Các cuộc thương lượng Lê Đức Thọ - Kissinger tại Paris

[SaoVang]

Ngày 28 tháng 11 năm 1972, báo cáo về đợt gặp riêng từ 20 đến 23 tháng 11, Lê Đức Thọ và Xuân Thuỷ nhận định:

“Mỹ đã thay đổi nội dung Hiệp định, lật ngược lại toàn bộ vấn đề quan trọng, coi như đàm phán lại. Chương nào cũng sửa đổi về thực chất, hoặc sửa đối bằng các Nghị định thư. Những yêu sách vô lý của Mỹ về rút quân miền Bắc, về giảm quân số và phục viên về sinh quán, việc huỷ bỏ qui định vùng kiểm soát của mỗi bên ở miền Nam sau ngừng bắn; về Chính quyền ở miền Nam, xoá bỏ ba thành phần của Hội đồng Quốc gia hoà giải hoà hợp dân tộc và bỏ hệ thống cấp dưới của Hội đồng; về khu phi quân sự, về kiểm soát và giám sát Quốc tế, về vấn đề Lào và Campuchia... rõ ràng nhằm thay đổi điều cơ bản đã thỏa thuận là ở miền Nam có hai Chính quyền, hai quân đội, hai địa bàn và ba lực lượng chính trị, chưa chịu chấm dứt sự dính líu về quân sự của Mỹ ở miền Nam Việt Nam...

Do ta đấu tranh, Mỹ đã lùi trên một số vấn đề đã sửa đổi nhưng vẫn ngoan cố giữ một số điểm rất quan trọng thuộc nội dung và thực chất của giải pháp, nhất là đòi ta rút một số lớn quân miền Bắc. 

Đi đôi với thủ đoạn đưa ra thời gian biểu để che đậy việc Mỹ ngoan cố, Mỹ lại dùng thủ đoạn đe doạ rất láo xược...”

Sau khi nhắc lại ý đồ của Mỹ là giành lợi thế cho Nguỵ... duy trì lợi ích chủ nghĩa thực dân mới ở Đông Nam Á... báo cáo nêu rõ:

“Rõ ràng ý đồ của Mỹ là tuy ở thế phải giải quyết vấn đề Việt Nam, nhưng do những khó khăn của Mỹ ở trong nước và trên thế giới và do những yêu cầu của Mỹ về chiến lược toàn cầu, Mỹ muốn giành thềm lợi thế cho Ngụy và đạt một giải pháp càng lợi cho Mỹ càng tốt"

Ta có đẩy lùi được một số yêu sách của Mỹ, nhưng đưa ra một số nhân nhượng quá sớm như đối với điều 1, hoặc về khu phi quân sự, hay việc bố trí lại lực lượng, làm cho Mỹ càng lấn tới.

Những thiếu sót đó tất nhiên sẽ ảnh hưởng tới đợt đấu tranh sắp tới

Còn Kissinger, trong báo cáo về Washington, đề xuất với Nixon hai lựa chọn: 

- Cắt đứt đàm phán.

- Bỏ các yêu cầu của Thiệu - như vậy có nghĩa là gây đổ vỡ giữa Washington và Sài Gòn.

Nhưng Nixon không thể bỏ thương lượng được. Ông ta muốn để cho phía Việt Nam chịu trách nhiệm về việc tan vỡ đàm phán trước dư luận.

Vì chưa có lối thoát, Nixon điện cho Kissinger ngừng đàm phán một tuần.

[SaoVang]

CHƯƠNG X
ĐỔI CHÁC VÀ BẾ TẮC

Mỹ lại đề nghị hoãn

Chủ trương của phía Việt Nam trong thời gian tới vẫn là:

"Tiếp tục thực hiện phương hướng Bộ Chính trị đã đề ra... tranh thủ khả năng giải quyết sớm trên cơ sở bảo đảm yêu cầu của ta, đồng thời tích cực chuẩn bị đề phòng khả năng chiến tranh kéo dài.

Vấn đề quan trọng nhất là giữ vững văn bản đã thoả thuận... Ta kiên trì đấu tranh đòi Mỹ từ bỏ việc sửa đổi Hiệp định đồng thời ta cũng sẵn sàng rút một số điểm ta mới thêm để buộc Mỹ phải tôn trọng văn bản Hiệp định đã thoả thuận. Trên cơ sở đó ta có thể có một số điểm mềm dẻo để mở đường kéo Mỹ đi vào giải quyết càng sớm càng tốt. Nhưng ta không vội không gò bó về thời điểm và phải kiên trì đấu tranh đánh bại ý đồ đàm phán trên thế mạnh của Mỹ.

Mặt khác ngay từ bây giờ ta cần chuẩn bị sẵn sàng đối phó với trường hợp Mỹ liều lĩnh đánh phá trở lại trên toàn miền Bắc".

