Những bí mật về chiến tranh Việt Nam

[Excocet]

Chương 3

Con đường dẫn tới sự leo thang

     



     Ngày tôi bắt đầu công việc về Việt Nam đã chấm dứt bằng sự bảo đảm của Tổng thống được phát trên truyền hình "Chúng ta sẽ không cho cuộc chiến mở rộng hơn"(25). Ngay lập tức việc đó đã trở thành chủ đề chính của chiến dịch tranh cử Tổng thống.

     Tuy nhiên, mọi quan chức làm việc cùng tôi ở Washington vào mùa hè và mùa thu năm đó đều hy vọng một cuộc chiến lớn hơn sẽ diễn ra ngay vào đầu năm mới dưới sự chỉ đạo của Tổng thống Johnson.

     Từ mùa xuân năm 1964, không loại trừ ai, những người bên trong chính quyền đều cho rằng quá trình thực hiện chính sách của Mỹ ở Việt Nam - đã hạn chế sự can thiệp công khai của chúng ta về tài chính, trang thiết bị và các cố vấn cho miền Nam, hiện đang suy giảm một cách nhanh chóng. Nếu Mỹ không mở rộng vai trò của mình bao gồm, trực tiếp tham gia chiến đấn trên chiến trường, mở các cuộc tấn công bằng không quân và hải quân vào miền Bắc, hoặc đưa các đơn vị bộ binh vào miền Nam hoặc cả hai, thì các lực lượng do Cộng sản lãnh đạo sẽ nắm quyền kiểm soát miền Nam Việt Nam chỉ trong vòng vài tháng.

     Điều này sẽ xảy ra do sự kết hợp của một số yếu tố đó là thắng lợi quân sự của cộng sản, sự sụp đổ của chính quyền và quân đội chống cộng cũng như của các cuộc đàm phán trong đám người việt về điểm này, không một ai trong các cuộc thảo luận nội bộ của chính phủ là không tán thành với ý kiến của Thượng nghị sỹ Goldwater hay các đồng nghiệp phe cộng hoà của ông ta. Ở một chừng mực nào đó tôi cũng có thể nói rằng, không một ai trong số những người đã đi chệch quan điểm thống nhất nội bộ phủ nhận rằng thất bại này có thể được cứu vãn, dù chỉ trong thời gian tương đối ngắn và chỉ bằng vai trò trực tiếp của Mỹ trên chiến trường. Sự mâu thuẫn nội bộ duy nhất trong suốt năm 1964 có liên quan là vấn đề: chiến tranh sẽ phải bắt đầu khi nào, quy mô ban đầu ra sao và dưới hình thức như thế nào.

     Ngoại trừ Maxwell Taylor(26), chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân đã ủng hộ việc bắt đầu ngay một chiến dịch ném bom quy mô lớn tới tận biên giới Trung Quốc, cùng với việc rải mìn các bến cảng và các tuyến đường thuỷ của Bắc Việt Nam. Tướng Taylor, người được cử làm đại sứ tới Sài Gòn vào giữa năm, đã không tán thành vấn đề này. Giống như nhiều quan chức phía dân sự, Taylor thích tiếp cận từ từ hơn, sau đó mới bắt đầu với hy vọng rằng Chính quyền miền Nam Việt Nam (GVN) sẽ có được sự ổn định trước. (Chính các tướng lĩnh, những người đã lật đổ Tổng thống Ngô Đình Diệm vào tháng mười một lại bị lật đổ trong một cuộc đảo chính của tướng Nguyễn Khánh hồi đầu năm 1964 ).

     Johnson vẫn chưa quyết định chính xác về thời điểm và các hình thức chiến thuật. Vấn đề là ông ta cũng không đưa ra một quyết định cụ thể leo thang hay xuống thang. Nhưng đã có sự nghi ngờ ở Lầu Năm Góc hay bất cứ nơi nào tôi tới thăm ở Washington rằng quyết định của Tổng thống vẫn đang lơ lửng giữa những lựa chọn trên. Ông ta nói rõ trước chính phủ hai ngày sau khi ông ta nhận chức rằng ông ta kiên quyết không chấp nhận thất bại ở Việt Nam, cũng không trở thành "vị Tổng thống đứng nhìn Đông Nam Á đi theo con đường mà Trung Quốc đã đi"(27). Các Bộ trưởng Ngoại giao và Quốc phòng, cùng với Bộ Tham mưu liên quân cùng chung cam kết này. Hơn nữa, kể từ khi cả Tham mưu trưởng liên quân và Bộ trưởng Quốc phòng mạnh mẽ quả quyết rằng hình thức của chiến dịch ném bom đánh phá miền Bắc về cơ bản là tránh được thất bại, ở Lầu Năm Góc người ta coi việc này là đúng và Tổng thống sẽ chấp nhận kết luận đó.
Rõ ràng, Tổng thống rất lo lắng vì đã không đưa ra được quyết định hoặc không thực hiện được việc này trước cuộc bầu cử vào tháng mười một. Ông ta không chỉ muốn đánh bại Goldwater - tất cả các lá phiếu cho thấy đây gần như là một kết quả đã được dự tính từ trước - mà còn muốn giành thắng lợi bằng đa số phiếu, và hay hơn nữa là bằng sự thắng phiếu lớn nhất trong lịch sử. Điều đó sẽ xoá đi quan niệm cho rằng ông ta là một "Tổng thống may mắn". Ông muốn có được sự uỷ nhiệm lớn cho các Chương trình Xã hội vĩ đại của ông. Cùng với nhiều người bạn bên phe Dân chủ, ông còn hy vọng đè bẹp phe cánh tả của Đảng Cộng hoà đang ủng hộ cho ứng cử viên Goldwater.

     Ông ta dự định ra tranh cử như một ứng cử viên bồ câu, tập trung các vấn đề trong nước, trong khi tô vẽ (thêu dệt) đối thủ của mình như một kẻ cực đoan mất trí, nguy hiểm, quyết tâm leo thang chiến tranh với qui mô lớn ở Việt Nam. Cùng lúc, ông ta còn phải đối phó với lời buộc tội của Goldwater cho rằng ông ta không quyết đoán và yếu kém trong chính sách ngoại giao.

     "Sự trả đũa thận trọng" tức thì ngày 5-8 hoàn toàn phù hợp với các yêu cầu chiến dịch của Tổng thống tới mức khó có thể tưởng tượng được. Johnson tranh thủ các lá phiếu và sự ủng hộ của hai đảng cho hành động của ông ta và giải pháp đưa vấn đề về Việt Nam ra khỏi chiến dịch bầu cử, ngoại trừ một ý kiến phủ quyết cho Goldwater. Nhưng sau sự trả đũa Vịnh Bắc Bộ, Johnson rõ ràng đã hy vọng tránh được những hoạt động quân sự lớn hơn trước kỳ bầu cử và che đậy những áp lực leo thang bên trong chính quyền riêng của mình. Ông ta đang từng bước thực hiện chiến dịch chống lại những đề nghị của Goldwater về Việt Nam, thật nực cười vì những đề nghị này lại chính là của Tham mưu trưởng liên quân riêng của Johnson. Thực tế đó là một bí mật được gìn giữ cẩn thận trong suốt chiến dịch.

