Miền Trung những tháng ngày không quên

[macbupda]

Sang sư đoàn họp, các đồng chí tỉnh ủy là khách mời của sư đoàn. Lẽ nào cứ bài bản cũ sao tiện.

Nghĩ mãi, nghĩ mãi, trằn trọc đến tận khuya vẫn chưa thấy lối ra. Trời gần sáng nghe tiếng nai quang quác gọi đàn mới có tia sáng. Tự trách mình dễ ợt mà không tìm ra.

Trời sáng chưa rõ mặt người, tôi cho gọi đồng chí trưởng ban trinh sát sư đoàn Nguyễn Hồng Quân, người cùng quê Bình Khê với tôi lên giao nhiệm vụ. Chờ sáng rõ đồng chí gọi thêm hai chiến sĩ có trình độ xạ kích khá vào rừng săn thú. Trước khi đi nhớ xuống hậu cần xin hai bộ quần áo, sau khi bắn được thú rừng, mang quần áo đến chỗ đồng bào dân tộc đổi lấy ít sắn tươi về phục vụ hội nghị ngày mai họp, có các anh bên tỉnh ủy sang dự.

Đồng chí trưởng ban trinh sát có “máu” hiếu khách phấn khởi, tự tin:

- Chính ủy cứ yên tâm, bọn em đã đi là có chiến thắng mang về.

- Hy vọng là như vậy - và tôi nhấn mạnh - nhất định phải thắng, giòn giã càng tốt.

Chỉ nửa buổi sáng, đội săn bắn đã mang về hai con voọc (một loại họ nhà khỉ), hai chú kỳ đà và hai gùi sắn mới nhổ, còn tươi, củ mập nhiều bột nộp cho nhà bếp.

Thắng tuy không lớn, tôi thực sự yên tâm như cất được gánh nặng của sự lo nghĩ. Ngay chiều hôm đó bếp trưởng, một chàng trai quê vùng quan họ đưa lên một thực đơn ăn trong hai ngày đều giống nhau:

Sáng:

Bánh bao bột sắn bọc nhân gan voọc xào.

Trưa:

- Súp xương voọc với sắn thái lát.

- Thịt voọc xào lăn, kỳ đà nướng.

- Sắn luộc (thay cơm).

Chiều:

- Súp xương voọc với sắn thái lát.

- Thịt voọc xào lăn, kỳ đà nướng.

- Sắn luộc (thay cơm).

Nhìn bản thực đơn hai bữa giống nhau, với những dòng chữ nắn nót rất học sinh, tôi thực sự yên tâm và thán phục tài chế biến của người lính trong chiến tranh. Họ không chịu tiêu thụ sản phẩm dưới dạng thô khi có điều kiện và khi công tác đối ngoại yêu cầu.

Hội nghị họp đúng vào ngày 2 tháng 9, tạo không khí trang nghiêm, hào hứng. Ai trong giờ phút thiêng liêng này cũng mong muốn mình phải làm một cái gì đó để thiết thực chào mừng ngày Quốc khánh.

Mở đầu cuộc họp, tôi báo cáo kết quả chuyến đi khảo sát thực tế và nói những cảm xúc của mình trong những ngày sống cùng bà con cô bác thôn Tân Phụng, xã Mỹ Thọ.

Phó sư đoàn trưởng Huỳnh Hữu Anh báo cáo dự kiến kế hoạch chuyển đội hình sư đoàn xuống tây và đông Phù Mỹ, một phần tây Phù Cát, bám địch để phản công địch.

Bí thư Tỉnh ủy Bình Định, anh Nguyễn Trung Tín trình bày kế hoạch đấu tranh chính trị nổi dậy diệt ác phá kim trở về làng cũ làm ăn, mở rộng vùng làm chủ, tạo địa bàn đứng chân cho lực lượng vũ trang bám địch, tiến công tiêu diệt sinh lực địch đánh bại âm mưu bình định của chúng.

Cuối cùng hội nghị nhất trí lấy ngày 28 tháng 10 là ngày N mở đầu đợt hoạt động Đông Xuân 1967-1968. Nhưng ngay sau đó, Quân khu điện xuống: củng cố thế đứng phía tây, hoãn đưa lực lượng xuống vùng đông Phù Mỹ.

[macbupda]

Như vậy nghĩa là thế nào? Tập trung lực lượng đánh lớn, nhưng vào đâu, quận lỵ Phù Mỹ hay thị xã Quy Nhơn.

- Cả hai - Sư đoàn trưởng Lư Giang khẳng định.

Ngày N đang tới gần, chúng tôi tranh thủ điều chỉnh lực lượng theo lệnh của quân khu, toàn bộ trung đoàn 2 áp sát tây Phù Mỹ và một phần tây Phù Cát.

Ngày 20 tháng 10, Phó chính ủy Quân khu, anh Đoàn Khuê xuống phổ biến nhiệm vụ cụ thể trong khi Sở chỉ huy đang gấp rút chuẩn bị chuyển quân xuống phía dưới. Anh Đoàn Khuê chấp nhận ý kiến đề nghị của chúng tôi, cùng hành quân với sở chỉ huy xuống địa điểm mới phổ biến một thể.

Từ dốc An Toàn (huyện An Lão), phải qua sáu ngày hành quân đầy vất vả, khuya ngày 26 tháng 10, sở chỉ huy Sư đoàn 3 mới vào tới Cát Sơn (tây huyện Phù Cát). Cuộc họp quán triệt nhiệm vụ được tiến hành tại hang đá Cây Rui (có thể chứa được một tiểu đoàn quân) thuộc dãy núi Hòn Nọc. Thời tiết thật đẹp, trời trong và quang mây. Ngồi trong cái hang thoáng rộng và cao ráo này phóng tầm mắt ra xa, nhìn thấu đến tận làng xã bên đông đường số 1 thuộc các huyện Phù Mỹ, Phù Cát và xa mờ kia là cả một vùng đồng bằng của An Nhơn, Tuy Phước, xa nữa là thị xã Quy Nhơn... Núi Bà vẫn sừng sững hiên ngang trước mặt, rất gần như nhắc nhở những người dự họp về một tội ác trời không dung đất không tha của quân Mỹ - ngụy và lính Nam Triều Tiên đã gây nên trong mùa khô 1966-1967.

Cuộc họp giữa Thường vụ Đảng ủy Sư đoàn 3 và Thường vụ Tỉnh ủy Bình Định với đồng chí Đoàn Khuê bắt đầu lúc 8 giờ ngày 28 tháng 10 năm 1967 trong một hang đá có nhiều tia nắng ban mai chiếu qua cửa hang được thắp sáng, gương mặt những người dự họp hiện lên những nét thanh thản hồ hởi chờ đón một hướng đi mới mà đồng chí phái viên Khu ủy mang đến.

Mở đầu cuộc họp đồng chí Đoàn Khuê nói: Tôi được Thường vụ Khu ủy phái xuống để truyền đạt nhanh với Thường vụ Đảng ủy Sư đoàn 3 và Thường vụ Tỉnh ủy Bình Định về nhiệm vụ quân sự và chính trị trong thời gian tới để các đồng chí chủ động chuẩn bị kế hoạch thực hiện. Đồng chí Đoàn Khuê nói tiếp: Trong Đông Xuân 1967-1968, Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương chủ trương mở một đợt hoạt động lớn, hướng chính là thị xã và thành phố. Trên địa bàn Khu 5, Đà Nẵng và Quy Nhơn là trọng điểm, cả hai nơi này, Thường vụ Khu ủy và Đảng ủy Quân khu chủ trương dùng lực lượng lớn có sư đoàn đủ, hoặc sư đoàn thiếu tiến công đánh chiếm các mục tiêu quan trọng trong thị xã và thành phố để hỗ trợ quần chúng nổi dậy giành chính quyền, vì vậy ngay từ bây giờ đề nghị của các đồng chí có kế hoạch nắm địch, nắm ta, nhất là nắm chắc các tổ chức cơ sở quần chúng, sẵn sàng lãnh đạo quần chúng nổi dậy khi mũi quân sự giành thắng lợi⁽¹⁾.