Hà Nội cũng đề ra phương hướng đấu tranh để giữ vững những điều cụ thể đã thoả thuận.

Ngày 27 tháng 11, Mỹ gửi công hàm cho Việt Nam nêu rõ họ sẽ đến cuộc gặp tới với một cố gắng cuối cùng. Mỹ sẽ tôn trọng các nguyên tắc của Việt Nam Dân chủ Cộng hoà nhưng nhấn mạnh rằng những nguyên tắc của họ phải được tôn trọng... Hai bên phải có cố gắng lớn vào ngày 4 tháng 12. 

Trong Hồi ký của mình, Tổng thống Nixon đã báo cho Thiệu biết rằng nếu Thiệu là cản trở duy nhất cho việc ký Hiệp định thì những nghị sĩ trung thành và ủng hộ mạnh mẽ chính sách của Nixon ở Việt Nam sẽ lãnh đạo việc chống lại Thiệu khi Quốc hội (Mỹ) họp lại (R.Nixon. Hồi ký Sđd, tr. 724.).

Sáng 4 tháng 12, vẫn họp hẹp, mỗi bên ba người theo yêu cầu của Mỹ. Lê Đức Thọ nói:

- Điểm lại sáu ngày họp vừa qua chúng tôi thấy là các ông chưa thật sự đáp ứng một yêu cầu nào ... sau đó các ông lại gián đoạn đàm phán, rồi ông lại đến đây với lời lẽ đe doạ chúng tôi. Sau đó các ông lại liên tiếp gửi hai công hàm trong đó cũng nói nếu không giải quyết thì hậu quả không thể lường trước được. Trong mười năm chiến tranh chúng tôi đã biết hết sự tàn khốc của chiến tranh, đặc biệt dưới Chính quyền Nixon thì sự tàn khốc đó có thế nói là ghê gớm lắm. Chúng tôi cũng tính nếu không giải quyết được thì chiến tranh sẽ rất tàn khốc, có thể các ông đem B.52 ném bom ồ ạt san bằng cả Thành phố Hà Nội và Hải Phòng. Các ông nói Tổng thống có quyết tâm lắm, chúng tôi biết Tổng thống Nixon có quyết tâm xâm chiếm đất nước chúng tôi và quyết tâm tàn phá đất nước chúng tôi. Chúng tôi không hiểu sai điều đó... Chúng tôi đã chịu đựng hàng chục triệu tấn bom đạn tương đương với năm, sáu quả bom nguyên tử nhưng chúng tôi không hề khiếp sợ... Chúng tôi quyết tâm chống lại các ông ... chúng tôi không chịu khuất phục, không chịu làm nô lệ. Cho nên những lời đe doạ của các ông và việc các ông không giữ đúng lời hứa chứng tỏ các ông chưa thật sự đàm phán nghiêm chỉnh.

Lê Đức Thọ nêu ra những hoạt động quân sự của Mỹ trên chiến trường và các yêu sách vô lý của Mỹ trong đàm phán, và kết luận những đòi hỏi sửa đổi Hiệp định của Mỹ là không thể chấp nhận được. "Các ông phải có cố gắng lớn, chúng tôi cũng cố gắng" thì hai bên giải quyết được.

[SaoVang]

Kissinger thanh minh rằng hai bên đã gặp nhau trong hai mươi ba phiên họp rồi: “Tôi không thấy có thời kỳ nào mà Hoa Kỳ đe doạ nền độc lập của Việt Nam!”.

Ông ta lại nêu ra khó khăn với Sài Gòn và nói chỉ còn bốn hay năm vấn đề khó khăn tồn tại giữa hai bên... và chỉ khác nhau về câu chữ thôi. Ông ta giải thích tại sao Hoa Kỳ không đáp ứng đề nghị ngày 23 tháng 11 của Việt Nam (bố trí lại một số lực lượng tượng trưng đổi lấy Chương III về trao trả những người bị bắt) vì không thể thuyết phục được Sài Gòn.

Kissinger nói rằng có thể đi tới một thỏa thuận về nguyên tắc tối ngày mai và đưa ra một thời điểm mới:

- Sau thoả thuận ngày 5 tháng 12 thì thứ tư (6 tháng 12) Phó Tổng thống Hoa Kỳ cùng tướng Haig đi Sài Gòn mang theo Hiệp định. 48 giờ sau khi thỏa thuận ở đây, Hoa Kỳ ngừng ném bom miền Bắc. Ngày 16 và 17 tháng 12, Kissinger đi Hà Nội, ký Hiệp định không trễ hơn 22 tháng 12.

Trong Hồi ký của mình, Kissinger nói rằng đấy là thỏa thuận giữa ông ta và Lê Đức Thọ, điều đó không đúng (H.Kissinger. Ở Nhà Trắng Sđd, tr. 1487.).

