3. Người đề xuất Kế hoạch Nava là ai?

Đó là Hăngri Nava, lúc đó là Tổng chỉ huy quân đội viễn chinh Pháp ở Đông Dương. Nava sinh ngày 31 tháng 7 năm 1898 tại Aveyron, mẹ thuộc dòng dõi của Thống chế Muyara nổi tiếng dưới thời Napôlêông, bố là giáo sư chủ nhiệm khoa Văn trường Đại học Toulouse. Nava là một viên tướng được giới quân sự Pháp đánh giá là “đặc biệt tài ba”, “rất thông minh và sáng suốt”, người được coi là có “nhãn quan chiến lược”, “khả năng chịu đựng những đòn dữ dội và bất ngờ” và có “những đức tính riêng biệt của người chỉ huy quân sự và sự nhạy bén về chính trị”. Nava còn có một ưu thế đặc biệt quan trọng là ông ta đã quen làm việc với người Mỹ và được người Mỹ ưa chuộng.

4. Trước khi sang Việt Nam, Nava đã từng giữ những cương vị gì? Khi sang Việt Nam, ông ta có nhiệm vụ gì?

Năm 18 tuổi, Nava được vào học tại Trường quân sự Xanh Xia nổi tiếng thế giới. Năm 19 tuổi là sĩ quan tham gia chiến đấu trên mặt trận Pháp từ tháng 5 năm 1917 đến khi kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1918). Sau đó, Nava phục vụ ở Xyri (lúc đó đang là thuộc địa của Pháp) trong hai năm, chiến đấu chống lại cuộc nổi dậy của người Arập. Từ năm 1930 đến năm 1934, Nava tham gia bình định tại Marốc (thuộc địa của Pháp vào thời gian đó). Năm 1937, Nava làm việc ở Phòng quân báo và từ năm 1938 tới năm 1940 lãnh đạo phân ban Đức ở phòng này. Trong thời gian nước Pháp bị phátxít Đức chiếm đóng, Nava làm công tác tình báo cho lực lượng kháng chiến. Tháng 11 năm 1944, Nava là chỉ huy trưởng trung đoàn cơ giới trinh sát - trung đoàn Xpahi số 5, chỉ huy một khu vực ở Angiêri rồi làm việc tại Bộ tham mưu Pháp ở Đức và được đề bạt làm sư trưởng sư đoàn thiết giáp số 5 tại đây. Sau đó, Nava được phong chức Tham mưu trưởng Bộ Tư lệnh lục quân Trung Âu thuộc Khối quân sự Bắc Đại Tây Dương.

Ngày 18 tháng 5 năm 1953, Hăngri Nava rời Paris sang Việt Nam. Nhiệm vụ của ông ta là nghiên cứu tình hình Đông Dương trong vòng một tháng, sau đó quay về Paris đệ trình với Chính phủ Pháp một chương trình hành động cụ thể nhằm thay đổi tình hình ở Đông Dương, buộc đối phương phải chấp nhận giải pháp thương lượng theo những điều kiện mà phía Pháp có thể chấp nhận được.

5. Khi cử Nava sang Đông Dương, người Pháp hy vọng điều gì?

Khi bổ nhiệm Nava làm Tổng chỉ huy quân đội viễn chinh Pháp tại Đông Dương, Chính phủ Pháp hy vọng Nava có thể làm thay đổi tình tình ở Đông Dương để chấm dứt cuộc chiến tranh trên thế mạnh, khi “tình hình quân sự cho phép một cuộc thương lượng có thể chấp nhận được” và “kết thúc chiến tranh bằng một lối thoát danh dự”, như tuyên bố của Thủ tướng Pháp Rơnê Mayê đưa ra vào ngày 7 tháng 5 năm 1953, ngày mà Nava được chỉ định là Tổng chỉ huy quân đội viễn chinh Pháp ở Đông Dương.

6. Nava đã thể hiện sự lạc quan khi đảm nhận nhiệm vụ này như thế nào?

Chưa lường hết được những khó khăn mà mình sẽ phải đối mặt, Nava đã vui vẻ đảm nhận chức Tổng chỉ huy quân đội viễn chinh Pháp ở Đông Dương với tâm trạng tràn đầy tin tưởng. Ông ta đã phát biểu: “Tôi có một vinh dự khủng khiếp khi được giao nhiệm vụ chỉ huy xứ Đông Dương. Tôi cam đoan sẽ tạo ra ở đó một khung cảnh mới”.