     Ngày 25 tháng chín, Tổng thống lên tiếng chỉ trích "những điều đó cho thấy các ông phải ném bom miền Bắc để phá huỷ toàn bộ các tuyến đường tiếp tế"(28). Ba ngày sau, Tổng thống nói cụ thể hơn: "Một số người trong chúng ta - ông Nixon, Rockefeller, Scranton và Goldwater, có lúc đã gợi ý biện pháp khả thi là tiến ra miền Bắc Việt Nam"(29). Không phải sau đó hay bất kể lúc nào ông ta đều cho rằng những người đã đưa ra biện pháp này bao gồm cả các cố vấn quân sự chủ chốt, Tham mưu trưởng liên quân và Bộ trưởng Quốc phòng R. McNamara của ông. Hoàn toàn đúng khi nói rằng Tổng thống đã không thực hiện theo lời khuyên của họ trước cuộc bầu cử và chắc chắn ông ta vẫn chưa đưa ra quyết định chính thức cho việc này, tuy nhiên họ và những người trong số chúng tôi đang làm việc cho họ đều biết rằng ông ta phản đối mạnh mẽ với bất cứ người nào của Đảng Cộng hoà nói rằng "một số người nói chúng ta phải tới miền Nam, rồi rời khỏi đó và trở về nước". Xem xét quan điểm của các cố vấn cấp cao ở Lầu Năm Góc, những người trong cuộc hiểu rằng điều đó có nghĩa là ném bom Bắc Việt không được muộn hơn đầu năm 1965, điều mà bất cứ ứng cử viên nào được lựa chọn đều sẽ phải thực hiện.

      Điều này không có nghĩa là không có sự khác nhau nào về vấn đề này giữa hai ứng cử viên. Rất có thể Johnson sẽ không ném bom theo đúng với cách mà Goldwater chắc chắn sẽ làm.

     Đây là cách thức của 4 vị đầu ngành, mở đầu ồ ạt bằng một "cú đánh mạnh", tấn công các mục tiêu sát với Hà Nội và với Trung Quốc ngay từ đầu, tiếp tục thực hiện phá hoại miền Bắc Việt Nam cho tới thắng lợi cuối cùng. Nhưng rất ít khả năng Johnson sẽ hoàn toàn không ném bom miền Bắc vào mùa xuân năm 1965. Như thế, chắc là không có cơ hội nào cho Mỹ vì lúc đó vai trò của Mỹ sẽ vẫn nằm trong giới hạn phải tuân thủ từ năm 1945 đến 1964.

[Excocet]

     Nhưng những điều mà hầu hết các cử tri suy nghĩ là Johnson đang dự kiến một khẩu hiệu chiến dịch: "Chúng ta tìm cách không mở rộng chiến tranh"(30). Đó cũng là những gì mà phía đa số tin rằng họ sẽ bỏ phiếu ủng hộ vào ngày bầu cử 3 tháng mười một. Không một ai mà tôi biết bên trong chính phủ sẽ bỏ phiếu với sự ảo tưởng đó. Tôi không nhớ chính tôi có thời gian đi bỏ phiếu vào ngày hôm đó không và kể cả McNaughton. Cả hai chúng tôi đều đang dự cuộc họp đầu tiên ở Bộ Ngoại giao của một nhóm hoạt động liên ngành nhằm đưa ra giải pháp hữu hiệu nhất để mở rộng chiến tranh.

     Nhóm này do Tổng thống thành lập dưới sự chỉ đạo của Thứ trưởng Bộ Ngoại giao W. P. Bundy ngày hôm trước. Cuộc họp không được bắt đầu sớm hơn một tuần vì nội dung của nó có thể bị rò rỉ tới các cử tri. Điều đó có thể làm giảm đáng kể số phiếu thắng cử đối với Johnson, mà điều này sẽ phản ánh một quan điểm trái ngược về chiến tranh giữa hai ứng cử viên bị phóng đại.

     Hơn nữa, chúng ta cũng không bắt đầu công việc muộn hơn một ngày hay một tuần, sau khi các cử tri đã đi bỏ phiếu, vì không có thời gian để mà lãng phí. Vì thế, để đi đến một sự nhất trí nội bộ về việc làm thế nào để ngăn chặn thắng lợi của Cộng sản ở miền Nam Việt Nam bằng việc mở rộng chiến tranh, dường như là điều rất cấp bách. Ngoại trừ một sự lựa chọn nguyên trạng, một người không có thực quyền, thì mọi lựa chọn mà chúng ta cân nhắc đều được coi là sự leo thang. Vào ngày bầu cử, như đã mong đợi vào các lá phiếu, toàn bộ cử tri đang đi bỏ phiếu chống lại việc ném bom Bắc Việt với con số chưa từng thấy, mặt khác việc leo thang chiến tranh mà chúng ta đang tiến hành là nhằm mở ra một chính sách như thế.

     Chúng ta có thể biện minh cho việc làm này thế nào?

     Chúng ta phục vụ Tổng thống và những cấp trên trực tiếp lãnh đạo chúng ta. Chúng ta hiểu rằng công việc của Tổng thống là thiết lập chính sách ngoại giao, với sự cố vấn của cấp trên của chúng ta chứ không phải theo một cách hiểu nghiêm trọng là có sự cố vấn của Quốc hội. Do đó, công chúng nghĩ gì sẽ không tác động nhiều tới chúng ta.

      Rốt cuộc thì điều đó cũng không tạo ra nhiều khác biệt với những gì chính bản thân chúng ta suy nghĩ. Tôi đã sớm nhận thấy được từ McNaughton rằng Lyndon Johnson luôn hoài nghi về tầm quan trọng của một chiến dịch ném bom có hệ thống chống lại miền Bắc Việt Nam. Bản thân tôi còn hoài nghi hơn và McNaughton cũng vậy. Tuy nhiên, cấp trên của tôi, McNamara thì không và tôi phải ủng hộ ông ta. Mùa thu năm 1964, John McNaughton bắt đầu đi cùng McNamara tới tham dự các cuộc họp định kỳ tại Nhà Trắng về vấn đề Việt Nam cùng với Tổng thống. Có một số lần là họp cấp bộ trưởng mà ở đó John McNaughton là trợ lý bộ trưởng duy nhất trong phòng họp. Khi từ Nhà Trắng trở về nếu có thời gian ông thường kể vắn tắt lại và những lúc đó tôi mới được nghe về những nhận thức của từng cá nhân mà tôi có thể không bao giờ đọc được trong những bức điện hay những bản ghi nhớ. Với tôi đây là một quá trình nghiên cứu về hành vi quan liêu một chủ đề cuốn hút vô tận đối với McNaughton.

