tỉnh đội chủ trương tập trung lực lượng mở tiến công ở phía nam, tiến công thị trấn Đập Đá và các xã chung quanh thị trấn. Lực lượng tham gia có các tiểu đoàn 50, 8, 52, 56, Đ10, đại đội trợ chiến 73, đại đội công binh 19 và bộ đội huyện Sở chỉ huy tiền phương gồm các đồng chí Lê Thành Vân tỉnh đội trưởng, Võ Phi Hồng tham mưu trưởng trực tiếp chỉ huy.

Để đánh lạc hướng mục tiêu tiến công của ta, sở chỉ huy tiền phương tỉnh giao nhiệm vụ cho tiểu đoàn 50 đánh địch trên hướng đông - bắc Tuy Phước. Đêm 27-5-1972, tiểu đoàn 50 đã bí mật tập kích, tiêu diệt một đại đội bảo an chốt giữ trụ sở xã Phước Quang, thu toàn bộ vũ khí. Cũng trong đêm hôm ấy, tiểu đoàn 50 di chuyển về trú quân tạm dừng ở thôn Nho Lâm (Phước Hưng). 14 giờ 30 ngày 28 tháng 5, đại đội thám kích Nam Triều Tiên từ núi Đất hành quân về phía thôn Nho Lâm nhằm phát hiện lực lượng ta để tiêu diệt. Với tinh thần cảnh giác, sẵn sàng chiến đấu cao, trinh sát của tiểu đoàn phát hiện địch từ xa, được sự chỉ đạo của tiền phương tỉnh, trên cơ sở đội hình trú quân tạm dừng, tiểu đoàn phó Đỗ văn Ni cùng với chính trị viên tiểu đoàn Nguyễn Văn Chương đã tổ chức trận địa phục kích tại thôn Nho Lâm, sau 30 phút chiến đấu ta tiêu diệt gọn đại đội này, giết tại chỗ 66 tên, thu 30 súng các loại. Sau trận đánh này, tiểu đoàn 50 hành quân về đứng trong đội hình của tỉnh để chuẩn bị tiến công Đập Đá.

Từ hai trận đánh trên cùng với các hoạt động của du kích địa phương, bọn chỉ huy ở tiểu khu Bình Định phán đoán ta sẽ đánh lớn vào khu vực Tuy Phước - Quy Nhơn nên chúng tập trung phòng giữ trên hướng này. Trước khi mở cuộc tiến công vào Đập Đá, Ban chỉ huy tiền phương ra lệnh cho Đ10 (đặc công) phối hợp cùng cơ sở nội tuyến, đánh sập trung tâm sở chỉ huy hành quân tiểu khu Bình Định, giết 40 tên sĩ quan.

Trong lúc địch đang tập trung đối phó ở khu vực đông bắc Quy Nhơn thì 5 giờ sáng ngày 5-6-1972, bằng chiến thuật bao vây đánh lấn, tiểu đoàn 52 nổ súng công kích chốt điểm Ngãi Chánh, đến 8 giờ địch tháo chạy, ta chốt giữ và đánh địch phản kích. Sáng hôm sau (6-6), địch dùng đại đội bảo an từ chi khu An Nhơn chia làm hai cánh ra giải tỏa Ngãi Chánh, tiểu đoàn 52 và tiểu đoàn 50 của ta bao vây diệt gọn. Đến 15 giờ chiều cùng ngày, hai tiểu đoàn bảo an 209 (tăng cường) và 201 (thiếu) từ hướng Phù Cát chia làm hai cánh hành quân vào giải tỏa Ngãi Chánh bị ta chặn đánh phải dừng lại trong thị trấn Đập Đá.