10. Nava đã đánh giá đối phương như thế nào?

Nava tỏ ra là một người khá đúng mực khi đánh giá đối phương. Nava cho rằng Việt Nam là một quốc gia rõ rệt, có chính quyền và ảnh hưởng lan vào cả vùng kiểm soát của quân đội viễn chinh; tại những vùng này, Việt Minh tuyển được người, thu được thuế, thực hiện được các chính sách của mình; từ năm 1945 đến nay, Việt Nam chỉ có một Chính phủ Hồ Chí Minh, chỉ có một tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp, trong khi nước Pháp đã 19 lần thay chính phủ và bảy lần thay tổng chỉ huy.

Tuy nhiên, dù nhận thức rõ về sự khó khăn của quân đội viễn chinh cùng những thế mạnh của Việt Minh, cả Nava lẫn giới tướng lĩnh và nhà cầm quyền Pháp vẫn không tránh khỏi cách đánh giá thấp đối phương mà chính Nava đã từng phê phán. Trong thư gửi binh sĩ Pháp vào tháng 6 năm 1953, Nava viết: “Trong chiến tranh, đánh giá thấp đối phương là một sai lầm nặng, nhưng cũng thật ngờ nghệch nếu đánh giá quá cao đối phương. Tình hình thuận lợi cho chúng ta, chiến thắng là chắc chắn nhưng nó chỉ đến với ai biết nắm lấy nó.”

11. Thực hiện kế hoạch Nava, quân đội Pháp ở Đông Dương đã được tăng viện như thế nào?

Chỉ trong thời gian ngắn nửa cuối năm 1953, Pháp đã huy động được hàng chục vạn quân (480.000 người), trong đó có 12 tiểu đoàn được tăng cường từ Pháp, Bắc Phi và Triều Tiên, 7 tiểu đoàn rút từ Nà Sản về, cộng thêm 54 tiểu đoàn lính bản xứ được huy động trong các vùng tạm chiếm. Tổng số các đơn vị bộ binh lên đến 267 tiểu đoàn, trong đó có 84 tiểu đoàn cơ động chiến lược, 44 tiểu đoàn được ưu tiên cho chiến trường Bắc Bộ, trong đó phần lớn là những binh đoàn tinh nhuệ nhất. Với sự chi viện của Mỹ, trong tay Nava lúc này có tới 300 máy bay chiến đấu và máy bay vận tải quân sự.

12. Vai trò của Mỹ trong Kế hoạch Nava?

Mỹ là quốc gia viện trợ rất lớn cho Pháp trong cuộc chiến tranh Đông Dương. Như người Pháp nhận định, muốn giành được sự viện trợ của Mỹ thì không thể không để cho Mỹ kiểm soát công việc của mình. Kế hoạch Nava trên thực tế đã có sự “góp ý” kỹ càng của Mỹ. Ngay từ tháng 3 năm 1953, một phái đoàn Pháp do Thủ tướng Rơnê Mayê dẫn đầu đã sang Washington để họp bàn với Chính phủ Mỹ về chiến tranh Đông Dương. Chính phủ Mỹ được nghiên cứu rất kỹ lưỡng các kế hoạch quân sự do bộ chỉ huy tối cao quân viễn chinh Pháp ở Đông Dương chuẩn bị. Bản thân Nava là một viên tướng thân Mỹ và Kế hoạch Nava đã được phê chuẩn chính thức sau khi có sự thăm dò ý kiến của Mỹ. Đánh giá kế hoạch này Ngoại trưởng Mỹ Đalét đã nói: “Kế hoạch Nava trong hai năm tới, nếu không phải là một thắng lợi hoàn toàn thì ít nhất cũng thu được kết quả nhất định về quân sự”.

