Miền Trung những tháng ngày không quên

[macbupda]

Không còn cách nào khác, đến giờ G, các chiến sĩ bộ đội tỉnh, huyện và trung đoàn 12 Sư đoàn 3 cứ chiếu theo mệnh lệnh và phương án đã chuẩn bị, dóng hướng trên bản đồ mà nổ súng tiến công. Nhờ có bàn đạp vững chắc và có lực lượng địa phương dẫn đường, trung đoàn 12 đã đánh rất mạnh ở phía An Nhơn và đến ngày 3 tháng 2, trung đoàn 2 tiến công sở chỉ huy trung đoàn Mãnh Hổ Nam Triều Tiên ở Phú Kiều, diệt 100 tên. Các ngày 9, 10, 11 phá sập cầu trên đường số 1, tiêu diệt bọn dân vệ, bảo an ở Ân Đức, bắn cối 82 vào chợ Gồm. Để hỗ trợ lực lượng vũ trang tỉnh tiến công Quy Nhơn, tiểu đoàn 5 trung đoàn 12 phối hợp với địa phương vượt đầm Thị Nại, xóa sạch một loạt đồn bót địch, “ấp chiến lược”, mở toang một mảng lớn ở bắc thị xã Quy Nhơn.

Cũng trong thời gian này, để hỗ trợ lực lượng vũ trang tình tiến công thị xã Quy Nhơn, một bộ phận trung đoàn 10 từ bắc Phú Yên thọc ra theo đường đèo Cù Mông án ngữ phía nam thị xã.

Trung đoàn 2 Sư đoàn 3, sau khi đưa toàn bộ đội hình ra khỏi hàng rào kẽm gai quận lỵ Phù Mỹ, địch phát hiện, lập tức tung trung đoàn 41 sư đoàn 22 ngụy tràn ra vây bọc phía bắc quận lỵ. Một số đơn vị thám báo, bộ binh địch còn bám sát dấu vết của trung đoàn tới thôn Bình Trị. Từ phương án tiến công giải phóng quận lỵ, trung đoàn 2 nhanh chóng chuyển sang đánh phản kích diệt địch ngoài căn cứ. Cuộc chiến đấu của trung đoàn 2 diễn ra ác liệt ngay ngày 31 tháng 1. Các chiến sĩ trung đoàn trong những ngày lịch sử đáng ghi nhớ này đã chiến đấu quên mình để thực hiện nhiệm vụ mới do sư đoàn giao - thu hút, kìm giữ địch cho các đơn vị bạn và lực lượng nổi dậy nhập thị.

Tối ngày 3 tháng 2, tin tức từ mặt trận Quy Nhơn báo cáo về anh Nguyễn Trung Tín vừa là chính ủy mặt trận bắc Bình Định, vừa là Bí thư tỉnh ủy có trách nhiệm chỉ đạo chung. Qua báo cáo nhanh gửi về anh Tín, Bộ tư lệnh sư đoàn được biết, các đồng chí chỉ huy mặt trận Quy Nhơn triệt để lợi dụng địch đang dồn sức đối phó với lực lượng Sư đoàn 3 đứng chân ở vòng ngoài, dồn dập đưa lực lượng vào nhập thị. Tiểu đoàn 50 và tiểu đoàn đặc công tỉnh cùng với lực lượng biệt động từ vị trí giấu quân ở thôn Hưng Thạnh (thị xã Quy Nhơn) - một căn cứ lõm của ta được tự vệ mật và cơ sở cách mạng nội thị dẫn đường, luồn lách vào trung tâm thị xã, áp sát các mục tiêu tiến công.

Đúng 1 giờ 15 phút ngày 31 tháng 1, các chiến sĩ đặc công do tiểu đoàn trưởng Ngô Văn Mười chỉ huy đánh chiếm đài phát thanh, dinh tỉnh trưởng, chi khu cảnh sát, quân cảnh, quân vụ thị trấn, bắt 200 địch giải thoát 20 cán bộ và cơ sở cách mạng bị địch giam cầm từ lâu trong đó có đồng chí Nguyễn Khuông Bí thư thị ủy bị bắt một ngày trước khi nổ ra cuộc tiến công và nổi dậy. Các đơn vị của tiểu đoàn đặc công 50 hoàn thành nhiệm vụ đánh chiếm các mục tiêu bến xe nhà ga, diệt gọn một trung đội cảnh sát, bắt gọn 30 lính ngụy. Tiểu đoàn 405 đặc công quân khu tiến công khu kho Đèo Son phá hủy nhiều đạn dược và phương tiện chiến tranh.

Trong ngày 30 tháng 1, một tiểu đoàn quân Nam Triều Tiên mở bốn đợt phản kích vào đài phát thanh, nhưng đều bị các chiến sĩ đặc công tỉnh (mới thành lập) đánh bật, diệt hàng chục tên. Đêm ngày 31 tháng 1, địch liên tiếp dùng máy bay trực thăng vũ trang, pháo bắn thẳng đánh phá ác liệt khu nhà ga Quy Nhơn và tổ chức bảy đợt phản kích, nhưng đã bị 20 chiến sĩ của tiểu đoàn đặc công 50 đánh trả quyết liệt, diệt hàng chục tên. Tiểu đoàn trưởng Lê Văn Quý chỉ huy đơn vị ngoan cường đánh chiếm các mục tiêu và bám trụ hai ngày đêm giữa thị xã Quy Nhơn, bị địch vây hãm, tuy bị thương nặng vẫn ở lại chiến đấu, nghi binh đánh lạc hướng cho đơn vị rút ra khi có lệnh. Đồng chí hy sinh nhưng đơn vị đã vượt khỏi vòng vây...

Nghe giao ban xong, tôi trao đổi với chủ nhiệm chính trị sư đoàn cần kịp thời thông tin thắng lợi bước đầu tại mặt trận nam Bình Định và những tấm gương hy sinh vì thắng lợi và vì tính mạng đồng đội để động viên tinh thần chiến đấu của các đơn vị, kết hợp nhắc nhở các đơn vị quán triệt và nghiêm chỉnh chấp hành nhiệm vụ xuyên suốt của sư đoàn trong quá trình tiến công và nổi dậy là phải kéo, kìm diệt chủ lực ngụy, kìm hãm quân Mỹ, quân Nam Triều Tiên tại các căn cứ lớn, góp phần hỗ trợ có hiệu quả cuộc nổi dậy của nhân dân.

Những ngày này không khí làm việc trong sở chỉ huy sư đoàn thật sôi động, căng thẳng mà hào hứng, ở đây hội tụ cả công việc chỉ huy các đơn vị vũ trang tham gia tổng công kích; đồng thời theo dõi tình hình nổi dậy của đội quân chính trị, cùng anh Nguyễn Trung Tín tham gia chỉ đạo các mũi nổi dậy ở các địa phương trong tỉnh.

[macbupda]

Song song với tiến công quân sự, lực lượng chính trị của quần chúng trong toàn tỉnh, lấy “đội quân tóc dài” làm lực lượng xung kích nổi dậy áp đảo quân địch ở hầu hết các thị trấn, thị xã.