     John McNaughton sẽ nói về những gì mà một nhân vật trong cuộc họp đã nói, sau đó ông giải thích tại sao ông ta lại nói điều đó vào lúc ấy và đúng theo cách đó: điều đó có liên quan thế nào tới những lợi ích và các mối quan hệ của ngành mà ông ta đang cố bảo vệ và phục vụ. Hoặc McNaughton sẽ bình luận về những điều mà một số người đã không nói ra, những gì họ đã lờ đi và tại sao. Điều này có giá trị với chính bản thân John McNaughton. McNaughton nói với tôi, trong các cuộc họp đó ông ta nói rất ít, không bao giờ tình nguyện vào việc gì, chỉ bình luận khi McNamara chỉ định. Một nguyên nhân đơn giản là do ông ta ở cấp thấp hơn. McNamara là người duy nhất có thể không đem theo trợ lý đi cùng. John McNaughton cảm thấy rất vinh hạnh khi biết được những điều mà các nhân vật cấp cao, đặc biệt là Tổng thống đang suy tính - Điều đó thật quý giá với chúng ta trong công việc của mình và ông cũng biết vị trí của mình ở đó là không ổn định. Ông không muốn tạo ra nguy hại cho vị trí đó vì phải cảnh giác đề phòng.

     Một nguyên nhân khác là lúc này ông thường bí mật phản đối những gì ông nghe được McNamara nói với Tổng thống. Bộ trưởng Quốc phòng đang gây áp lực vì sự cần thiết của chiến dịch ném bom đánh phá miền Bắc, chiến dịch mà McNaughton hoàn toàn không tin tưởng, hơn cả những gì mà tôi đã từng không tin. Các cuộc họp đã cho McNaughton cơ hội hiểu rằng Tổng thống cũng hoài nghi về chiến dịch này. Đây là thông tin quan trọng mà McNaughton thu nhận được khi ông ở trong phòng họp cùng họ. McNamara chắc chắn sẽ không muốn nói với ông ta về những nghi ngờ và những câu hỏi của Tổng thống, ít ra là với bất kể sự cụ thể và sinh động nào.

      Những báo cáo đó làm cho tôi có ấn tượng tốt về Johnson. Đã có lần McNamara làm tôi bất ngờ; tôi không thể giải thích tại sao. Tổng thống nghe có vẻ thích một người nhạy cảm duy nhất trong phòng họp. Điều này làm tôi hy vọng mùa thu năm đó mọi việc sẽ tốt hơn. (Tôi không biết và tôi cũng không nghĩ John biết - là sự ưu tiên của Johnson lúc đó cần phải đưa quân vào miền Nam hơn là ném bom miền Bắc). Nghe được tin từ McNaughton cho biết Tổng thống, khi nói chuyện với McNamara, thường xuyên đề cập tới "chuyện ném bom vớ vẩn của các ông" đã làm tôi nghĩ rằng Johnson phải miễn cưỡng tiến hành leo thang và có thể vì thế mà cảm thấy rất thoải mái trong việc giải thoát toàn bộ chúng ta.

[Excocet]

     McNaughton nói với tôi rằng McNamara sẽ nói về việc ném bom: "Đó là một việc các ông có thể chấm dứt được, một vấn đề thương lượng". Khi một ai đó phê bình, vì có thể không đạt được kết quả tốt hay vì có thể không phải là tất cả những gì để dễ dàng chấm dứt, McNamara thường hỏi anh ta: "Ồ, thế biện pháp của anh là gì?" Trả lời câu hỏi của McNamara bằng câu: "Rút lui, đàm phán để rút ra", sẽ đồng nghĩa với việc nói rằng: "Sự lựa chọn của tôi là rút quân ra, chấp nhận thất bại". Xét theo quan điểm của Tổng thống, đó là câu trả lời mà không ai trong các cuộc họp kiểu này - sẵn sàng thảo luận trước mặt Tổng thống, lại tự nguyện đề xuất ý kiến. Đó là một điều không bắt buộc. Kết quả thu được câu hỏi của McNamara và chính sách đề xuất của ông ta (không phải hoàn toàn của riêng ông ta) xem ra có vẻ không kỳ quặc bằng thực
 tế.

     Một buổi chiều McNaughton nói với tôi khi vừa từ Nhà Trắng trở về, ông ta sợ rằng đến một ngày Tổng thống sẽ quay sang và hỏi ông ta nghĩ gì về việc ném bom. Trong một cuốn hồi ký viết những năm sau này, người phụ tá cho NSC, Chester Cooper có mô tả căn bệnh hoang tưởng không dưới một lần. Tổng thống sẽ đi lại quanh chiếc bàn, hỏi xem có ai đồng ý với quyết định của ông và ông ta đã tự tưởng tượng ra câu trả lời khi tới lượt mình: "Không, thưa Tổng thống, tôi không đồng ý?" Khi ông ta đang trầm ngâm suy nghĩ về việc này, thấy Tổng thống quay đi và ông ta phải tự nghe lời nói của chính mình; vì thế ông ta gật đầu và nói: "Được thôi, tôi đồng ý, thưa Tổng thống".

     McNaughton nói với tôi: "Tôi đã tự hỏi mình sẽ phải làm gì?". Sau đó ông ta ngừng lại và nhìn tôi. "Tôi sẽ phải theo chỉ dẫn của McNamara. Tôi sẽ phải nói điều gì đó theo đúng đường lối của McNamara. Tôi không thể bác lại McNamara hoặc bán rẻ ông ta trước Tổng thống". Tôi không nói gì cả. McNaughton nói tiếp: "Cậu biết không, gia đình tôi có một sạp báo ở Illinois. Chúng tôi không có nhiều thời gian để quản lý; đó là việc của người chủ. Việc chính chúng tôi phải làm là chọn được người chủ. Và khi chọn được một người chủ thì có rất nhiều điều mình trông đợi, nhưng cha tôi dạy tôi rằng điều đầu tiên mình mong đợi đó là lòng trung thành".

     McNaughton tiếp tục nhìn tôi, còn tôi thì vẫn lắng nghe. Tôi biết tại sao ông lại nói với tôi điều này. Ông không giải thích lòng trung thành ông muốn nói là gì, nhưng từ câu chuyện của ông cũng đủ để tôi hiểu rằng: Hãy làm những điều tốt đẹp cho cấp trên, người đã thuê bạn; hãy đặt lên trên những gì bạn nghĩ là tốt nhất cho đất nước, đưa ra lời khuyên tốt nhất cho Tổng thống hay Bộ trưởng Quốc phòng cho dù điều đó có làm cấp trên của bạn lúng túng. Tôi đã nghe nhưng không tán thành. Có lẽ tôi đã bị sốc. Nói dối Tổng thống? Lừa gạt ông ta bằng nhận định riêng của mình khi ông ta hỏi mình về vấn đề chiến tranh và hoà bình?
H
     ay nói dối McNamara, Bộ trưởng Quốc phòng, nếu mình ở cùng phòng với ông ta và McNaughton và McNamara lại yêu cầu mình cho biết những quan điểm riêng của bản thân? Đó là vấn đề có thực của câu chuyện này. Tôi cho rằng sẽ không bao giờ xảy ra chuyện đó. Tôi không nói gì với John McNaughton và tình huống này đã không xảy ra.