Tiếp đó Kissinger đưa ra đề nghị tối đa của Mỹ:

1- Về tên chính phủ Cách mạng Lâm thời, Hoa Kỳ sẵn sàng ký với Việt Nam Dân chủ Cộng hoà một văn kiện có Lời mở đầu nói rõ tên Chính phủ Cách mạng Lâm thời. Chính quyền Sài Gòn ký một văn bản có mở đầu riêng biệt. Như vậy các bên trao đổi bốn văn kiện trong đó ba văn kiện giống nhau và một cái khác về Lời mở đầu. Trừ Lời mở đầu ra, các văn kiện đó hoàn toàn giống hệt nhau. Như vậy là sẽ ký bốn văn kiện, sau đó các bên trao đổi văn kiện cho nhau và mỗi bên giữ ba văn kiện. 

2- Hoa Kỳ chấp nhận ba thành phần ngang nhau trong Hội đồng Quốc gia hoà giải hoà hợp dân tộc, thành viên sẽ do hai bên lựa chọn ngang nhau. Việc thành lập Hội đồng cấp dưới Hoa Kỳ chấp nhận như cũ. Về cơ cấu Chính quyền, văn bản tiếng Việt phải ghi là “cơ cấu hành chính”.

3- Về lực lượng vũ trang Việt Nam ở miền Nam, Kissinger vẫn giữ như cũ: giảm quân số một đổi một, phục viên về sinh quán.

4- Về khu phi quân sự, Kissinger thêm vào một đoạn: Miền Nam và miền Bắc tôn trọng khu phi quân sự và lãnh thổ của nhau.

5- Trong điều 8c - trao trả người dân sự bị bắt - Kissinger vẫn giữ như cũ. Hoa Kỳ sẽ dùng ảnh hưởng của mình đối với Sài Gòn nếu Việt Nam bố trí lại lực lượng.

6- Liên quan đến Lào và Campuchia, Kissinger bỏ câu: “Lực lượng vũ trang phải ở trong biên giới Quốc gia”, thay bằng câu: “Không dùng vũ lực đối với nhau”.

Kết thúc cuộc họp buổi sáng, hai bên thoả thuận buổi chiều họp lại với sự tham gia của các Cố vấn. Phía Mỹ đề nghị hôm sau đổi địa điểm, đến một nơi mà phía Mỹ đã chọn. Họ sẽ bố trí đủ tiện nghi để hai bên ghi biên bản, kể cả ghi âm. Nhưng mãi tới ngày 8 tháng 12, hai bên mới họp tại đó – (Neuilly-sur-seine).

[SaoVang]

Buổi chiều cuộc họp bắt đầu lúc 16 giờ tại một ngôi nhà ở Saint Gemme. Lê Đức Thọ nêu ra các vấn đề lớn để giải quyết:

Về vấn đề quân sự, cái gọi là “quân miền Bắc", ông Thọ nói: .

- Trong vấn đề này còn hai điểm ám chỉ việc rút quân miền Bắc. Chúng tôi không chấp nhận: “phục viên về sinh quán” - Khi đã phục viên thì số người đó muốn về đâu thì tuỳ họ - “Lực lượng vũ trang ở trong biên giới Quốc gia" các ông bỏ đi rồi, nhưng lại thêm? “Không dùng vũ lực với nhau”. Câu đó là thừa vì các nước Đông Dương đã cam kết không đưa quân đội vũ khí vào các nước của nhau.

Vấn đề thứ hai - Nhân viên dân sự Mỹ liên quan đến quân sự - Mỹ phải rút hết. Chúng ta có thể có một sự hiểu biết riêng đối với các nhân viên dân sự đó: có thể rút một tháng sau khi Mỹ rút hết quân.

Về khu phi quân sự, Lê Đức Thọ phê phán Mỹ có ý đồ chia cắt lâu dài Việt Nam, và đề nghị của Mỹ là trái với Hiệp định Genève năm 1954. Ông Thọ đề nghị:

- Miền Bắc và miền Nam sẽ thoả thuận về qui chế khu phi quân đội và thể thức qua lại giới tuyến quân sự tạm thời.

Về vấn đề chính trị, ông Thọ nêu ba vấn đề:

- Về Hội đồng... chúng tôi vẫn giữ nguyên những đề nghị của chúng tôi.

- Về tên Hội đồng - chúng tôi đề nghị vẫn ghi cơ cấu Chính quyền. Chữ Structure administrative có thể dịch: cơ cấu hành chính, cơ cấu Chính quyền, cơ cấu cai trị. Các ông viết “cơ cấu hành chính”, còn chúng tôi viết “cơ cấu quyền lực”.

Về ba thành phần ngang nhau - Chúng tôi vẫn giữ như cũ, nghĩa là chỉ ghi: “Hội đồng hoà giải và hoà hợp dân tộc gồm ba thành phần ngang nhau, sau đó hai bên miền Nam sẽ bàn cách lựa chọn trên tinh thần bình đẳng” - (Kissinger muốn bỏ chữ bình đẳng).