Gần ba vạn đồng bào huyện Hoài Nhơn kéo đến bao vây các thị trấn Tam Quan, Bồng Sơn. Tiểu đoàn 40 đặc công huyện đánh vào căn cứ Đệ Đức (căn cứ của trung đoàn 40 sư đoàn 22 ngụy) diệt nhiều địch, phá hủy 13 máy bay. Du kích các xã trong huyện tiến công các chốt điểm diệt trên 200 địch. Một bộ phận của tiểu đoàn đặc công 40 tập kích tiểu đoàn 2 trung đoàn 40 địch ở Tài Lương diệt 160 tên địch, hỗ trợ quần chúng nổi dậy đấu tranh quyết liệt với địch, buộc chúng phải nhượng bộ. Ở Đồi Mười, xã Hoài Châu, mặc cho địch xả súng bắn vào quần chúng nổi dậy, đội quân đấu tranh chính trị vẫn cứ tiến lên. Quân địch quăng lựu đạn, anh Ngô Bàn nằm đè lên lựu đạn giành lấy cái chết về phần mình để nhân dân khỏi thương vong. Chị Liên giật súng địch bắn địch, chúng bắn lại, chị đã hy sinh. Má Nguyễn cầm cờ đi đầu xông thẳng vào bọn địch, nắm nòng súng địch giơ lên cao cho đạn không trúng vào đồng bào. Cuộc đấu tranh của nhân dân Hoài Châu ở Đồi Mười diễn ra vô cùng quyết liệt. Nhiều tấm gương hy sinh cao cả của các mẹ, các chị đã tô thắm truyền thống cách mạng kiên cường của quê hương Hoài Nhơn Bình Định. Hàng vạn đồng bào các huyện Phù Cát, Bình Khê, Vĩnh Thạnh, An Nhơn... sôi sục xuống đường đấu tranh lật đổ chính quyền tay sai Nguyễn Văn Thiệu, đòi Mỹ không được can thiệp vào công việc nội bộ của người Việt Nam.

Ở huyện Phù Mỹ, sáng sớm ngày 31 tháng 1, tranh thủ địch đang dồn sức chống lại trung đoàn 2 trên khu vực Bình Trị, đội quân chính trị gần 11.000 người lên đường nhập thị. Địch ngăn chặn quyết liệt, 6.000 đồng bào đã tràn lên nhập thị trong tay có đủ gậy gộc, dao liềm, băng cờ khẩu hiệu tiến vào thị trấn Phù Mỹ, bao vây các nhiệm sở, tranh thủ làm công tác tuyên truyền giải thích chính sách, tranh thủ binh sĩ địch; đồng thời hàng vạn lượt người cùng du kích kéo vào bao vây các chốt điểm và ấp chiến lược thuộc các xã Mỹ Đức, Mỹ Lợi, Mỹ Thọ, 32.800 đồng bào đấu tranh phá bung các khu dồn trở về làng xóm, ta mở vùng giải phóng và vùng làm chủ, mở rộng thêm 19 thôn với 8.000 dân...

Khắp các địa phương sôi động trong không khí tổng tiến công và nổi dậy đồng loạt. Chỉ trong thời gian từ ngày 30 tháng 1 đến ngày 29 tháng 2 năm 1968 quân và dân Bình Định đã loại khỏi vòng chiến đấu 4.317 địch, 300 tên tề điệp, ác ôn. Trong số này Sư đoàn 3 đã diệt 1.288 tên, bộ đội và du kích địa phương diệt 3.020 tên; giải phóng 41 thôn với trên hai vạn dân, buộc địch rút bỏ 20 cứ điểm. Vùng nông thôn khu Đông và khu Nam được mở rộng, tạo thế bàn đạp của ta ở vùng này.

Cùng với chiến thắng chung của cả miền⁽¹⁾, trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy đồng loạt Xuân 1968, Sư đoàn 3 và quân dân Bình Định với chiến công của mình, đã góp phần vào chiến công chung của Quân khu 5, đẩy bọn xâm lược Mỹ và các đội quân tay sai của chúng ngày một lún sâu hơn vào thế bị động.

“... Tiến công Tết Mậu Thân là ta đánh đúng vào cơ quan đầu não của địch ở Huế, Sài Gòn và nhiều thành phố khác, vây hãm nhiều ngày bọn địch ở Khe Sanh, đồng thời đánh địch ở khắp vùng nông thôn rộng lớn tạm chiếm, đã giáng một đòn bất ngờ rất lớn, làm cho bọn Mỹ - ngụy hoang mang dao động mạnh...”.

“Cuộc tiến công chiến lược ấy đã giành được những thắng lợi rất to lớn buộc quân Mỹ phải thay đổi chiến lược của chúng, ta đã tiêu diệt nhiều sinh lực và phương tiện chiến tranh của chúng, ta đã làm lung lay ý chí xâm lược của đế quốc Mỹ. Ta đã làm phá sản chiến lược “chiến tranh cục bộ” của Mỹ, buộc Mỹ phải nhận rằng không thể dùng lực lượng viễn chinh Mỹ để thắng trong cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam. Ta đã kéo Mỹ phải xuống thang chiến tranh, buộc phải chấm dứt chiến tranh phá hoại miền Bắc và phải nhận họp hội nghị bốn bên ở Pa-ri”⁽²⁾.

Tuy nhiên cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân 1968 trên địa bàn Khu 5 nói chung, địa bàn tỉnh Bình Định nói riêng cũng có những khuyết điểm, chủ yếu là đánh giá chưa đúng so sánh lực lượng giữa ta và địch, đề ra kế hoạch và yêu cầu vượt quá sức mình; đánh giá thấp khả năng phản ứng của địch và đánh giá không chính xác khả năng nổi dậy của quần chúng trong các thành thị, nên đã có chủ trương không thích hợp như định chiếm một số thành phố, thị xã, kể cả Đà Nẵng, chủ yếu bằng lực lượng chính trị, nêu ra khẩu hiệu “trung lập hóa quân Mỹ và quân Nam Triều Tiên”, v.v... là không thực tế... Không nắm vững phương hướng, mục tiêu đánh thắng địch về quân sự... Có ảo tưởng thắng nhanh, dứt điểm dễ dàng... thiếu chuẩn bị chu đáo để đối phó với tình huống khó khăn khi địch phản kích quyết liệt... Trong công tác tư tưởng nhấn mạnh một chiều thuận lợi...”⁽³⁾.

⁽¹⁾ Chỉ trong một tháng (30-1 đến 2-1968) của cuộc Tổng tiến công và nổi dậy trên toàn miền Nam, ta đã tiến công vào 4 trong 6 thành phố lớn, 37 trong số 44 thị xã và hàng trăm thị trấn, quận lỵ, đánh trúng 4 bộ tư lệnh quân đoàn, 8 trong số 11 bộ tư lệnh sư đoàn, quân đội Sài Gòn, hai bộ tư lệnh biệt khu, hai bộ tư lệnh dã chiến Mỹ vào 45 sân bay trong đó có sân bay lớn như Tân Sơn Nhất, Biên Hòa, Đà Nẵng. Chu Lai, nhiều tổng kho lớn như: Long Bình, Nhà Bè, Liên Chiểu, Đà Nẵng, v.v...
⁽²⁾ Nghị quyết Trung ương lần thứ 21, tháng 10 năm 1973.
⁽³⁾ Quân khu 5 - Thắng lợi và những bài học trong kháng chiến chống Mỹ, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1981, tr.103-104.

[macbupda]

Chương IX
CẢM XÚC BẢY HAI

1

Thắng lợi chiến lược của cuộc tiến công - Tết Mậu Thân đã buộc đế quốc Mỹ phải xuống thang chiến tranh, phải “phi Mỹ hóa” cuộc chiến tranh, tạo tiền đề quan trọng dẫn đến sự kiện năm 1972.

Đế quốc Mỹ buộc phải xuống thang chiến tranh, chứ chưa phải đã buộc chúng rút khỏi chiến tranh. Vì vậy chúng còn chống phá mạnh hơn, thâm hiểm và xảo quyệt hơn, cố kìm giữ không để thua nhanh, vì Mỹ là nước có tiềm lực kinh tế và quốc phòng lớn nhất thế giới.

Sau thất bại Tết Mậu Thân, Giôn-xơn đã phải thay đổi chiến lược quân sự từ “tìm diệt” và “bình định” sang chiến lược “quét và giữ”. Nhưng “phi Mỹ hóa” cuộc chiến tranh chưa được bao lâu, Ních-xơn thay bằng “Việt Nam hóa chiến tranh” mà bình định nông thôn là biện pháp chiến lược chủ yếu để thực hiện chiến lược ấy.

Hội nghị Khu ủy 5 (mở rộng) họp tháng 4 năm 1969 đã khẳng định muốn đánh bại “Việt Nam hóa chiến tranh”, trước hết phải đánh bại biện pháp chiến lược của địch là bình định nông thôn. Đây là cuộc chiến đấu toàn diện, quyết liệt trên mọi mặt trận quân sự, chính trị, kinh tế và tư tưởng.