Theo đúng kế hoạch, đêm ngày 6 rạng ngày 7-6, Ban chỉ huy tiền phương ra lệnh cho các đơn vị đồng loạt nổ súng tiến công, đánh chiếm các mục tiêu trong thị trấn Đập Đá và các chốt điểm từ cầu Bá Canh đến cầu Ông Chết; đồng thời pháo kích vào quận lị An Nhơn và trận địa pháo địch ở Tháp Bánh Ít. Trong ngày hôm ấy, nhiều trận đánh diễn ra hết sức ác liệt, ta với địch giành giật từng căn nhà, đường phố. Đến 15 giờ cùng ngày, tiểu đoàn 209 và 201 bảo an không chống cự nổi sức tiến công của ta phải tháo chạy sang phía nam sông Đập Đá. Ở đây, tiểu đoàn 8 của ta bố trí sẵn, cuộc chiến đấu diễn ra quyết liệt, đến 17 giờ 30 thì quân địch bị tiêu diệt hoàn toàn, ta làm chủ trận địa. Kết quả, diệt gọn tiểu đoàn 209 (thiếu) và đại đội 211, đánh thiệt hại nặng tiểu đoàn 201 bảo an, thu 312 súng các loại, phá hủy hai xe quân sự, đánh sập hai cầu (Cẩm Vân và Đập Đá), bắn rơi một máy bay rực thăng. Ta làm chủ thị trấn Đập Đá ba ngày và cùng với du kích địa phương hỗ trợ đồng bào sáu xã Nhơn An, Nhơn Khánh, Nhơn Hậu, Nhơn Mỹ, Nhơn Phúc, Nhơn Phong nổi dậy diệt ác phá kèm, giành quyền làm chủ. Như vậy vùng làm chủ của ta liên mảng từ đông - tây An Nhơn nối liền đến đông bắc huyện Bình Khê. Những ngày tiếp theo sau đó, lực lượng ta liên tục tổ chức đánh địch phản kích, diệt hàng trăm tên địch, đặc biệt ngày 16-6 tiểu đoàn 50 đã tổ chức phục kích, diệt gọn một đại đội bản an, thu toàn bộ vũ khí và quân trang quân dụng⁽¹⁾.

⁽¹⁾ Dựa theo CHIẾN TRANH DU KÍCH TRÊN CHIẾN TRƯỜNG BÌNH ĐỊNH.

[macbupda]

*   *
*

Chiến dịch Xuân - Hè kết thúc. Sau một thời gian củng cố các lực lượng vũ trang và xây dựng thế trận phòng thủ bảo vệ vùng mới giải phóng, theo kế hoạch chung của Quân khu, Tỉnh ủy Bình Định tiếp tục mở chiến dịch Thu. Sau Xuân - Hè, sư đoàn 3 được Quân khu điều ra hoạt động ở Quảng Ngãi, chỉ còn lại trung đoàn 12 đứng chân hoạt động trên đường 19.

Trong lúc lực lượng vũ trang giải phóng Bình Định chuẩn bị bước vào chiến dịch Thu, địch tập trung toàn bộ sư đoàn 22, hai liền đoàn biệt động, ba tiểu đoàn bảo an, bảy chi đoàn xe bọc thép do tên chuẩn tướng Phan Đình Niệm chỉ huy nhằm phản kích đánh chiếm lại những vùng đã mất. Lực lượng ta lúc này chỉ có hai tiểu đoàn chủ lực, hai tiểu đoàn địa phương. Trung đoàn 12 còn ở đường 19 chưa ra kịp.

Một cuộc họp liên tịch giữa các đơn vị với tỉnh đội và các huyện đội Phù Mỹ, Hoài Ân, Hoài Nhơn được triệu tập để xác định phương án tác chiến. Một trận địa phòng ngự được hình thành kéo dài từ đèo Phủ Cũ lên phía tây tới đèo Ông Bộ, Hòn Bồ, phía đông qua núi Chóp Chài đến Phú Thứ. Bộ đội huyện Phù Mỹ đánh phía sau và bên sườn đội hình địch. Các đơn vị khác tổ chức đánh địch tại chỗ, đề phòng địch đổ quân phía sau Hoài Ân, Hoài Nhơn. Đây là một phương án đúng, nhưng do thời gian quá gấp chưa hoàn chỉnh được hệ thống trận địa, nên khi quân địch tiến công ồ ạt đã không ngăn chặn được.

Một ca mổ thương binh trong bệnh xá dân y tỉnh

Được thế, quân địch đánh ào ạt ra Hoài Nhơn. Ngày 17 tháng 7, chúng chiếm lại Bồng Sơn. Ngày 23 tháng 7 chúng chiếm thị trấn thị trấn Tam Quan và huyênh hoang tuyên bố sẽ “tái chiếm Hoài Ân trong hai tuần lễ”. Tuy chúng chỉ chiếm được các vùng ven đường số 1, còn hầu hết các vùng giải phóng vẫn được giữ vững, nhưng ta cũng đã thấy khuyết điểm và rút được bài học thấm thía về không xây dựng thế trận phòng giữ, để quân địch nhanh chóng giải tỏa đường số 1.