Không khí cuộc họp trầm lặng ít phút như có điều gì bất ngờ trong nhận thức của những người dự họp. Tiếp đến rộn lên ý kiến trao đổi giữa diễn giả và cử tọa, giữa cử tọa với nhau diễn ra liên tục sôi nổi mà nghiêm túc, lạc quan mà thận trọng, như thầm nhắc nhau phải thực tế? Chủ trương dễ thông suốt, nhưng biện pháp thực hiện thì tranh luận thẳng thắn, chính kiến rõ ràng, không bốc đồng và không né tránh. Những ý kiến tranh luận về một chủ trương chiến lược diễn ra ngày ấy vẫn còn đọng lại trong tiềm thức tôi các ý kiến:

- Tương quan lực lượng lúc này chưa cho phép ta dùng lực lượng có sư đoàn thiếu, sư đoàn đủ tấn công vào thành phố, thị xã được. Ngay trên chiến trường Bình Định lực lượng địch vẫn còn đông (gồm sư đoàn 22 ngụy, sư đoàn Mãnh Hổ (Đại Hàn), lữ đoàn 173 Mỹ - 6 liên đoàn biệt động, gần 40 đại đội bảo an và vài trăm trung đội dân vệ, thanh niên chiến đấu), chúng sẵn sàng chặn các ngả đường ta tiến quân vào thành phố, thị xã.

- Ý kiến cho rằng khi vào hoạt động Đông Xuân 1967-1968, ta đánh lớn khắp nơi, địch ở Bình Định phải đi cứu viện, lực lượng bị dàn mỏng ta sẽ có điều kiện đánh vào thành phố thị xã là không thực tế; vả lại mũi tiến công quân sự phải thực hiện ngay từ giờ đầu, ngày đầu, nếu chờ địch bộc lộ sơ hở là mất thời cơ. Vả lại những tình huống nêu ra đây chỉ mới là phán đoán.

- Dự kiến khả năng có thể có và có thể không nên khả năng bị động đối phó còn nhiều và chắc không thể giành chủ động trong mỗi tình huống được. Vậy lực lượng nào sẽ đánh vào thị xã Quy Nhơn là thích hợp? Chỉ có lực lượng đặc công phối hợp với biệt động và tự vệ mật trong nội thị, nhưng chỉ có khả năng đánh vào một vài mục tiêu và không đủ khả năng chiếm giữ lâu dài. Như vậy không đủ mạnh để hỗ trợ quần chúng nổi dậy. Rõ ràng lực lượng quân sự của ta trên chiến trường Bình Định không đủ sức đánh lớn; chỉ có khả năng tiêu diệt nhỏ, hỗ trợ cho việc củng cố cơ sở chính trị của quần chúng mở rộng vùng làm chủ.

- Lực lượng quần chúng vào tiếp thị trên chiến trường Bình Định ở đâu đến và đi đường nào vào thị xã Quy Nhơn? Họ từ vùng nông thôn, hay thị tứ, thị trấn, hay từ nông thôn các huyện Hoài Nhơn, Phù Cát, Phù Mỹ, theo tỉnh lộ và quốc lộ 1, quốc lộ 19 vào tiếp thị hay bằng biện pháp tập kết bí mật quanh thị xã Quy Nhơn rồi ập vào tiếp thị. Khả năng mỗi huyện huy động được bao nhiêu xã, bao nhiêu đoàn và chất lượng ra sao, ta chưa nắm được cụ thể? Tất cả yếu tố xây dựng kế hoạch huy động quần chúng nổi dậy đều là “nếu”, cái “nếu” ấy lúc này mới “nếu”, nếu có thì mới manh nha, chưa đủ mạnh.

- Trong đánh địch có nêu phương châm tập trung diệt quân ngụy, trung lập quân Mỹ và quân Nam Triều Tiên là không thực tế vì quân Mỹ không thể tự trói tay ngồi xem quân ngụy bị đánh đau.

⁽¹⁾ Ý kiến truyền đạt của đồng chí Đoàn Khuê là dự kiến nội dung cuộc tấn công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968 trên chiến trường Khu 5. Lúc ấy còn giữ bí mật.

[macbupda]

Đồng chí Đoàn Khuê, vốn khiêm tốn và thường nghe nhiều, nói ít và nói ngắn, nên trong cuộc tranh luận này, đồng chí Đoàn Khuê chủ yếu là nghe, có nêu ý kiến tranh luận chứ không kết luận.

Cuối hội nghị, tôi đề nghị đồng chí Đoàn Khuê:

1 - Báo cáo ý kiến của cuộc họp này với quân khu để quân khu chỉ đạo kịp thời cho hoạt động Đông Xuân 1967-1968.

2 - Trong khi chờ đợi ý kiến quân khu, Thường vụ Đảng ủy Sư đoàn 3 và Thường vụ Tỉnh ủy đồng thời xúc tiến hai kế hoạch để khi quân khu duyệt kế hoạch nào đều chủ động:

- Kế hoạch 1 như ý kiến truyền đạt của đồng chí Đoàn Khuê.

- Kế hoạch 2 là đợt hoạt động Đông Xuân 1967-1968 sắp tới là huy động cao nhất sức mạnh tổng hợp quân sự chính trị, ba thứ quân, ba mũi giáp công (quân sự, chính trị, binh vận) trên chiến trường Bình Định, tấn công tiêu diệt và làm tan rã một bộ phận quan trọng sinh lực địch phá hủy phương tiện chiến tranh, hỗ trợ quần chúng nổi dậy giành và mở rộng quyền làm chủ nhiều xã liên hoàn làm phá sản chiến lược “chiến tranh cục bộ” của đế quốc Mỹ.

Đồng chí Đoàn Khuê ghi nhận, hôm sau lên đường về quân khu và nhắc chúng tôi đi khảo sát tình hình lại sẽ có quyết định cuối cùng. Sau cuộc họp công việc đang tiến hành suôn sẻ thì có điện trên quân khu gọi cho chỉ huy Sư đoàn 3 do Tham mưu trưởng Giáp Văn Cương với nội dung “Sư đoàn 3 cần triển khai gấp phương án tấn công lớn vào thị xã Quy Nhơn”.

Là mệnh lệnh khỏi phải bàn, điều cần bàn lúc này là tiến công Quy Nhơn theo hướng nào. Hiện nay bắc tây bắc là đánh vào chỗ rắn của địch. Chỉ còn hướng nam đông nam; nhưng thực tế hướng này thế nào, có thuận lợi, khó khăn gì? chưa ai nắm chắc.

Sau cuộc hội ý nhanh, Bộ tư lệnh sư đoàn quyết định tổ chức đoàn đi khảo sát vùng đông nam Phù Mỹ (Mỹ Thành, Mỹ Chánh và Cát Khánh). Đoàn gồm có tôi, Phó sư đoàn trưởng Huỳnh Hữu Anh, các đồng chí Trắc, trung đoàn phó trung đoàn 2, bộ phận nhẹ sư đoàn bộ (trưởng ban tác chiến, thông tin, trinh sát, trung đội bảo vệ) và tiểu đoàn 1 trung đoàn 2.

