Tây Sơn bi hùng truyện

[UyenNhi05]

Năm Canh Thân (1800) Trần Quang Diệu lãnh bộ bình, Vũ Văn Dũng lãnh thuỷ binh cũng vào đánh Quy Nhơn.

Trước khi đi Bùi Thị Xuân hỏi Diệu rằng:

- Vợ chồng ta từ lúc theo Tiên đế tới nay trải qua trăm trận sinh tử có nhau, sao lần này chẳng không cho thiếp đi theo.

Diệu đáp:

- Nay ta và Văn Dũug phải vào Quy Nhơn đánh giặc. Các tướng Văn Lộc, Văn Tuyết, Đặng Xuân Bảo, Đặng Xuân Phong, Võ Đình Tú đều trấn thủ phương xa. Và phu nhân phải ở lại giúp vua trấn thủ kinh thành.

Bùi Thị Xuân nghẹn ngào khóc nói:

- Binh Gia Miêu thế này rất mạnh, xin chàng nên cẩn thận.

Diệu bùi ngùi bảo:

- Lúc Tiên đế còn sông quân Tây Sơn ta khi ra quân hào khí ngút trời, khi thu quân khúc khải hoàn oanh liệt. Sao này trước lúc ra trận nàng lại bịn rịn như thế?

Bùi Thị Xuân nói:

- Thiếp chẳng phải sợ giặc, chỉ vì nghe câu hát vừa rồi của bá tánh mà khóc đó thôi.

Diệu hỏi:

- Câu hát thế nào mà khiến nàng phải ưu phiền như vậy.

Xuân giật mình nói:

- Chàng hãy nghe đi, có người hát câu ấy từ xa theo gió thoảng đến kia.

Trần Quang Diệu lắng nghe tiếng hát rằng:

Lậy trời cho chóng gió Nồm
Cho thuyền Chúa Nguyễn giong buồm thẳng ra!

Nghe xong Diệu than rằng:

- Nay thiên thời, địa lợi, nhân hoà đều mất cả, nhưng phận ta làm tướng phải chết giữa sa trường chặn giặc.

Nói rồi Quang Diệu từ biệt vợ ra đi.


Võ Tánh và Ngô Tùng Châu trấn thủ thành Bình Định, ngày ấy nghe quân do thám về báo:

- Thưa tướng quân, tướng Tây Sơn là Trần Quang Diệu đem năm vạn bộ binh và Vũ Văn Dũng để năm vạn thuỷ binh cùng tiến vào đánh Bình Định. Xin tướng quân định liệu.

Ngô Tùng Châu bàn rằng:

- Quân ta ở Bình Định chỉ có hai vạn, không thể ra ngoài thành đối địch cùng giặc Tây Sơn. Vậy ta nên ở trong thành cố thủ rồi báo tin cho Thượng vương đem quân ra tiếp viện. Khi ấy Thượng vương ở ngoài đánh vào, ta từ trong đánh ra ắt là phá được giặc.

Võ Tánh nghe lời sai người về Gia Định cấp bảo rồi đóng cửa thành cố thủ. Trần Quang Diệu đem quân tới thấy Võ Tánh không ra đánh bên hô quân công thành. Quân Tây Sơn đặt đại bác định bắn phá thành, dè đâu chưa kịp bắn đã bị đại bác quản Gia Miêu từ trên mặt thành bắn xuống, súng quân Tây Sơn vỡ cả. Trần Quang Diệu nổi giận thúc quân bắc thang leo lên phá thành, Võ Tánh hối quân bắn tên, đạn, lăn gỗ đá, đổ nước sôi xuống. Quân Tây Sơn chết rất nhiều mà không phá được thành. Trời tối, cả hai bên đều đánh trống thu quân. Trần Quang Diệu thấy quân sĩ hào nhiều đang nóng lòng bực dọc thì có quân vào bảo có Vũ Văn Dũng đem thuỷ binh vào đóng ở cửa Thị Nại. Diệu mừng rỡ cho mời Vũ Văn Dũng tới thương nghĩ. Gặp nhau Diệu nói:

- Quân Gia Miêu đóng cửa thành cố thủ, Võ Tánh lại tinh thông binh pháp, tôi đánh mãi không được. Vũ huynh có kế gì chăng?

Vũ Văn Dũng theo Trần Quang Diệu đến trước trận. Trỏ vào thành, Dũng nói:

- Thành Quy Nhơn do vua Thái Đức nhà Tây Sơn ta xây vô cùng kiên cố. Nếu quân trong thành liền chết cố thủ thì quân ngươi khó lòng dùng sức mà đánh thắng được.

Diệu hỏi:

- Theo Vũ huynh thế là đành bó tay sao.

Dũng đáp:

- Trần huynh lãnh bộ quân chiếm giữ các nơi hiểm yếu, tôi lãnh thuỷ quân đông giữ cửa Thị Nại đề phong Nguyễn Phúc Ánh từ Gia Định đem binh ra cứu. Ta giữ vững trận địa vây thành Quy Nhơn, lâu ngày trong thành hết lương ắt phải đầu hàng. Ấy là thượng sách.

[UyenNhi05]

Trần Quang Diệu hết kế đành theo cách của Vũ Văn Dũng mà làm.

Trên thành, Võ Tánh trông thấy quân Tây Sơn đào chiến hào, đắp đồn luỹ, canh phòng quanh thành, Tánh bảo Ngô Tùng Châu rằng:

- Trần Quang Diệu và Vũ Văn Dũng đánh thần không thắng nên đắp luỹ vây thành. Nếu để lâu ngày quân ta hết lương biết liệu làm sao.