Trong lúc ta đang điều chỉnh lực lượng và thế trận thì địch đã dồn sức phản klch ta hết sức quyết liệt trên cả hai hướng đồng bằng và rừng núi.

Mỹ chọn Tây Nguyên làm thí điểm đưa quân ngụy ra đương đầu với chủ lực ta. Ngày 10 tháng 1 năm 1969 địch tập trung 6 tiểu đoàn của 2 liên đội biệt động quân và trung đoàn 45 sư đoàn 22 ngụy, có máy bay Mỹ yểm trợ, bộ binh Mỹ đứng tuyến sau đánh vào vùng núi Chư Pa (Gia Lai).

Ngày 13 tháng 1 năm 1969, tám tiểu đoàn quân Mỹ và trung đoàn 5 sư đoàn 2 ngụy được pháo hạm đội 7 chi viện đánh vào khu vực căn cứ Ba Làng An (Quảng Ngãi). Tiếp theo các sư đoàn lính thủy đánh bộ số 1, sư đoàn A-mê-ri-cơn, lữ đoàn 173 Mỹ và sư đoàn Mãnh Hổ, sư đoàn Bạch Mã Nam Triều Tiên lần lượt đánh vào các khu căn cứ Giang Rây (Quảng Đà), An Lão, Kim Sơn, Núi Bà (Bình Định), Cây Vừng, Kỳ Lộ, Sông Hinh (Phú Yên).

Máy bay B.52 liên tục ném bom rải thảm dọc theo trục hành lang, các khu căn cứ mà bộ binh chúng chưa thể đánh vào. Chỉ trong 10 ngày đầu năm 1969, chúng đả huy động 180 lần chiếc máy bay B.52 ném gần 5.000 tấn bom vào khu vực sở chỉ huy Quân khu 5 ở dọc nam bắc sông Tranh (Quảng Nam).

Cùng với các cuộc hành quân đánh ra vòng ngoài, lực lượng còn lại của địch cũng bung ra càn quét, đánh phá để gom dân lập ấp khắp các vùng giải phóng, vùng tranh chấp ven biển và vùng đất bằng Tây Nguyên.

Địch ráo riết thực hiện kế hoạch “tam giác chiến”: đẩy mạnh chiến tranh tâm lý; chiêu hồi chiêu hàng; cài cắm gián điệp bằng nhiều thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt. Sâu độc hơn là thủ đoạn bôi đen quần chúng. Chúng bắt mọi người phải ghi tên vào các đảng phái phản động. Ai không đồng ý chúng cũng ghi tên vào danh sách. Bọn tay sai giao việc cho mọi người. Ai không nhận chúng cũng giao, rồi sau đó phao tin người này đã làm được việc này, người kia đã làm được việc kia. Thậm chí chúng còn trắng trợn mang “tặng vật” đến cho một số người vì đã có công giúp chúng phát hiện ra được các cơ sở của “Việt cộng”.

Trong “chiến tranh cục bộ” Giôn-xơn làm một thì thời “Việt Nam hóa chiến tranh” Ních-xơn làm mười, ở Khu 5 sau các cuộc hành quân “bình định” xúc tát dân khốc liệt, lực lượng quần chúng làm chủ các thôn, ấp từ 1,5 triệu người xuống còn 0,5 triệu người. Từ dụ dỗ mua chuộc, vô hiệu hóa cơ sở cách mạng, từ dùng kinh tế đến dùng vũ lực để làm cái gọi là tranh thủ “trái tim khối óc” dân chúng như trực thăng, thiết giáp, súng phun lửa, chất độc hóa học, B.52; địch cố tạo một sự tương phản giữa hai vùng: một bên là chết chóc, bom đạn, đói khát, một bên là yên tĩnh, no đủ... để đi đến mục đích xóa sạch vùng “da báo” ở đồng bằng tiến tới tiêu diệt tận gốc phong trào cách mạng Khu 5.

[macbupda]

Đó chính là công việc của “bình định” và chống “bình định”, lấn đất, kiểm soát dân và giành dân, giữ dân, giữ quyền làm chủ, cuộc chiến đấu giữa địch và ta diễn ra gay gắt, quyết liệt, dai dẳng hết tháng này sang tháng khác.

Địch tập trung lực lượng, tập trung bom đạn cố sức đánh phá để “giữ” ở vòng trong và “quét” ở vòng ngoài. Ta phải dùng sức mạnh tổng hợp của chiến tranh nhân dân tiến công địch ở cả ba vùng chiến lược, cả ở phía trước và phía sau, nhằm tiêu diệt quân cơ động và phá hủy phương tiện chiến tranh của địch, diệt ác phá kìm, hỗ trợ nhân dân đấu tranh.

Do nhận thức, tư tưởng và tổ chức lực lượng chuyển chưa kịp với tình hình, nên sức tiến công của ta chưa đều và chưa rộng. Những trận tiến công đồng loạt hàng trăm mục tiêu tuy vẫn còn có hiệu lực nhưng dần dần mất đi sức chấn động lớn lúc đầu. Địch đã phát hiện được quy luật tiến công ào ạt trong một thời gian ngắn của ta. Khi ta tiến công mạnh chúng co lại cố thủ chờ cho ta hết đạn, hết gạo. Lúc ta lui về củng cố, chúng liên tục bung ra đánh mạnh vào lực lượng cơ sở thôn xã. Trên chiến trường xuất hiện và lặp đi lặp lại một hiện tượng nhưng là hiện tượng không có lợi cho ta. Ta mở đợt hoạt động, diệt được một số đơn vị địch, giành được một số dân, mở rộng quyền làm chủ ở một số thôn xã, nhưng lực lượng cũng bị tiêu hao, buộc phải dừng lại. Lúc đó, địch bung ra phản kích chiếm lại hầu hết vùng ta vừa mở ra, đồng thời chiếm thêm một số thôn xã khác.

Vùng giải phóng và vùng làm chủ của ta mỗi lúc một hẹp. Lính Mỹ, lính ngụy, lính Nam Triều Tiên ngày đêm hỗ trợ cho bọn “bình định” ác ôn đánh phá. Thủ đoạn càn quét gom dân của địch vẫn như cũ nhưng tập trung hơn, quyết liệt hơn. Lính Mỹ phân tán đến đại đội, có nơi đến trung đội lùng sục suốt ngày đêm. Chúng tập kích vào chỗ ở của cán bộ, du kích; phục kích ngăn chặn các đường hành lang từ trên núi xuống. Lính Nam Triều Tiên khi đi phục kích, một tên cõng một tên. Một trung đội thành hai trung đội. Một trung đội kéo về, một trung đội phục lại. Nắm địch không chắc, nên cán bộ và bộ đội ta nhiều lần rơi vào ổ phục kích của chúng.

Trước những thủ đoạn đánh phá quyết liệt của địch, lực lượng ta mỗi lúc một tổn thất. Cơ sở chính trị ở nhiều nơi tan vỡ. Phần lớn các xã chỉ còn một tiểu đội hoặc một tổ du kích. Tỉnh ủy Quảng Đà phải giải thể một số đơn vị tập trung, lấy chiến sĩ người miền Bắc bổ sung cho đội du kích xã.

Mỹ - ngụy ráo riết đôn quân bắt lính, chúng thực hiện được một phần kế hoạch tăng cường lực lượng, tăng cường bộ máy kìm kẹp ở cơ sở và lực lượng “bình định” ở nông thôn ⁽¹⁾

Diễn biến trên đây là sự chống phá của Mỹ trong thế thua. Tất cả các thất bại tiếp sau của chúng có nhiều nguyên nhân trong đó có một nguyên nhân bắt nguồn từ thất bại mùa xuân năm 1968. Ngược lại về ta cũng vậy. Một trong những tiền đề quan trọng để cơ quan Tổng hành dinh⁽²⁾ của ta đi tới quyết định mở cuộc tiến công chiến lược 1972 cũng bắt nguồn từ thắng lợi của cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân.