Chúng tôi đi theo lộ trình: ngày thứ nhất, 11 tháng 11 từ Cát Sơn ngược phía bắc qua Mỹ Trinh, Mỹ Lộc, nghỉ lại đợi đến 12 giờ 30 khuya từ Mỹ Lộc vượt qua đường 1 đoạn chân bắc Đèo Nhông đến hang đá Mỹ Phong; đêm thứ hai, 12 tháng 11 từ Mỹ Phong thọc xuống Mỹ Thọ vào Tân Phụng nhưng trời sắp sáng chúng tôi phải đóng quân ở khu vực suối đá có nhiều hang hốc có thể ẩn nấp phòng tránh phi pháo địch và chiến đấu khi cần thiết. Tiểu đoàn 1 trung đoàn 2 từ Mỹ Phong xuống thẳng thôn Dương Liễu, Mỹ Thành, đào hầm hào chuẩn bị chiến đấu nếu địch càn quét đánh vào.

Trời sáng dần, không gian tĩnh lặng, nước suối trong vắt róc rách chảy luồn qua kẽ đá, ai cũng thèm được tắm giặt thả sức sau những ngày hành quân lấm bụi, người dính nháp chua chua. Nhưng do yêu cầu nghiêm ngặt giấu quân nên những sinh hoạt đời thường trong tầm với đành cho trôi qua. Sự mệt nhọc đã nhanh hồi phục bởi không gian trong lành của con suối. Chúng tôi đang dự kiến công việc của đêm nay, của ngày mai, ngày mốt thì có tiếng máy bay trực thăng từ tây bắc vọng lại mỗi lúc một gần. Chúng ập đến rất nhanh, đổ một đại đội lính Mỹ thuộc lữ đoàn không vận 173 bịt chặt lối ra của chúng tôi. Lúc đó là 3 giờ chiều ngày 13 tháng 11. Có lẽ chúng tôi đã để lộ, không xóa dấu vết khi bộ phận cuối cùng đi vào, nên giờ đây phải trả giá.

Mỹ đến nhưng không sáp vô, không tiến công, chúng định giở trò gì đây? Từ trong nhìn ra tôi và Phó sư đoàn trưởng Huỳnh Hữu Anh thấy rất rõ địch đang hình thành thế trận bao vây nhiều lớp. Lớp gần suối đá cứ cách năm mét có một lính Mỹ gác; lớp thứ hai, cứ 100 mét chốt một tiểu đội Mỹ; lớp thứ ba, cứ 200 mét có một tổ lính Mỹ, ngoài cùng chúng đặt một chốt chặn. Cứ năm phút chúng lại ném lựu đạn xuống suối chặn đường ra, 10 phút lại bắn pháo sáng. Rõ ràng địch đang khép chặt vòng vây đợi ngày mai là “cất vó” chúng tôi.

[macbupda]

Một cuộc hội ý gồm có tôi, Phó sư đoàn trưởng Huỳnh Hữu Anh, các đồng chí Trắc, trung đoàn phó, Nguyễn Văn Chước, chính ủy trung đoàn bàn cách thoát khỏi vòng vây địch trong đêm nay.

Đánh địch mà ra, không ai đồng ý, cho đây là hành động phiêu lưu, thương vong sẽ không nhỏ, vì ta đâu có sức mạnh, người đã ít lại toàn là lính văn phòng cả. Chỉ còn cách lặng lẽ, bí mật mà ra nhưng ra tất cả hay một số ít ra trước. Cuối cùng chỉ còn hai ý kiến giằng co: Ra hết một lần và ra trước một số ít. Lại trao đổi, lại ý kiến đi, ý kiến lại - số ít ra trước là ai. Mãi 12 giờ khuya mà vẫn chưa ngã ngũ.

Cuối cùng (sau khi trao đổi với Phó sư đoàn trưởng Huỳnh Hữu Anh) tôi kết luận: những người ra trước có tôi, anh Huỳnh Hữu Anh, anh Trắc, trung đoàn phó, đồng chí trưởng ban trinh sát và hai chiến sĩ công vụ liên lạc, có nhiệm vụ điều tiểu đoàn 1 trung đoàn 2 đến giải vây.

Số người và thành phần ra trước như vậy là tạm ổn, một vấn đề khác lại đặt ra cần phải thảo luận nhất trí để mọi người cùng thực hiện, tránh sơ suất không đáng có, địch phát hiện là phức tạp cho cả người ra trước và số ở lại ra sau. Mọi người bằng những động tác kỹ thuật chiến đấu cá nhân đã học, bằng kinh nghiệm thực tế chiến đấu đã đóng góp nhiều ý kiến bổ ích, cuối cùng anh Huỳnh Hữu Anh tóm tắt kết luận thành những động tác cụ thể:

1. Vũ khí cá nhân phải buộc chằng cẩn thận đảm bảo không được rơi, không va chạm dễ gây thành tiếng nổ.

2. Vừa bò vừa quan sát, chờ khi lựu đạn địch nổ mới bò nhanh, 10 mét nằm lại chờ lựu đạn địch nổ lại bò tiếp.

3. Đến trạm gác cuối cùng phải bò thấp như kiểu thằn lằn, ai ra trước trạm gác phải đứng chờ người ra đủ mới đi tiếp. Riêng trưởng ban trinh sát sư đoàn vì đã thạo đường, khi ra khỏi vọng gác, tiếp tục đi càng nhanh càng tốt. Cất đường mà đi tới thẳng thôn Dương Liễu đưa lệnh của sư đoàn điều tiểu đoàn 1 hành quân gấp đến giải vây bộ phận sư đoàn bộ đang bị địch bao vây.

Bạn đọc không thể hình dung được cái phút giây mà cái sống, cái chết cách nhau chỉ một chớp mắt ấy, thần kinh chúng tôi căng nhão đến mức nào, con tim đập nhanh và đập mạnh như muốn văng ra khỏi lồng ngực ra sao? Sau này nhiều lúc nhớ lại cái kỷ niệm vui buồn khó quên ấy tôi càng không cắt nghĩa vì sao chúng tôi lại thoát ra một cách an toàn như vậy. Phải chăng giữa cái tất nhiên và ngẫu nhiên trong cuộc đời chúng tôi hòa nhập - cái tất nhiên là ý chí, là chấp hành nghiêm các động tác thoát hiểm đã thống nhất, và cái ngẫu nhiên như sự tính toán vô hình mà ăn khớp - khi lựu đạn địch phát nổ thì chúng tôi đã kịp nằm xuống.

Đến 4 giờ sáng chúng tôi vượt khỏi vòng vây của quân thù. Đồng chí trưởng ban trinh sát sư đoàn ra trước đang trên đường xuống tiểu đoàn 1 trung đoàn 2. Còn lại năm người chúng tôi cũng định hành quân tiếp xuống dưới đó thì mặt trời đã ló rạng, đành phải đi về phía nam Mỹ Thọ tạm ẩn mình trong bụi rậm bên đường, gần bót gác địch khoảng trên dưới 400 mét. Lại một tình thế hiểm nghèo nữa đến với chúng tôi. Trời sáng, con đường người qua lại rất đông. Qua kẽ lá chúng tôi nhìn thấy cả lính ngụy và lính Mỹ xì xồ. Hàng quán bên đường phát ra tiếng nhạc xập xình và giọng hát rên rỉ, khóc than sướt mướt, giờ đây tôi vẫn còn lõm bõm nhớ đôi câu - tình chết không đợi chờ tình cũ ai nào ngờ, tình yêu! Có cả tiếng loa inh ỏi của bọn tâm lý chiến - tin mới đây, tin mới đây. Quân đồng minh Mỹ và quân lực Việt Nam cộng hòa vừa bắt được hai đại tá Việt cộng, nhưng không nói tên cụ thể. Nghe mà tức, chẳng lẽ đứng dậy nói - hai đại tá đang còn ngồi đây.