     Tôi có một cơ hội đến sớm hơn vào mùa thu để ủng hộ các phòng ban bác bỏ việc tiến hành các cuộc không kích chống lại Bắc Việt. Walt Rostow, chủ tịch phòng hoạch định chính sách của Bộ Ngoại giao, thông báo một đơn đề nghị rằng chúng ta phải tìm cách thay đổi bằng cả lời tuyên bố và hành động, các nguyên tắc "luật chung" đang thịnh hành của trò chơi trong các mối quan hệ quốc tế. Điều này đã hạn chế những phản ứng quân sự của chúng ta với những gì Rostow gọi là "cuộc tấn công bí mật" ví như điều mà tất cả chúng ta đều tin đó là sự chỉ đạo bí mật của Bắc Việt và sự ủng hộ của Mặt trận dân tộc giải phóng ở miền Nam Việt Nam. Từ năm 1961, Rostow đã biện hộ cho tính hợp pháp và sự cần thiết đối với việc ném bom của Mỹ vào Bắc Việt. McNaughton lấy ý kiến của nhiều bộ phận trong văn phòng của ông để đóng góp vào bài phê bình chi tiết về "luận đề của Rostow rằng cuộc tấn công bí mật là chính đáng và phải được giải quyết bằng các cuộc tấn công vào nguồn gốc của sự xâm lược". Tôi viết một phần về phản ứng mạnh mẽ của ta, và được thông báo tới tất cả các ngành có liên quan, bằng mọi giá và sự mạo hiểm khi áp dụng luận đề này:

     Xem xét các thái độ hiện nay, việc áp dụng biện pháp của Rostow là chấp nhận sự phản đối của trong nước và quốc tế theo mức độ từ lo lắng và phản đối tới lên án, nỗ lực tách ra khỏi các chính sách của Mỹ hoặc quân đồng minh hoặc thậm chí các biện pháp đối phó mạnh mẽ… Thông thường, lúc đó, biện pháp của Rostow, đúng hơn là các biện pháp mà Mỹ đối phó, sẽ được xem chung như một sự thay đổi "bấp bênh" trong các nguyên tắc của trò chơi, một sự leo thang xung đột, một sự gia tăng những rủi ro mang tính quốc tế chung, hoàn toàn có khả thể như một sự xâm lược mở rộng đòi hỏi có sự lên án …

     Đây là một trong số những đoạn hiếm hoi của các bản thảo còn sót lại hoặc những tài liệu chính thức của thời kỳ đó mà tôi có thể nhận ra những từ ngữ riêng của mình. Khi đọc lại, tôi bị bất ngờ bởi hai việc. Thứ nhất, theo tôi biết, đó là việc sử dụng duy nhất từ "xâm lược" để chỉ hành động của Mỹ trong toàn bộ các tài liệu chính thức thời kỳ đó. Thứ hai, tôi để ý thấy rằng tôi đã đề nghị từ đó không được coi như một đánh giá khách quan, bắt buộc, hoặc như quan điểm riêng của tôi. Nó chỉ ra làm sao chúng ta đi đánh bom một nước mà không có cuộc tấn công vũ trang nào chống lại chúng ta hoặc bất cứ ai bị người khác phát hiện và lên án. Không có cách nào khác để đưa ra một quan điểm như thế vào trong cuộc thảo luận chính thức cho dù chỉ một lần và vẫn cứ sử dụng nó. Tôi chắc chắn rằng điều đó vẫn đúng.

     Những ảnh hưởng tương tự với các từ "tội phạm" và "vô đạo đức" đã ám chỉ một chính sách mà các ban ngành hoặc Tổng thống của nước đó có thể phải ủng hộ hoặc đã chấp nhận.

[Excocet]

     Ba từ cấm kỵ này sẽ được sử dụng rộng rãi ở các nước khác, trong đó có các nước đồng minh của chúng ta, nếu chương trình đã đệ trình của Tham mưu trưởng liên quân được thực hiện. Còn những từ tương tự, chỉ kém rõ nghĩa một chút, có thể áp dụng cho kế hoạch "gây áp lực theo cấp độ đối với DRV (chính quyền Hà Nội)" mà McNaughton đã làm mẫu sẵn cho McNamara. McNaughton thảo ra kế hoạch này ngày 3 tháng chín, ba tuần sau khi ông ta soạn thảo những chỉ dẫn cho kế hoạch hăm doạ của Seaborn đối với Hà Nội và cùng lúc khi tôi đang chỉ trích lời đề nghị của Rostow. Trong "kế hoạch hành động vì miền Nam Việt Nam"(31) của ông ta, John đã lên danh sách một số các mức độ hành động "sẽ gây ra sự lo sợ, hoàn toàn làm gia tăng sự lo sợ, đối với Bắc Việt," và "chắc chắn sẽ đúng lúc để kích động sự phản ứng quân sự của Bắc Việt", đó là:

     Nếu muốn chúng ta sẽ có những khoảng cách thuận lợi để leo thang chiến tranh và bắt đầu một kế hoạch hành động quân sự đỉnh cao của chính phủ miền Nam Việt Nam và Mỹ chống lại Bắc Việt. Các hoạt động leo thang có thể là… đánh mìn các bến cảng… các cuộc không kích bắn phá miền Bắc Việt Nam di chuyển các mục tiêu từ miền Nam ra miền Bắc, từ các mục tiêu kết hợp thâm nhập … tới các mục tiêu có tầm quan trọng về quân sự và công nghiệp… Khả năng các hoạt động như thế sẽ leo thang mạnh hơn, có thể kéo theo Trung Quốc vào cuộc chiến, sẽ buộc chúng ta phải đối phó.

     Bên cạnh việc xâm lược có liên quan tới kế hoạch khiêu khích, tôi tin tưởng, theo như McNaughton đã nói với tư cách cá nhân, rằng giải pháp ném bom theo cấp độ không hoàn toàn tốt hơn kế hoạch của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân là một cuộc tấn công qui mô lớn ngay từ đầu. Tôi cho rằng rất có thể cuối cùng sẽ đi đến một vấn đề chung. Vẫn cho là một số hình thức ném bom dường như không thể tránh khỏi, nhưng lời đề nghị của McNaughton đã làm chậm lại quá trình thực hiện các hình thức nguy hiểm và huỷ diệt nhất.