Quân dân Khu 5 đã làm gì trong cái thời điểm thăng trầm từ cuối năm 1968 đến hết năm 1971? Sách báo hồi đó và sách báo hiện nay đã nói nhiều, ở đây tôi chỉ kể cùng bạn đọc về những gì Sư đoàn 3 đã làm mà tôi được chứng kiến, được tham gia với tư cách là chính ủy của sư đoàn.

Trong suốt mùa hè và mùa thu năm 1968, chiến trường Bình Định vẫn nóng bỏng bởi bom đạn Mỹ dồn vào các cuộc hành quân phản kích nhằm đẩy Sư đoàn 3 chúng tôi trở lại rừng xanh. Sư đoàn kỵ binh bay số 1 đưa ra “chữa cháy” ngoài Trị - Thiên, địch đưa lữ đoàn 173 Mỹ⁽³⁾ từ Phú Yên ra. Lữ đoàn có khoảng 100 xe tăng và xe thiết giáp.

⁽¹⁾ Đến cuối năm 1969, tổng quân số Mỹ - ngụy và chư hầu ở Khu 5 tứ 365.000 tên cuối năm 1968 đã tăng lên 380.000 tên. Địch đã tổ chức 15 vạn phòng vệ dân sự có vũ trang, về phương tiện chiến tranh, máy bay tăng 583 chiếc, pháo tăng 115 khẩu, xe tăng, xe thiết giáp tăng 154 chiếc. Mỗi thôn xã có 10-12 tên “cán bộ Phượng Hoàng”, 12 tên cảnh sát, 1-3 trung đội dân vệ, 1-2 đại đội phòng vệ dân sự. Nhiều xã, một tên trong bộ máy kìm kẹp kiểm soát 8-10 người dân. Ở đồng bằng nhiều nơi ta không còn giữ được quyền chủ động, vùng căn cứ rừng núi không ổn định. Dân số vùng giải phóng và vùng căn cứ của ta chỉ còn 838.000 dân.
⁽²⁾ Thay cụm từ Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương, Bộ Tổng tư lệnh.
⁽³⁾ Lữ 173 là đơn vị dù, sang Việt Nam được trang bị thêm xe tăng, thiết giáp phù hợp với yêu cầu tác chiến nên còn gọi là lữ đoàn “kỵ binh thiết giáp”.

[macbupda]

Là một đơn vị có sức đột kích mạnh trên chiến trường miền Trung lúc bấy giờ, vừa đặt chân tới Bình Định, lữ đoàn 173 tổ chức ngay những cuộc hành quân nống lấn, càn quét trên một quy mô lớn. Tên đại tá lữ đoàn trưởng thường huênh hoang - những gì lính “kỵ binh bay” trước đây không làm được thì lính “kỵ binh thiết giáp” sẽ làm được, kết hợp với chiến thuật “thiết xa vận”, lữ đoàn này ném một lúc nhiều chục xe tăng, xe bọc thép vào các cuộc càn quét, cày ủi, bọn bộ binh địch gồm lính của sư đoàn 22 ngụy, sư đoàn Mãnh Hổ Nam Triều Tiên rải quân đóng chốt trên khắp các điểm cao, dọc các đường mòn vùng giáp ranh phía tây, các vùng đồng nước và vùng cát ven biển.

Những trận phản kích của lữ đoàn 173 diễn ra dữ dội từ tháng 3 đến tháng 5, nhưng đó chỉ là những biện pháp đối phó với các cuộc tiến công của ta vào các thị xã, thị trấn. Theo chỉ thị của Quân khu, cách tốt nhất đối phó với chiến thuật “thiết xa vận” của lữ đoàn 173 là phải “điều chúng ra tương đối xa thành phố, thị xã, tìm cách chặn chúng lại, vây chặt bằng các hình thức vận động phục kích, vận động tiến công và tập kích diệt từng tiểu đoàn, tiến tới đánh quỵ cả lữ đoàn”.

Đảng ủy và Bộ tư lệnh sư đoàn họp quán triệt chỉ thị của quân khu và bàn cách thực hiện. Trước hết dành một tháng cho 2 trung đoàn tổ chức củng cố lực lượng, chuẩn bị cho trận đánh lớn. Riêng trung đoàn 12 vẫn tiếp tục hoạt động thu hút và giam chân địch ở khu vực nam Bình Định.

Tuy đã qua những trận phá hủy và bắt sống xe tăng địch ở An Lão (1964), Đèo Nhông (1965) và gần đây trận tập kích diệt cả một cụm xe bọc thép địch ở Diêm Tiêu, nhưng cách đánh xe tăng và xe bọc thép địch vẫn đang còn là vấn đề phải tiếp tục nghiên cứu. Bên cạnh những khó khăn về chiến thuật, còn một số khó khăn không thể không quan tâm, đó là quân số và vũ khí. Từ trước đến nay, vũ khí đánh tăng của sư đoàn lớn nhất là ĐKZ, nhỏ là AT và thủ pháo tự tạo. Súng B.40 mỗi đại đội chỉ có vài ba khẩu với số đạn rất ít ỏi. B.41 cả sư đoàn mới được trang bị năm khẩu.

Cũng như thời kỳ đối đầu với sư đoàn “kỵ binh bay”, một câu hỏi được đặt ra là, với thực lực hiện nay liệu có thể diệt gọn được đơn vị xe bọc thép Mỹ không? Trận đánh Diêm Tiêu hồi đầu tháng 3 của trung đoàn 22 là một chiến thắng rất đáng khích lệ, nhưng đó mới chỉ là tập kích xe “chết” ban đêm, là trận tập kích cụm đóng quân dã ngoại ban đêm. Còn bây giờ là trận đánh xe bọc thép hành quân ban ngày, có những yêu cầu hoàn toàn khác.

Xuống trung đoàn 2 nắm tình hình và cùng các đồng chí trong ban chỉ huy trung đoàn 2 bàn công việc triển khai chuẩn bị, tôi thấy việc giáo dục ý thức trách nhiệm và ý chí quyết thắng phải được coi trọng, tiếp đó mới tiến hành học tập chiến thuật và kỹ thuật đánh xe tăng và xe bọc thép, tư tưởng và lòng tin thông suốt là cơ sở để vượt qua những khó khăn cụ thể.

Đảng ủy và Bộ tư lệnh sư đoàn chấp nhận công tác chuẩn bị cần đi theo định hướng trên. Giáo dục phát động tư tưởng đi trước một bước, gây khí thế hào hứng tin tưởng, tiếp đến là huấn luyện cách đánh và kỹ thuật cá nhân, nhất là kỹ thuật sử dụng B.40, B.41 sao cho có hiệu quả cao trong tình hình đạn ta có hạn.

Sau một tháng chuẩn bị, khí thế đơn vị đã chuyển biến trông thấy. Phong trào đăng ký “đại đội tình nguyện diệt xe”, “tổ tình nguyện diệt xe”, những cá nhân hăm hở xin nhận B.40, chai cháy, thủ pháo diệt tăng lan rộng khắp các đơn vị. Cán bộ, chiến sĩ gặp nhau là bàn cách diệt xe cơ giới.

Cuối cùng một phương án tác chiến đã được thống nhất: hai trung đoàn 2 và 22 sẽ mở đợt hoạt động tại khu vực ba xã Mỹ Lộc, Mỹ Trinh, Ân Tường, nơi tiếp giáp với hai huyện Phù Mỹ và Hoài Ân, câu lữ đoàn 173 ra giải tỏa để tiêu diệt chúng ở khu vực An Bảo - nơi ta ém quân trước. Trận địa ém quân hình thành các bộ phận chặn đầu, vận động tiến công bên sườn và bộ phận khóa đuôi.

Ngày 3 tháng 5 sở chỉ huy sư đoàn chuyển đến khu vực Hòn Nọc để tiện theo dõi và chỉ huy chung cả hai hướng nam và bắc tỉnh.