Nước không một giọt, cơm không một hạt, cổ khô cháy, ruột gan cồn cào khó chịu, nhưng phải ráng chịu rồi quên dần. Chỉ lo là đồng chí Trắc, trung đoàn phó trung đoàn 2 rất dễ ngủ, đã ngủ là ngáy, đã ngáy là ngáy to. Con người có bộ máy điều hòa giữa hưng phấn và ức chế thật tuyệt, ngủ thức sòng phẳng, phân minh. Nhưng ở cái không gian và thời gian này anh đã làm cho mọi người phút chốc lại lo lắng, căng thẳng. Đập thật khẽ vào người để anh tỉnh, không ngáy. Vừa làm vừa chỉ xuống đường, anh tỉnh và gật đầu - Mỹ đang đi, biết rồi.

[macbupda]

Ở vùng này ngày địch, đêm ta. Đợi đến 8 giờ tối chúng tôi qua đường, tạt vào nhà hàng, mỗi người gọi một tô mì ăn liền cho ấm bụng. Chủ quán biết chúng tôi là bộ đội giải phóng không chịu nhận tiền. Tôi nằn nì - bác nhận giùm, chúng tôi có tiền mà. Dân đây tốt, đa số người mình, ông chủ quán vẻ tự hào.

- Ngày nào các chú giải phóng dưới Dương Liễu cũng lên nhờ tôi mua giùm gạo, mắm.

- Vậy hả. - Tôi nắm tay bác lắc mạnh - Cảm ơn!

Tạm biệt bác chủ quán tốt bụng, theo hướng đông men theo bờ bao ruộng muối, chúng tôi tới thôn Dương Liễu vào khoảng 9 giờ tối.

Cả ngày thấp thỏm mong ngóng thấy chúng tôi còn sống trở về anh em mừng quá vây quanh hỏi chuyện ngày qua sống ở đâu, đã ăn uống gì chưa... rồi cháo cá, ghẹ luộc bưng ra vẫn còn bốc hơi.

- Kiếm đâu ra? - Tôi hỏi.

- Vùng này sẵn và rẻ, chỉ có gạo là hiếm. Vùng cát mà chú. - Đồng chí bếp trưởng đon đả trả lời.

Nghe các đồng chí chỉ huy tiểu đoàn 1 báo cáo trận đánh giải vây hồi sáng càng yên tâm, thanh thản. Địch đang dương dương tự đắc, thì chúng tôi đưa lực lượng súng cối luồn phía sau lưng đội hình địch mà nã đạn vào. Địch hoảng hốt, kêu la, cầu cứu. Ta thừa thắng cho trung liên bắn quét. Máy bay trực thăng chưa kịp hạ cánh bốc quân đã bị trung liên bắn quét, địch càng hoảng sợ bỏ chạy. Hai chiếc trực thăng chưa kịp đỗ bốc quân đã bị ta bắn trọng thương cố lết về Phù Mỹ. Anh em ta rút ra an toàn, chỉ có hai chiến sĩ bị thương nhẹ vào tay.

Giai đoạn gay cấn đã qua, phải bắt tay vào công việc chính. Tôi gọi đồng chí cơ yếu dịch điện gửi qua máy liên lạc vô tuyến mời anh Bảy Hữu, Ủy viên Thường vụ Khu ủy đang ở đông Phù Cát sang làm việc.

Ngày 16 tháng 11 theo điện mời, từ bên Núi Bà anh Bảy Hữu bơi qua một đầm nước sâu và rộng sang Dương Liễu. Tôi báo cáo nhiệm vụ của chuyến đi mong được anh giúp đỡ.

- Sẵn sàng. - Anh Bảy Hữu vui vẻ nhận lời. Được biết anh từ những năm đầu của cuộc kháng chiến chín năm. Anh quê Quảng Nam nhưng lại gắn bó với chiến trường Khánh Hòa. Anh đã có công xây dựng căn cứ Đá Bàn làm chỗ dựa đánh Pháp lâu dài ở bắc Khánh Hòa trong suốt thời kháng chiến chống Pháp cho đến khi Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết.

Trong chống Mỹ anh lại say sưa với công tác vận động quần chúng, từ các cuộc đấu tranh chống âm mưu “tố cộng” thâm độc, chống dồn dân lập ấp chiến lược, khu dinh điền của Mỹ - Diệm. Từ đó anh đề xuất các biện pháp hữu hiệu nhằm thúc đẩy phong trào đấu tranh chính trị trở thành một mũi tiến công trong chiến dịch tổng hợp đánh bại nhiều cuộc hành quân và phản công chiến lược của địch ở chiến trường Khu 5.

Hai chúng tôi say sưa làm việc suốt cả ngày 16 tháng 11. Những điều anh hiểu là những điều tôi muốn biết, đã khiến buổi làm việc như là cuộc trao đổi tâm tình, thoải mái và cởi mở, qua những đối thoại ngắn, mà rõ:

- Có thể đưa đội hình Sư đoàn 3 vào đánh thị xã Quy Nhơn qua đường Cát Khánh - Núi Bà được không?

- Đưa lực lượng lớn qua bên ấy là khó vì Núi Bà đã trải qua một đợt đánh phá ác liệt của quân Mỹ và Nam Triều Tiên, nhà cửa, vườn tược, đồng ruộng bị chất độc hóa học tan hoang, dân không có gạo ăn. Hiện vẫn còn một trung đoàn quân Nam Triều Tiên đứng chân ở ngã ba chợ Gồm, không dễ gì có thể an toàn vượt qua.

- Vai trò đặc công và biệt động đánh vào thị xã Quy Nhơn?

- Có khả năng đánh chiếm các mục tiêu quan trọng nhưng giữ thì khó.

- Phong trào quần chúng thế nào, lực lượng tham gia nổi dậy được bao nhiêu?

- Cát Hanh được vài trăm, Tuy Phước khó vì sư đoàn Mãnh Hổ đang đứng chân ở đó.

- Phong trào nổi dậy của quần chúng ở thị xã Quy Nhơn?

- Có nhưng áp lực quân sự phải mạnh, đánh là phải chiếm những mục tiêu quan trọng trong một thời gian nhất định, chứ đánh mà rút thì nổi dậy khó vì không có chỗ dựa.

- Phong trào quần chúng bên Phù Mỹ ?

- Mỹ Hiệp, Mỹ Lộc ít; Mỹ Trinh khoảng vài nghìn người.

- Cơ sở và vai trò binh vận trong ba mũi giáp công?

- Thị xã Quy Nhơn cơ sở nội tuyến là sĩ quan cấp đại úy, các quận lỵ An Nhơn, Phù Cát có nhưng còn ít và yếu.

[macbupda]

Kết thúc một ngày làm việc đầy hứng khởi, tất cả những điều cần tìm, thuận hay nghịch, được hay không đều rút ra từ những điều anh Bảy Hữu nói. Ở anh chất lãng mạn cách mạng rất cao, anh nhìn nhận, đánh giá thực tiễn bao giờ cũng cao hơn nó biểu hiện, bởi anh có cái nhìn chiều sâu, cái nhìn phát triển, do chính sự từng trải và gắn bó với thực tiễn gần như trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình với lĩnh vực mà anh được phân công.