Ngô Tùng Châu đáp:

- Lương trong thành con dùng được mấy tháng nữa, khi ấy Nguyễn vương đem đại binh đến Diệu Dũng ắt phải lui.

Từ ấy về sau Võ Tánh lệnh quân thay phiên lên mặt thành canh phòng cẩn mật chờ quân cầu viện.

Nguyễn vương ở thành Gia Định nghe tin thành Bình Định bị vây liền đem mười vạn đại binh theo đường thuỷ tiến ra cứu.

Quân Gia Miêu đến cửa Thị Nại thấy chiến thuyền Tây Sơn lui vào trong đầm lập thuỷ trại. Nguyễn vương hỏi các tướng rằng:

- Thuỷ binh Tây Sơn đóng ngoài biển thì dễ phá, giặc lui vào trong đầm lại đặt đại bác trên núi Phương Mai và núi Sơn Chà. Nếu thuỷ binh ta tiến vào giặc từ trên hai núi này bắn xuống e rằng bất lợi. Các tướng có kế gì phá giặc hay chăng.

Đặng Đức Siêu hiến kế:

- Vũ Văn Dũng là danh tướng của Tây Sơn. Nay cố thủ không ra đánh, ta không thể phá được giặc mà giải vây cho thành Bình Định, cứu hai tướng Võ, Ngô. Theo thần ta phải dụ giặc đem chiến thuyền ra ngoài biển rồi vây đánh ắt là bắt được Vũ Văn Dũng.

Nguyễn vương hỏi:

- Làm cách nào dụ được Vũ Văn Dũng.

Đặng Đức Siêu kề tai Nguyễn vương nói nhỏ. Nghe xong Nguyễn vương vỗ tay khen:

- Đặng tiên sinh thật đáng sánh bằng Quản, Nhạc vậy.

Đoạn Nguyễn vương hạ lệnh:

- Lê Văn Duyệt, Nguyễn Văn Trương lãnh năm vạn đại binh và năm trăm đại thuyền nấp ở đất Thanh Châu Dự chờ Vũ Văn Dũng đem thuỷ binh ra khỏi cửa Thị Nại lập tức đốt lửa báo hiệu rồi đánh vào sau lưng địch không cho chúng chạy vào trong đầm Thị Nại.

Lê Văn Duyệt và Nguyễn Văn Trương bước ra lãnh lệnh.

Nguyễn vương lại hạ lệnh:

- Truyền lệnh ta, ba quân tướng sĩ nhổ neo nhà hướng Bắc trực chỉ.


Vũ Văn Dũng đóng đại bản doanh bên đầm Thị Nại nghe quân vào báo:

- Thưa tướng quân, thuỷ binh Gia Miêu thấy quân ta canh phòng Thị Nại nghiêm ngặt nên không tiến đánh, lại giong buồm tháng ra hướng Bắc, chẳng hiểu là đi đâu.

Vũ Văn Dũng đang nằm vùng ngồi bật dậy bảo:

- Truyền lệnh ta lập tức nhỏ neo đuổi theo Phúc Ánh.

Tả hữu ngạc nhiên hỏi:

- Quân Nguyễn Phúc Ánh đi đâu mà tướng quân vội vã đuổi theo như thế?

[UyenNhi05]

Dũng đáp:

- Kinh thành Phú Xuân ít quân lại chỉ có một mình Bùi Thị Xuân trấn giữ, nếu Nguyễn Phước Ánh đem quân ra đánh Phú Xuân thì nguy.

Đoạn Dũng vừa mắc giáp vừa gọi tên quân đến bảo:

- Ngươi mau đến doanh trại tướng Trần Quang Diệu báo cho ông ấy biết rằng ta đã đem thuỷ quân về cứu kinh đô.

Nói rồi Vũ Văn Dũng xuống thuyền dẫn đầu thuỷ binh đuổi theo quân Gia Miêu. Quân Tây Sơn vừa qua khỏi đảo Thanh Châu Dự (Cù Lao Xanh) nhìn ra hướng Bắc thấy thấp thoáng thuyền quân Nguyễn từ xa, Dũng hỏi quân:

- Mau phụ buồm chèo gấp.

Hai đoàn thuyền đi ngược chiều chẳng mấy chốc gặp nhau. Vũ Văn Dũng ngạc nhiên hỏi:

- Thuyền giặc sao không đi ra mà lại quay ngược về phía quân ta. Ba quân chuẩn bị chiến đấu.

Dũng vừa dứt lời bỗng nghe súng nổ ầm ầm, tiếng quân reo inh ỏi phía sau lưng quân mình. Quân chạy đến bảo:

- Thưa tướng quân thuỷ binh giặc do Lê Văn Duyệt và Nguyễn Văn Trương kéo ra chắn mất lối vào đầm Thị Nại.

Dũng thất kinh bấm bụng than thầm:

- Thôi ta đã trúng kế điệu hổ ly sơn của Nguyễn Phúc Ánh rồi!

Đoạn Dũng hạ lệnh:

- Quân sĩ không được hỗn loạn, mau phá vây chạy vào đầm Thị Nại.