0 giờ 30 phút ngày 5 tháng 5, phối hợp với chiến trường toàn quân khu, cùng một lúc các đơn vị đặc công, công binh, pháo binh của sư đoàn tiến công 8 cứ điểm và căn cứ, trận địa pháo địch trên đường số 1. Một đoạn đường dài hơn mười ki-lô-mét từ cầu Ông Diệu qua Bình Dương, Đèo Nhông đến giáp quận lỵ Phù Mỹ hoàn toàn bị cắt đứt, buộc bộ chỉ huy quân Mỹ ở Bình Định phải tung lữ đoàn 173 “kỵ binh thiết giáp” đi giải tỏa.

[macbupda]

Tờ mờ sáng, từng đoàn xe tăng, xe bọc thép từ quận lỵ Phù Mỹ ngạo nghễ xồng xộc theo hướng bác thọc lên. Phía sau đoàn xe là bộ binh Mỹ.

Đến gần cánh đồng An Bảo đoàn xe địch đột nhiên dừng cả lại. Giữa lúc đó một loạt đạn tiểu liên của ta từ ven núi bất thần rộ lên. Rồi một loạt nữa, một loạt nữa... Có tiếng hét của chỉ huy, bọn lính nhảy bổ lên xe, và đoàn xe rú máy, chạy về phía có tiếng súng nổ. Nhưng hai tổ bộ binh của tiểu đoàn 2 được lệnh bắn nhử địch bây giờ nằm im làm cho tên chỉ huy đoàn xe do dự. Khi còn cách trận địa ta 600 mét hắn lại ra lệnh cho đoàn xe dừng lại và tung bọn bảo an lên trước. Một trận đánh nhỏ diễn ra. Ngay từ loạt đạn đầu, 12 lính bảo an ngã gục, số còn lại vội chạy lui bám vào xe bọc thép Mỹ.

Biết chắc có đối phương phía trước mặt, đoàn xe Mỹ ngập ngừng xông lên. 15 chiếc vừa M113, M41 dàn thành hai hàng vừa chạy vừa bắn, chùng chình mãi 12 giờ trưa địch vẫn còn thập thò trước trận địa trung đoàn 2. Thấy có thể đánh được, phó trung đoàn trưởng Vũ Quang Trắc báo cáo xin lệnh nổ súng. Phó sư đoàn trưởng Huỳnh Hữu Anh khẳng định nhất định chúng sẽ vào gần, và lệnh cho đơn vị hãy đợi! Trận đánh diễn ra càng muộn càng có lợi.

Bọn lính xe tăng dừng lại, mở đồ hộp ra ăn. Một hai tên dò dẫm đi về phía trận địa tiểu đoàn 3. Vẫn chưa có lệnh nổ súng. Rồi trực thăng vũ trang ào lên vãi đạn xuống phía sau trận địa của trung đoàn.

“Tất cả chuẩn bị”. Phó trung đoàn trưởng ra lệnh cho các tiểu đoàn khi thấy đoàn xe tăng lại rồ máy.

“Bắn!”. Nhiều tiếng hô cùng bật lên một lúc. ĐKZ nổ, B.41 nổ, những chiếc xe tăng đang chồm lên bỗng khựng lại, bốc cháy... Lúc đó trên cánh đồng An Bảo đội hình xe tăng và bộ binh địch vỡ ra từng mảng, xế trưa, bọn giặc và 15 xe sống sót mới lọt ra khỏi tầm súng của ta, chỉ còn lại bốn chiếc lui về thôn Tân Ốc.

Sau đó là bom pháo dập tới tấp xuống trận địa của trung đoàn 2. Dứt bom, 15 chiếc xe tăng khác lại tiến vào khu vực trận địa của ta, lại bị các chiến sĩ đại đội 2, tiểu đoàn 2 trụ lại ở thôn An Bảo đánh bật ba đợt tiến công của địch, bắn cháy 2 chiếc.

Vào lúc 14 giờ, có thêm 17 xe tăng và xe bọc thép khác lao vào. Như vậy trên cánh đồng An Bảo lúc đó đã có 30 xe tăng với sự chi viện của nhiều tốp máy bay ném bom và hàng chục trận địa pháo các loại, kể cả pháo 175 “vua chiến trường”.

Mặt trời đã ngả về tây, lúc này là 16 giờ ngày 5 tháng 5. Bộ tư lệnh sư đoàn chúng tôi họp nhận định: trước mắt địch có hai khả năng: thứ nhất, địch dùng toàn bộ 30 xe tăng, xe bọc thép và bộ binh tràn vào trận địa lấy xác đồng bọn và giải quyết hậu quả; thứ hai, sẽ huy động thêm trực thăng đổ quân phía sau lưng trung đoàn 2, đánh từ trên xuống, kết hợp xe tăng từ dưới lên nhổ cho được trận địa trung đoàn 2.

Từ nhận định đó chúng tôi thống nhất quyết định - vẫn giữ trung đoàn 22 ở phía Ân Tường, sẵn sàng đánh trực thăng đổ quân và làm lực lượng dự bị. Nếu trung đoàn 2 không diệt được đoàn xe 30 chiếc trước khi trời tối thì phải kim chúng lại bằng được để tổ chức tập kích vào ban đêm.

Hoàng hôn buông nhanh, địch hết đường chạy thoát. 30 xe tăng của chúng cùng với quân lính đi theo đành phải nằm lại trên cánh đồng An Bảo.

Sau khi hai chúng tôi trao đổi thống nhất, đồng chí Sư đoàn trưởng Lư Giang lệnh lập tức cho hai trung đoàn khẩn trương tổ chức trận tập kích quân địch co cụm ngay trong đêm. Đây là thời cơ tốt, cần cố gắng dứt điểm trước khi trời sáng.

Từ giờ phút này máy 2 oát xè xè làm việc liên tục, trên dưới thông suốt, thông tin dồn nén trên từng mảnh giấy mà hiểu được ý định của nhau. Qua máy liên lạc chúng tôi được biết các trung đoàn 2 và 22 theo lệnh của sư đoàn đã chọn đủ 6 đại đội mạnh nhất để làm nhiệm vụ đêm nay và giờ G chính thức nổ súng là 3 giờ 30 phút sáng ngày 6 tháng 5.

Hai chúng tôi nhẹ nhõm thở phào và thầm tự hào sư đoàn mình có đội ngũ cán bộ trung đoàn, tiểu đoàn dũng cảm và tài năng. Quần nhau với địch suốt cả ngày, căng thẳng và mệt nhoài, nhưng kiến thức tham mưu giàu tính ứng dụng được tôi luyện qua trường đại học thực tiễn chiến đấu đã giúp họ giải quyết công việc trôi chảy, từ trận chiến đấu phục kích ban ngày chuyển sang trận tập kích ban đêm; mọi việc điều chỉnh lực lượng, sắp xếp thế trận, tính toán thời gian đều được tiến hành suôn sẻ, để tự tin báo cáo giờ G nổ súng thật đẹp, không sớm quá dễ mắc sơ suất trong công tác chuẩn bị, không muộn quá dễ đẻ số, gây nhiều phức tạp khôn lường.

[macbupda]

Đêm đó tôi, Sư đoàn trưởng Lư Giang và các cán bộ cơ quan sư đoàn bộ đều thức trắng để được hòa mình vào nhịp sống tất bật của hai trung đoàn để theo dõi, để xử trí kịp thời các tình huống ngoài dự kiến. Cả thảy có bốn báo cáo từ các trung đoàn gửi về. Nhưng giờ này thời gian đã chuyển sang ngày 6 mà không có tin tức gì, như vậy là ổn rồi, mọi việc diễn ra theo đúng kế hoạch.

Trời sáng dần, đằng đông đã ửng hồng. Tất cả đều hồi hộp ngóng chờ! Hay là trận đánh không thành? - Tôi tự hỏi mình và định nhắc trưởng ban tác chiến sư đoàn điện hỏi thì đồng chí báo vụ viên hớn hở đến trước mặt Sư đoàn trưởng Lư Giang - Báo cáo thủ trưởng có điện của trung đoàn 2.