13. Kết quả bước đầu triển khai thực hiện Kế hoạch Nava?

Triển khai Kế hoạch Nava, quân Pháp vừa khẩn trương xây dựng lực lượng, vừa tranh thủ tiến hành một loạt các cuộc hành quân càn quét lớn tại nhiều nơi, nhằm tiêu hao lực lượng ta, đồng thời cố gắng thăm dò ý định của quân ta, buộc ta phải bộc lộ ý đồ quân sự trong mùa khô 1953-1954. Các cuộc hành binh của Nava trong giai đoạn này bao gồm:

Cuộc hành binh “Chim nhạn” (Hirondelle) ngày 17 tháng 7 năm 1953, cho quân nhảy dù xuống Lạng Sơn, tập kích sâu vào hậu phương ta ở phía bắc.

Cuộc hành binh “Camácgơ” (Camargue), từ ngày 26 tháng 7 đến ngày 5 tháng 8 năm 1953, đánh vào Trị Thiên nhằm tiêu diệt Trung đoàn chủ lực 95 thuộc Sư đoàn 325.

Cuộc rút quân khỏi tập đoàn cứ điểm Nà Sản, từ ngày 8 đến ngày 12 tháng 8 năm 1953, để bổ sung lực lượng cho đồng bằng Bắc Bộ.

Cuộc hành binh “Hải Âu” (Mouette), từ ngày 15 tháng 10 đến ngày 6 tháng 11 năm 1953, đánh ra tây nam tỉnh Ninh Bình.

Cuộc hành binh “Con bồ nông” (Pélican), ngày 16 tháng 10 năm 1953, đổ bộ vào vùng biển Thanh Hóa.

Đầu tháng 11 năm 1953, Nava và Bộ chỉ huy Pháp còn rất chủ quan, cho rằng việc triển khai kế hoạch Nava đang trên đà tiến triển thuận lợi và kế hoạch tác chiến thu đông của Việt Minh bước đầu bị phá vỡ. Vì thế, một ngày sau khi chấm dứt cuộc hành binh Hải Âu (ngày 7 tháng 11 năm 1953), Nava đã gửi thư tới sĩ quan và binh lính Pháp, trong đó có đoạn viết: “Tôi có nói với các bạn rằng tôi sẽ nắm quyền chủ động bằng các cuộc hành quân lớn mà tôi sẽ phóng vào lúc và vào nơi mà tôi sẽ lựa chọn. Cuộc hành quân Hải Âu là đòn đầu tiên trong những đòn mà tôi có ý định đánh vào đối phương. Trong cuộc tấn công đó, chúng ta đã đạt được mục tiêu của chúng ta: lợi thời gian, chúng ta đã buộc Bộ Tư lệnh Việt Minh phải xét lại kế hoạch tiến công và sẽ phải sửa đổi lại tới một ngày mà họ mong có thể hoạt động mạnh mẽ. Chúng ta đã nắm quyền chủ động và chúng ta muốn giữ vững quyền đó...”¹

Tuy nhiên, trừ cuộc nhảy dù chớp nhoáng xuống Lạng Sơn có gây cho ta một số thiệt hại nhất định về kho tàng, các cuộc hành binh còn lại đều không đạt được mục tiêu đề ra và bị tổn thất nặng về binh lực. Báo Le Monde của Pháp số ra ngày 27 tháng 10 năm 1953 nhận xét: “Cứ theo đà này thì số quân tăng viện (12 tiểu đoàn từ Pháp, Bắc Phi và Triều Tiên sang) chỉ đủ bù vào số quân bị tổn thất trong các cuộc hành binh”.

14. Vì sao ý tưởng về “quả đấm chiến lược” của Nava lại thất bại?

“Quả đấm chiến lược” là ý tưởng của Nava về việc tăng cường lực lượng cơ động để có thể nghiền nát quân ta. Chỉ trong vòng 10 tháng (từ tháng 5 năm 1953 tới tháng 3 năm 1954), số quân địch tăng gấp ba lần so với năm 1952 và bằng cả ba năm trước đó gộp lại, lực lượng cơ động chiến lược tăng lên đến 84 tiểu đoàn, gấp ba lần thời kỳ Đờ Lát đờ Tatxinhi.

Bị dồn vào thế bị động đối phó với quân ta, Nava đã phải điều lực lượng cơ động đi khắp nơi để chống lại các cuộc tiến công của ta. Kết quả là “quả đấm chiến lược” của Nava đã bị tách ra thành từng mảng, thành bàn tay xòe gồm những ngón tay riêng lẻ, buộc phải phân tán lực lượng và cuối cùng đã thất bại thảm hại.
_________________________________
1. Trích theo: Viện Lịch sử quân sự Việt Nam (Bộ Quốc phòng), Lịch sử cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp 1945- 1954, Nxb. Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1994, t. 2, tr. 300.