Về lề lối làm việc của Hội đồng, chúng tôi vẫn giữ chữ “đôn đốc”. Hội động phải có nhiệm vụ “đôn đốc” chứ không phải chỉ “khuyên khích". Nhiệm vụ đôn đốc hai bên thi hành Hiệp định là bình thường.

Về tên Chính phủ Cách mạng Lâm thời - trong phần đầu của Hiệp định phải ghi rõ tên bốn Chính phủ. Điều đó đúng với ý nghĩa chính trị và pháp lý.

Vấn đề thứ ba là vấn đề chính trị quan trọng. Trước đây có ghi ở Chương I: "Hoa Kỳ tôn trọng độc lập, chủ quyền, thông nhất toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam". Lần trước chúng tôi đã chiếu cố đến đề nghị của ông, nhưng tôi được chỉ thị của Chính phủ chúng tôi phải giữ lại điều này như cũ.

Lê Đức Thọ thêm:

- Ở đây khác với Hội nghị Genève năm 1954 và 1962 về Lào. Hội nghị Genève năm 1954 là Hội nghị Quốc tế nên mới ghi: Các nước tôn trọng các quyền dân tộc của Việt Nam. Còn bây giờ các ông đàm phán với chúng tôi thì phải ghi trong Hiệp định? “Hoa Kỳ tôn trọng các quyền dân tộc cơ bản của Việt Nam”. Đó là bình thường. Nhân dân Việt Nam rất tin tưởng Mỹ sẽ không bao giờ can thiệp vào công việc nội bộ chúng tôi nữa, quan hệ hữu nghị của hai nước sẽ tốt hơn lên. Còn danh dự của nước Mỹ là vấn đề tồn tại của Chính quyền Sài Gòn và vấn đề Thiệu từ chức thì đề nghị ngày 8 tháng 10 của chúng tôi là đã giải quyết vấn đề danh dự của Mỹ rồi.

[SaoVang]

Vấn đề cuối cùng trong vấn đề chính trị là vấn đề tù dân sự ở miền Nam. Lê Đức Thọ đòi thả trong hai tháng. Để giải quyết một cách dễ dàng vấn đề này, chúng tôi có sự hiểu biết về việc điều chỉnh lại một số lực lượng của Chính phủ Cách mạng Lâm thời ở phần Bắc của Nam Việt Nam.

Kissinger tỏ rõ sự thất vọng sau khi nghe Lê Đức Thọ nói. Lúc đầu ông ta tỏ ra lạc quan là có thể đi đến Hiệp định hôm nay, nhưng bây giờ ông ta không còn thấy khả năng đó nữa. Ông ta nói phía Việt Nam đã tăng thêm yêu sách. Kissinger nói lại từng điểm một và kết luận:

- Tất cả những sửa đổi của các ông cộng lại với nhau thì sẽ có hậu quả thực tế là phá hoại thực chất của Hiệp định.

- Chính các ông phá hoại chứ không phải chúng tôi? - Lê Đức Thọ trả lời - Nếu các ông giữ nguyên Hiệp định thì chúng tôi cũng giữ nguyên hoàn toàn không thay đổi một chữ.

Ông Thọ nói câu này nhiều lần một cách rõ ràng:

- Nếu các ông không sửa chữ nào thì chúng tôi cũng không sửa chữ nào, kể cả điều 8c (tù dân sự) cũng giữ nguyên, vấn đề nhân viên dân sự Mỹ liên quan đến quân sự cũng không nêu ra, thời hạn thành lập Hội đồng mười lăm ngày cũng bỏ. Tóm lại chúng tôi sẵn sàng bỏ tất cả những điều mới thêm.

Phát biểu của Lê Đức Thọ đã gây tác động mạnh đối với Kissinger. Ông ta nói phải xin ý kiến của Tổng thống và mặc dầu ông ta đã đề nghị hôm sau họp lại, nhưng sáng sớm ngày 5 tháng 12, ông xin hoãn cuộc họp lại hai mươi bốn giờ.

Kissinger báo cáo về Nixon là:

“Cuộc nói chuyện đã đi đến chỗ gần như chắc chắn sẽ tan vỡ, và đề nghị hai cách lựa chọn: trở lại và chấp nhận các điều khoản của Hiệp định tháng 10, không thay đổi bất cứ điều gì; hoặc là chấp nhận nguy cơ tan vỡ của cuộc thương lượng. Ông ta đề nghị Mỹ “phải sẵn sàng chuẩn bị cho sự tan vỡ" và đẩy mạnh ném bom miền Bắc để gây áp lực với Việt Nam” (R.Nixon. Hồi ký. Sđd, tr. 725, 726, 727, 728.). Ông ta cũng nêu lại việc xin từ chức.