Biết những điều tôi hỏi có liên quan đến việc tổ chức những trận đánh sau đó, đến thành bại sau đó, đến sự phải trả giá máu xương chiến sĩ sau đó nên anh chỉ nói những việc đang có, chứ không nói xu hướng phát triển và manh nha của sự việc.

Anh vui vẻ nhận lời ở lại dự bữa cơm dã ngoại với đơn vị. Suốt bữa anh tấm tắc khen cháo cá và bánh xèo quá ngon.

Trăng thượng tuần vừa nhú, chúng tôi tạm biệt nhau. Anh Bảy Hữu ngược lên Mỹ Phong, Mỹ Đức bắc quận lỵ Phù Mỹ. Còn tôi quẹo bắc sang Tân Phụng làm tiếp một số việc.

Nắm chặt tay anh, tôi hơi bốc:

- Hẹn gặp anh tại thị xã Quy Nhơn!

- Hy vọng là như vậy. - Anh dè dặt nói.

Đến ngày 18 tháng 11 đoàn chúng tôi từ Tân Phụng qua Mỹ Thành ven bắc Mỹ Chánh, qua bắc Mỹ Hòa men theo bắc Diêm Tiêu, bắc núi Nùng về Mỹ Trinh - nơi sở chỉ huy sư đoàn đang ở đó.

Đến 5 giờ sáng ngày 19 tháng 11, trời sáng đoàn chúng tôi phải vào trú tạm các lũy tre của bắc Mỹ Chánh, phải trải qua một ngày căng thẳng.

Ngày 20 tháng 11 năm 1967 đoàn khảo sát chúng tôi về tới chỉ huy sở sư đoàn.

Ngay tối hôm đó tôi điện báo cáo kết quả chuyến đi với Bộ tư lệnh Quân khu và cá nhân đồng chí Đoàn Khuê. Trong nội dung báo cáo với quân khu và đồng chí Đoàn Khuê, tôi khẳng định dứt khoát là không thể dùng sư đoàn thiếu hoặc sư đoàn đủ tấn công vào thị xã Quy Nhơn được.

Trong tháng 12 năm 1967, sư đoàn vừa chờ đợi ý kiến phê duyệt của quân khu vừa đồng thời tiến hành chuẩn bị theo hai phương án nói trên. Nhưng trong hành động cụ thể chúng tôi để nhiều tâm trí chuẩn bị cho phương án 2 để khi trên có quyết định, phương án 2 không bị động, vì tôi tự cho rằng sau hai lần đi nghiên cứu chiến trường, tôi thấy phương án 1 dứt khoát không thể thực hiện được.

Đầu tháng 1 năm 1968 quân khu điện thông báo cho sư đoàn hủy bỏ phương án 1. Sau này khi tổng kết đánh giá kết quả cuộc tấn công và nổi dậy Tết Mậu Thân ở quân khu tôi được biết là bản thân đồng chí Đoàn Khuê sau khi đi kiểm tra chiến trường Bình Định tháng 10 năm 1967 về quân khu, trong quá trình tham gia xây dựng kế hoạch tấn công và nổi dậy Đông Xuân 1967-1968 là người tích cực đấu tranh trong Khu ủy để xác định phương án tối ưu. Đồng chí Đoàn Khuê đã phân tích phê phán tư tưởng, quan điểm ảo tưởng hy vọng trung lập được Mỹ và Nam Triều Tiên và tư tưởng ảo tưởng giành chính quyền trong Tết Mậu Thân 1968.

Tranh thủ giờ phút nghỉ ngơi, tôi ngả mình trên cái võng gắn bó, tận hưởng phút giây thư giãn, cả chút thanh thản, tự hào về bước đi của Sư đoàn 3 trong Hè Thu vừa qua.

Sau cuộc khảo sát của chúng tôi trong cuối tháng 10 và đầu tháng 11 năm 1967, được Thường vụ Đảng ủy Sư đoàn 3 quyết định phải xuống núi, là một quyết định táo bạo và chính xác, bởi nếu không như thế thì đến một lúc nào đó sẽ không còn đất đứng nữa.

Đưa lực lượng xuống đồng bằng, xuống vùng sâu, dựa vào dân, bám vào dân để tồn tại nhờ đó mà có những trận đánh mới xuất hiện sau một thời gian yên ắng như: Ngày 17 tháng 8 trung đoàn 22 đồng loạt tiến công bảy vị trí địch ở quận lỵ Bồng Sơn, thị trấn Tam Quan (Hoài Nhơn); cùng ngày đại đội đặc công (trung đoàn 12) phối hợp với lực lượng địa phương tiến công quận lỵ Phù Mỹ, làm chủ một đêm, diệt hầu hết bọn tề điệp ở các xã Mỹ Tài, Mỹ Thọ...; ngày 27 tháng 8, trung đoàn 2 tiêu diệt 210 lính Mỹ ở Cát Sơn (tây Phù Cát) v.v...

[macbupda]

Những trận thắng mùa Thu năm 1967 của Sư đoàn 3 đã tạo được địa bàn trong lòng địch. Ngược lại nhờ có hỗ trợ tiến công quân sự của sư đoàn, phong trào địa phương cũng có bước phát triển mới. Hàng loạt xã, thôn ở các huyện Hoài Ân, Hoài Nhơn, Phù Mỹ, Phù Cát đã giữ vững được phong trào. Thời cơ chuẩn bị cho những trận đánh tập trung lớn hơn, tiêu diệt sinh lực địch lớn hơn đã mở ra trước mắt.

Nhưng tôi cũng thực sự băn khoăn, trăn trở về bước đi sắp tới của sư đoàn sẽ diễn ra như thế nào. Thời điểm của Đông Xuân 1967-1968 đang tới gần mà vẫn chưa thấy động tĩnh gì. Công việc chuẩn bị cho đợt hoạt động mới vẫn chưa có định hướng thống nhất, nên tuy vất vả mà vẫn như công dã tràng. Mặc dầu Quân khu đã hai lần điện cho sư đoàn hoãn đưa lực lượng xuống đông Phù Mỹ; ráng chuẩn bị gấp phương án đánh lớn thị xã Quy Nhơn. Rồi anh Đoàn Khuê, Phó chính ủy Quân khu xuống trực tiếp phổ biến chủ trương mới về đợt hoạt động Đông Xuân với ý tưởng lớn và táo bạo. Những người dự họp hôm ấy đã trao đổi ý kiến thẳng thắn, khẳng định và phủ định đan xen nhau. Có ý kiến cho ta đủ mạnh, thực hiện dùng lực lượng lớn tiến công thị xã Quy Nhơn, hỗ trợ nhân dân nổi dậy giành chính quyền. Ý kiến khác ngược lại - lúc này ta chưa đủ điều kiện. Đến nay đã hơn một tháng trôi qua kể từ ngày anh Đoàn Khuê trở lại quân khu, sư đoàn vẫn không nhận được hồi âm, kết luận đúng sai như thế nào về hai ý kiến khác nhau nói trên. Lại nữa, báo cáo kết quả chuyến đi khảo sát đông nam Phú Mỹ đã khẳng định rằng không thể đưa lực lượng lớn tiến công thị xã Quy Nhơn bằng con đường Núi Bà - Phù Cát được, sư đoàn cũng chưa nhận được ý kiến nhận xét của quân khu.

