Tiểu luận về chiến tranh

[DesantnhikVDV]

XXVIII
Đã đăng trên tờ "The Pall Mall Gazette" số 1803, ngày 23 tháng Mười một 1870

Nếu như có lúc nào đó có cơ hội giải phóng Pa-ri thì đó chính là 8 ngày vừa qua. Cuộc tấn công kiên quyết của đạo quân Loa-rơ được tăng cường bằng tất cả những đơn vị mà người ta có thể điều từ miền Đông nước Pháp đến chống lại đạo quân giám sát của công tước Mếch-clen-bua, phối hợp với cuộc đánh thọc ra en masse[1*] của tất cả những đơn vị quân đội có kỷ luật của Tơ-rô-suy, cả hai cuộc tấn công ấy được tiến hành đồng thời và hơn nữa được tiến hành trước khi hoàng thân Phri-đrích-các-lơ có thể đem tập đoàn quân thứ hai đến, đó là kế hoạch duy nhất có hy vọng thắng lợi. Mà nếu như chúng ta tìm hiểu đối sách của quân Đức thì nhất định chúng ta sẽ đi đến kết luận là kế hoạch ấy có nhiều triển vọng thành công hơn là người ta có thể chờ đợi khi thoạt nhìn.

Tuần trước, ở Pa-ri có 17 sư đoàn bộ binh Đức kể cả sư đoàn Vuyếc-tem-béc; trái với tin tức ban đầu không đúng với sự thật, sư đoàn này đã không bỏ trận địa của nó ở giữa sông Xen và sông Mác-nơ. Đạo quân quan sát do công tước Mếch-clen-bua chỉ huy gồm 2 sư đoàn Bắc Đức và 2 sư đoàn Ba-vi-e, không kể kỵ binh. Sau trận Cun-mơ, đáng lẽ đuổi sát quân Ba-vi-e thì Đ Ô-ren-lơ lại vận động về phía bắc và phía tây theo hướng Sa-tơ-rơ, ở đây chúng tôi tạm thời mất tin tức của nó. Quân Đức đối phó với cuộc tiến quân ấy bằng việc chuyển chính diện về phía tây, quân Ba-vi-e của Phôn Đe Tan giữ khu vực từ Ê-tam-pơ đến A-bli trong khi các sư đoàn 17 và 22 tiến về Sa-tơ-rơ và Đri-ô. Đri-ô bấy giờ lại bị quân Pháp chiếm, người ta dự đoán rằng tướng Đ Ô-ren-lơ được sự chi viện của các đơn vị của tướng Kê-rát-ri và những đơn vị viện binh khác mưu toan vòng qua đạo quân quan sát và bất ngờ xuất hiện trước đạo quân đang bao vây Pa-ri. Mưu toan ấy tỏ ra nguy hiểm đối với bá tước Môn-tơ-kê đến mức ông ta lập tức cử những đơn vị ở gần nhất là những đơn vị của quân đoàn 5 và quân đoàn 12 đi chi viện cho công tước Mếch-clen-bua và hạ lệnh cho quân đoàn 2 Ba-vi-e và quần đoàn 6 Bắc Đức cũng như sư đoàn 21 và sư đoàn Vuyếc-tem-béc chuẩn bị sẵn sàng tiến xuống miền Nam khi cần. Lực lượng viện binh được cử đi sớm hơn đã tạo khả năng cho công tước Mếch-clen-bua chiếm lại Đri-ô ngày 17 và ngày 18 truy kích địch quá Sa-tô-nớp. Khó nói rõ những đơn vị nào của quân Pháp thua trận ở đây. Có lẽ đấy là những đơn vị của đạo quân Loa-rơ nhưng đương nhiên không phải là cả đạo quân Loa-rơ. Từ đó không có tin tức gì về sự vận động tiếp theo của quân Pháp; trong khi đó, thời gian cứ trôi đi và hoàng thân Phri-đrícb-các-lơ ngày càng tiến đến gần và hiện nay chắc chắn đã đến cách cánh trái của công tước Mếch-clen-bua một cự ly cho phép chi viện được.

Không nên nghi ngờ gì nữa là quân Pháp đã bỏ lỡ cơ hội cực kỳ thuận lợi. Cuộc tiến công của đạo quân Loa-rơ đã gây ra ấn tượng lớn đối với Môn-tơ-kê đến mức ông ta không hề do dự một phút nào ra ngay một bản mệnh lệnh mà trong trường hợp phải thực hiện thì mệnh lệnh này không phải gì khác hơn là rút bỏ cuộc bao vây Pa-ri. Theo sự tính toán của chúng tôi, những đơn vị thuộc quân đoàn 5 và quần đoàn 12 tiến theo hướng về Đri-ô gồm mỗi đơn vị không quá 1 lữ đoàn hoặc cả thảy 1 sư đoàn; nhưng ngoài những đơn vị này còn có 2 sư đoàn Ba-vi-e, 3 sư đoàn Bắc Đức và 1 sư đoàn Vuyếc-tem-bẻc được tách ra để chuẩn bị sẵn sàng tiến đánh Đ ô-ren-lơ ngay khi cần đến. Như vậy trong 17 sư đoàn ở quanh Pa-ri ít ra có 7 sư đoàn, khi cần, đã phải tiến đánh đạo quân đi cứu viện thành phố, 7 sư đoàn ấy chính là những sư đoàn đóng giữ khu vực phía nam Pa-ri.

[DesantnhikVDV]

Thái từ chỉ còn lại quân đoàn 2 và đại bộ phận quân đoàn 5 để đóng giữ một khu vực rộng lớn từ sông Xen gần Soa-di qua Véc-xây đến Xanh- Giéc-manh trong khi quân đoàn cận vệ, quân đoàn 4 và một bộ phận lớn của quân đoàn 12 phải giữ toàn bộ phòng tuyến phía bắc từ Xanh Giéc-manh vòng qua Gô-nét-xơ và xanh-bri-xơ vượt qua sông Mác-nơ rồi lại về sông Xen phía trên Pa-ri. Như vậy là 10 sư đoàn bộ binh giữ một chính diện bao vây là 40 dặm hoặc mỗi sư đoàn phải giữ một chính diện 4 dặm. Sự phân tán lực lượng như vậy sẽ làm cho vòng vây chỉ còn là tuyến quan sát thuần túy; và quân của Tơ-rô-suy gồm 8 sư đoàn do Đuy-cơ-rô chỉ huy và 7 sư đoàn nữa thuộc đạo quân thứ ba của Tơ-rô-suy do chính ông trực tiếp chi huy có thể có ưu thế về số lượng ít ra là gấp ba lần so với địch ở bất cứ điểm nào mà Tơ-rô-suy lựa chọn để tấn công. Với ưu thế binh lực đó, thắng lợi của ông ta được bảo đảm. Ông ta có thể chọc thủng mặt trận của quân Đức, chiếm và phá hủy pháo công thành, đạn dược và kho tàng của nó và giáng cho nó những thiệt hại về người đến mức cuộc bao vây chặt chẽ Pa-ri, chứ đừng nói đến vây đánh, trở nên không thể tiến hành được trong một thời gian nhất định.