Rồi Dũng quay thuyền đi trước, gặp đâu đánh đó, quân Tây Sơn theo chủ tướng chống trả dũng mãnh. Đánh một hồi vẫn chưa phá được vòng vây. Trong cơn nguy khốn bỗng một đoàn thuyền Tây Sơn từ trong đầm Thị Nại kéo ra đánh vào phía sau quân Lê Văn Duyệt và Nguyễn Văn Trương. Quân Tây Sơn phá được vòng vây cứu Vũ Văn Dũng chạy vào trong đầm Thị Nại. Quân Nguyễn Gia Miêu hăng hái đuổi theo. Văn Dũng vào tới núi Phương Mai liền ghế thuyền vào bờ chạy lên trên núi. Đến nơi Dũng phất cờ làm hiệu, đại bác trên núi Phương Mai ầm ầm bắn xuống. Thuyền quân Nguyễn đắm vỡ rất nhiều, lại phải lui ra.

Lui được quân Nguyễn xong, Văn Dũng mới sực nhờ quay lại hỏi tả hữu:

- Người vừa cứu ta là ai vậy? Bỗng có tiếng trả lời rằng:

- Tôi tên Trần Hữu, là tuỳ tướng của thượng tướng Trần Quang Diệu. Ngươi sai tôi đem thuyền đi cứu tướng quân.

Dũng hỏi Hữu:

- Sao Trần tướng quân biết ta lâm nạn mà sai người đến cứu.

Trần Hữu đáp:

- Trần tướng quân bảo tôi đem thuỷ binh ra cửa Thị Nại, khí thấy khói bốc lên trên đảo Thanh Châu Dự là tướng quân bị vay ngoài biển, phải lập tức đem quân đến cứu.

Vũ Văn Dũng than:

- Trần huynh đã ba phen cứu mạng ta, ơn này biết lấy chi trả đặng. Xét về tài trí ta hãy còn thua Trần huynh một bậc vậy. Ngươi hãy về thưa cũng Trần tướng quân rằng ta cám ơn cứu mạng. Và bảo với ông ấy Vũ Văn Dũng tuy thua trận nhưng ta còn đây thì quân Gia Miêu không thể nào vào được cửa Thị Nại.

Trần Hữu vâng lời về đại bản doanh của Trần Quang Diệu thuật lại lời Văn Dũng.

Nghe xong Diệu bảo:

- Vũ huynh có công giết chú vợ ta là Bùi Đắc Tuyên, quyết đập đầu can ngăn vua mà không bỏ đi như Đặng Văn Long, sợ vua lâm nguy mà vội vã kéo quân về cứu, chưa kịp suy tính thiệt hơn nên mới lầm mưu của Nguyễn Phúc Ánh, Vũ huynh tài nào có kém ta, ông ấy thua trận này vì tính của ông ấy quá nhẹ mà thôi! Nếu ta có cái nhiệt tình như Vũ huynh thì ta đã giết chú vợ ta từ lâu rồi, xét về điểm nay ta có thua xa Vũ huynh vậy!

[UyenNhi05]

Chương 65

Cảnh Thịnh cắt áo bào chạy trước.
Lê Chất đánh trống đuổi người xưa.

       
Nguyễn vương vào cửa Thị Nại không được bèn thu quân về đóng ở đảo Thanh Châu Dự.

Họp các tướng, Nguyễn vương nói:

- Nếu trận thuỷ chiến ở biển Quy Nhơn ta trừ được Vũ Văn Dũng tất phá vây cứu Võ Tánh và Ngô Tùng Châu ở thành Bình Định. Nay Văn Dũng cố thủ cửa Thị Nại thuỷ binh ta không sao vào được, vậy ở có kế gì phá giặc hay chăng?

Đặng Đức Siêu bước ra thưa:

- Thần có một kế có thể sớm tiêu diệt được nhà Tây Sơn.

Nguyễn vương hỏi:

- Kế ấy thế nào.

Đức Siêu đáp:

- Nay Trần Quang Diệu về Vũ Văn Dũng đã đem phần lớn lực lượng quân Tây Sơn vào vây thành Bình Định. Ở Phú Xuân chỉ còn một mình Bùi Thị Xuân trấn giữ, vậy ta nhân lúc này kéo đại thuỷ binh đánh lấy Phú Xuân. Phú Xuân là kinh đô của giặc Tây Sơn, nếu kinh đô mất quân Tây Sơn khắp nơi sẽ hoảng loạn thì lo gì không diệt được chúng.

Nguyễn vương suy nghĩ giây lâu rồi bảo:

- Kế này hay. Nhưng Võ Tánh và Ngô Tùng Châu bị vây đã lâu, e rằng không còn cầm cự được đến khi ta cho quân vào cữu.

Siêu nói:

- Kế này gọi là "thí xe bắt tướng". Nếu quả vậy thì đành hy sinh Võ Tánh và Ngô Tùng Châu.

Nguyễn vương lắc đầu bảo:

- Võ, Ngô theo phò ta từ lúc con long đong, nay đứng nhìn hai tướng bị nguy lòng ta sao nỡ.

Siêu lại thưa:

- Nhưng phá quân Diệu, Dũng giải vây thành Bình Định thì không phá nổi. Nay chỉ còn một cách ấy mà thôi. Xin Thượng vương minh xét, chờ bỏ qua cơ hôi này.
Nguyễn vương gạt nước mắt bảo:

- Truyền lệnh ta, toàn quân lập tức nhổ neo thừa gió Nồm xuôi thuyền tiến đánh Phú Xuân.