Tất cả hướng về phía sư đoàn trưởng theo dõi. Thấy khuôn mặt anh vui đoán là biết là tin lành.

- Thắng rồi! Thắng... rồi!

Mọi người đứng dậy vỗ tay và chuyền tay nhau bức điện ngắn gọn mà vui, chiến thắng đã nhìn thấy, sờ thấy qua những dòng chữ với bao xúc động.

Thế là trong vòng 18 tiếng đồng hồ, kể từ 11 giờ trưa ngày 5 đến 6 giờ 30 phút sáng ngày 6, 33 xe tăng và thiết giáp Mỹ đã bị cán bộ, chiến sĩ Sư đoàn 3 phá hủy, trong đó có hai chiếc còn nguyên vẹn, chỉ tiếc lúc ấy sư đoàn không có ai biết sử dụng để đưa nó về khu giáp ranh cho bà con mình tận mắt nhìn thấy, sờ thấy những con quái vật đã mất thiêng. Ngoài ra 3 đại đội cơ giới và 2 đại đội bộ binh thuộc lữ đoàn 173 đã bị Sư đoàn 3 loại ra khỏi vòng chiến.

Sau trận đánh tôi tranh thủ xuống làm việc với anh Lê Huân, chính ủy trung đoàn 2 về chấp hành chính sách thương binh và chôn cất tử sĩ, nắm tình hình tư tưởng cán bộ, chiến sĩ sau trận đánh và hỏi về công tác chính trị trong thực hành chiến đấu...

Lê Huân nói: Đúng là cái thằng 173 này rất “cáo”, nó kiêu căng coi thường thằng “kỵ binh bay” cũng có lý. Sau pháo hiệu tiến công, các chiến sĩ xung kích của ta lao về phía địch. Cối 82, cối 60, súng máy từ các hướng nổ giòn vào đoàn xe tăng đậu rải rác từng cụm trên bờ một con suối cạn giữa đồng. Giữa lúc các mũi xung kích đang phát triển thuận lợi thì một nhóm hỏa lực địch rất hiểm xuất hiện ở góc một vườn dừa bắn xả về hướng tiểu đoàn 3. Thì ra trong lúc nhá nhem tối, một số xe tăng địch đã di chuyển đội hình, ngụy trang kín, khiến các chiến sĩ trinh sát không phát hiện được hết. Bây giờ chúng trở thành những ổ đề kháng hết sức lợi hại...

- Cái nham hiểm của địch lại là bài học có ích cho ta - Tôi nói.

- Đúng thế! Thất bại là mẹ thành công - Lê Huân tâm đắc và thêm - Trận sau còn giở ngón này sẽ thua đậm hơn.

Sau trận An Bảo, Sư đoàn 3 còn năm lần đọ sức với lữ đoàn 173 Mỹ ở Ân Tường, Đèo Nhông, cánh đồng Trinh Vân, phá hủy thêm 10 xe tăng, xe bọc thép Mỹ.

Chúng tôi không bao giờ nói là mình đã đánh bại chiến thuật “thiết xa vận” của Mỹ. Nhưng qua sáu lần đụng đầu, sư đoàn đã góp phần chứng minh lời tuyên bố của viên đại tá lữ đoàn trưởng lữ đoàn 173 khi mới đặt chân đến Bình Định là hoàn toàn khoác lác, một thuộc tính vốn có của quân đội Mỹ.

Vào 7 giờ sáng ngày 25 tháng 5, một đoàn xe tăng và xe bọc thép 36 chiếc thuộc lữ đoàn 173 và một chi đoàn xe bọc thép của trung đoàn 41 ngụy mở cuộc hành quân giải tỏa hỗn hợp lên phía tây quận Phù Mỹ. Khi đến cánh đồng thôn Trinh Vân, xã Mỹ Trinh, chúng thận trọng tiến theo đội hình chữ V và nham hiểm bắt dân đi hai bên. Sư đoàn lệnh cho các đơn vị bí mật xuất kích. Đặc biệt 2 đại đội khóa đuôi phải khép đội hình thật kín không cho chúng chạy thoát...

Cuộc chiến đấu diễn ra gay go ác liệt. Cho tới tận chiều tối, đoàn xe địch mới rải rác chạy về đường số 1. Lúc đi 36 chiếc ầm ầm cuốn bụi dài hàng ki-lô-mét, khi về vẻn vẹn còn 10 chiếc mang đầy thương tích.

Sau trận đọ sức cuối cùng này, Sư đoàn 3 được lệnh của Quân khu chuyển địa bàn hoạt động ra Quảng Ngãi, tham gia chiến dịch X.2 của Quân khu với nhiệm vụ: Đánh thiệt hại nặng sư đoàn 2 ngụy ở vùng Tư Nghĩa, Nghĩa Hành; kìm chân sư đoàn A-mê-ri-cơn Mỹ ở vùng Mộ Đức, Đức Phổ, giải phóng quận lỵ Sơn Hà. Nhiệm vụ nặng nề, địa bàn rộng mà lực lượng thực hiện lại ít, vừa trải qua cuộc chiến đấu rất ác liệt với lữ đoàn 173 Mỹ. Ta thắng lớn, góp phần đánh bại chiến thuật “thiết xa vận” của Mỹ trên đất Bình Định, nhưng ta cũng tổn thất không nhỏ. Quân số đạn dược đã thiếu lại càng thiếu hơn. Bộ đội cũng thấm mệt, bởi suốt sáu tháng chiến đấu chưa một ngày được nghỉ ngơi.

[macbupda]

Lại một thử thách lớn đến với sư đoàn!

Không có cách nào khác, chúng tôi lại bắt đầu bằng động viên, khơi gợi phát huy truyền thống của sư đoàn vượt lên khó khăn mà đi tới.

Đầu tháng 6 chúng tôi xốc lại đội hình, lầm lũi ngược ra phía bắc. Vẫn là đội hình sư đoàn thiếu, vì trung đoàn 12 vẫn phải có mặt ở nam Bình Định.

Bộ chỉ huy Mặt trận Quảng Ngãi được thành lập, do đồng chí Lư Giang - Sư đoàn trưởng Sư đoàn 3 làm chỉ huy trưởng, đồng chí Phạm Viết Thanh (tức Biền) - Bí thư tỉnh ủy Quảng Ngãi làm chính ủy.

Chiến dịch mở màn vào ngày 22 tháng 8 và kết thúc vào ngày 5 tháng 10. Trong chiến dịch này, tuy không giải phóng được quận lỵ Sơn Hà, nhưng sư đoàn đã loại khỏi vòng chiến đấu 2.546 tên Mỹ - ngụy, diệt gọn một tiểu đoàn và 10 đại đội, san bằng bốn cứ điểm, góp phần cùng Mặt trận Quảng Ngãi tiêu diệt 8.921 tên địch, bắn cháy 49 xe quân sự, có 25 xe thiết giáp, bắn rơi 17 máy bay; hỗ trợ cho 47 cuộc đấu tranh quy mô của 39.870 lượt đồng bào thị xã Quảng Ngãi và các huyện Tư Nghĩa, Nghĩa Hành, Bình Sơn, Sơn Tịnh nổi dậy đấu tranh giành quyền làm chủ.

Bước sang năm 1969, sư đoàn vẫn được lệnh hoạt động ở hai khu vực chính: các trung đoàn 2, 22 ở Quảng Ngãi, trung đoàn 12 ở Bình Định.

Sư đoàn vẫn gặp khó khăn về quân số, đạn, gạo. Trung đoàn 12 ở phía nam, có trận đánh vì thiếu gạo phải trở về, cán bộ chiến sĩ đã phải nhường nhau từng nắm ngô rang, từng hạt gắm ăn trừ bữa. Trung đoàn 2 và trung đoàn 22 gần sự chi viện của Quân khu hơn nhưng vẫn không sao khắc phục được những khó khăn ấy vì ngay Khu ủy và Bộ tư lệnh Quân khu cũng đứng trước tình trạng đói gạo, đói muối gay gắt.