Cho tới đây, chúng tôi chỉ xem xét khả năng của Tơ-rô-suy, không kể là những đạo quân của Loa-rơ như thế nào. Đạo quân này đương nhiên không thể ngang với 11 sư đoàn quân Đức được cử đi đánh nó nếu tất cả những sư đoàn ấy tập trung ở một địa điểm. Nhưng khả năng tập trung ấy hầu như bị loại trừ. Hoàn toàn có thể là cuộc tấn công táo bạo và nhanh chóng của Đ ô-ren-lơ phối hợp với cuộc đánh thọc ra lớn tiến hành đồng thời của Tơ-rô-suy làm thất bại kế hoạch của Môn-tơ-kê. Không thể rút ra được một quân đoàn nào bị Tơ-rô-suy tấn công để đi đánh Đ ô-ren-lơ. Như vậy là trong hai viên tư lệnh quân Pháp, viên nào sẽ phải chiến đấu với chủ lực của Đức, có thể là ngẫu nhiên, nhưng lực lượng của Pháp gộp lại trội hơn rất nhiều so với bất cứ lực lượng nào mà quân Đức có thể đưa ra chống lại quân Pháp vẫn là một thực tế. Khoảng cách giữa Pa-ri và Đri-ô chưa đầy 50 dặm. Trong trường hợp xảy ra cuộc tấn công vào quân Đức đồng thời từ hai phía và bằng tất cả những lực lượng mà quân Pháp có trong tay để thực hiện mục đích ấy thì hoàn toàn có khả năng là mấy sư đoàn vẫn hành quân giữa hai điểm ở hai đầu ấy do đó không thể sử dụng ngay được. Nếu như cuộc tấn công tiến hành đồng thời thực sự thì ưu thế hầu như áp đảo về số lượng của quân Pháp - hoặc ở phía Đri-ô hoặc ở phía Pa-ri- là điều không còn nghi ngờ gì nữa, do đó hầu như không thể không giành được thắng lợi, dù chỉ một thắng lợi thôi. Chúng tôi biết rất rõ rằng những cuộc chuyển quân hiệp đồng đi liền với những trở ngại và khó khăn to lớn như thế nào và chúng thường hay không thành công ra sao. Nhưng trường hợp này nên nhớ rằng muốn thắng chỉ cần có một điều kiện: hai cuộc tấn công phải diễn ra chính xác và cùng một lúc Ngoài ra, rõ ràng là trong tình hình các đạo quân cách nhau 40 dặm, quân Phổ cũng phải hiệp đồng sự chuyển quân của họ.

Không thể giải thích được tại sao Đ ô-ren-lơ cũng như Tơ-rô-suy không có biện pháp gì để lợi dụng những cơ may đến với họ như vậy. Những trận đánh nhỏ gần Đri-ô và Sa-tô-nớp đương nhiên không phải là những cuộc chiến đấu khiến đạo quân Loa-rơ bị đánh lui; tham gia những trận này chỉ có không quá 3 sư đoàn Đức trong khi đạo quân Loa-rơ có ít ra 8 sư đoàn. Đ ô-ren-lơ chờ thêm viện binh chăng; chim bồ câu đưa thư cung cấp tin tức bay lạc đường chăng; có sự bất đồng giữa ông và Tơ-rô-suy chăng, - chúng tôi không thể nói được. Dù sao sự trùng trình ấy lã vô cùng nguy hại cho công việc của họ. Hoàng thân Phi-đrích-các-lơ tiếp tục tiến quân và lúc này có lẽ đã đến gần đạo quân của đại công tước Mếch-clen-bua đến mức có thể hợp đồng tác chiến với nhau và 6 sư đoàn ở sát Pa-ri có thể lưu lại đó. Từ lúc tình huống sẽ như vậy thì hai vị tướng Pháp lại mất thêm một thời cơ giành thắng lợi và có lẽ là thời cơ cuối cùng của họ.

------------------------------------------------------------------------------

Chú thích

[1*]. tổng, trên quy mô lớn

[DesantnhikVDV]

TÌNH HÌNH QUÂN SỰ Ở PHÁP
Đã đăng trên tờ "The Pall Mall Gazette" số 1806, ngày 26 tháng Mười một 1870

Ngày hôm qua chúng tôi đã lưu ý độc giả đến sự kiện là từ khi Xê-đăng đầu hàng, những triển vọng của nước Pháp đã trở nên tốt hơn[105], và ngay cả việc Mét-xơ thất thủ và do đó mà giải phóng đến 150.000 quân Đức, hiện nay cũng không phải là một tai họa gay go như nó đã thể hiện ra lúc ban đầu. Nếu ngày hôm nay chúng tôi quay trở lại cũng vấn đề ấy, thì cũng chỉ là để một lần nữa, qua một số chi tiết có tính chất quân sự, chứng minh tính chất đúng đắn của quan điểm ấy.

Sự bố trí của quân đội Đức trong ngày 24 tháng Mười một, trong chùng mực có thể xác định được, là như sau:

Bao vây Pa-ri: đạo quân thứ ba (các quân đoàn 2, 5, 6 và quân đoàn 2 của Ba-vi-e, sư đoàn 21, sư đoàn của Vuyếc-tem-béc và sư đoàn vệ binh lan-ve) và đạo quân thứ tư (các quân đoàn 4, 12 và quân đoàn vệ binh); tất cả là 17 sư đoàn.