Thành Phú Xuân vào lúc nữa đêm, bỗng nghe súng nổ ầm ầm ở cửa Đông. Cửa thành vỡ toang, quân Nguyễn Gia Miêu reo hò xông vào. May thay lúc ấy nữ tướng Bùi Thị Xuân cưỡi voi một ngà dẫn toán nữ binh tuần phông gần nơi ấy. Xuân bên tuốt song kiếm thúc voi đến chặn ngang giữa cổng. Quân Nguyễn Gia Miêu xông lên, người nào gần thì bị voi quật, xa thì bị Xuân bắn tên chết cả nên không sao vào được trong thành.

Nguyễn vương đứng ngoài thành trông thấy hỏi Lê Chất rằng:

- Con nữ tặc ấy có phải là Bùi Thị Xuân chăng?

Lê Chất đáp:

- Ấy chính là Bùi Thị Xuân.

Nguyễn vương nghiến rằng bảo:

- Con nữ tặc này quả nhiên liều lĩnh lại võ nghệ hơn người. Nay nó đã dẫn quân chặn cửa thành quân ta không vào được. Truyền quân bắc thang leo lên mặt thành mà đánh, bắt được nó ta phải đem lóc thịt chặt xương thì mới hả giận.
Quân Gia Miêu tuân lệnh công thành. Bùi Thị Xuân vừa đánh vừa trông lên mặt thành thấy quân mình nao núng, bèn quay sang bảo người tuỳ tướng là Bùi Thị Cúc rằng:

- Em hãy đến Hoàng cung vời cho được Hoàng thượng lên mặt thành khích lệ ba quân. Nếu không kinh thành e khó giữ.

[UyenNhi05]

Bùi Thị Cúc vâng lệnh đi ngay. Vua Cảnh Thịnh theo Thị Cúc ra trước trận. Quân Tây Sơn trông thấy hô vang:

- Hoàng thượng ngự giá thân chinh, anh em quyết lòng giết giặc.

Quân Tây Sơn lại đánh lui quân Gia Miêu. Nguyễn vương thấy vậy tức giận quát:

- Đại bác bắn trước, bộ binh tiến sau, trận này không chiếm lại kinh đô thì con đợi bao giờ nữa.

Quân Gia Miêu lại hò hét xông lên, đạn bay tới tấp. Vua Cảnh Thịnh thấy địch quân thế mạnh, trong lòng nao núng muốn lui. Bùi Thị Xuân lúc ấy đã bảo quân đóng được cổng thành, Xuân bên nhảy lên mặt thành níu lấy vạt áo bảo vua Cảnh Thịnh nói:

- Xin Bệ hạ can đảm lên, đánh đến sáng ta sẽ có quân cầu viện. Nếu Bệ hạ chạy, quân sẽ nao lòng kinh thành sẽ mất.

Vua Cảnh Thịnh nghe lời Xuân vừa quay lại, bỗng viên đạn đại bác rơi bên cạnh vỡ mất mấy viên gạch. Cảnh Thịnh dậm chân toan chạy, Bùi Thị Xuân lại kéo vạt áo bảo vua van xin:

- Bệ hạ hay bình tâm đứng sau lưng thần. Nếu thần chết đi, Bệ hạ có chạy cũng chẳng muộn nào!

Xuân vừa dứt lời, vài viên đạn đại bác nữa bay lên. Vua Cảnh Thịnh bây giờ không còn hồn vía nào, quay lưng bỏ chạy. Thị Xuân nắm vạt áo kéo lại. Cảnh Thịnh rút gươm cắt vạt áo bào thoát khỏi tay Thị Xuân, cắm cổ mà chạy.

Quân Tây Sơn đang hăng hái chiến đấu thấy vua mình bỏ chạy, rùng rùng chạy theo. Bùi Thị Xuân không can được ngửa mặt lên trời khóc rằng:

- Tiên đế ơi là Tiên đế. Than rồi dẫn nữ binh chạy theo hộ vệ vua ra cửa Bắc thành. Quân Gia Miêu toàn thắng! Dẫn quân vào thành rồi Nguyễn vương hỏi:

- Quân ta không được nghỉ ngơi, phải thừa thắng tiến lên. Vậy ai lãnh trọng trách lãnh binh theo đường bộ vào đánh Trần Quang Diệu, Vũ Văn Dũng cứu nguy cho Võ Tánh và Ngô Tùng Châu?

Tống Việt Phước, Tống Phước Khuông, Tống Phước Lương bước ra thưa:

- Năm xưa chính vợ chống Trần Quang Diệu ở bắn chết cha thần là Tống Phước Hiệp ở Phú Yên. Nay anh em thần xin đi lấy đầu Trần Quang Diệu trước là giải vây cho thành Bình Định sau là báo thù cha. Xin Thượng vương thuận cho.

Nguyễn vương mừng rỡ cấp binh phù cho đi, xong Nguyễn vương lại hỏi:

- Ai có thể đuổi theo truy bắt thằng con nít Cảnh Thịnh về cho ta trị tội.

Lê Chất bước ra thưa:

- Chính tên hôn quân này đã giết chết cha thần. Xin Thượng vương cho thần theo bắt nó về cho Thượng vương trị tội.

Nguyễn vương ngẫm nghĩ rồi bảo:

- Được, ta cấp cho Lê Văn Duyệt và Lê Chất một đạo quân truy kích Cảnh Thịnh.
Lê Văn Duyệt và Lê Chất lãnh lệnh lập tức đi ngay. Hai tướng thúc quân theo mười dặm thì đuổi kịp vua tôi Cảnh Thịnh. Bùi Thị Xuân hỏi vua Cảnh Thịnh rằng:

- Bệ hạ hãy mau chạy về Động Hải có Đặng Xuân Phong trấn thủ tất sẽ an toàn.
Cảnh Thịnh hỏi:

- Còn nữ đô đốc thì sao.