Được tin này, Quân khu lệnh cho sư đoàn 3 quay về bắc Bình Định với nhiệm vụ cùng lực lượng tỉnh kiên quyết giữ vững huyện Hoài Ân, vì đây là bàn đạp rất quan trọng cả trước mắt và lâu dài. Phương án bảo vệ Hoài Ân lập tức được triển khai. Thế trận vững chắc của chiến tranh nhân dân trên địa bàn Hoài Ân được hình thành, làm thất bại đợt phản kích thứ nhất của địch. Mặt khác, ta đưa lực lượng đánh mạnh vào phía sau lưng địch ở bắc Phù Mỹ buộc chúng phải rút lực lượng về giải tỏa.

Thực hiện đánh địch phản kích tái chiếm Hoài Ân trong đợt 2 một cách có hiệu quả nhất, Bộ Tư lệnh sư đoàn 3 thống nhất với Thường vụ Tỉnh ủy và Ban chỉ huy tỉnh đội một phương án phối hợp chung toàn tỉnh. Sư đoàn chỉ để lại trung đoàn 12 - một đơn vị có kinh nghiệm chiến đấu phòng ngự - tổ chức phòng ngự Hoài Ân, các trung đoàn 2 và 21 được điều vào phía nam phối hợp với lực lượng tỉnh đánh vào hậu phương địch.

Trong khi lực lượng sư đoàn 3 và lực lượng vũ trang địa phương đánh địch phản kích đợt 2 ở Hoài Ân, Ban chỉ huy tỉnh đội Bình Định ra lệnh cho toàn tỉnh nổ súng phối hợp. Đặc biệt, ở phía nam, theo phương án thống nhất, các tiểu đoàn 50, 8, 52 tỉnh cùng bộ đội các huyện và du kích đồng loạt nổ súng tiến công các vị trí địch từ Phù Cát đến An Nhơn, Tuy Phước, giáp Quy Nhơn cùng với tiểu đoàn 8 tổ chức tiến công, tiêu diệt đại đội bảo an 448. Ngày 19 tháng 7, Đ40 (đặc công) tập kích quân địch ở điểm cao Xuân Mỹ (bắc núi Kỳ Sơn), diệt gọn đại đội bảo an 182. Trong các ngày 17, 18, 19 tháng 8, tiểu đoàn 50 cùng với tiểu đoàn 8 và tiểu đoàn 52, tiến công quân địch ở các xã Phước Hòa, Phước Quan, Phước Hưng, diệt một đại đội thám kích và hai đại đội của tiểu đoàn 217 bảo an. Tiếp đến, này 31 tháng 8, tiểu đoàn 8 cùng tiểu đoàn 50 tiến công, diệt gọn một đại đội bảo an thuộc tiểu đoàn 214 ở Háo Đức - Dương Lăng. Sau đó (1-9) lại tiếp tục tiến công tiêu diệt đại đội 3 và 3 trung đội của tiểu đoàn 209 ở An Cửu, Biểu Chánh (Tuy Phước). Tiếp những ngày sau đó ta liên tục tiến công địch ở khu vực Phước Hiệp, Phước Nghĩa, diệt 3 trung đội bảo an. Cùng thời gian trên, bộ đội huyện cùng với du kích khắp nơi trong tỉnh phối hợp hoạt động rất tốt, tiêu diệt hàng chục đoàn “bình định” và nhiều trung đội dân vệ, hỗ trợ quần chúng nổi dậy phá khu dồn, giành quyền làm chủ⁽¹⁾. Những hoạt động trên của bộ đội tỉnh, huyện và du kích địa phương đã thu hút chủ lực địch, làm giảm áp lực phản kích của chúng ở Hoài Ân, tạo điều kiện cho quân dân Hoài Ân phòng giữ. Đồng thời, ở phía bắc, lực lượng vũ trang huyện được lệnh phối hợp với lực lượng chính trị tiến công các xã Hoài Thanh, Hoài Hảo, Hoài Châu uy hiếp thị trấn Tam Quan nhằm phân tán thêm lực lượng địch.

⁽¹⁾ Theo CHIẾN TRANH DU KÍCH TRÊN CHIẾN TRƯỜNG BÌNH ĐỊNH.

[macbupda]

Với sự chỉ đạo phối hợp chiến đấu một cách có nghệ thuật giữa chủ lực và địa phương, giữa phía trước và phía sau, trận địa phòng ngự ở Hoài Ân được giữ vững, quân chủ lực ngụy bị dàn mỏng và bị tiêu hao nặng.