     Một thuận lợi theo giả thiết khác của lời đề nghị là dễ thuyết phục và có thể kiểm soát. "Thời điểm và sự mạnh dần lên sẽ phụ thuộc vào sự chỉ đạo của chúng ta, với kịch bản có khả năng thay đổi bất cứ lúc nào".(32) Trong một phương pháp sau này cho nhóm của Bundy, McNaughton viết rằng kịch bản này "sẽ được tạo ra cho phép Mỹ quyền tự chọn bất cứ thời điểm nào để có thể tiếp tục chiến tranh hay không, leo thang hay không và tăng tốc hay không."(33)

     Tuy nhiên khả năng kiểm soát được như thế là có thực không? Bản thân John có tin ưởng vào điều đó không? Trong cuốn "Những người ưu tú và thông minh nhất" xuất bản năm 1972, nhà báo David Halberstam trả lời các vấn đề này. Halberstam miêu tả McNaughton có cùng chung mọi nghi ngờ với Michael Forrestal, người mà sau này cũng làm việc trong Nhà Trắng, về chính quyền miền Nam Việt Nam, về việc ném bom và về cuộc chiến tranh mà tôi đã nghe từ ông khi được làm việc cùng ông những tháng sau này. Rõ ràng trích dẫn Forrestal như nguồn thông tin của mình, Halberstam nói Michael "vẫn chưa bi quan bằng McNaughton". Halberstam không nghĩ rằng sự lừa dối là không thể tránh được.

     Ông ta chắc chắn rằng sự lừa dối bằng cách nào đó vẫn có thể tránh được, rằng có nhiều sự lựa chọn, rằng những người đàn ông thông minh tài giỏi ở Washington có thể kiểm soát được các quyết định và tránh được sự vướng mắc lớn. McNaughton thì không tin chắc vào điều đó. McNaughton từng nói "vấn đề rắc rối với ông Forrestal là ông luôn nghĩ chúng ta có thể thay đổi được nó và có thể thoát ra khỏi nó bất cứ khi nào chúng ta muốn. Nhưng tôi cứ phân vân. Tôi cho rằng vấn đề phức tạp hơn từng ngày, mỗi ngày chúng ta mất kiểm soát một chút, mỗi quyết định chúng ta đưa ra đều sai hoặc hoàn toàn không đưa ra quyết định nào, làm cho quyết định sau lại khó hơn vì nếu chúng ta không dứt điểm việc này hôm nay, thì các lý do để không dứt điểm được nó vẫn sẽ tồn tại tới ngày mai và chúng ta sẽ bị vướng vào vấn đề đó sâu hơn".
Đó là quan điểm của McNaughton nói riêng mà tôi biết, và là cách ông ta nói với tôi. Ông còn nói đó là những gì ông đã nói với McNamara khi họ chỉ có hai người. Nhưng không phải là những gì ông đã thảo ra để McNamara sử dụng như những tài liệu đi nói chuyện với người khác hoặc những gì McNamara đã nói trong các cuộc họp hoặc nói với cấp trên. Vì không có điều gì trong đó tỏ ra là thông thái cả. Liệu bản thân McNamara có thực sự cảm thấy khác lạ hay không, tôi không biết. Ông ta làm việc trực tiếp cho Tổng thống. Nghĩa là các bản ghi nhớ của McNamara viết cho Tổng thống hoặc cho những người khác, thường do McNaughton soạn thảo, điều này dễ làm cho người ta hiểu sai quan điểm cá nhân của McNamara giống như quan điểm mà John đã nêu ra cho chính mình. Hơn nữa, lập trường quan điểm của McNamara trong các cuộc họp hay trong các văn bản giống như lập trường quan điểm của McNaughton, thường thể hiện lòng tin và quyền ưu tiên của cấp trên với những gì McNamara không tán thành. Tuy nhiên tài liệu thành văn thì không thể trả lời được như thế. Trừ phi McNamara muốn lựa chọn để làm rõ hơn việc nhận thức của ông khác với nhận thức của hai vị Tổng thống như thế nào, tôi không cho rằng cách cư xử riêng của McNamara, hay lịch sử của thời kỳ đó, có thể được hiểu một cách đầy đủ cặn kẽ.

     Trong khi đó John đang giúp McNamara những gì ông ta muốn. Những giải thích sau này dựa vào các Hồ sơ Lầu Năm Góc nhằm gán cho hoặc đổ lỗi cho McNaughton là một tác nhân truyền lực trong việc khuyến khích ném bom, đặc biệt khi nó được thực hiện (để chống lại những khả năng thiên bẩm này của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân. Trong những bản ghi nhớ đó, cấp trên của tôi thường tham gia để nêu ra những chỉ dẫn cho việc ném bom, cũng như thực hiện việc ném bom thế nào, ném bom khi nào, ném bom để làm gì và tại sao lại ném bom, ném theo thứ tự nào và kết quả ra sao. McNaughton hoàn toàn không tin tưởng vào việc đó, vì ông ta cho rằng việc này là cần thiết hoặc có lợi cho Mỹ hay Việt Nam, ngoại trừ nó có thể - ít tai hoạ hơn - những gì Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân muốn làm. Quan điểm của ông ta cũng giống như quan điểm của tôi là việc ném bom miền Bắc Việt Nam hết sức phi lý và nguy hiểm, và điều đó sẽ không mang lại bất cứ điều gì có lợi mà sẽ chỉ đưa chúng ta vào một cuộc chiến theo chiều hướng khó khăn hơn.
Hơn thế, McNaughton còn bị qui về quan điểm cho rằng chúng ta nên chấm dứt những gì chúng ta đang tiến hành ở Việt Nam và về cơ bản phải thoát khỏi đó. McNaughton không thấy ấn tượng với những tranh luận cho rằng những nỗ lực của chúng ta cho tới giờ đã tạo ra một lợi ích quốc gia quan trọng, rằng chúng ta đang được thử nghiệm bằng một phương pháp đầy ý nghĩa, rằng sự rút lui sẽ làm mất uy tín của chúng ta hoặc rằng những đồng minh quan trọng sẽ phải chịu chung ảnh hưởng của chúng ta trong mối quan hệ thế giới. Ngược lại, ông tin rằng trong mỗi khía cạnh này, chúng ta đều sẽ phải chịu ảnh hưởng nhiều vì sự can thiệp lâu dài hơn là sự rút lui của chúng ta. Hơn nữa, cho dù bằng mọi biện pháp can thiệp quân sự ồ ạt, xét theo một số nghĩa chúng ta đã có thể thành công, ông ta không tin những lợi ích theo điều khoản lợi ích quốc gia của chúng ta có thể thích hợp với cái giá hoặc sự thiệt hại mà chúng ta sẽ gây ra cho người Việt Nam. Gần như không có dấu hiệu nào thoáng qua về những thái độ này trên mọi bản tài liệu mà ông ta đã thảo ra hoặc đã ký vào những năm cuối nhiệm kỳ, từ 1964 đến 1967.