Xuân đáp:

- Thần ở lại chặn giặc. Bệ hạ hãy kíp lẹ.

Nói xong Bùi Thị Xuân lại lên voi, vùng song kiếm lao vào phía quân Nguyễn Gia Miêu. Lê Văn Duyệt thấy Bùi Thị Xuân ít quân liền bảo Lê Chất:

- Tôi lãnh một cánh quân vây đánh Bùi Thị Xuân. Ông lãnh một cánh quân đuổi theo vua Tây Sơn. Nếu chậm trễ hắn sẽ chạy thoát.

Lê Chất mừng rỡ nói:

- Cám ơn tướng quân phen này chắc rằng tôi báo được thù cha.

Nói rồi dẫn quân đuổi theo vua Tây Sơn, còn Lê Văn Duyệt thúc quân vây Bùi Thị Xuân vào giữa. Bùi Thị Cúc hỏi Xuân rằng:

- Đô đốc chị ơi! Nay trên đường lý ra Bắc nơi nào cũng có quân Nguyễn Gia Miêu, vậy ta nên phá vây chạy về hướng nào?

[UyenNhi05]

Xuân chống kiếm lau mồ hôi đáp:

- Phá vây chạy về hướng Tây theo đường thượng đạo vào Quy Nhơn với chồng ta là Trần Quang Diệu rồi sẽ liệu sau.

Cúc hỏi:

- Con Lê Chất đang đuổi theo vua ta rất ngặt. Vậy phải làm sao.

Xuân đáp:

- Lê Trung, Lê Chất là người trung nghĩa. Lê Chất bất đắc dĩ mới hàng Phúc Ánh, chứ chưa hẳn đã quên ơn Tiên đế. Lúc này ta chỉ thấy một mình Lê Chất đuổi theo ắt là Chúa ta thoát được về Động Hải với Đặng Xuân Phong.

Dứt lời Bùi Thị Xuân dẫn quân nhằm hướng Tây mà phá trận. Đánh một hồi quân Tây Sơn lần lượt chết cả. Hai chị em Thị Xuân, Thị Cúc tả xung hữu đột, đi đến đâu quân Gia Miêu dạt ra đến đấy. Bùi Thị Xuân, Bùi Thị Cúc thoát ra khói trận nhằm hướng Tây thúc voi mà chạy. Lê Văn Duyệt trông theo buột miệng khen:

- Tuy là cừu địch nhưng phải nhận rằng Bùi Thị Xuân thật đáng mặt anh hùng, đấng mày râu không dễ gì sánh kịp.

Đoạn Lê Văn Duyệt dẫn quân tiến theo Lê Chất.


Bấy giờ Lê Chất đang truy kích vua Tây Sơn. Quân đi đến đâu Chất sai quân thúc trống liền hỏi, tiếng dập dồn vang xa hàng mấy dặm. Vua Tây Sơn là Cảnh Thịnh nghe trống thúc quân của địch thì thất kinh hồn vía, quất ngựa chạy dài. Chạy đến trưa người, ngựa đều mệt, Cảnh Thịnh bảo quân đứng lại nghỉ ngơi ở ven đường, vừa mới xuống ngựa lại nghe tiếng trống của quân Nguyễn Gia Miêu, Cảnh Thịnh hoảng sợ chạy tiếp về Bắc. Trong một ngày bị trống đuổi mấy mươi lân như thế. Cảnh Thịnh lấy làm lạ hỏi:

- Tướng giặc đang đuổi theo ta là ai vậy.

Quân đáp:

- Thưa, đó là Lê Chất.

Cảnh Thịnh ứa nước mắt than:

- Thương thay Lê Chất! Thương thay Lê Chất!

Quân ngạc nhiên hỏi:

- Lê Chất dẫn quân giặc đuổi Bệ hạ, sao Bệ hạ là tiếc thương Lê Chất.

Cảnh Thịnh ngậm ngùi đáp:

- Lê Chất còn nhớ ơn nhà Tây Sơn, nên nay cứ đánh trống ầm ầm cho ta nghe mà chạy trước. Nếu Lê Chất muốn bắt ta thì việc gì phải khua chiến trong làm chi.

Quân cận vệ nghe xong nói:

- Thương thay cho Lê tướng quân.

Cảnh Thịnh bây giờ mới ôm mặt khóc rằng:

- Bởi trước kia ta ngu muội gần bọn gian nịnh, xa cách trung thần, giết oan Lê Trung nên Lê Chất cùng đường phải về hàng Phúc Ánh, khiến cơ đồ nay phải sụp đổ thế này.

Than vừa dứt lại lại nghe tiếng trống quân Gia Miêu nổi lớn. Cảnh Thịnh lên ngựa bảo:

- Mau về Động Hải cùng Đặng Xuân Phong.

Lê Chất dưới đến núi Hoành Sơn thì Lê Văn Duyệt vừa theo kịp, Lê Chất bảo Duyệt:

- Núi Hoành Sơn này tức gọi là đeo Ngang, thế núi hiểm trở chỉ có một đường độc đạo mà đi. Đăng Xuân Phong đóng quân trên đèo ta khó bề tiến được chi bằng hãy lập trại dưới đèo rồi báo cho Thượng vương đem đại binh ra đánh là hơn.

Lê Văn Duyệt khen phải bên đóng quân dưới núi Hoành Sơn.