Đầu tháng 10, sư đoàn 22 ngụy cay cú lại huy động toàn lực phản kích “tái chiếm” Hoài Ân” một lần nữa với quy mô lớn hơn, nhưng cuối cùng sau gần ba tháng dốc toàn lực với mọi thủ đoạn chiến thuật chúng đã bị lực lượng sư đoàn 3 và bộ đội địa phương cùng du kích phối hợp đánh bật ra khỏi địa bàn.

Cho đến ngày kí kết Hiệp định Pa-ri, vùng giải phóng huyện Hoài Ân - niềm tự hào của quân dân toàn tỉnh và Khu 5 căn bản được giữ vững.

Nữ chiến sĩ súng cối bộ đội huyện Hoài Ân

Trải qua bốn năm chiến đấu từ sau tổng tiến công và nổi dậy năm 1968, quân dân Bình Định đã trải qua một thời kì đầy khó khăn, ác liệt, nhưng với những nỗ lực phi thường của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân, cho đến giữa năm 1971, đặc biệt là trong Xuân - Hè của cuộc tiến công chiến lược năm 1972, phong trào cách mạng trong tỉnh đã khởi sắc.

Chỉ riêng trong Xuân - Hè 1972, ta đã giải phóng hoàn toàn hai huyện, bốn chi khu quận lị, 19 xã, 139 thôn với trên 281.000 dân, đưa vùng làm chủ lên 55 thôn với 43.000 dân, phá banh 12 khu dồn, 32 “ấp chiến lược”, đưa hàng chục nghìn đồng bào trở vè làng cũ, loại khỏi vòng chiến đấu 14.640 tên địch, trong đó gần 5.000 tên bị bắt và ra hàng, diệt gọn trung đoàn 40, hai tiểu đoàn của trung đoàn 41, ba liên đội, 15 đại đội bảo an, 50 trung đội dân vệ, “bình định”, cảnh sát và sở chỉ huy tiểu khu Bình Định.

Cuối năm 1972, địch cố sức chiếm lại những vùng đã mất nhưng toàn bộ huyện Hoài Ân, một số khu vực ở Phù Mỹ, Hoài Nhơn, đông - bắc Bình Khê vẫn được giữ vững.

*   *
*

Thắng lợi của cuộc tiến công chiến lược năm 1972 trên chiến trường Bình Định là kết quả phát huy thắng lợi từng bước của những năm 1966-1972, là thắng lợi của sự kết hợp chặt chẽ giữ đấu tranh chính trị và đấu tranh vũ trang, giữa tiến công và nổi dậy, giữa tiêu diệt sinh lực với đánh phá “bình định” giành quyền làm chủ. Đó còn là thắng lợi của sự phối hợp hiệp đồng chiến đấu chặt chẽ, hết lòng của sư đoàn Sao Vàng với các lực lượng vũ trang và đồng bào toàn tỉnh.

Thắng lợi trong năm 1972, đặc biệt là trong thắng lợi Xuân - Hè bắc Bình Định là thắng lợi của loại hình chiến dịch tiến công tổng hợp điển hình của Quân khu 5 trong cuộc chiến tranh chống Mỹ, cứu nước. Thắng lợi của quân dân Bình Định trong năm 1972 không thể tách rời với chiến công và sự hỗ trợ của các chiến trường bạn trên toàn miền, trực tiếp là chiến trường Khu 5. Với những chiến công rực rỡ ở bắc Bình Định và trong toàn tỉnh, quân dân Bình Định xứng đáng được tuyên dương là ngọn cờ đầu toàn miền về tiến công và nổi dậy trong Xuân - Hè và sư đoàn 3 Sao Vàng được tặng thưởng Huân chương Quân công hạng nhất.

Thắng lợi to lớn của cuộc tiến công chiến lược năm 1972 trên toàn miền Nam cùng với thắng lợi đánh bại cuộc chiến tranh phá hoại lần thứ hai trên miền Bắc, đặc biệt là chiến thắng oanh liệt 12 ngày đêm của quân dân Hà Nội, Hải Phòng đánh gãy cánh B.52 Mỹ ở thắng lợi trên mặt trận ngoại giao đã làm cho chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” của đế quốc Mỹ cơ bản bị đập tan. Chúng buộc phải kí kết Hiệp định Pa-ri, chấm dứt chiến tranh xâm lược, đơn phương rút quân về nước.