Đạo quân giám sát, bảo vệ cho việc bao vây: phía bắc có đạo quân thứ nhất (các quân đoàn 1 và ; phía tây và tây nam có đạo quân của công tước Mếch-clen-bua (các sư đoàn 17 và 22, và quân đoàn 1 Ba-vi-e); phía nam có đạo quân thứ hai (các quân đoàn 3, 9 và 10, và sư đoàn quân lan-ve, mà một bộ phận đã bị quân đội của Ri-sớt-ti Ga-ri-ban-đi đánh cho tơi bời ở Sa-ti-ông[106]); tất cả là 15 sư đoàn.
Với nhiệm vụ đặc biệt: ở phía đông- nam nước Pháp có quân đoàn 14 (của Véc-đe, gồm 2 sư đoàn rưỡi) và quân đoàn 15; ở Mét-xơ và Ti-ôn-vin có quân đoàn 7; tại tuyến liên lạc ít ra cũng có 1 sư đoàn rưỡi quân lan-ve; tồng cộng ít nhất cũng có 8 sư đoàn.

Trong số 40 sư đoàn bộ binh đó, 17 sư đoàn đầu tiên hiện nay hoàn toàn bị bận ở Pa-ri; sự bố trí không thay đổi của 8 sư đoàn sau cùng chứng minh rằng tất cả những sư đoàn ấy là cần thiết để thực hiện nhiệm vụ đặt ra cho nó. Để hoạt động trên chiến trường trống trải, còn lại 15 sư đoàn, cấu thành 3 đạo quân giám sát, và cùng với kỵ binh và pháo binh, chúng là một lực lượng tổng cộng không quá 200.000 người.

Như vậy, trước ngày 9 tháng Mười một, hình như không có những trở ngại nghiêm trọng nào có thể ngăn cản khối đông quân đội đó tràn ngập phần lớn miền Trung và thậm chí cả miền Nam nước Pháp nữa. Nhưng từ đó đến nay, tình hình đã thay đổi khá nhiều. Không hẳn chỉ việc Phôn Đe Tan bị thất bại và buộc phải rút lui, hay Đ ô-ren-lơ tỏ ra biết điều khiển tốt quân đội của mình, làm cho chúng ta thêm kính trọng đạo quân Loa-rơ nhiều hơn trước đây; mà chủ yếu là những biện pháp kiên quyết mà Môn-tơ-kê đã áp dụng nhằm chống lại sự tiến quân của đạo quân Loa-rơ vào Pa-ri, - sự tiến quân mà người ta đang chờ đợi- đã cho phép người ta nhìn nhận đạo quân ấy một cách hoàn toàn khác trước. Không những Môn-tơ-kê thấy cần thiết phải duy trì đại bộ phận các đơn vị đang bao vây ở phía nam Pa-ri trong tình trạng sẵn sàng chống lại đạo quân đó, thậm chí có nguy cơ de facto[1*] là phải rút bỏ cuộc vây hãm thành phố đó, mà còn lập tức thay đồi hướng hành quân của hai đạo quân xuất phát từ Mét-xơ, để sau khi kéo chúng đến gần Pa-ri hơn, sẽ tập trung tất cả các đơn vị quân đội Đức vào chung quanh thành phố đó. Ngoài ra, giờ đây chúng ta còn biết rằng, người ta đã áp dụng những biện pháp để xây đắp những công sự phòng ngự bao quanh toàn bộ lực lượng pháo công thành. Dù cho ý kiến của những người khác là như thế nào chăng nữa, thì rõ ràng Môn-tơ-kê cũng không coi đạo quân Loa-rơ chỉ là một đám đông những người vũ trang, mà coi đạo quân đó là một đạo quân thật sự quan trọng và nguy hiểm.

[DesantnhikVDV]

Việc trước đây không biết rõ tính chất của đạo quân đó, trên một mức độ lớn là do những bản tin của các phóng viên người Anh ở thành phố Tua. Trong bọn họ hình như không có một nhà quân sự nào có khả năng phát hiện được những nét đặc trưng của một đạo quân làm cho nó khác với một đám đông những người vũ trang. Từ ngày này qua ngày khác, người ta đã nhận được những tin tức rất trái ngược nhau về kỷ luật, về những tiến bộ trong việc huấn luyện, về quân số, vũ khí, trang bị, pháo binh, vận tải, nói tóm lại là về tất cả những yếu tố căn bản để dựa vào đó ta có thể có được một ý kiến về đạo quân Loa-rơ. Tất cả chúng ta đều biết về những khó khăn to lớn khi lập đạo quân mới đó: thiếu sĩ quan, vũ khí, ngựa, mọi thứ khí tài và vật tư, và đặc biệt là thiếu thời gian. Những bản tin mà chúng ta đã nhận được chủ yếu chỉ đề cập đến những khó khăn đó, và kết quả là đạo quân Loa-rơ nói chung đã bị những người không cho phép tình cảm ảnh hưởng đến những sự phán đoán của mình, đánh giá không đúng mức.

Giờ đây, chính những phóng viên ấy đã nhất trí ca ngợi đạo quân ấy. Họ nói rằng đạo quân đó có những sĩ quan ưu tú hơn, có kỷ luật hơn là những đạo quân bị thua ở Xê-đăng và ở Mét-xơ. Không còn nghi ngờ gì nữa, trên một mức độ nào đó, đúng là như vậy. Rõ ràng là tinh thần của đạo quân ấy tốt hơn nhiều so với các đạo quân của Bô-na-pác-tơ trước đây; người ta cảm thấy có một sự quyết tâm làm tất cả cho đất nước mình, hành động một cách ăn khớp với nhau và phục tùng các mệnh lệnh để thực hiện điều đó. Ngoài ra, đạo quân đó lại học được một công việc làm rất quan trọng mà trong quân đội của Lu-i-na-pô-lê-ông người ta đã hoàn toàn quên bẵng đi,- đó là học phục vụ trong bộ binh nhẹ, học nghệ thuật che chở cho các sườn và phía sau lưng khỏi những sự tấn công bất ngờ, tiến hành trinh sát kẻ địch, tập kích bất ngờ vào những đơn vị địch, thăm dò được tin tức và bắt tù binh. Phóng viên của tờ "Times" bên cạnh công tước Mếch-clen-bua đã đưa ra những chứng cớ về những điều này. Giờ đây, quân Phổ không thể biết được nơi đóng quân của quân thù của chúng và buộc phải hành động một cách hú họa; trước đây thì hoàn toàn ngược lại. Một đạo quân học được điều đó thì học được rất nhiều. Tuy vậy chúng ta không được quên rằng đạo quân Loa-rơ, cũng như những người anh em của nó- tức là đạo quân miền tây và đạo quân miền bắc- còn phải thử thách sự dũng cảm của mình trong trận tổng công kích chống lại những đơn vị có quân số gần ngang như nó. Nhưng xét về toàn bộ thì nó có nhiều triển vọng, và do một số hoàn cảnh, nên ngay cả một sự thất bại lớn cũng có thể sẽ không gây cho nó một tác hại nghiêm trọng như thường thường thất bại như thế vẫn gây ra cho phần lớn các đạo quân trẻ tuổi.