[UyenNhi05]

Chương 66

Bát giác lầu, Võ Tánh tự thiêu.
Bức Tử Cốc, Tống Viết Phước bị đốt.

       
Khi ấy thành Bình Định bị quân Tây Sơn vậy khốn. Võ Tánh và Ngô Tùng Châu chờ mãi không thấy quân cầu viện. Đang lúc lo âu chợt võ sĩ dẫn một tên quân vào báo:

- Thưa tướng quân, tên lính này vừa ra khỏi trại cướp của dân, quân binh bắt được trình tướng quân xử tội.

Võ Tánh vỗ án đáp:

- Quân lệnh của ta là xâm phạm của dân phải tội bêu đầu ngươi đã biết chưa?

Tên lính quỳ lạy đáp:

- Thưa tôi có biết.

Tánh hỏi:

- Thế sao còn cướp bóc của dân.

Tên lính khóc đáp:

- Thưa tướng quân, lương trong thành hết sạch mấy ngày nay, quân ta phải làm thịt ngựa mà ăn.

Nay ngựa đã hết chúng tôi đói không chịu được nên bất đắc dĩ mới ra ngoài cướp của dân tìm cái ăn lót dạ. Xin tướng quân thương tình tha mạng.

Võ Tánh sai võ sĩ mở trói tha cho tên lính. Tuỳ tướng Võ Văn Lượng hỏi:

- Nếu không thi hành quân lệnh thì còn đâu quân kỷ. E trong quân loạn mất, thưa tướng quân.

Tánh bảo:

- Để quân đói khát là tội của ta.

Nói rồi Tánh đi xem xét quân tình. Quân sĩ trông thấy chủ tướng bèn xúm lại kêu khóc rằng:

- Tướng quân ơi! Chúng tôi không còn hơi sức để chiến đấu nữa, xin tướng quân tìm kế để thoát thân.

Nhìn quân sĩ lớp chết, lớp kiệt sức nằm ngổn ngang, Tánh ứa nước mắt nói:

- Các ngươi chớ lo, ta đã có kế, ngày mai các người sẽ được cơm gạo mà ăn.

Đoạn Võ Tánh quay gót về dinh rồi bảo Võ Văn Lương.

- Ngươi hãy sai quân đem củi khô chất quanh lầu Bát Giác, rồi đổ thuốc súng vào củi khô chờ lệnh của ta.

Võ Văn Lượng ngạc nhiên hỏi:

- Tướng quân định làm gì vậy?

Tánh đáp:

- Ấy là kế của ta cứu được vạn quân sĩ. Hãy lập tức thi hành không được hỏi lôi thôi.

Võ Văn Lượng vừa đi thi Ngô Tùng Châu đến hỏi Tánh:

- Trần Quang Diệu và Vũ Văn Dũng cảnh phong cẩn mật, Thượng vương không giải vây được cho ta. Tình thế rất nguy cấp, Võ đệ đã có kế gì chăng?

Tánh dẫn Ngô Tùng Châu ra ngoài chỉ lầu Bát Giác đã được Võ Văn Lượng cho chất đầy cúi khô, rồi nói:

- Tôi thần làm võ tướng cùng đường chỉ có kế ấy mà thôi! Diệu, Dũng đều là đáng anh hùng, Ngô huynh là quan văn ắt họ không làm hại. Vương huynh liệu mà xử sự.

Ngô Tùng Châu cười đáp:

- Tôi trung kể gì văn hay võ. Đệ có cách của đệ thì huynh cũng có cách của huynh.

Nói xong Ngô Tùng Châu đứng dậy ra về.

Hôm sau quân hầu hớt hải chạy vào báo cùng Võ Tánh rằng:

- Thưa tướng quân, hôm qua quan Hiệp trấn Ngô đại nhân về đến nhà đã uống thuốc độc mà chết rồi.

Võ Tánh thở dài nói:

- Ngô huynh đã đi trước ta rồi. Quân bay mau để thư này gửi cho Trần Quang Diệu.

Quân lãnh thư đi xong. Võ Tánh lại bảo:

- Võ Văn Lượng mau lên mặt thành kéo cờ trắng xin hàng!

[UyenNhi05]

Văn Lượng bịn rịn một hồi rồi mới tuân lệnh mà đi. Võ Tánh cấm một cây đuốc leo lên lầu Bát Giác. Đến nơi, Tánh ngồi ngay ngắn giữa lầu rồi quang cây đuốc đang cháy xuống lầu. Cây được rơi vào đống củi khô đã được rắc thuốc súng. Bát Giác lầu bùng cháy. Võ Tánh vẫn ngồi bất động trong ngọn lửa. Đến lúc Võ Tánh ngã ra, Bát Giác lầu sụp đổ!

Võ Văn Lượng trèo cờ trắng, trở về trông thấy cảnh ấy hét lên một tiếng rồi lao vào đống lửa chết theo chủ tướng. Quân Gia Miêu mở cổng thành lũ lượt ra hàng. Trần Quang Diệu kéo quân vào thành sai người mai táng Võ Tánh và Ngô Tùng Châu theo lễ công hầu. Diệu lại lệnh quân phát lương thực cho hàng binh Gia Miêu.

Hôm sau, Diệu tập hợp một vạn hàng binh ở bãi cát bên cửa Thị Nại. Quân Gia Miêu thấy vậy khóc rống lên:

- Tướng Tây Sơn chắc là muốn giết bọn ta rồi lùa xác xuống biển mới đưa ta ra bãi cát này chứ gì.