Nixon không chấp nhận và chỉ thị tiếp tục thương lượng. “Trong bất cứ trường hợp nào Hoa Kỳ không được chủ động cắt đứt cuộc nói chuyện - Chúng ta cần yêu cầu hoãn cuộc họp để tham khảo thêm" (H.Kissinger. Ở Nhà Trắng. Sđd, tr. 1489.).

Cũng đêm 4 tháng 12, theo thông báo của đại sứ Trung Quốc Hoàng Chấn cho ta, Kissinger đã gặp đại sứ Hoàng Chấn với vẻ bực dọc bi quan, lời lẽ tức tối. Kissinger đã tường thuật lại cuộc họp riêng 4 tháng 12.

Ngày 5 tháng 12, Kissinger xin hoãn họp một ngày. "ông nhận định sự tan vỡ hầu như chắc chắn" (R.Nixon. Hồi ký. Sđd, tr. 722.).

[SaoVang]

Lê Đức Thọ: Có hai cách lựa chọn... Tuỳ các ông!

Trước thái độ của Việt Nam, Mỹ tính đến việc giảm bớt yêu cầu của Chính quyền Thiệu. 

Sáng 6 tháng 12, Lê Đức Thọ đưa ra dự thảo về vấn đề tù binh: tách hai vấn đề quân nhân và nhân viên dân sự.

Kissinger đặt nhiều câu hỏi, đặc biệt ông muốn biết rõ số phận 108 tù bình Mỹ trong tay Chính phủ Cách mạng Lâm thời và 495 người bị mất tích ở miền Nam, mối liên quan trong việc trao trả ở miền Bắc và miền Nam, trách nhiệm của Mỹ trong việc trao trả nhân viên dân sự của hai bên Nam Việt Nam.

Lê Đức Thọ nhắc lại đề nghị cũ về việc bố trí lại một số lực lượng tượng trưng ở phần Bắc của Nam Việt Nam đổi lấy việc trao trả tù dân sự ở Nam Việt Nam trong 60 ngày. Kissinger muốn biết con số cụ thể về lực lượng sẽ được bố trí lại.

Lê Đức Thọ nói: 

- Nó có con số của nó nhưng điều quan trọng là ông có tán thành đề nghị của chúng tôi không?

Hôm nay Kissinger trở lại vui vẻ hơn hôm trước và kể câu chuyện vui châm biếm:

- Trong chiến tranh người ta bàn phương pháp chống tàu ngầm. Có người nói là làm cho nước bể nóng sôi lên. Nhưng khi người ta hỏi là làm thế nào thì người đó trả lời: đó là sáng kiến của tôi còn cách thực hiện các ông phải nghĩ ra. Điều đó cũng như ông Cố vấn đặc biệt đưa ra ý kiến và nói rằng cách thi hành là tùy thuộc vào chúng tôi.

Trực tiếp vào đề nghị của ông Thọ, Kissinger nói:

- Hậu quả khách quan là phía Việt Nam không chịu rút đi cái gọi là quân miền Bắc. Quân đội đó là Quân đội miền Bắc hoặc là những người theo chủ nghĩa hoà bình thì mới không có quân đội trên đất mình. Tôi không nghĩ các ông là người hoà bình chủ nghĩa.

Ông ta nhận xét thêm là theo đề nghị của ta vấn đề thả những người bị bắt được coi là nghĩa vụ pháp lý còn việc bố trí lại lực lượng chỉ là sự hiểu biết không ghi vào đâu cả. Ông đề nghị giữ toàn bộ điều 8c (tù chính trị) như cũ nhưng thêm vào đó có sự hiểu biết và Mỹ cũng ghi lại là việc thả những người bị bắt gắn liền với việc bố trí lại lực lượng. 

Kissinger đưa ra công thức theo đó: Chính quyền Sài Gòn sẽ thả một số đáng kể thường dân bị giam giữ đồng thời với việc triển khai một số đáng kể quân đội ở phần Bắc của Việt Nam. Ba tháng sau khi ký Hiệp định, hai bên Nam Việt Nam sẽ thu xếp những hành động đồng thời tiếp theo để có thêm thường dân bị giam giữ sẽ được thả theo một số tỷ lệ liên quan trực tiếp với số quân đội do hai bên được giải ngũ.

Như vậy là Kissinger lợi dụng ta đưa ra việc điều chỉnh lực lượng để nâng giá mặc cả nhằm ép ta chấp nhận điều 8c.

Lê Đức Thọ không trả lời cũng không phê phán đề nghị đó, mà nói:

- Hai bên đều muốn giải quyết vấn đề thì phía Mỹ phải cố gắng lớn.

Kissinger thêm vào: 

- Nói hai bên cùng cố gắng cho công bằng.

- Không! Chúng tôi có cố gắng lớn như các ông đã biết - Lê Đức Thọ trả lời.