Sự thể là: với những hành động dã man và tàn ác của chúng, quân Phổ không những không đè bẹp được sự phản kháng của nhân dân, mà lại còn tăng gấp đôi nghị lực của họ, đến một mức độ mà hình như bản thân chúng cũng hiểu được sai lầm của chúng; giờ đây hầu như chúng ta không nghe nói về việc đốt làng mạc và giết hại nông dân. Nhưng sự đối xử tàn ác đã có tác động của nó, và cuộc chiến tranh du kích ngày càng có quy mô lớn hơn. Khi chúng ta đọc thấy trên tờ "Times" những tin tức nói rằng khi công tước Mếch-clen-bua tiến về phía Lơ-măng thì người ta không thấy kẻ địch, rằng không có những đơn vị chủ lực nào chống cự trên chiến trường trống trải, và chỉ có kỵ binh và du kích xuất hiện ở gần các phía sườn, uy hiếp các phía sườn này, rằng không có những tin tức nào về chỗ đóng quân của các đơn vị quân đội Pháp, còn các đơn vị quân Phổ thì cụm lại một cách dày đặc thành những đơn vị khá lớn- khi đọc thấy những điều đó thì tự nhiên chúng ta nhớ đến những cuộc tiến quân của những vị nguyên soái của Na-pô-lê-ông ở Tây Ban Nha hay của những đơn vị quân đội của Ba-den ở Mê-hi-cô. Mà một khi tinh thần kháng chiến đó của nhân dân được thức tỉnh, thì ngay cả những đạo quân 200.000 người cũng không thể làm được gì nhiều trong việc chiếm đóng một nước thù địch. Những đạo quân ấy đang nhanh chóng đạt tới những giới hạn mà quá những giới hạn này thì những đơn vị của chúng sẽ trở thành yếu hơn những lực lượng mà những người phòng ngự có thể đem chống lại chúng; và tình hình ấy sẽ nhanh như thế nào, điều đó hoàn toàn tùy thuộc vào sức kháng cự của nhân dân. Như vậy, ngay cả một đạo quân đã bị đánh tan cũng sẽ nhanh chóng tìm ra được một địa điểm an toàn tránh khỏi sự truy lùng của quân thù, nếu như nhân dân nước đó đứng lên khởi nghĩa, - mà chính điều đó hiện đang có thể xảy ra ở Pháp. Và nếu như dân cư những vùng bị quân thù chiếm đóng đứng lên khởi nghĩa, hay dù chỉ có những đường giao thông của quân thù là thường xuyên bị cắt đứt thôi, thì đó là cái giới hạn mà nếu vượt quá thì kẻ thù xâm lược trở nên bất lực, cái giới hạn đó lại càng đến gần hơn nữa. Ví dụ, chúng ta sẽ không ngạc nhiên nếu như công tước Mếch-clen-bua - với điều kiện là ông ta không nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của hoàng thân Phri-đrích-các-lơ- ngay bây giờ cũng đã đi quá xa trong sự tiến quân của ông ta.

[DesantnhikVDV]

Dĩ nhiên, hiện nay tất cả đều phụ thuộc vào Pa-ri. Nếu Pa-ri đứng vững được trong một tháng nữa- mà những tin tức về tình hình dự trữ lương thực trong thành phố hoàn toàn không gạt bỏ khả năng ấy,- thì nước Pháp sẽ có thể thành lập được một đạo quân khá lớn để hoạt động trên chiến trường trống trải, để nhờ vào sự kháng cự của nhân dân mà phá vỡ sự bao vây bằng cách tập kích thắng lợi vào những con đường giao thông liên lạc của quân Phổ. Bộ máy tổ chức quân đội ở Pháp hiện nay hình như đang hoạt động khá tốt. Họ có nhiều người hơn số cần thiết; nhờ những khả năng của nền công nghiệp hiện đại và nhờ tốc độ nhanh chóng của các phương tiện giao thông hiện đại, vũ khí được chuyển đến với những số lượng lớn không ngờ tới; chỉ riêng từ Mỹ cũng đã có 400.000 súng trường được đưa tới; trang bị pháo binh được sản xuất ra ở Pháp với một tốc độ mà từ trước đến nay người ta hoàn toàn chưa biết đến; bằng một cách nào đó người ta cũng tìm được sĩ quan hay đào tạo được cả sĩ quan nữa. Nói chung, sau trận Xê-đăng, những nỗ lực của nước Pháp trong việc cải tổ công cuộc phòng thủ quốc gia của mình thật là có một không hai trong lịch sử, và để đạt tới một sự thành công hầu như chắc chắn, thì chỉ cần có một điều nữa mà thôi: thời gian. Nếu như Pa-ri đứng vững được dù chỉ thêm một tháng nữa thôi thì sẽ làm cho thắng lợi xích gần lại rất nhiều. Còn nếu như Pa-ri không được đảm bảo về lương thực trong khoảng thời gian đó, thì Tơ-rô-suy có thể thực hiện mưu toan chọc thủng tuyến bao vây với bộ phận quân đội có thể sử dụng được vào việc đó; và giờ đây nếu khẳng định rằng ông ra sẽ không thành công trong công việc đó thì là một lòng tự tin quá đáng. Còn nếu như ông ta thành công, thì để duy trì sự yên tĩnh ở Pa-ri, người Đức vẫn sẽ phải có một đội quân đồn trú gồm ít nhất là 8 quân đoàn Phố, thành thử Tơ-rô-suy sẽ có thể giải phóng được một số quân Pháp lớn hơn số quân Đức được giải phóng nếu như Pa-ri đầu hàng. Và không kể là Pa-ri có thể làm được gì khi quân Pháp phòng ngự cứ điểm ấy, rõ ràng là các đơn vị quân Đức sẽ không bao giờ có thể giữ được cứ điểm ấy nếu nó bị quân Pháp bao vây. Để đàn áp sự kháng cự của nhân dân ở trong thành phố đó sẽ cần đến một số quân ngang với số quân tại các tường thành của cứ điểm ấy để chống lại sự tấn công từ bên ngoài vào. Như vậy việc mất Pa-ri có thể có nghĩa là mất nước Pháp nhưng không nhất thiết phải có nghĩa là mất nước Pháp.