Linh cảm như mách bảo với tôi rằng tất cả những việc dường như là “khó hiểu” trên đây đang ẩn chứa sự chuẩn bị triển khai cho một đợt hoạt động có tầm chiến lược quan trọng, có tác động đến toàn bộ guồng máy quân đội mà giờ đây vẫn chưa thể nói ra được chỉ vi lý do đơn giản, ai cũng thấy - đó là “bí mật” quân sự.

Tôi đem cái linh cảm mách bảo trên đây trao đổi với các đảng ủy viên sư đoàn và các thành viên Bộ tư lệnh sư đoàn, các đồng chí đồng ý với tôi và còn bổ sung thêm những điều mà các đồng chí tự hiểu ngầm. Thế nghĩa là không chóng thì chày chủ trương mở đợt hoạt động mới sẽ được phổ biến đến chúng ta, để có định hướng chuẩn bị. Vậy thì ngay từ bây giờ nếu cái gì đó, việc làm nào đó có liên quan, thì cần triển khai chuẩn bị dần, để giảm mức thấp nhất cái bị động.

Chúng tôi thống nhất hai việc cần làm: mở một đợt sinh hoạt chính trị sâu rộng trong toàn sư đoàn, song song với tổ chức một đợt hoạt động quân sự để giành địa bàn ở vùng sâu.

Trong đợt sinh hoạt chính trị, nhiều đơn vị tìm ra các hình thức sinh hoạt nhẹ nhàng, sinh động mà hiệu quả nâng cao nhận thức trách nhiệm chính trị của mỗi người, làm chuyển biến hành động thực tế trong công tác và học tập hàng ngày, trong chức trách mình được giao. Trung đoàn 12 ở sâu nhất (giáp Quy Nhơn) dấy lên phong trào “tình nguyện vào đội quyết tử”, đội “Xung kích Ngô Mây”⁽¹⁾ do trung đoàn trưởng Nguyễn Duy Hồng làm đội trưởng. Các chiến sĩ muốn trở thành chiến sĩ xung kích Ngô Mây đều phải làm đơn và phải tuyên thệ trước cờ.

Cuộc sinh hoạt Chính trị tạo thêm cái nền cho cuộc vận động lập công diễn ra sau đó, tuy ngắn nhưng hiệu suất chiến đấu cao. Ngày 15 tháng 12, tiểu đoàn 6 trung đoàn 12 đã táo bạo theo tinh thần Ngô Mây đột nhập vào trường huấn luyện Gò Trạm, tiêu diệt 150 sĩ quan và học viên sĩ quan; tiểu đoàn 5 bất ngờ tiến công thị trấn Đập Đá (An Nhơn) diệt một trung đội dân vệ, bắt sống một trung đội dân vệ khác. Chiến sự loang ra nhiều nơi, uy hiếp trực tiếp bắc và tây bắc thị xã Quy Nhơn.

Ngày 24 tháng 12, đại đội 52 tiểu đoàn 5 đã thực hành một trận tao ngộ cực kỳ mưu trí và dũng cảm tại chân Núi Bà; diệt gọn một đại đội quân Nam Triều Tiên. Đây là một trận đánh xuất sắc, một đại đội ta diệt một đại đội địch trong một tình thế vô cùng khó khăn. Trước khi xảy ra trận đánh, tiểu đoàn 5 đang trong tình trạng thiếu gạo, thiếu thuốc nghiêm trọng. Từ chỗ mỗi người mỗi ngày một lon gạo, tới chỗ 10 người một ngày một lon gạo. Riêng đại đội 52 hôm đó chỉ còn một lon gạo rang dành cho những đồng chí đau yếu. Trong điều kiện thiếu đói cực kỳ nghiêm trọng, các chiến sĩ ta vẫn đánh thắng đối tượng thuộc loại sừng sỏ, trên một địa hình trống trải, trong một tình thế không được chuẩn bị trước. Ngẫu nhiên gặp nhau, bên nào có bản lĩnh chiến đấu vững vàng, mưu trí linh hoạt tinh khôn hơn là bên ấy thắng.

Ngày 19 tháng 1 năm 1968 (trước 6 ngày lệnh tiến công và nổi dậy mới được phổ biến chính thức đến cán bộ cấp trung đoàn), tiểu đoàn 6 trung đoàn 12 được lệnh tiến công thị trấn Đập Đá lần thứ hai và tiêu diệt bọn địch giữ cầu Xi-ta, sau đó ba ngày trụ bám đánh địch ở làng Phương Danh cho đến ngày 23 tháng 1 năm 1968 mới rút.

Đây là những trận đánh tạo thế đứng chân ở vùng sâu của sư đoàn trước khi cuộc Tổng công kích, Tổng khởi nghĩa mùa Xuân năm 1968 bắt đầu.

⁽¹⁾ Ngô Mây quê Phù cát, Bình Định, người anh hùng ôm bom ba càng lao vào đội hình địch trên đường 19 trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

[macbupda]

*
*   *

Điều mà linh cảm mách bảo tôi đã trở thành hiện thực. Công sức mà cán bộ, chiến sĩ Sư đoàn 3 vất vả, gian truân trong ngày Hè, ngày Thu vừa qua đã không uổng. Từ tít miệt rừng xanh kiên quyết xuống núi, bám dân đánh địch để có thế đứng gần trùng hợp với yêu cầu mới đã thật đúng hướng.

Những ý kiến trao đổi hào hứng, thẳng thắn đến gay gắt ở hang Cầu Rui, Hòn Nạc (Cát Sơn - Phù Cát); những chuyến đi khảo sát vùng đông Phù Mỹ hồi tháng 8 và đông nam Phù Mỹ hồi tháng 11 của Sư đoàn 3 là những việc chuẩn bị thực hiện ý tưởng Hội nghị Bộ Chính trị tháng 10 “tranh thủ giành thắng lợi cao nhất”, đồng thời cũng là những đóng góp thực tiễn sống động để Thường vụ Khu ủy và Bộ tư lệnh Quân khu có thêm căn cứ hình thành kế hoạch tổng thể - Kế hoạch tiến công Tết Mậu Thân vừa thể hiện cái chung, vừa chứa đựng cái riêng - nét đặc thù của Quân khu 5 lúc đó⁽¹⁾.

Ngay từ tháng 7, lãnh đạo khu đã chia địa bàn Khu 5 thành bốn hướng tiến công: Hướng Quảng Đà, hướng Bình Định (bao gồm An Khê), hướng Tây Nguyên và hướng Phú Yên - Khánh Hòa. Thường vụ Khu ủy và Đảng ủy Quân khu xác định Đà Nẵng và Quy Nhơn là hai trọng điểm của cuộc Tổng công kích - Tổng khởi nghĩa, cần tập trung lực lượng lớn cỡ sư đoàn đủ hoặc sư đoàn thiếu tiến công đánh chiếm các mục tiêu quan trọng hỗ trợ quần chúng nội thị nổi dậy khởi nghĩa giành chính quyền, ở hướng Quảng Đà, Quân khu đã cho thành lập Mặt trận 4 bao gồm toàn bộ lực lượng vũ trang của tỉnh đội Quảng Đà, thành đội Đà Nẵng và một số đơn vị bổ sung của quân khu. Trước cuộc Tổng tiến công và nổi dậy, mặt trận được tăng thêm hai trung đoàn pháo binh, một trung đoàn bộ binh từ miền Bắc mới hành quân vào.