Để phối hợp với chiến trường chung và giải quyết khó khăn trước mắt, Bộ tư lệnh sư đoàn họp nhận định những việc đã làm được, chưa làm được và quyết định chuẩn bị mọi mặt, giữa tháng 2 năm 1969 mở cuộc hành quân thọc thẳng xuống vùng sâu, phối hợp với các lực lượng bộ đội tỉnh, huyện, du kích và nhân dân địa phương mở chiến dịch Xuân Hè ở trung tâm địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Đối tượng tác chiến chủ yếu vẫn là sư đoàn A-mê-ri-cơn Mỹ và sư đoàn 2 ngụy.

Theo kế hoạch được Bộ tư lệnh sư đoàn thông qua, đêm ngày 22 rạng ngày 23 tháng 2, đặc công sư đoàn tiến công cứ điểm Gò Huỳnh diệt 80 lính Mỹ và đại đội bảo an số 425. Cùng lúc, lần lượt các vị trí Đồi Tranh, Gò Đa, Núi Chóp và hàng loạt cứ điểm khác cũng bị ta tiến công, ở Núi Chóp đại đội đặc công trung đoàn 22 đánh một trận xuất sắc, diệt gọn 1 đại đội Mỹ 80 tên, phá hủy 3 khẩu pháo 105.

Ngày 23 tháng 2, Nguyễn Hữu Quang - tham mưu trưởng tiểu đoàn đặc công, người chiến sĩ trinh sát đánh sập cầu Bồng Sơn năm 1966, đã chỉ huy đánh sập cầu Châu Ổ trên đường số 1, bắc thị xã Quảng Ngãi. Con đường chi viện của địch từ nam ra bắc. tỉnh bị cắt đứt. Chớp thời cơ, các lực lượng vũ trang địa phương đột nhập vào yếu khu Trà Khúc và khu vực cảnh sát thị xã Quảng Ngãi, đại đội bảo an bảo vệ khu vực này bị diệt gọn. Các đại đội đặc công, biệt động thị xã, du kích mật, tiểu đoàn đặc công quân khu... tiến đánh trụ sở tình báo Mỹ và Ca-na-đa, làm chủ nhiều khu vực và đường phố thị xã.

Ngay trong ngày 23 tháng 2, chuẩn tướng Nguyễn Văn Toàn, tư lệnh sư đoàn 2 ngụy đẩy 4 tiểu đoàn cùng 2 chi đoàn xe bọc thép vào giải tỏa. Ngày 24, Toàn ném thêm 2 tiểu đoàn và 1 chi đoàn xe bọc thép chi viện cho cuộc hành quân. Nhưng cả 6 tiểu đoàn và 3 chi đoàn xe bọc thép đã bị trung đoàn 22 Sư đoàn 3 chặn đứng trên các cánh đồng và các làng mạc.

Hết lực lượng dự bị, chuẩn tướng Nguyễn Văn Toàn chỉ còn trông chờ sự hỗ trợ giúp y thoát khỏi vũng lầy ở ngoại vi thị xã Quảng Ngãi, là lữ đoàn 11 sư đoàn A-mê-ri-cơn. Nhưng lữ đoàn này cũng đang bị trung đoàn 2 Sư đoàn 3 của ta tiến công liên tục và bị giam chân ở vùng Mộ Đức, Đức Phổ. Trước tình hình nguy ngập, tên tỉnh trưởng Quảng Ngãi phải ra lệnh cho quân ngụy rút bỏ 20 đồn bốt cứ điểm, dồn lực lượng về bao quanh các khu vực ven thị xã và đường số 1.

Sự kết hợp giữa tiến công và nổi dậy diễn ra ăn khớp đã góp phần làm cho vùng giải phóng ngày càng được mở rộng. Thanh niên nam nữ các thôn xã nô nức tòng quân. Chỉ tính riêng hai huyện Sơn Tịnh và Nghĩa Hành, trong vòng ba tháng kể từ khi bắt đầu chiến dịch đã có 2.000 thanh niên tạm biệt quê hương gia nhập quân giải phóng và đi dân công hỏa tuyến.

Thắng lợi của chiến dịch Xuân năm 1969 trên chiến trường Quảng Ngãi mang sắc thái rõ rệt của một chiến dịch tiến công tổng hợp, có vai trò to lớn của nhân dân và các lực lượng vũ trang địa phương. Khi Sư đoàn 3 thực hiện kèm Mỹ, diệt ngụy thì các lực lượng vũ trang địa phương và nhân dân Quảng Ngãi tiến công thẳng vào trung tâm thị xã, thị trấn, thị tứ khác nằm dọc theo đường số 1, bước đầu làm phá sản biện pháp chiến lược “giữ” trong “quét” ngoài của tướng A-bram, tư lệnh quân viễn chinh Mỹ ở Việt Nam (vừa thay tướng Oét-mo-len).

[macbupda]

*
*   *

Giữa lúc cán bộ chiến sĩ Sư đoàn 3 chúng tôi đang bước vào đợt hoạt động mới thì được tin (thông báo nội bộ) - Bác Hồ lâm bệnh. Nỗi buồn ập đến nhưng chúng tôi vẫn tin là Bác sẽ qua khỏi, hy vọng Bác mau khỏe để lãnh đạo toàn dân, toàn quân ta chiến đấu đưa sự nghiệp thống nhất Tổ quốc tới đích thắng lợi... Khi Bộ tư lệnh Quân khu điện xuống báo tin Bác mất, chúng tôi không khỏi bàng hoàng, sửng sốt, có cả nỗi xót xa, ân hận như thấy mình chưa làm tròn nhiệm vụ quét sạch quân thù để đón Bác vào thăm!

Ngay đêm 3 tháng 9, một bàn thờ Bác được dựng lên tại sở chỉ huy sư đoàn, đơn giản mà thành kính để các đơn vị trực thuộc sư đoàn về viếng Bác và một đợt thi đua “Làm theo Lời Bác” được phát động.

Theo điện triệu tập, tôi và anh Biền, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ngãi về dự Lễ truy điệu Bác do Khu ủy tổ chức. Ngày 11 tháng 9, Lễ truy điệu Bác được cử hành trọng thể trang nghiêm, có đại biểu các tỉnh và các đơn vị vũ trang từ bắc đường 19 trở ra. Tất cả chúng tôi trong tư thế nghiêm trang, lặng người nhìn lên ảnh Bác với tình cảm ngậm ngùi thương tiếc; chăm chú lắng nghe từng chữ, từng câu ngắn gọn mà đầy đủ, giản dị mà thiêng liêng trong Di chúc của Bác.

Trong những giây phút đầy đau thương và xúc động này, mỗi người chúng tôi đều có chung một suy tư - từ nhân cách trong sáng và vĩ đại của Bác mà soi vào mình để thấy mạnh yếu của bản thân, thầm hứa trước vong linh Bác sống trung thực, khiêm tốn, luôn tu dưỡng phẩm chất đạo đức, tinh thần trách nhiệm, hoàn thành mọi nhiệm vụ.

Sau khi dự lễ truy điệu Bác Hồ do Thường vụ Khu ủy 5 tổ chức ngày 11 tháng 9 năm 1969 tại Nước Len thuộc huyện Phước Sơn tỉnh Quảng Nam, tôi làm việc với Bộ tư lệnh Quân khu 5 do đồng chí Đoàn Khuê chủ trì trong 2 ngày để làm kế hoạch thực hiện Di chúc Bác Hồ và làm việc riêng với từng đơn vị.