Giờ đây là lúc không thích hợp nhất để đưa ra những dự đoán chiến tranh có thể kết thúc thế này hay thế khác: Chúng ta chỉ biết một cách gần đúng một sự thật- đó là quân số.của các đạo quân Phổ. Một sự thật khác, tức là quân số và sức chiến đấu thật sự của các lực lượng Pháp, thì chúng ta biết quá ít. Hơn nữa, giờ đây những nhân tố tinh thần mà người ta không thể nào tính toán được- đang tác động, những nhân tố mà chúng tôi chỉ có thể nói được là chúng thuận lợi cho nước Pháp và không thuận lợi cho nước Đức mà thôi. Nhưng một sự việc không còn hoài nghi gì nữa là chính hiện nay những lực lượng tham chiến đang thăng bằng nhau nhiều hơn bất cứ lúc nào sau trận Xê-đăng, và một sự tăng cường tương đối không đáng kể của quân Pháp nhờ những đơn vị đã được huấn luyện, cũng sẽ xác lập được thế quân bình một cách dứt khoát.

---------------------------------------------------------

Chú thích

[1*]. trên thực tế

[DesantnhikVDV]

XXIX
Đã đăng trên tờ "The Pall Mall Gazette" số 1811, ngày 2 tháng Chạp 1870

Bão táp chờ đợi từ lâu rút cục đã nổ ra. Sau một thời kỳ dài hành quân và cơ động của cả hai bên, chỉ xảy ra những cuộc đụng độ nhỏ và chiến đấu du kích, chiến tranh lại bước vào một trong những thời kỳ gay go trong đó tiếp sau đòn đánh này lại đến ngay đòn đánh khác. Ngày 27 tháng Mười một, đạo quân phía bắc của Pháp bị thua ở A-mi-en; ngày 28 đại bộ phận đạo quân Loa-rơ bị hoàng thân Phri-đrích-các-lơ đánh tan ở gần Bông-la-rô-lăng; ngày 29 Tơ-rô-suy đánh thọc ra ở phía nam Pa-ri nhưng thất bại, ngày 30 có lẽ ông ta tấn công quân Dắc-den và quân Vuyếc-tem-béc bao vây phía đông-bắc Pa-ri, bằng tất cả những đơn vị có thể sử dụng được để thực hiện việc đó.

Các loại hành động khác nhau ấy là kết quả của tác chiến hiệp đồng, mà tác chiến hiệp đồng, như chúng tôi đã nhiều lần chỉ r

[DesantnhikVDV]

Theo ordre de bataiue[3*] đăng trên tạp chí quân sự ở Viên "Kamerad" ra cách đây chừng hai tuần thì quân đoàn 15 có 5 lữ đoàn được phiên chế thành 2 sư đoàn; quân đoàn 16 có 4 lữ đoàn được phiên chế thành 2 sư đoàn, quân đoàn 18 có 10 lữ đoàn được phiên chế thành 3 sư đoàn. Dù chúng ta có bỏ qua tin của tờ "Journal de Bruxelles"[107] nói rằng đạo quân Loa-rơ được bổ sung đầy đủ thành 18 sư đoàn bộ binh (nghĩa là mỗi quân đoàn 3 sư đoàn) trong lúc nhiều sư đoàn chắc chắn vẫn còn đang ở giai đoạn phiên chế thì vẫn không nghi ngờ gì là cuộc tấn công ngày 28 có thể do 12 hoặc 15 sư đoàn tiến hành chứ không phải 5 hoặc nhiều nhất là 6 sư đoàn. Đặc điểm của đơn vị cấu thành đạo quân Loa-rơ là chúng đã bị kẻ địch kém xa về số lượng đánh bại vì chi có 3 sư đoàn bộ binh (2 sư đoàn của quân đoàn 10 và sư đoàn 5) hoặc chưa đầy một nửa đạo quân thứ hai của Đức tác chiến với họ. Dù sao thì đạo quân Loa-rơ chắc chắn cũng đã thua rất nặng: chứng thực cho điều này không chỉ là những tin của Đức mà còn cả tình hình là đạo quân Loa-rơ từ đó đến nay chưa có cố gắng nào mở cuộc tấn công mới bằng lực lượng tập trung hơn.
Từ tất cả những điều đó phải rút ra kết luận là ý đồ giải phóng Pa-ri bằng những lực lượng từ bên ngoài đã tạm thời thất bại. Nó thất bại bởi vì một là quân Pháp đã bỏ lỡ thời cơ vô giá tồn tại trong tuần lễ trước, khi đạo quân thứ nhất và đạo quân thứ hai của Đức tới, hai là khi mở những cuộc tấn công, họ đã thiếu sự mãnh liệt cần thiết và thiếu sự tập trung binh lực cần có. Những đơn vị mới thành lập cấu thành đạo quân mới của Pháp nếu không gấp đôi địch về số lượng thì không thể hy vọng giành ngay được thắng lợi trong chiến đấu với những binh sĩ có kinh nghiệm tác chiến với họ; và vì thế sẽ sai lầm gấp đôi nếu đưa họ ra chiến đấu mà không chăm lo sao cho mỗi chiến sĩ, mỗi con ngựa và mỗi khẩu pháo mà mình có thể có đều phải được thực sự gửi ra chiến trường.