Ở hướng Bình Định, Quân khu cũng có ý định tương tự, dự kiến sẽ tăng thêm một số đơn vị hỏa lực và đặc công và thành lập mặt trận Bình Định để chỉ huy chung. Anh Nguyễn Chánh - Phó tư lệnh, anh Đoàn Khuê - Phó chính ủy Quân khu giữ chức chỉ huy trưởng và chính ủy mặt trận Bình Định. Nhưng do nhiều lý do; và sau chuyên đi hồi tháng 10 của anh Đoàn Khuê vào phổ biến nhiệm vụ, được nghe Sư đoàn 3 và Tỉnh ủy Bình Định phản ảnh về những khó khăn thực tế nêu ý định thành lập Mặt trận Bình Định được thay bằng hai khu vực bắc Bình Định và nam Bình Định, mỗi khu vực có một bộ phận phụ trách riêng⁽²⁾.

Ngày 20 tháng 1 năm 1968, Bộ tư lệnh Quân khu chính thức thông báo lệnh Tổng công kích - Tổng khởi nghĩa đồng loạt trên toàn chiến trường miền Nam, nhằm tiêu diệt và làm tan rã tuyệt đại bộ phận quân ngụy đánh đổ ngụy quyền các cấp, giành toàn bộ chính quyền về tay nhân dân và ngày 25 tháng 1, Bộ Tư lệnh sư đoàn được phép phổ biến lệnh này tới các trung đoàn, các đơn vị trực thuộc.

Mặc dầu đã được chuẩn bị tư tưởng, nhưng khi nhân lệnh chúng tôi vẫn vừa ngỡ ngàng vừa lâng lâng phấn khởi, vì cuộc chiến đấu đã chuyển sang một bước ngoặt mới, sang trang mới. Các anh Lư Giang, Huỳnh Hữu Anh cũng đều có suy nghĩ như tôi.

⁽¹⁾ Những điểm chính phương án tiến công Tết Mậu Thân của Khu 5:
- Các sư đoàn chủ lực ở chiến trường miền núi và vùng giáp ranh kéo Mỹ và chủ lực ngụy ra, tiêu diệt và đánh thiệt hại nặng một số lữ đoàn, trung đoàn, kìm giữ phần lớn các đơn vị cơ động của chúng tại đó, tạo điều kiện thuận lợi cho công kích và khởi nghĩa ở thành thị.
- Các đơn vị pháo binh và đặc công đồng loạt đánh phá các sân hay, bến cảng, kho tàng, trận địa pháo, sở chỉ huy và trung tâm thông tin, phá hủy phần lớn phương tiện chiến tranh, làm tê liệt các sân bay, bến cảng, hệ thống chỉ huy, tiếp vận của địch.
- Ở Đà Nẵng, Quy Nhơn, Nha Trang: sử dụng các đơn vị, bộ binh, biệt động, tự vệ mật đồng loạt đánh chiếm một số mục tiêu then chốt để hỗ trợ cho quần chúng ở nông thôn vào kết hợp với lực lượng quần chúng trong thành thị khởi nghĩa giành chính quyền. Lấy khởi nghĩa của quần chúng giành chính quyền là chính.
- Ở các thị xã Hội An, Tam Kỳ, Quảng Ngãi, Phú Yên: kết hợp giữa đòn tiến công của lực lượng khởi nghĩa của nhân dân tại chỗ và từ nông thôn vào, tiêu diệt địch, đánh sập bộ máy ngụy quyền và thành lập chính quyền cách mạng.
- Các thị xã Kon Tum, Plây Cu, Buôn Ma Thuột: chủ yếu đòn tiến công quân sự để giải phóng.
⁽²⁾ Phụ trách mặt trận bắc Bình Định có Sư đoàn trưởng Sư đoàn 3 Lư Giang chỉ huy trưởng, Bí thư Tỉnh ủy Bình Định, Nguyễn Trung Tín chính ủy.
Phụ trách mặt trận Quy Nhơn do anh Nguyễn Xuân Hữu, Thường vụ Khu ủy, anh Đặng Thành Chơn, Khu ủy viên phụ trách. Đồng chí Nguyễn Xương, Tỉnh đội trưởng Bình Định trực tiếp chỉ huy lực lượng vũ trang tiến công thị xã Quy Nhơn.

[macbupda]

Dựa vào kế hoạch tổng tiến công và nổi dậy chung của Quân khu, vào ý kiến trao đổi với các anh bên Thường vụ Tỉnh ủy, Đảng ủy và Bộ tư lệnh sư đoàn họp thống nhất phương án tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân trên chiến trường Bình Định:

1. Tiến công kết hợp với nổi dậy ở hai khu vực thị xã Quy Nhơn và huyện Hoài Nhơn, trong đó thị xã Quy Nhơn là trọng điểm, ở đây sư đoàn bố trí trung đoàn 12 đứng vòng ngoài (An Nhơn) hỗ trợ 3 tiểu đoàn bộ đội địa phương tỉnh và các lực lượng chính trị của mặt trận nam Bình Định tiến công và nổi dậy trong thị xã Quy Nhơn.

2. Sử dụng sư đoàn thiếu (trung đoàn 12) tiến công giải phóng quận lỵ Phù Mỹ, hỗ trợ quần chúng nổi dậy giải phóng nông thôn và sẵn sàng nhập thị.

Trong quá trình xây dựng phương án trên có hai vấn đề nêu ra: một là, cần mở rộng mục tiêu tiến công, ngoài thị xã Quy Nhơn, Phù Mỹ, Hoài Nhơn là Đức Phổ nam Quảng Ngãi; hai là, khả năng cô lập quân Mỹ, quân Nam Triều Tiên, kìm hãm chúng tại các căn cứ lớn.

Hai vấn đề nêu trên, thì mở rộng mục tiêu tiến công được trao đổi, thảo luận khá sôi nổi. Phía khẳng định cần phải mở rộng mục tiêu tiến công ra nam Quảng Ngãi vì ở đó trung đoàn 22 đang đứng chân không phải điều động lực lượng phức tạp, vừa diệt địch tại chỗ vừa câu viện địch đến để tiêu diệt, như vậy bắn một mũi tên trúng hai đích, tạo thuận lợi cho việc giải phóng quận lỵ Phù Mỹ. Phía phủ định cho rằng lực lượng ta có hạn, mở rộng mục tiêu tiến công lực lượng càng bị dàn mỏng, phân tán sự điều hành chỉ huy, dẫn đến không có mục tiêu nào của địch bị tiêu diệt, vì không nơi nào ta chiếm ưu thế lực lượng.

Xét thấy thời gian trao đổi đã kéo dài, ý kiến nêu ra đã cạn, không có gì mới, nên tôi đề nghị biểu quyết. Chỉ có hai người trong số mười người đồng ý mở rộng mục tiêu tiến công.

Hầu hết những người dự họp đều cho rằng đề ra khẩu hiệu cô lập quân Mỹ, quân Nam Triều Tiên là không thực tế. Nhưng kìm hãm Mỹ và quân Nam Triều Tiên không những có khả năng mà trong thực tế ta đã thực hiện trong các trận đánh trước đó.

Phương án chuẩn bị mũi tiến công chính trị Tết Mậu Thân cũng được khẩn trương tiến hành. Cán bộ phụ trách được gấp rút tăng cường cho các hướng trọng điểm. Các tỉnh ủy viên nữ được điều về tăng cường cho thị xã Quy Nhơn, ở những nơi phong trào mạnh như Hoài Nhơn, Phù Mỹ, Cát Hanh (Phù Cát), một số xã ở huyện An Nhơn, Tuy Phước, đội quân “đấu tranh chính trị” được tổ chức thành từng đội 100 người, thành từng cụm 500 người. Đội quân chính trị với số lượng 272 nghìn người được tổ chức thành 590 đội. Từ những ngày trước tháng 12, đội quân này đã được trang bị gậy gộc, dao liềm, cờ băng, khẩu hiệu, lời kêu gọi... có nơi còn xây dựng kế hoạch phối hợp với mũi tiến công quân sự thực hiện nổi dậy khởi nghĩa giành chính quyền⁽¹⁾, v.v...