Trần Quang Diệu đứng trên núi Sơn Chà nói vọng xuống rằng:

- Tướng quân Võ Tánh xin ta tha chết cho các ngươi. Nay ta đem các ngươi đến đây cấp cho thuyền bè, ai muốn về quê quán làm ăn hoặc theo Nguyễn vương Phúc Ánh đánh ta là tuỳ các ngươi.

Hàng binh Gia Miêu cũng quỳ lạy Quang Diệu đồng thanh nói:

- Xin đáp ơn tướng quân mở lượng hiếu sinh.

Lạy rồi bước xuống thuyền mà đi. Tả hữu hỏi Diệu:

- Bọn chúng không theo Tây Sơn ta thì nên giết đi. sao tướng quân lại thả chúng để sau này chúng lại đánh ta?

Diệu đáp:

- Họ không theo ta là do nhà Tây Sơn ta đã mất lòng dân. Nếu giết họ thi lại càng mất lòng dân hơn nữa. Được thua là ở lòng trời, sinh linh có tội tình gì ta nỡ đâu giết hại.

Diệu vừa dứt lại quân hớt hải đến báo rằng:

- Thưa tướng quân, nguy rồi, nguy rồi:

Diệu hỏi:

- Có việc gì hay bình tĩnh mà nói, đừng cuống lê như thế.

Tên quân đáp:

- Nguyễn Phúc Ánh đem đại thuỷ binh ra đánh Phú Xuân. Kinh thành thất thủ, nữ đô đốc Bùi phu nhân đã đem vua chạy về cùng Đặng Xuân Phong cổ thủ Động Hải. Xin tướng quân định liệu.

Trần Quang Diệu bảo:

- Hay mau đi mời tướng quân Vũ Văn Dũng để thương nghị.

Vũ Văn Dũng đến, Diệu nói:

- Vũ huynh hãy lãnh một đạo binh trấn thủ Quy Nhơn. Diệu tôi đem binh theo đường đại lộ qua Quảng Ngãi, Quảng Nam đánh chiếm lại kinh thành.

Vũ Văn Dũng khóc nói:

- Xưa còn Tiên đế đại sư huynh, quân ta hào khí hăng hái bao nhiêu thì nay nhuệ khí giảm sút bao nhiêu. Trần huynh đi nên thận trọng. Việc Quy Nhơn Trần huynh chớ lo. Văn Dũng còn, thành còn, và Dũng mất, thành mất!

Trần Quang Diệu bùi ngùi chia tay Vũ Văn Dũng rồi kéo quân đi.

Quân Diệu đi đến chân núi Thạch Tân (đèo Bình Đê) quân thám mã về báo rằng:

- Thưa tướng quân, tướng Gia Miêu là Tống Phước Khuông, Tống Phước Lương và Tống Viết Phước đã chiếm Quảng Nam, Quảng Ngãi rồi đem quân chiếm đóng ải Thạch Tân.

Diệu thất kinh hỏi:

- Giặc sao chiếm được Quảng Nam, Quảng Ngãi nhanh thế?

Quân do thám đáp:

- Quân ta ở Quảng Nam, Quảng Ngãi nghe tin quân Gia Miêu đã chiếm kinh thành Phú Xuân đều hoảng sợ. Đến lúc thấy địch quân kéo vào liền ở chạy, chưa đánh đã tan.

Diệu liền bảo:

- Truyền lệnh ta lui về cách núi Thạch Tân năm dặm hạ trại.

Nói về ba anh em họ Tống tiến vào đến. núi Thạch Tân nghe quân do thám vệ bảo:

- Trần Quang Diệu đã chiếm thành Bình Định tướng quân Võ Tánh tự thiêu, mưu sĩ Ngô Tùng Châu uống thuốc độc mà chết. Hiện Diệu đã đem quân ra đóng dưới núi Thạch Tân.

Tống Việt Phước bàn rằng:

- Trời đã tối ta nên đóng trên ải nghỉ ngơi mai sẽ kéo quân xuống núi lấy đầu Trần Quang diệt báo thù cha.

[UyenNhi05]

Đêm ấy cứ khoảng một canh giờ; quân vào báo với Tống Việt Phước rằng:

- Quân Tây Sơn khoảng một trăm người bỏ Trần Quang Diệu sang hàng ta.

Phước bèn bảo quân nhốt bọn hàng binh ấy vào một nơi canh phòng cẩn mật đề phòng quân Tây Sơn giả hàng làm nội ứng.

Đến lần thứ hai quân vào bảo có quân về đầu hàng. Phước cười bảo:

- Quân Tây Sơn chưa đánh đã tan, Trần Quang Diệu phen này ắt là phải chết.

Lần thứ ba quân vào bấm:

- Trong số hàng binh có một tên quân xin vào báo điều cơ mật.

Phước liền cho vào. Tên quân vào quỳ lạy tâu:

- Tôi là quân dưới trướng của tướng quân Võ Tánh. Thành Bình Định thất thủ, Võ tướng quân tự thiêu, bọn quân lính chúng tôi vì hết lương phải xin hàng. Nay tôi lựa thời cơ bỏ Trần Quang Diệu về gặp tướng quân xin báo điều cơ mật.

Phước hỏi:

- Ngươi muốn báo việc gì?

Tên ấy đáp:

- Diệu sai quân bện rơm làm hình nộm dựng khắp doanh trại để nghi binh. Nội trong đêm nay Diệu sẽ rút quân về thành Bình Định.