Đồng thời chúng tôi không cho rằng thất bại ở A-mi-en và Bông-la-rô-lăng sẽ có những hậu quả nghiêm trọng khác nào đó ngoài sự phá sản của các kế hoạch giải phóng Pa-ri. Đường rút lui của đạo quân phía tây và đạo quân Loa-rơ hoàn toàn được bảo đảm nếu không mắc sai lầm nghiêm trọng. Đại bộ phận hai đạo quân ấy chưa bị thiệt hại vì thua trận. Những đơn vị quân Đức tác chiến chống hai đạo quân ấy sẽ có thể truy kích họ xa đến đâu là tùy thuộc vào sức kháng cự của nhân dân và chiến tranh du kích nghĩa là tùy thuộc vào những nhân tố mà quân Phổ với đặc tính riêng biệt của nó, đã gây ra ở mọi nơi mà chúng đi qua. Bây giờ chẳng cần phải lo rằng hoàng thân Phri-đnch-các-lơ sẽ đi từ Oóc-lê-ăng đến Boóc-đô mà không vấp phải sự chống cự nào cũng như thái tử đã đi từ Mét-xơ đến Rêm-xơ. Do cần phải chiếm đóng một cách chắc chắn một vùng lãnh thồ rộng lớn trước khi có thể tiếp tục tấn công về phía nam (không chỉ bằng toàn những đơn vị lưu động lớn), 7 sư đoàn của hoàng thân Phri-đrích-các-lơ sẽ nhanh chóng phân tán trên một không gian rộng lớn và lực lượng của chúng cần thiết cho cuộc xâm nhập sẽ hoàn toàn bị sử dụng hết. Thời gian đó là cái cần thiết cho nước Pháp. Một khi tinh thần kháng chiến của nhân dân đã được thức tỉnh thì nước Pháp còn có thể tranh thủ được thời gian đó. Vũ khí sản xuất ra trong 3 tháng qua chắc chắn khắp nơi sẽ có hầu như đầy đủ, còn số lượng chiến sĩ đang tăng lên hàng tuần tất phải tăng lên không ngừng trong một thời gian nhất định.

Còn về 2 cuộc đánh chọc ra ở Pa-ri thì các tin nhận được cho đến khi viết bài này đều quá ư mâu thuẫn và quá ư mập mờ nên không thể có được một ý kiến dứt khoát nào đó. Nhưng hình như những kết quả đạt được cho đến chiều ngày 30 tháng Mười một, như bản thân Tơ-rô-suy thừa nhận, hoàn toàn không đem lại căn cứ gì cho những tiếng hoan hô thắng lợi nổi lên ở Tua. Ngoài ra tất cả những đia điểm mà quân Pháp còn giữ ở phía nam sông Mác-nơ vẫn được hỏa lực của các pháo đài ở Pa-ri che chở; một địa điểm duy nhất ở ngoài phạm vi hỏa lực của những pháo đài ấy mà quân Pháp đã giữ được một thời gian là Mông-mê-li thì lại phải rút bỏ. Rất có thể là bôm qua lại xảy ra chiến đấu ở ngoại ô Pa-ri, hôm nay có lẽ ở Oóc-lê-ăng và Lơ-măng; dù sao mấy ngày gần đây cũng chắc chắn sẽ quyết định kết cục của cuộc khủng hoảng thứ hai của chiến tranh, kết cục này chắc chắn sẽ quyết định số phận của Pa-ri.

----------------------------------------------------------

Chú thích

[1*]. Xem tập này. tr. 230, 242-243.

[2*]. Xem tập này. tr. 249.

[3*]. trình tự chiến đấu

[DesantnhikVDV]

XXX
Đã đăng trên tờ "The Pall Mall Gazette" số 1812, ngày 3 tháng Chạp 1870

Đạo quân số 2 Pa-ri đã bắt đầu hoạt động tấn công của nó ngày 29 tháng Mười một bằng một cuộc đánh thọc ra về phía nam thành phố theo hướng Lê và Soa-di-lơ-roa. Theo tin của Phổ thì ở đó quân đoàn 1 của đạo quân Đuy-cơ-rô do Vi-nau chỉ huy đã tấn công quân đoàn 6 của Phổ do Tuy-mơ-pling chi huy. Hình như cuộc tấn công này chỉ là một cuộc nghi binh nhằm mục đích quấy rối quân Phổ và buộc quân Phổ phải tăng cường đoạn này trên chính diện của nó, trường hợp thắng lợi thì qua đoạn đó quân bị vây có thể hội quân với đạo quân Loa-rơ bằng con đường ngắn nhất. Bằng không thì, không nghi ngờ gì hết, Vi-nau sẽ được các quân đoàn khác chi viện và thiệt hại của ông ta không phải chỉ là mấy trăm thương vong và một trăm tù binh mà thôi. Cuộc tấn công thực sự đã bắt đầu sáng sớm hôm sau. Lần này Đuy-cơ-rô tấn công theo hữu ngạn sông Xen, gần chỗ hợp lưu của nó với sông Mác-nơ trong khi cuộc đánh thọc ra thứ hai trên tả ngạn được tiến hành chống lại Tuy-mơ-pling và một cuộc nghi binh được tiến hành về phía tây Xanh-Đơ-ni chống lại quân đoàn 4 và quân đoàn vệ binh. Chúng tôi không rõ những đơn vị nào được sử dụng để tiến hành cuộc nghi binh ấy, nhưng theo tin chính thức của Pháp thì cuộc đánh thọc ra chống Tuy-mơ-pling là do đô đốc Đơ La-rông-xi-e-rơ Lơ Nu-ri tiến hành. Viên tướng này chỉ huy một trong 7 sư đoàn của đạo quân số 3 Pa-ri do Tơ-rô-suy trực tiếp chỉ huy do đó có thể là tất cả các cuộc tấn công đều được giao phó cho đạo quân này để dành toàn bộ 8 sư đoàn của Đuy-cơ-rô cho cuộc tấn công thực sự ở sông Mác-nơ.

Cuộc tấn công này cũng phải tiến hành theo 2 hướng khác nhau. Một bộ phận quân đội phải tiến về phía đông dọc theo hữu ngạn Bông Mác-nơ tới Sen để kiềm chế quân đoàn 12 tức quân đoàn Dắc-den đang bao vây Pa-ri từ phía đông. Đó là một cuộc tấn công phụ thứ hai: chúng tôi biết rất ít về diễn biến của nó trừ những lời khẳng định của quân Dắc-den nói rằng họ giữ vững được vị trí của họ; tinh hình có thể là như vậy. Nhưng chủ lực của Đuy-cơ-rô mà tiền đạo là quân đoàn 2 của Rê-nô đã vượt sông Mác-nơ bằng 8 chiếc cầu và tấn công 3 lữ đoàn Vuyếc-tem-béc giữ đoạn giữa sông Mác-nơ và sông Xen. Như chúng tôi đã chi rõ, dòng sông Mác-nơ trước khi chày vào sông Xen đã tạo thành chữ S lớn mà khúc cong trên hoặc phía bắc thì gần Pa-ri còn khúc cong dưới thì xa Pa-ri. Cả hai khúc cong ấy đều bị hỏa lực của các pháo đài khống chế, nhưng trong lúc khúc cong trên hoặc khúc cong gần Pa-ri do hình dáng của nó mà thích hợp cho việc đánh thọc ra thì khúc cong dưới hoặc khúc cong xa Pa-ri lại bị không những nhiều pháo đài mà cả vùng tả ngạn nữa hoàn toàn khống chế ngoài ra do hướng chảy như vậy của dòng sông và do sông có nhiều nhánh nên ở đây không tiện bắc cầu dưới hỏa lực. Vì vậy phần lớn khúc cong này dường như trên mức độ nào đó là một giải đất trung lập mà những cuộc chiến đấu thực sự diễn ra ở hai bên cạnh.