[SaoVang]

Nhân việc Kissinger nói về khó khăn của Mỹ đối với Sài Gòn, Lê Đức Thọ cũng kể khó khăn của ta. Như đối với Chính phủ Cách mạng Lâm thời, trong vấn đề Inđônêxia tham gia Uỷ ban Quốc tế. Hồi đó, sau khi Tổng thống A.Xukacnô đổ, Đảng Cộng sản Inđônêxia bị đàn áp và tan rã, thái độ của Jacacta đối với cách mạng miền Nam cũng có khác trước. 

Lê Đức Thọ nói:

- Đối với Lào, chúng tôi và các ông đồng ý trong Hiệp định, Lon Nol thì hoan nghênh, nhưng ông Khiêu Xăm Phon lại tuyên bố cuộc đàm phán ở Paris không vượt qua đầu Campuchia được. Đấy là ám chỉ chúng tôi chứ không ai khác là không được can thiệp vào công việc của người ta. Ông Phouma thì tuyên bố ngừng bắn ở Lào trong một tuần hay mười lăm ngày, nhưng Neo Lào Hắc Xát lại điện hỏi chúng tôi có phải điều đó Việt Nam điều đình với các ông không?

Ông Thọ tỏ ra thân mật:

- Ngay trong những người cộng sản cũng có khi có những mâu thuẫn rất gay gắt. 

Kissinger cũng tỏ vẻ đồng tình.

Tiếp đó Lê Đức Thọ nêu ra những việc Mỹ leo thang trong các yêu sách của họ rồi nói một cách dứt khoát:

- Mỗi bên đều có khó khăn của nhau và bây giờ chỉ có hai cách:

Một là chúng ta sẽ trở lại Hiệp định mà chúng ta đã thoả thuận trong văn bản trước đây và có sửa lại thì chỉ sửa về chi tiết, không thuộc về thực chất và nguyên tắc.

Hai là hai bên đều sửa đổi. Các ông sửa đổi điểm này thì chúng tôi sửa đổi điểm khác. Nếu sửa đổi như vậy thì thành ra chúng ta lại thảo luận lại một số vấn đề. Mỗi bên đều có nguyên tắc và lập trường của mình. Như vậy thảo luận sẽ kéo dài và có khó khăn hơn.

Trong hai cách đó, các ông muốn cách nào chúng tôi cũng sẵn sàng. Tuỳ ông. Nhưng theo chúng tôi cách tốt nhất là giữ cơ bản của Hiệp định.

Đề nghị của Lê Đức Thọ rất hợp lý và mở ra triển vọng giải quyết vấn đề bế tắc của Mỹ nên Kissinger hưởng ứng ngay:

- Lời phát biểu của ông Cố vấn đặc biệt có tính xây dựng?

Ông ta hứa sẽ xin ý kiến Tổng thống và sẽ cố gắng lớn giảm bớt những thay đổi mà ông ta đưa ra.

Trước khi nghỉ, Kissinger còn nhắc lại chữ “cơ cấu Chính quyền”, cho rằng đối với Nixon điều đó gần giống như một nguyên tắc của tôn giáo không chấp nhận điều gì có nghĩa là Chính quyền liên hiệp và yêu cầu ông ta ghi “cơ cấu hành chính”.

Ông ta còn thêm rằng những sửa đổi mà ta đã chấp thuận trong tháng 11 sẽ được xem như những chi tiết. Ông ta muốn nuốt trôi những nhượng bộ của ông Thọ trong phiên họp 23 tháng 11.

Lê Đức Thọ đòi bỏ tất cả những câu có ám chỉ đến quân miền Bắc nhất là câu: “hai miền tôn trọng lãnh thổ của nhau”.

[SaoVang]

Hôm sau, 7 tháng 12, Kissinger đưa ra "cố gắng cuối cùng" một lập trường tuyệt đối tối thiểu không thể lùi thêm được nữa.

Trước hết là giữ nguyên tất cả những thay đổi mà hai bên đã thoả thuận trong tuần trước (tháng 11).

Bỏ một số đề nghị ông ta mới đưa ra hôm 4 tháng 12. Bỏ câu “Các thành viên Hội đồng Quốc gia hoà giải hoà hợp dân tộc sẽ do hai bên lựa chọn bằng nhau”, và trở lại văn bản tháng 10, nhưng vẫn ghi “cơ cấu hành chính” trong văn bản tiếng Việt.

Bỏ việc giảm quân số trên cơ sở “một đổi một" và câu “đưa họ về quê quán”, nhưng vẫn ghi: “hai bên Nam Việt Nam sẽ bàn việc giảm quân số trong ba tháng”.