Ngày 29 tháng 1, các lực lượng tiến công và nổi dậy trên mặt trận bắc, nam Bình Định đã vào vị trí tập kết. Nhưng Bộ tư lệnh sư đoàn vẫn đang hồi hộp theo dõi cuộc hành quân trở về của trung đoàn 22. Từ nam Quảng Ngãi, đông Hoài Nhơn, trung đoàn chia làm hai đường tiến về Phù Mỹ. Một cánh đi từ núi xuống, một cánh khác từ biển vào. Nhưng vì phải luồn lách qua nhiều vị trí địch, trung đoàn 22 (trừ tiểu đoàn ở Hoài Nhơn) đã không đến kịp ngày nổ súng. Trong khi đó, các chiến sĩ trung đoàn 2 do trung đoàn trưởng Trần Ngọc Sơn, chính ủy Lê Huân chỉ huy đã vào tới vị trí chiếm lĩnh, chuẩn bị nổ súng tiến công giải phóng quận lỵ Phù Mỹ.

⁽¹⁾ Đội quân khởi nghĩa của huyện Phù Mỹ có 15.357 người biên chế thành 54 đại đội, chia thành hai cánh:
- Cánh 1 (chủ yếu) gồm quần chúng các xã Mỹ An, Mỹ Thọ, Mỹ Thành tập trung về Hưng Lạc (Mỹ Thành) ngoài cán bộ hợp pháp chỉ huy, còn có ba huyện ủy viên thường vụ cử vào dưới danh nghĩa quần chúng trực tiếp chỉ đạo quần chúng tiến vào chiếm lĩnh các trụ sở quận lỵ, chi khu quân sự, chi công an, chi thông tin, v.v...
- Cánh 2 gồm quần chúng các xã Mỹ Thắng, Mỹ Lộc, Mỹ Phong tập trung ở thôn Vân An hợp cùng đồng bào thôn Trà Quang truy quét bọn tề điệp. Các xã còn lại tiến công địch, sẵn sàng nhập thị, v.v...

[macbupda]

Hai mươi bốn giờ ngày 30 tháng 1 năm 1968, tức đêm 29 Tết Mậu Thân, trung đoàn 2 đã cắt xong hai lớp rào kẽm gai. Hỏa lực cối, ĐKZ lần lượt đưa vào vị trí chuẩn bị nổ súng thì sở chỉ huy sư đoàn nhận lệnh khẩn của Bộ tư lệnh Quân khu - hoãn nổ súng đến đêm mai⁽¹⁾.

Tình hình thật bất ngờ!

Bộ tư lệnh sư đoàn hội ý bàn cách xử trí, thì chuông điện thoại réo liên hồi.

Sư đoàn trưởng cầm ống nghe. - Tôi đ... ây, t... ôi đây, Lư... Gi...ang đây, ừ, ừ trên này đang bàn xong sẽ trả lời ngay. Rồi anh bỏ máy vẻ ngờ vực:

- Có chắc là đêm mai mọi việc sẽ suôn sẻ.

Biết trung đoàn 2 đang có những khó khăn, nằm sát địch rất dễ bị lộ, mà lộ trong tình huống nằm phơi mình ngoài đồn địch nếu chúng phát hiện thì nguy hiểm sẽ đến một cách khôn lường, thương vong lớn là điều khó tránh nhưng đánh hay rút cũng phải có sự bàn bạc thống nhất.

Cuộc trao đổi trong Bộ tư lệnh sư đoàn diễn ra không kém phần sôi nổi. Khuynh hướng chung lúc đầu đều cho rằng đã vào đến đây mà rút ra là bỏ mất cơ hội diệt địch, sau đó sẽ khó có thể gặp lại. Rút ra lúc này thật tiếc. Nhưng cũng có ý kiến băn khoăn phân vân giữa ở lại và rút ra, không biết nên thế nào, ở lại là vô kỷ luật, rút ra là chấp hành mệnh lệnh!

Tôi đồng tình với loại ý kiến thứ hai và khẳng định:

- Ở lại chiến đấu là thể hiện tinh thần quyết tâm vượt khó để tiêu diệt sinh lực địch là đáng khích lệ. Không có quyết tâm sẽ không có cái gì hết. Nhưng rút là thể hiện tinh thần nghiêm chỉnh chấp hành kỷ luật của cấp trên. Nghiêm chỉnh chấp hành mệnh lệnh cũng là một điều kiện tạo nên sức mạnh của quân đội. Lúc này ta đang xây dựng ý thức tổ chức kỷ luật, tinh thần nghiêm túc chấp hành mệnh lệnh là phục vụ cho tập trung lực lượng đánh lớn. Không có ý thức tổ chức kỷ luật cao, không thể có hiệp đồng binh chủng đánh lớn và tiêu diệt lớn quân địch.

Cũng phải mất hơn một giờ sau đó chúng tôi mới có sự thống nhất cao. Và Sư đoàn trưởng Lư Giang mới cầm máy điện thoại dõng dạc ra lệnh - Trung đoàn 2 khẩn trương tổ chức cho bộ đội rút khỏi quận lỵ Phù Mỹ về thôn Bình Trị trước sáng, và có kế hoạch đánh địch phản kích.

Sau này khi kết thúc đợt hoạt động Tết Mậu Thân về hậu cứ tổng kết, trung đoàn trưởng trung đoàn 2 Trần Ngọc Sơn thuật lại cái giờ phút thật bất ngờ ấy - biết rút ra sẽ bị lộ và đêm mai khó có thể thực hiện nhiệm vụ được giao nên tôi phải báo về sư đoàn hỏi lại cho chắc chắn. Sau đó là giờ phút đang từ thế chủ động tiến công biến thành bị động rút lui. Tai lúc nào cũng áp vào máy nghe động tĩnh từ phía đầu dây bên kia, cơ thể trong trạng thái bất động, muỗi đốt không dám động đậy, nhất là phải nhịn ho càng khó chịu hơn. Trận địa vẫn im tiếng súng mà đầu óc chúng tôi cứ căng nhão, đợi lệnh...

Ở phía nam tỉnh lúc này, theo kế hoạch hiệp đồng chung, đến giờ nổ súng, cơ sở trong thị xã đưa ô tô và lực lượng quần chúng ra đón bộ đội tỉnh nhập thị. Nhưng một tình huống bất ngờ xảy ra. Sắp đến giờ nổ súng thì đồng chí Nguyễn Khuông, Ủy viên Thường vụ Tỉnh ủy, Bí thư thị ủy Quy Nhơn bị địch bắt. Kế hoạch hiệp đồng với bên ngoài không thực hiện được. Trước tình huống đột xuất này, Thường vụ Tỉnh ủy chỉ định đồng chí Tô Đình Cơ, Ủy viên Thường vụ Tỉnh ủy phụ trách hướng tiến công thị xã Quy Nhơn.

⁽¹⁾ Theo tính toán năm ấy, ngày mồng một Tết âm lịch Mậu Thân của ta là ngày 30 tháng 1 năm 1968, trong khi đó Sài Gòn vẫn giữ lịch cũ (tức ngày 31 tháng 1 năm 1968). Thực hiện lệnh của Bộ Tổng tham mưu, Quân khu điện các đơn vị lùi thời gian nổ súng một ngày để phối hợp toàn Miền.