[DesantnhikVDV]

Những đơn vị được sử dụng để tiến hành cuộc tấn công ở phía tây khu vực này tiến theo hướng Mê-li và Bon-nây dưới sự yểm hộ của hỏa lực của pháo đài Sa-răng-tông và đồn La-gra-ven. Giữa 2 đia điểm ấy có một điểm cao độc lập gọi là Mông-mê-li cao hơn vùng đồng bằng xung quanh đến cả 100 phút, do đó tất nhiên là mục tiêu tấn công đầu tiên của quân Pháp. Điện của tướng Ô-be-nít chi huy sư đoàn Vuyếc-tem-béc nói rằng một "sư đoàn" đã được lấy ra để làm việc ấy; nhưng xét rằng những đơn vị ấy thoạt đầu đã đẩy lùi lữ đoàn 2 và 3 Vuyếc-tem-béc tác chiến với chúng và những lữ đoàn này đã không thể đánh bật được chúng khi viện binh chưa đến, hơn nữa tướng Đuy-cơ-rô có trong tay đủ quân nên rõ ràng là ông ta sẽ không sử dụng chỉ có 2 lữ đoàn để tiến hành cuộc tấn công quan trọng ấy, chúng tôi hoàn toàn có thể giả đinh rằng ở đây lại xảy ra một trong nhiều trường hợp mà từ "Abteilung" chỉ bất cứ một đơn vị nào của quân đội đã được dịch sai thành "sư đoàn" nghĩa là một đơn vị bộ đội riêng biệt gồm 2 hoặc nhiều nhất là 3 lữ đoàn. Nhưng dù sao thì quân Pháp cũng đã chiếm được Mông-mê-li và những làng xóm ở dưới chân điểm cao ấy, và nếu như họ giữ vững và củng cố được điểm cao ấy thì họ đã thu được kết quả đáng giá cuộc chiến đấu ngày hôm đó. Nhưng viện binh của quân Phổ là quân đoàn 2 gồm 7 lữ đoàn đã tới; trận địa mất đi lại chiếm về được và quân Pháp bị đẩy lùi đến khu vực có sự yểm hộ của pháo đài Sa-răng-tông.
Quân Pháp ở cánh trái đã mở cuộc tấn công thứ hai. Được sự yểm hộ của hỏa lực từ đồn Đơ-la-phe-dăng-đri và pháo đài Nô-giăng họ đã vượt sông Mác-nơ ở khúc cong trên của hình chữ S và chiếm hai làng Bri và Săm-pi-nhi ở hai điểm ngoặt ở hai đầu khúc cong ấy. Thực ra, trận địa của lữ đoàn 1 Vuyếc-tem-béc - lữ đoàn đóng giữ khu vực này - ở nhích về phía sau, ở rìa điểm cao chạy từ Vi-li-ê đến Ki-ây. Không biết chắc là quân Pháp có chiếm được Vi-li-ê hay không; vua Vin-hem bảo "chiếm được", tướng Ô-be-nít lại bảo "không". Chỉ biết rằng quân Pháp không giữ được Vi-li-ê và cuộc tấn công vừa vượt khỏi phạm vi hỏa lực của các pháo đài đã bị đẩy lùi.

Kết quả của những trận chiến đấu trong ngày hôm đó của đạo quân Đuy-cơ-rô, "đạo quân đã bỏ sông Mác-nơ ở lại phía sau", nghĩa là nó ở phía nam sông này, đã được tổng kết như sau trong thông báo chính thức của quân Pháp:

"Sau dó đạo quân đã vượt sông Mác-nơ bằng 8 chiếc cầu và giữ vững trận địa đã chiếm lĩnh, thu 2 khấu pháo".

Điều đó có nghĩa là đạo quân này đã rút về hữu ngạn hoặc bờ bắc sông Mác-nơ, nơi đây nó "giữ vững" những trận địa mà, đương nhiên nó đã "chiếm lĩnh", có điều không phải là đoạt từ tay địch. Rõ ràng là những báo cáo chính thức cho Gam-béc-ta vẫn do những con người đã làm việc ấy cho Na-pô-lê-ông nặn ra.

Ngày 1 tháng Chạp quân Pháp lại chứng minh một lần nữa rằng họ cho rằng cuộc đánh thọc ra của họ không thành công. Mặc dù tờ "Moniteur"[108] tuyên bố rằng ngày hôm đó chắc chắn là có cuộc tiến công từ phía nam do tướng Vi-nau chỉ huy, nhưng chúng tôi nhận được tin từ Véc-xây ngày 1 tháng Chạp (không ghi rõ giờ) nói rằng ngày hôm đó quân Pháp không mở cuộc tiến quân nào; ngược lại họ yêu cầu ngừng bắn để họ có thể thu nhặt những người bị chết và bị thương trên chiến trường giữa trận địa của hai bên. Nếu như bản thân họ cho rằng họ có thể chiếm lại chiến trường ấy thì không nghi ngờ gì hết họ sẽ lập tức mở lại trận đánh. Vì vậy không có căn cứ gì để hoài nghi sự thật là cuộc đánh thọc ra đầu tiên ấy của Tơ-rô-suy đã bị đẩy lùi mà hơn nữa lại bị đẩy lùi bởi những đơn vị quân đội kém xa những đơn vị quân đội của ông ta về số lượng. Chúng tôi có thể dự đoán rằng ông ta sắp sửa lại tiếp tục những cố gắng của mình. Chúng tôi biết quá ít về mưu toan đầu tiên ấy được tiến hành ra sao để đoán xem lần này nó có nhiều triển vọng thành công hơn không; nhưng nếu như ông ta lại bị đẩy lùi thì việc đó tất sẽ có tác động làm mất tinh thần nghiêm trọng đối với quân đội và dân cư Pa-ri.

Trong khi đó, đạo quân Loa-rơ, như chúng tôi chờ đợi[1*] lại để lộ ra những dấu hiệu của sự hoạt động tích cực. Những trận xung đột ở gần Loa-nhi và Pa-tChú thích

[1*]. Xem tập này. tr. 257.