Bỏ hai miền tôn trọng lãnh thổ của nhau trong vấn đề khu phi quân sự, nhưng thêm “Bắc và Nam Việt Nam không dùng vũ lực chống lại nhau”, và “hai miền sẽ thảo luận thể thức qua lại giới tuyến quân sự tạm thời”

Kissinger đã có bước lùi, nhưng Lê Đức Thọ thấy Mỹ vẫn đòi sửa đổi nhiều đối với ta, nên lại phê phán Mỹ lại có ý đồ chia cắt Việt Nam, kéo dài đàm phán. Ông nhắc lại thiện chí của ta và nêu rõ:

- Trong 9 vấn đề có ý nghĩa quan trọng Mỹ đã đề ra và chúng tôi đã thoả thuận, trong đó có các vấn đề như khu phi quân sự, thay thế vũ khí, giảm bớt nhiệm vụ Hội đồng Quốc gia hoà hợp hoà giải dân tộc v.v... thì nay chúng tôi vẫn đồng ý giữ nguyên 6 vấn đề

Còn lại Lê Đức Thọ đòi sửa hai điểm và giữ nguyên điểm 1 như văn bản tháng 10.

Kissinger nói:

- Đây là bản Hiệp định đầu tiên của nhiệm kỳ mới của Tổng thống Nixon mà nó mở đầu bằng một chương riêng biệt, đặc biệt lại nhằm về phía Hoa Kỳ. Đó là điều hết sức khó khăn, cho nên về điểm 1, chúng tôi phải xin ý kiến Nixon - ông ta chấp nhận bỏ chữ “nghĩa vụ” trong vấn đề Lào và Campuchia trong điều 20.

Cuộc tranh luận tỏ ra gay gắt chung quanh câu Mỹ đưa ra: “Hai miền không dùng vũ lực chống lại nhau” và vấn đề tù dân sự. Nhưng găng nhất là vấn đề khu phi quân sự.

Kissinger nói:
- Hậu quả của đề nghị của các ông là xoá bỏ khu phi quân sự.

Phía Mỹ đề nghị hôm sau họp ở nhà do phía họ bố trí ở Neuilly - sur - Seine, mỗi bên ba người, phía Mỹ chỉ có Kissinger, Haig và Sullivan. Còn phía Việt Nam, Kissinger đề nghị mang theo ông Thạch. Ông ta nói rằng: mỗi khi chúng ta đến gần thoả thuận thì ông Thạch lại viết giấy đưa cho ông Cố vấn.

Xuân Thuỷ:
- Ông Sullivan thì cũng không kém!

[SaoVang]

Ngày 8 tháng 12 năm 1972 - tại Neuilly - sur - Seine, Kissinger phát biểu trước, nêu những vấn đề tồn tại như sau:

Vấn đề Lời mở đầu.

Chữ cơ cấu Chính quyền.

Vấn đề phục viên trong chín mươi ngày.

Vấn đề giữ nguyên điều 1 như trước.

Vấn đề quy chế khu phi quân sự.

Lê Đức Thọ:

- Còn vấn đề nhân viên dân sự (Mỹ) liên quan đến quân sự, điều 8c... còn một hai vấn đề nữa tôi sẽ nói sau.

Cuộc họp hôm ấy mang tính đổi chác quá rõ ràng nhưng cũng không phải nói toạc móng heo, mà các nhà thương lượng còn thăm dò, rào đón trước sau, bằng những câu đạo lý, những lời thuyết minh để chứng minh khó khăn và cố gắng cũng như thiện chí của mỗi bên. .

Kissinger nói:

- Về Lời mở đầu, Mỹ không sẵn sàng ký một Hiệp định mà trong Lời mở đầu ghi rõ tên Chính phủ Cách mạng Lâm thời.

Về điều 1: Đấy là vấn đề rất khó khăn đối với chúng tôi. Chúng tôi hiểu khi nói: Tất cả các nước... thì có nghĩa là khoảng một trăm năm mươi nước. Chúng tôi đề nghị: Các bên sẽ tôn trọng... như vậy chỉ còn bốn bên. Nếu để Hoa Kỳ ngay từ đầu thì chẳng khác gì nhìn nhận một sự đầu hàng.

Lê Đức Thọ:

- Như vậy là chúng tôi tôn trọng chúng tôi.

- Về vấn đề “Nam và Bắc Việt Nam sẽ không dùng vũ lực đối với nhau”, chúng tôi - Kissinger tiếp - sẵn sàng rút câu đó nếu các ông sẵn sàng phục hồi cái câu trước là: hai bên sẽ tôn trọng khu phi quân sự.

Rồi ông ta vẫn đòi ghi “cơ cấu hành chính” trong bản tiếng Việt, vẫn đòi hai bên miền Nam bàn vấn đề phục viên quân đội trong ba tháng.

Lê Đức Thọ nhận xét ngay:

- Ông chưa thay đổi gì. Chỉ có vấn đề không dùng vũ lực với nhau các ông thêm vào, trong Hiệp định không có, nay bỏ đi thì không phải là nhân nhượng.