Đồng chí Đoàn Khuê cho biết khái quát tình hình địch và ta từ sau tết Mậu Thân. Đồng chí Đoàn Khuê nói:

Thắng lợi có ý nghĩa chiến lược của cuộc tấn công Tết Mậu Thân đã buộc đế quốc Mỹ phải xuống thang chiến tranh, “phi Mỹ hóa” và “Việt Nam hóa chiến tranh”, chứ chưa buộc chúng rút khỏi chiến tranh, nhưng dứt khoát Mỹ sẽ rút khỏi chiến tranh Việt Nam. Vì vậy chúng còn chống phá mạnh hơn, thâm hiểm và xảo quyệt hơn, cố kìm giữ không để thua nhanh, vì Mỹ là nước có tiềm lực kinh tế, quốc phòng lớn nhất thế giới. Sau thất bại Mậu Thân, Giôn-xơn đã phải thay đổi chiến lược quân sự từ “tìm diệt” sang chiến lược “quét và giữ” và “phi Mỹ hóa” cuộc chiến tranh. Nhưng chưa được bao lâu, Ních-Xơn thay bằng “Việt Nam hóa chiến tranh” mà bình định nông thôn là biện pháp chiến lược chủ yếu để thực hiện chiến lược ấy.

Quân khu 5 trong nhiệm vụ chống phá bình định đã có nhiều thành tích, nhưng nhìn chung vẫn còn hạn chế. Quần chúng nổi dậy chưa thật mạnh mẽ vì địch còn đóng chốt điểm nhiều nơi (mỗi xã có từ 5 đến 10 chốt điểm), kết hợp với nhiều cụm cứ điểm kiên cố và lực lượng cơ động gồm nhiều chiến đoàn, trung đoàn, sư đoàn cơ động trong từng tỉnh và từng khu vực nhiều tỉnh để đánh phá tàn khốc và kẹp dân.

Đến phần làm việc riêng với Sư đoàn 3 đồng chí tập trung hướng dẫn, chỉ đạo:

Về lực lượng chính trị quần chúng nổi dậy. Phải kết hợp chặt chẽ với bộ đội địa phương tỉnh, huyện dân quân du kích tiêu diệt, bức hàng bức rút làm tan rã lớn quân địch thực hiện cho được phương châm “chủ lực diệt một, địa phương tỉnh, huyện, dân quân du kích kết hợp với quần chúng nổi dậy tiêu diệt, bức hàng bức rút mười”. Các đồng chí đã nghe về chiến thuật và phương pháp phát động quần chúng nổi dậy.

Hôm nay tôi (đồng chí Đoàn Khuê) tập trung nói về công tác chính trị làm cho bộ đội thành thạo các chiến thuật quân sự đã xác định và phương châm, phương pháp phát động quần chúng nổi dậy kết hợp với tiến công quân sự để tiêu diệt bức hàng, bức rút và làm tan rã nhiều cứ điểm, nhiều đơn vị địch.

[macbupda]

Tôi (đồng chí Đoàn Khuê) gợi ý để các đồng chí nghiên cứu và trao đổi ngay và về làm rồi quân khu sẽ có kiểm tra và rút kinh nghiệm. Trong công tác đảng, công tác chính trị làm cho bộ đội thành thạo chiến thuật thì người cán bộ chính trị phải biết rõ đối tượng địch, nội dung chiến thuật và đội hình hình thành chiến thuật sắp áp dụng để làm cho công tác tư tưởng và công tác tổ chức, cán bộ đạt được mục đích của chiến thuật và phải làm cho công tác tư tưởng, công tác cán bộ, công tác tổ chức, kể cả công tác bảo đảm kỹ thuật, công tác bảo đảm hậu cần gắn chặt với từng chiến thuật, từng đơn vị.

Ví dụ: Do yêu cầu và tính chất của chiến thuật. Bao vây đánh lấn, bao vây tấn công diệt cụm cứ điểm, chi khu quận lỵ là phải đánh trong điều kiện rất ác liệt, khá phức tạp, dài ngày, về đội hình gồm nhiều thành phần khác nhau với yêu cầu khác nhau nên công tác tư tưởng phải làm cho cán bộ, chiến sĩ chủ động, phải thắng từng bước và thắng triệt để về mặt công tác tổ chức và cán bộ phải xây dựng được đảng bộ và chi bộ vững mạnh trong sạch trong các thành phần của chiến thuật. Các mũi, tổ chiến đấu phải xây dựng cán bộ đảng viên, cốt cán thật kiên định về ý chí, thành thạo về chiến thuật, kỹ thuật, nghiệp vụ, đạt tỷ lệ gấp rưỡi hoặc gấp đôi ở thành phần các đội hình quan trọng; các tổ, mũi và số người giữ vị trí chủ yếu trong chiến thuật và kỹ thuật phải cao hơn các đơn vị nói chung.

Về công tác đảng, công, tác chính trị trong chiến thuật ta đã có kinh nghiệm ít nhiều.

Công tác đảng, công tác chính trị trong quán triệt thực hiện phương châm, phương pháp phát động quần chúng nổi dậy phải đạt được yêu cầu quần chúng có giác ngộ cao, có tổ chức đội hình chặt chẽ, có chỉ huy lãnh đạo vững vàng, nhạy bén xử trí có hiệu quả làm chuyển biến tình hình. Thực hiện được ba mũi giáp công tại cơ sở, tại chỗ, tại chiến trường, tại địa điểm cụ thể và mục tiêu cụ thể của chiến tranh đặc biệt và “Việt Nam hóa chiến tranh” thì ta còn ít kinh nghiệm. Đề nghị các đồng chí nỗ lực vận động giáo dục, tổ chức, thử nghiệm và rút kinh nghiệm trong năm 1970 và năm 1971 để Quân khu 5 hình thành được thế trận vững chắc ba mũi giáp công ở cơ sở và trong từng tỉnh. Tôi trở lại sư đoàn vào hạ tuần tháng 9, lúc này đơn vị đã chuyển về tây sông Re. Quốc tang Bác đã kết thúc mà không khí trong sư đoàn vẫn trầm lắng hướng về Bác, nhưng ai nấy đều khẩn trương, nghiêm túc hoàn thành công việc chuẩn bị với tinh thần biến đau thương thành sức mạnh cho nhiệm vụ mới đang chờ.

Tháng 12 năm 1969, Sư đoàn 3 được lệnh của Quân khu trở lại Bình Định trong khi Bộ tư lệnh chúng tôi đang bàn tính một kế hoạch hoạt động quân sự năm 1970 trên mặt trận Quảng Ngãi.

Thế là lại tạm xa vùng đất và con người cùng chia ngọt sẻ bùi hơn một năm ròng khốc liệt. Cũng vẫn con đường ra đi nay theo nó trở về nhưng cảnh sắc thì đổi thay. Cây rừng ngả nghiêng, đổ gãy, héo úa, mặt đường bị băm bổ cày xới. Đó là kết quả của các chiến dịch tàn phá hành lang, vít lối cửa khẩu của quân thù bằng tối đa bom đạn và chất độc hóa học. Con đường trở nên ngoằn nghèo quanh co, khó đi, thời gian trở về như dài ra, mệt nhọc và nhức nhối hơn.

Cả sư đoàn tạm thời tập kết ở khu vực dốc An Toàn thượng nguồn sông Côn. Không biết từ bao giờ đả thấy anh Đặng Thành Chơn, Bí thư Tỉnh ủy Bình Định và một số cán bộ trong tỉnh đứng trên đỉnh dốc đón các chiến sĩ sư đoàn như đón người thân đi chiến đấu xa trở về. Mừng mừng tủi tủi, anh Đặng Thành Chơn nắm chặt tay tôi, mát chớp chớp để dòng lệ khỏi rơi, nói:

- Được Quân khu thông báo, tụi này ngày nào cũng nhắc đến Sư đoàn Sao Vàng.

- Nhận lệnh là chúng tôi lên đường ngay, nhưng đường về khó đi quá! - Tôi đáp.

Ngay chiều hôm đó, Đảng ủy, Bộ tư lệnh sư đoàn và Thường vụ Tỉnh ủy Bình Định họp liên tịch để bàn kế hoạch phối hợp thực hiện chống phá “bình định” của Khu ủy.

Thay mặt Đảng ủy và Bộ tư lệnh sư đoàn, tôi báo cáo đồng chí Bí thư Tỉnh ủy kết quả đợt hoạt động và sự trưởng thành của đơn vị qua một năm chiến đấu và xây dựng trên chiến trường Quảng Ngãi.