18. Tư tưởng Hồ Chí Minh về chỉ đạo kháng chiến và chính sách quân sự của ta?

Ngày 25 tháng 1 năm 1953, trong báo cáo trước Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa II, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu rõ những việc ta cần phải làm để chỉ đạo kháng chiến và chính sách quân sự.

“1. Tránh chỗ mạnh, đánh chỗ yếu để phân tán lực lượng địch và tiêu diệt sinh lực địch, mở rộng vùng tự do.

Đó là phương hướng chiến lược của ta hiện nay.

2. Bộ đội chủ lực ở chiến trường Bắc Bộ thì phải dùng vận động chiến linh hoạt để tiêu diệt từng mảng sinh lực địch, làm cho địch yếu đi, phối hợp với công kiên chiến từng bộ phận, để tranh lấy những cứ điểm và thị trấn nhỏ ở đó địch sơ hở, yếu ớt. Làm như vậy để đạt mục đích đánh chắc, ăn chắc, mở rộng vùng tự do. Đồng thời có thể dùng công kiên chiến hút lực lượng của địch đến mà đánh, phân tán lực lượng địch, làm rối loạn kế hoạch của địch và tạo điều kiện cho vận động chiến.

3. Chiến trường sau lưng địch phải mở rộng du kích chiến để tiêu diệt và tiêu hao những bộ phận nhỏ của địch; để chống địch càn quét, bảo vệ tính mạng, tài sản cho dân; để khuấy rối, phá hoại, kiềm chế địch, tuyên truyền và giáo dục quần chúng những vùng đó, thu hẹp nguồn ngụy binh của địch, mở rộng vùng du kích và căn cứ du kích của ta, đặng thành lập và củng cố những căn cứ kháng chiến sau lưng địch.

4. Ngoài việc tăng cường bộ đội chủ lực và xây dựng bộ đội địa phương, vùng tự do và những căn cứ du kích khá to cần phải xây dựng những tổ chức dân quân, du kích không thoát ly sản xuất. Những tổ chức dân quân, du kích ấy chẳng những có thể phụ trách việc đàn áp bọn phản cách mạng, giữ gìn trị an trong làng xã, bảo vệ lợi ích của quần chúng, đấu tranh với địch và phối hợp tác chiến với bộ đội chủ lực, mà lại có thể dùng để bổ sung bộ đội chủ lực.

5. Về việc chỉ đạo quân sự cần phải kết hợp những hình thức đấu tranh nói trên một cách linh hoạt, khôn khéo. Như thế, một mặt lợi cho bộ đội chủ lực có thể tìm nhiều cơ hội để tiêu diệt địch; một mặt khác có thể giúp bộ đội, du kích hoạt động và giúp căn cứ du kích của ta sau lưng địch phát triển và củng cố.

6. Trong sự chỉ đạo các hình thức đấu tranh nói trên, cần phải thiết thực nhận rõ tính chất trường kỳ của kháng chiến. Cho nên, phải rất chú ý giữ gìn sức chiến đấu nhất định của bộ đội, không nên làm cho bộ đội hao mòn, mệt mỏi quá. Đồng thời, cần phải yêu cầu bộ đội chịu khó, chịu khổ, kiên quyết, gan dạ thi đua diệt địch lập công. Hai điều đó không trái nhau, mà kết hợp với nhau.

7. Tăng cường công tác chính trị, luôn nâng cao trình độ chính tri và giác ngộ giai cấp của bộ đội ta; phải bảo đảm sự chấp hành chính sách của Đảng và Chính phủ; phải triệt để giữ gìn kỷ luật tự giác về mặt quân sự và về mặt chính trị. Vì vậy, cần phải tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong quân đội và thực hiện dân chủ trong bộ đội.

8. Phải tăng cường công tác quân sự, trước hết là phải luôn luôn xem trọng việc huấn luyện bộ đội. Phải ra sức bồi dưỡng cán bộ, phải rèn luyện tư tưởng, nâng cao trình độ giác ngộ chính trị, cũng như trình độ chiến thuật và kỹ thuật của cán bộ. Đó là khâu chính trong các thứ công tác.