[DesantnhikVDV]

NHỮNG TRIỂN VỌNG CỦA CHIẾN TRANH
Đã đăng trên tờ "The Pall Mall Gazette" số 1816, ngày 8 tháng Chạp 1870

Thất bại gần đây của đạo quân Loa-rơ của Pháp và việc Đuy-crô rút lui về phía bên này sông Mác-nơ- giả định rằng cuộc rút lui đó có tính chất quyết định như người ta đã thông báo hôm thứ bảy[1*] - đã quyết định dứt khoát số phận của những hoạt động phối hợp đầu tiên nhằm giải phóng Pa-ri. Những hoạt động đó đã hoàn toàn không thành công, và công chúng lại bắt đầu hỏi: phải chăng loạt thất bại mới ấy chứng minh rằng người Pháp không có khả năng tiếp tục kháng chiến thắng lợi nữa? Chấm dứt ngay trò chơi, giao nộp Pa-ri và ký hiệp định nhường An-da-xơ và Lo-ren-nơ thì có tốt hơn không?

Vấn đề là ở chỗ người ta đã quên mất hết mọi khái niệm về chiến tranh thật sự là như thế nào. Tất cả các cuộc chiến tranh Crưm, I-ta-li-a, Áo- Phổ đều chỉ là những cuộc chiến tranh có tuân thủ những quy ước nhất định, những cuộc chiến tranh của các chính phủ; một khi mà bộ máy quân sự của họ bị hủy hoại hay bị hao mòn thì các chính phủ đó liền ký kết hòa ước. Một cuộc chiến tranh thật sự, một cuộc chiến tranh mà bản thân cả nước tham gia, thì đã mấy thế hệ nay chúng ta chưa thấy ở trung tâm châu Âu. Chúng ta đã thấy cuộc chiến tranh đó ở Cáp-ca-dơ, ở An-giê-ri, ở đó cuộc đấu tranh đã tiếp tục hơn 20 năm hầu như không bị gián đoạn; chúng ta cũng sẽ có thể thấy cuộc chiến tranh đó ở Thổ Nhĩ Kỳ, nếu như các đồng minh của người Thổ Nhỉ Kỳ để cho họ bảo vệ bằng những phương thức thường dùng của chính bản thân họ. Nhưng vấn đề là những quy ước của chúng ta chỉ đem lại quyền tự vệ thực sự cho riêng một mình những người dã man mà thôi; chúng ta cho rằng, những quốc gia văn minh sẽ đánh nhau theo nghi thức, và một dân tộc chân chính sẽ không phạm tội vô lễ là cứ tiếp tục đấu tranh sau khi quốc gia chính thức đã buộc phải đầu hàng.

Ấy thế mà người Pháp lại đang thực sự làm cái điều vô lễ đó. Bực thay cho người Phổ, những người vẫn tự cho mình là hiểu biết nhất về những nghi thức quân sự, khi người Pháp vẫn kiên quyết tiếp tục chiến đấu trong thời gian 3 tháng sau khi quân đội chính thức của Pháp bị loại khỏi chiến trường; thậm chí họ còn làm những điều mà trong cuộc chiến tranh ấy, quân đội chính thức của họ hoàn toàn không thể làm nổi được. Có một trường hợp họ đã giành được thắng lợi lớn và nhiều trường hợp các hoạt động riêng lẻ của họ đã thành công: họ đã chiếm được đại bác, các xe vận tải và bắt được tù binh địch. Quả thật họ vừa bị một loạt thất bại nặng nề; nhưng những thất bại đó không có nghĩa lý gì so với những thất bại mà quân đội chính thức của họ trước kia thường phải chịu khi chạm trán với cũng kẻ địch ấy. Quả thật, mưu toan đầu tiên của họ định giải phóng Pa-ri khỏi đạo quân bao vây bằng một cuộc tấn công cùng một lúc từ trong ra và từ ngoài vào đã bị hoàn toàn thất bại, nhưng phải chăng từ đó nhất thiết phải kết luận rằng họ không còn khả năng thử làm một lần thứ hai nữa?

Theo sự xác nhận của chính người Đức, cả hai đạo quân Pháp, đạo quân Pa-ri cũng như đạo quân Loa-rơ, đều đã chiến đấu tốt. Quả thật họ đã bị đánh tan bởi những lực lượng ít hơn về mặt số lượng, nhưng những đơn vị mới vừa mới được thành lập, chiến đấu chống những đội quân lão luyện thì chỉ có thể như vậy thôi. Những hoạt động của họ trên chiến trường dưới hỏa lực, - theo lời phóng viên tờ "Daily News", một người biết rõ điều mình viết,- thì nhanh chóng và tự tin; nếu như họ thiếu sự chuẩn xác, thì đó cũng là thiếu sót của nhiều đạo quân Pháp đã chiến thắng. Một điều có thể nói chính xác là: những đạo quân ấy chứng minh rằng chúng là những đạo quân thật sự mà địch sẽ phải kính trọng họ một cách xứng đáng. Không nghi ngờ gì hết, họ gồm những thành phần hết sức khác nhau. Có những tiểu đoàn chủ lực có lính cũ với số lượng khác nhau; có những vệ binh cơ động có sức chiến đấu rất khác nhau, từ những tiểu đoàn đã được huấn luyện và vũ trang, có đầy đủ sĩ quan, cho đến những tiểu đoàn tân binh chưa được huấn luyện, còn chưa được huấn luyện về đội hình cơ bản và còn chưa biết cách sử dụng súng; có những quân du kích đủ mọi loại: giỏi, kém và trung bình, đa số trong bọn họ chắc chắn là thuộc loại sau. Nhưng dầu sao thì cũng có hạt nhân gồm những tiểu đoàn chiến đấu tốt mà tất cả những tiểu đoàn khác có thể tập hợp lại chung quanh; nếu như họ tham dự những trận đánh nhỏ khác nhau trong thời gian một tháng, đồng thời tránh được những thất bại lớn, thì tất cả bọn họ đều sẽ trở thành những người lính tốt. Nếu có chiến lược tốt, thì ngay hiện nay họ cũng có thể giành được thắng lợi, mà toàn bộ chiến lược cần có trong lúc này là hoãn bất kỳ trận chiến đấu quyết định nào lại, điều này- như chúng tôi cảm thấy- có thể đạt được.