Nghe xong Phước liền gọi hai anh là Tống Phước Khuông và Tống Phước Lương
dậy. Phước Khuông nói:

- Ta nên cẩn thận kéo lầm mưu Trần Quang Diệu. Hắn là danh tướng của Tây Sơn, đến phò mã hậu quân Võ Tánh còn phải tự thiêu mà chết thi lẽ đâu hắn lại dễ dàng bỏ chạy như vậy.

Viết Phước nóng nảy đáp:

- Lúc ấy địch chưa hay tin quân ta chiếm Phú Xuân nên con hăng hái, nay nghe tin ấy tướng sĩ Tây Sơn đều thối chí ngả lòng, nội trong một đêm chúng bỏ Diệu về hàng ta cả mấy trăm người, hắn thấy lòng quân tan rã tất phải bỏ chạy. Nếu hai anh sợ hắn, tôi sẽ một mình giết hắn báo thù cha.

Nói rồi Phước dẫn quân đi ngay. Khuông và Lương thấy em mình quyết ý và định giải hợp lý liền đem quân theo sau tiếp ứng.

Tống Việt Phước dẫn quân đến doanh trại Tây Sơn, thấy toàn là hình nhân bện bằng rơm cho mặc quần áo đội mũ cấm gậy đứng thành hàng ngũ lớp lang. Phước cười bảo tả hữu:

- Quả nhiên Diệu dùng nghi binh rồi thừa bóng đêm chạy trốn. Ta mau đuổi theo chớ cho nó chạy thoát.

Nói xong Phước lại truyền tiến quân. Đến một con đường hẻm giữa hai hòn núi, vách núi bên tả lại có một hang động, trên cửa hang có một hàng chữ lớn, dưới hàng chữ lớn lại có một câu đối nhỏ. Phước gò ngựa lại hỏi quân:

- Hay đến xem ấy là chữ gì?

[UyenNhi05]

Quân đi rồi quay lại thưa:

- Mấy chữ lớn ấy là "Bức tử cốc".

Phước lại hỏi:

- Còn đôi câu đối nhỏ là gì.

Tên quân ngập ngừng đáp:

- Thưa câu ấy là:

Cha thiệt mạng tại Vân Phong ải.
Con vùi thây nói "Bức tử cốc".

Nghe xong Phước giận mắng rằng:

- Thằng giặc Diệu sợ chạy vắt giò lên cổ nên bày chuyện viết câu đối doạ ta hòng dễ bề chạy trốn. Ta đâu dễ mắc lừa nó, quân mau đuổi theo!

Phước vừa dứt lời bỗng nghe một phát pháo lệnh nô vang. Quân Tây Sơn từ hai bên sườn núi băn tên xuống như mưa. Quân Gia Miêu chết gần hết. Tống Việt
Phước vừa gạt tên vừa than:

- Thôi ta đã trúng kế của Trần Quang Diệu rồi. Nay trơ trọi giữa trời, giặc từ hai bên bắn xuống nhất định là phải chết.

Tả hữu khuyên:

- Thôi ta tạm lánh vào trong hang "Bức tử cốc" tránh tên, chờ hậu quân đến cứu ắt là thoát nạn.

Tống Việt Phước tiến thoái lưỡng nan đành chạy vào trong hang ẩn náu. Trần Quang Diệu đứng trên sườn núi bảo quân:

- Chúng bay đổ thuốc súng vào hang rồi phòng hoả!

Quân y lệnh mà làm. Xong việc Diệu lui quân về thành Quy Nhơn.

Nói về Tống Phước Khuông và Tống Phước Lương dẫn hậu quân đến nơi thấy quân mình nằm chết ngổn ngang mà không thấy Tống Việt Phước. Gặp một tên quân con thoi thóp thở, Khuông hỏi:

- Tướng quân Tống Việt Phước ở đâu?

Tên quân đưa tay chỉ vào hang "Bức tử cốc" rồi tắt thở. Hai tướng bèn sai quân dập lửa rồi vào động tìm em. Khi đem được Phước ra khỏi động thì Phước chỉ còn là cái xác cháy đen. Khuông và Lương cùng khóc rống lên. Nhìn lên miệng hang

"Bức tử cốc" thấy hai hàng câu đối:

Cha thiệt mạng tại Vân Phong ải.
Con vùi thây nói "Bức tử cốc".

Tống Phước Khuông gạt nước mắt than:

- Thừa lúc quân loạn để lập mưu dụ quân ta và chỗ chết. Anh em ta không phải là đối thủ của Trần Quang Diệu vậy.

Nói rồi truyền lệnh rút quân, đưa thi hài Tống Việt Phước về an táng tại chân núi Thạch Tân.

Nói về Trần Quang Diệu về thành Quy Nhơn bàn với Vũ Văn Dũng rằng:

- Nay từ Phú Xuân vào đến Thạch Tân đã mất về tay giặc. Thành Quy Nhơn lưỡng đầu thọ địch, vua ta chạy ra Bắc không biết thành bại thế nào. Chi bằng ta bỏ Quy Nhơn rồi đem quân theo đường Thượng đạo ra Nghệ An hợp với vua ta cự địch là hơn.

Vũ Văn Dũng buồn rầu đáp:

- Giờ chỉ còn cách ấy mà thôi!

Tháng ba năm Nhậm Tuất (1802) Trần Quang Diệu và Vũ Văn Dũng bỏ thành Quy Nhơn theo đường Thượng đạo rút quân ra Bắc. Thế là một dải đất từ Đèo Ngang trở vào đều thuộc về quân Nguyễn Gia Miêu.