Phải tăng cường công tác của Bộ Tổng tham mưu và của Tổng cục cung cấp. Công tác Bộ Tổng tham mưu phải tăng cường mới có thể nâng cao chiến thuật và kỹ thuật của bộ đội. Công tác của Tổng cục cung cấp phải tăng cường thì mới có thể bảo đảm được sự cung cấp đầy đủ cho chiến tranh và nâng cao sức chiến đấu của bộ đội.

Nhưng phải kiên quyết phản đối xu hướng sai lầm làm cho các cơ quan phình lên.

9. Phải có kế hoạch chung về việc xây dựng và bổ sung bộ đội. Ngoài việc động viên thanh niên ở vùng tự do tòng quân, cần phải rất chú ý tranh thủ và cải tạo ngụy binh đã đầu hàng ta để bổ sung cho bộ đội ta. Tổ chức bộ đội mới thì không nên hoàn toàn dùng cán bộ mới và binh sĩ mới, mà nên dùng cách lấy bộ đội cũ làm nền tảng để mở rộng bộ đội mới. Đồng thời, cũng không nên vét sạch bộ đội du kích để bổ sung cho bộ đội chủ lực.

10. Cần phải tăng cường và cải thiện dần dần việc trang bị cho bộ đội, nhất là xây dựng pháo binh"¹. 
_______________________________________
1. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.7, tr. 13 - 14.

22. Những đơn vị nào ra quân đầu tiên trong cuộc tiến công Đông Xuân 1953-1954?

Theo hướng chiến lược đã lựa chọn: phía Tây, Đại đoàn 316 tiến lên Tây Bắc; Trung đoàn 101 (Đại đoàn 325) được tăng cường Tiểu đoàn 274 (Trung đoàn 18 Đại đoàn 325) và Trung đoàn 66 (Đại đoàn 304) tiến sang Trung Lào và Hạ Lào.

23. Để đối phó với các cuộc tiến công của ta, địch đã mở những chiến dịch nào?

a. Cuộc hành quân Caxtô, diễn ra trong ba ngày: 20, 21 và 22 tháng 11 năm 1953. Tham gia cuộc hành quân này có 6 tiểu đoàn (4.500 quân) do Tướng Gilles chỉ huy. Đội quân này đã nhảy dù xuống chiếm đóng Điện Biên Phủ nhằm ngăn chặn đường tiến quân của ta.

b. Chiến dịch Ácđétsơ được mở vào ngày 25 tháng 11 năm 1953, địch huy động 6 tiểu đoàn tham gia đánh chiếm Mường Ngòi, Mường Khoa, xây dựng phòng tuyến sông Nậm Hu để nối liền Thượng Lào với Điện Biên Phủ.

24. Trước việc địch nhảy dù chiếm đóng Điện Biên Phủ, kế hoạch tiến công của ta đã có thay đổi gì?

Trước diễn biến mới của tình hình, ta nhận định rằng địch đang bị động để đối phó, phải phân tán một bộ phận lực lượng cơ động lên Điện Biên Phủ. Trong trường hợp bị ta uy hiếp mạnh, chúng có thể sẽ co về Lai Châu hoặc Điện Biên Phủ và tăng viện nhiều để xây dựng thành một tập đoàn cứ điểm (nếu xảy ra điều này thì có khả năng chúng sẽ chọn Điện Biên Phủ làm nơi thiết lập trận địa) hoặc rút lui. Tuy nhiên, cho dù tình hình địch có thay đổi như thế nào, việc chúng nhảy dù xuống Điện Biên Phủ cơ bản là có lợi cho ta. Nó bộc lộ mâu thuẫn của địch giữa chiếm đóng đất đai với tập trung lực lượng, giữa chiếm đóng chiến trường rừng núi với củng cố chiến trường đồng bằng.

Từ nhận định trên, ta lệnh cho các đơn vị chủ lực đang tiến quân lên Tây Bắc gấp rút tiến công tiêu diệt địch ở Lai Châu, đồng thời cho một cánh quân tiến hành cắt đường rút lui của địch ở Lai Châu về phía Điện Biên Phủ, kiên quyết không cho lực lượng địch ở Điện Biên Phủ tiến lên đón chúng; đồng thời tiến hành bao vây chặt Điện Biên Phủ.