[Excocet]

     Tuy nhiên đó là những gì ông ta đã tin tưởng. Trong lúc chúng ta không tán thành với những đánh giá này thì McNaughton đúng, còn tôi là sai.

     Về phương diện cá nhân tôi cho rằng McNaughton đã đánh giá thấp cái giá phải trả vì sự ảnh hưởng của chúng ta và khả năng đối mặt của chúng ta với chủ nghĩa Cộng sản ở một nơi khác nơi sẽ mang đến một kết quả thất bại của Mỹ ở Việt Nam.

     Đôi khi tôi tự hỏi liệu ông ấy có thể là một người chống chiến tranh lạnh kém hơn tôi. Tôi nghĩ tới việc rút lui của chúng ta khỏi Việt Nam sẽ gây cho chúng ta nhiều phiền phức trong cuộc xung đột với chủ nghĩa Cộng sản trên toàn thế giới hơn là những gì John đã gần như tin tưởng. Tôi tin rằng điều đó sẽ khích lệ Liên Xô, Trung Quốc và những kẻ nổi loại trên khắp thế giới và sẽ cản trở những người ủng hộ và các đồng minh của chúng ta.

     Về điểm này, tôi có thể đồng ý với Bộ trưởng Ngoại giao Rusk và Hội đồng Tham mưu liên quân, trái ngược với John. Nhưng trong khi Nhóm diều hâu tin rằng thực tế Việt Nam là một lý do vừa đủ để mở rộng can thiệp của chúng ta và thường nghĩ rằng họ đã biết một phương pháp để giành thắng lợi ở đó, tôi thì không tin. Tôi tán thành với quan điểm riêng của John, khi cân nhắc mọi điều, chúng ta sẽ tồi tệ, nếu chúng ta cố gắng tiếp tục một nỗ lực đen tối và sẽ còn tồi tệ hơn nếu chúng ta leo thang.

     Việt Nam không phải là nơi để cắm lá cờ của chúng ta. Vì thế chúng ta chỉ phải giải quyết theo cách tốt nhất những vấn đề sẽ phát sinh nếu chúng ta rời đi. Xa hơn những gì tôi đã biết vào thời điểm đó, nhiều quan chức, và tất cả những người chống chiến tranh lạnh, ngay dưới các tầng lớp cao nhất đều cùng chung quan điểm đó.

     Tuy nhiên không bao hàm tất cả các cấp trên của họ. Đó không phải là những gì Tổng thống hay Ngoại trưởng Rusk hay Bộ trưởng Quốc phòng suy nghĩ. Xét đến sự ngưỡng mộ của tôi đối với McNamara, tôi có thể không bao giờ hiểu được tại sao ông ta muốn bắt đầu con đường này bằng sự khiêu khích và leo thang cho dù là "từng bước"(34). Tôi thực sự sửng sốt và bối rối khi biết rằng ông ta cũng nằm trong số những người ủng hộ mạnh mẽ việc ném bom miền Bắc Việt Nam.

     Điều đó đặc biệt mâu thuẫn trong tôi vì tôi tin tưởng tuyệt đối rằng McNamara luôn cùng chung một số nhận định với tôi, đặc biệt là sự ghê tởm đối với chiến tranh hạt nhân. Cảm giác này bắt nguồn từ công việc ban đầu của tôi khi làm tư vấn của Công ty Rand cho Văn phòng Bộ trưởng Quốc phòng về các kế hoạch của cuộc chiến tranh hạt nhân, chỉ huy và điều khiển các loại vũ khí hạt nhân. Giống như nhiều đồng nghiệp của tôi ở Công ty Rand, gồm Harry Rowen và Morton H. Halperin, một nhà tư vấn trẻ trong lĩnh vực điều hành vũ trang, tôi tin rằng để tiến hành một cuộc chiến tranh hạt nhân tổng thể hoặc có giới hạn trong bất cứ tình huống nào đều sẽ là thảm hoạ. Chúng ta cảm nhận chắc chắn về điều này cho dù đó là một quan điểm đi ngược với chính sách và chiến lược quốc phòng của Mỹ trong NATO. Điều này còn căn cứ công khai vào sự sẵn sàng tiến hành đe doạ và thực hiện các bước chuẩn bị của Mỹ cho một cuộc tấn công quân sự lần đầu tiên sử dụng hạt nhân chống lại một cuộc tấn công thông thường của Liên Xô. Quan điểm cá nhân của chúng ta cũng trái ngược với học thuyết không quân, về những điều chúng ta đã biết ở Rand. Dù sao, tôi vẫn tin rằng McNamara sẽ tán thành với chúng ta.

     Tôi đoán được quan điểm của McNamara từ cách ông nói với tôi trong một bữa ăn trưa tại bàn làm việc của ông năm 1961.

     Tôi đã viết tài liệu chuyển qua tay cho ông mà chưa hề gặp ông trước đó. Ngày hôm đó, ông làm tôi có ấn tượng mạnh mẽ và tích cực bởi sự quả quyết rằng dù trong hoàn cảnh nào cũng phải có một cuộc đánh đòn hạt nhân trước tiên của Mỹ ở châu Âu. Nó sẽ hoàn toàn là thảm hoạ cho dù nó không dẫn tới một cuộc chiến tranh tổng lực giữa Mỹ và Liên Xô, như McNamara tin chắc sẽ xảy ra. Thậm chí trước đó, với niềm đam mê lớn lao cùng với danh tiếng là một người có bộ óc điện tử, lạnh lùng, ông nói: "Đó sẽ là một cuộc chiến tranh tổng lực, một sự huỷ diệt hoàn toàn, đối với những người châu Âu!". Hơn nữa, ông nghĩ thật vô lý khi cho rằng một "vụ đánh đòn hạt nhân có giới hạn" sẽ vẫn cứ kìm hãm châu Âu, và sẽ không gây ra cuộc chiến tranh hạt nhân tổng thể một cách tức thì.

     Gần đây tôi đã thảo ra, và McNamara đã đồng ý, một chỉ đạo tối mật của Bộ trưởng Quốc phòng cho Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ về cách giải thích mới cho các kế hoạch tác chiến của chiến tranh hạt nhân tổng thể. Nó được đặt trong bối cảnh là ông ta mời tôi đi ăn trưa. Theo yêu cầu của Thứ trưởng Quốc phòng, Roswell Gipatric, tôi soạn ra một loạt các câu hỏi về các kế hoạch chiến tranh thời kỳ Eisenhower, hiện vẫn lưu hành. Gilpatric đã gửi các câu hỏi này tới Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân yêu cầu trả lời. Khi tôi đưa danh sách này tới Rnhert Korner thuộc văn phòng NSC, ông ta chọn ra một câu và gửi - tới các tổng trưởng như một vấn đề thắc mắc của Tổng thống. Nội dung câu hỏi: "Nếu các kế hoạch chiến tranh tổng lực hiện tại được thực hiện như đã định, thì bao nhiêu người sẽ bị thiệt mạng ở riêng Liên Xô và Trung Quốc?"