Nhìn lại thì toàn các ông đưa ra những sửa đổi và chưa đáp ứng được điểm nào của chúng tôi. Ông có cố gắng lớn thì chúng tôi cũng có cố gắng lớn, ông có cố gắng vừa thì chúng tôi cũng có cố gắng vừa. Ông có cố gắng nhỏ thì chúng tôi có cố gắng nhỏ. Nếu không giải quyết được thì trách nhiệm hoàn toàn ở các ông. Chúng tôi không bao giờ ký một Hiệp định mà không có ghi tên Chính phủ Cách mạng Lâm thời trong Hiệp định.

[SaoVang]

Kissinger:

- Về tên Chính phủ Cách mạng Lâm thời, Hoa Kỳ có thể thuyết phục được Sài Gòn nhận Hiệp định nếu các ông chấp nhận ghi lại: hai miền tôn trọng lãnh thổ của nhau... hoặc có điều nói: “bốn nước Đông Dương”. 

Lê Đức Thọ:

- Nếu bốn bên ký thì ghi rõ bốn tên Chính phủ, nếu hai bên ký thì ghi: Chính phủ Hoa Kỳ với sự thoả thuận của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hoà với sự thoả thuận của Chính phủ Cách mạng Lâm thời. Nếu các ông chấp nhận những điều trên thì chúng tôi đồng ý bỏ chữ cơ cấu Chính quyền và đồng ý như các ông: chỉ để chữ Hội đồng Quốc gia hoà hợp và hoà giải dân tộc thôi. Về các nước Đông Dương, trước kia chúng ta đã thoả thuận ba nước Đông Dương, vừa rồi các ông sửa là các nước Đông Dương. Chúng tôi đã đồng ý. Như vậy là hợp tình hợp lý lắm rồi.

Kissinger nhắc lại điểm 1 và nói:

- Hoa Kỳ sẵn sàng nhận cả điều đó nhưng với điều kiện là phải đưa xuống Chương IV (về quyền tự quyết của Nam Việt Nam).

Lê Đức Thọ vẫn đòi để nguyên Chương I và nói:

- Để chiếu cố đến các ông... để tránh hiểu là chỉ có Hoa Kỳ mới tôn trọng, tôi đề nghị viết là “Hoa Kỳ và các nước khác tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam”

Kissinger nói câu này xấu hơn nhưng sẵn sàng nhận nếu để xuống Chương IV.

Lê Đức Thọ nói không phải xấu hơn mà tốt hơn câu cũ và đây là chỉ thị của Chính phủ không thay đổi được. Ông Thọ cho Kissinger biết: kỳ này tôi về Hà Nội thì điều này tôi bị chỉ trích nhiều nhất.

Lê Đức Thọ đã nói đúng sự thật. Trong điện ngày 1 tháng 12, Bộ Chính trị đã nêu rõ điều 1 phải đòi ghi lại như cũ.

Về việc phục viên lực lượng vũ trang hai bên ở miền Nam, ông Thọ đề nghị:

- Hai bên miền Nam Việt Nam sẽ cố gắng hết sức mình để hoàn thành việc giảm quân số và phục viên càng sớm càng tốt.

Về vấn đề nhân viên dân sự Mỹ liên quan đến quân sự, đề nghị phần lớn rút hết trong sáu mươi ngày. Số còn lại sẽ rút trong vòng một trăm hai mươi ngày sau khi ký Hiệp định - và sẽ có sự hiểu biết riêng với Mỹ về việc này.

- Mỹ có hàng vạn Cố vấn loại này ở miền Nam.

Kissinger:

- Chỉ có 1.300 người làm việc cho Chính phủ, còn 5.000 làm việc cho các công ty.

Mỹ đưa ra thời hạn hai năm để rút hết. (trong Hiệp định tháng 10 không nói tới vấn đề này).

Kissinger nói vui rằng ông Thọ rất tế nhị - những nhân nhượng của ông không bao giờ là nhân nhượng cuối cùng - và những điều ông Thọ rút đi cũng không bao giờ rút đi hoàn toàn.

Kissinger lại nhắc đến vấn đề tù chính trị, mà ông ta tưởng phía Việt Nam đã đồng ý.
Lê Đức Thọ nói:

- Trong hai vấn đề này nếu các ông giữ nguyên như Hiệp định đã thoả thuận thì chúng tôi không đề cập thêm nữa.

Kissinger lại nêu ra khó khăn với Sài Gòn, đến quan hệ tương lai giữa hai nước - và đòi có đi có lại giữa điều khoản này với điều khoản khác.

Kết thúc phiên họp, ông ta nói:

- Chỉ có một lĩnh vực mà Hoa Kỳ có khả năng sửa đổi được, đó là vấn đề liên quan đến dính líu của Hoa Kỳ, không phải là lĩnh vực về nhân viên dân sự và khu phi quân sự. Về hai vấn đề đó chúng tôi không thể đi xa hơn được.

Kissinger đề nghị hôm sau họp ở Gif - sur - Yvette.