     Trong cuộc nói chuyện của chúng tôi quá bữa trưa, tôi nói với McNamara rằng Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân đã cung cấp cho Nhà Trắng câu trả lời ngay lập tức chỉ trong vòng 1 hoặc 2 ngày. Đó là một tư liệu tối mật đã được giải mã - đối với riêng Tổng thống - nhưng từ khi tôi thảo ra các câu hỏi, Korner đã gọi tôi qua các văn phòng của NSC để xem. Câu trả lời theo dạng một biểu đồ đường thẳng, một đường thẳng đi lên chỉ số những người bất hạnh nằm trên trục thẳng, 1 triệu người chết, vuông góc với trục thời gian nằm ngang, chỉ các tháng tính từ thời điểm tấn công. Con số tăng lên phản ánh số người bị chết dần vì ảnh hưởng của bụi phóng xạ sau các cuộc tấn công. (Tôi chỉ hỏi về số người chết chứ không hỏi về số thương vong, tức là bao gồm cả bị thương và ốm yếu). Điểm thấp nhất trên biểu đồ, bắt đầu ở phía bên tay trái của đồ thị, thể hiện số người sẽ chết trong mấy ngày đầu của cuộc tấn công. Điểm cao nhất, phía bên tay phải của đồ thị chỉ số người chết tăng lên trong vòng 6 tháng tính từ khi thực hiện các kế hoạch.

[Excocet]

     Con số thấp hơn là 275 triệu người chết. Con số cao hơn là 325 triệu.

     Đây là chỉ tính riêng Liên Xô và Trung Quốc, tất cả những gì tôi đã yêu cầu. Tôi nêu ra một câu hỏi tiếp theo cho Korner bao quanh các khu vực tiếp giáp với khối Trung-Xô và phòng tham mưu đã cung cấp những đánh giá tổng hợp tương đối khẩn trương. Hàng trăm triệu người khác hoặc hơn thế sẽ chết trong các cuộc tấn công của chúng ta vào các mục tiêu ở các nước vệ tinh Đông Âu. Hơn nữa, bụi phóng xạ từ các vụ nổ trên bề mặt của chúng ta ở Liên bang Xô viết, ở các nước Đông Âu và ở Trung Quốc sẽ giết hại nhiều người của các quốc gia trung lập nằm dọc biên giới các nước này - như Phần Lan, Thuỵ Điển, Áo và Afganistan - cũng như Nhật Bản và Pakistan. Ví dụ như người Phần Lan sẽ bị huỷ hoại bởi bụi phóng xạ từ các vụ nổ bề mặt ở các bến tàu ngầm của Liên Xô gần các đường biên giới của họ.

     Số người chết từ các cuộc tấn công của Mỹ tăng lên hàng trăm triệu khác tuỳ thuộc vào điều kiện của gió sẽ xảy ra mà không cần tới một vụ nổ nào của người Mỹ trên lãnh thổ của các nước trung lập này.
Số người chết vì bụi phóng xạ bên trong các nước đồng minh khối NATO của chúng ta từ các cuộc tấn công của Mỹ chống lại Hiệp ước Varsava có thể tăng lên tới một trăm triệu người, "phụ thuộc vào hướng gió thổi", là một sự thừa nhận tổng quát trước Quốc hội đã được nêu ra gần đây. Tất cả điều này đều không có sự cân nhắc tới hậu quả của các cuộc tấn công hạt nhân của Liên Xô vào Mỹ, Tây Âu và các căn cứ của Mỹ ở một nơi khác nhằm trả đũa cuộc oanh kích đầu tiên của Mỹ mà các tính toán của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ đã dự đoán.

     Mỹ cũng không tính tới những hậu quả của các loại vũ khí hạt nhân chiến lược của Mỹ, vấn đề mà McNamara đã chỉ cho tôi biết một cách rất say sưa.

     Toàn bộ tổn thất về người từ các cuộc tấn công của chúng ta, theo các đánh giá của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân, vào khoảng 5 tới 6 trăm triệu người. Con số này gần như toàn bộ là dân thường. 100 người Do Thái Phần lớn hơn sẽ bị chết trong một hoặc hai ngày, số còn lại trên 6 tháng, khoảng 1 phần 3 trong các nước đồng minh hoặc các nước trung lập.

     Đây không phải là một tính toán mang tính giả thuyết về những gì cần để ngăn ngừa một cuộc tấn công hạt nhân của Liên Xô vào Mỹ và quân đồng minh của Mỹ (với tính toán như thế sẽ vẫn là điều phi lý). Đó là đánh giá tốt nhất của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân về kết quả thực tế, trong giới hạn về định mệnh con người, về sự vận hành cơ cấu để thực hiện các kế hoạch tác chiến của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân cho cuộc chiến tranh tổng thể. Các kế hoạch hiện tại của Mỹ cho "mọi cuộc xung đột có vũ trang" với các lực lượng chính qui của Liên bang Xô viết, ở bất cứ đâu, xảy ra trong bất cứ tình huống nào - như Berlin, khởi nghĩa ở Đông Đức, các cuộc tấn công của Liên Xô vào Iran hoặc Nam Tư - đều cho thấy Tổng thống sẽ phát động cuộc chiến tranh hạt nhân tổng thể, với những hậu quả nằm ngoài nước Mỹ.
Tôi vẫn nhớ khi đang cầm trên tay tấm biểu đồ và xem nó trong một văn phòng của khu nhà phụ ở Nhà Trắng trong Toà nhà Hành pháp vào một ngày xuân năm 1961. Tôi đang nghĩ:

     Mảnh giấy này, những gì thể hiện trên mảnh giấy này, sẽ không tồn tại. Trong tiến trình lịch sử loài người, nó sẽ không bao giờ còn tồn tại.

     Tôi không nói điều đó với Bộ trưởng. Vì qua thái độ của cuộc đối thoại tôi không nghĩ là tôi phải nói. Tôi chưa bao giờ có được ấn tượng mạnh với người khác về sự nhận thức tương đồng trong vấn đề này và về sự tập trung cao độ của anh ta để làm thay đổi tình hình. Ba mươi năm sau McNamara đã tiết lộ trong cuốn hồi ký của mình là ông ta đã bí mật khuyên Tổng thống Kennedy và sau đó là Tổng thống Johnson rằng trong bất cứ hoàn cảnh nào họ cũng nên tiến hành một cuộc chiến tranh hạt nhân. Ông ta không nói với tôi như thế nhưng trong mọi điều ông ta nói ra đều ám chỉ điều đó. Với tôi như thế là rõ ràng, McNamara đã đưa ra lời khuyên đó và đó là lời khuyên đúng đắn. Tuy nhiên nó lại trục tiếp đi ngược với những cam kết của Mỹ về việc sẵn sàng thực hiện cuộc đánh đòn hạt nhân trước tiên mà ông ta cảm thấy bị ép buộc phải nhắc lại với những quan chức của NATO trong suốt những năm ở đó. (NATO vẫn duy trì chính sách đánh đòn trước tiên tới ngày nay, khi Mỹ nằm ngoài sự khu vực kiểm soát của NATO - có thể hiện tại với một mức độ trung thực, được thể hiện bởi những giả thuyết đánh đòn trưức tiên trong chính sách hạt nhân của chính quyền Bush bị rò rỉ vào tháng Ba năm 2002).

     Lời khuyên của McNamara còn đi ngược với những giả thiết dài hạn trong kế hoạch chiến tranh có giới hạn của Mỹ là cần một cuộc đánh đòn hạt nhân trước tiên trong cuộc xung đột với các lực lượng lớn của Trung Quốc ở châu Á.

     Trợ lý của McNamara là Adam Yarmolinsky đã ngồi cùng chúng tôi vào cuối bữa trưa. Sau khi chúng tôi rời khỏi văn phòng của McNamara, Adam đưa tôi sang căn phòng nhỏ của ông ta cạnh đó và nói: "Anh không được nói với ai bên ngoài về những gì McNamara đã nói với anh".

     Tôi hỏi có phải anh đang nói tới những lo ngại về phản ứng của Quốc hội và của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân (cả NATO), Adam trả lời: "Chính xác. Điều này có thể dẫn tới sự nghi ngờ của McNamara". Tôi nói với Adam là tôi đã hiểu. Adam tiếp tục nhấn mạnh sự nghiêm trọng của việc nói với một ai đó. Ông ta nói: "Không một ai, ý của tôi là cả Harry Rowen". Rõ ràng Adam biết rằng Harry là bạn thân nhất, là tâm phúc của tôi, người đồng nghiệp mà tôi thường chia sẻ tâm sự thậm chí là những thông tin có tính nhạy cảm cao tới như thế. Tôi nhận được thông điệp và rất tôn trọng cách đề nghị của Adam. Tôi chưa bao giờ nói với bất cứ ai về những gì McNamara đã nói, kể cả Rowen, mặc dù Harry cũng sẽ cảm thấy hiếu kỳ như tôi. Tôi đã hỏi Adam: "Theo ông, quan điểm của Tổng thống về các vấn đề này có khác so với thư ký của ông ta không?" Adam nói: "Chỉ một chút thôi".

     Tôi quên mất suy nghĩ của thư ký cho rằng McNamara là một người đáng có được sự trung thành và tin cậy lớn của tôi.

     Theo tôi, McNamara có nhận thức đúng đắn về những nguy cơ lớn nhất trên thế giới, có sức mạnh và quyết tâm để giảm thiểu những nguy cơ đó. Ông ta và trợ lý còn hiểu rõ thực tiễn để biết rằng nếu muốn đạt được việc đó, ông ta phải giữ những con bài sát bên mình. Tôi cảm nhận được sự trung thành đó trong 3 năm tới và đã mang theo khi tới làm việc ở Lầu Năm Góc. Người ta có cảm giác rằng McNamara và những người tin cẩn của ông ta là những người đàn ông (qua sự đánh giá và quan tâm của tôi), đang cố gắng để kiềm chế các lực lượng có sức mạnh nhưng không theo thể chế pháp luật nào - nhìn chung không phải là tất cả nhưng bên trong toà nhà - đang đe doạ đẩy chúng ta tới một thảm hoạ hạt nhân. Tôi thấy vinh dự được giúp họ.

     Vì thế tôi đã cho McNamara là vô tội thậm chí cả khi tôi không thể hiểu những lựa chọn của ông ta. Tôi cảm thấy lo lắng về chính sách leo thang mà ông ấy yêu cầu chúng tôi thực hiện, vì trong đầu tôi không hề có ý tưởng về chính sách leo thang đó, ít ra là trong một thời gian ngắn, rất có thể sẽ phát động chiến tranh hạt nhân với Trung Quốc hơn là biện pháp của Goldwater mà Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân đang thúc giục. Nếu có vấn đề gì thì Johnson vẫn là người liên quan tới sự mạo hiểm đó hơn. Vì thế, lòng trung thành của tôi cũng phụ thuộc vào cả Johnson. Tôi muốn ông ta tái cử với sự tín nhiệm càng lớn càng tốt, tôi không cho rằng sự che giấu tới cùng đó đã làm cho tôi thấy rất bực mình. Quan trọng không chỉ là giữ những người đàn ông như Johnson, McNamara và McNaughton ở lại vị trí, mà còn phải tăng cường sức mạnh của họ đối với các Tham mưu trưởng liên quân. Chúng ta đang ngăn chặn áp lực đối với một tiến trình xem ra tương đối nguy hiểm hơn.

     Mục tiêu tương tự đã biện minh cho những nỗ lực của cấp trên của tôi và tôi trong nhóm nghiên cứu của NSC bắt đầu vào ngày bầu cử. Công việc của chúng tôi, theo McNaughton bố trí, không phải để duy trì cho lựa chọn rút quân, điều mà cả hai chúng tôi về mặt cá nhân lúc đó đã coi là tồi tệ nhất trong các điều tồi tệ. Phải đấu tranh để giành được sự ủng hộ cho chiến lược ném bom mà McNamara đã đệ trình, "gây áp lực từng bước" và phản đối kế hoạch "cú đánh mạnh"(35) của các Tham mưu trưởng liên quân. Yêu cầu cuối cùng là tấn công các mục tiêu có trong danh sách 94 mục tiêu của các Tham mưu trưởng gần như đồng thời một lúc để tạo ra một cú sốc và sự bất ngờ lớn nhất. Vị trí đầu tiên bị tấn công là căn cứ MiG ở Phúc Yên, ngoại ô Hà Nội và các kho trữ dầu trong cùng khu vực đông dân cư.

[Excocet]

     Gần như mọi lời khuyên về chính sách của các Tham mưu trưởng liên quân đều được nhắc lại: "… Mỹ sẽ kiểm soát các hành động quân sự để phá hoại những khả năng và ý chí của Bắc Việt, buộc chính quyền Hà Nội phải chấm dứt việc cung cấp cho các lực lượng nổi dậy ở miền Nam Việt Nam và Lào". Điểm trọng tâm trong mục tiêu này, theo các Tham mưu trưởng cần tập trung phân biệt nó với các mục tiêu có thể lựa chọn về mức độ gây ảnh hưởng, ép buộc hoặc thuyết phục là "sự phá hoại", "sự ép buộc", và "những khả năng". Cuối cùng họ đưa ra một danh sách kiến nghị cụ thể, lặp đi lặp lại một cách đều đặn từ đầu năm 1964 đến năm 1968 tưởng chừng như một lời kinh cầu nguyện. Những kiến nghị bao gồm việc đánh mìn cảng Hải Phòng và các tuyến đường thuỷ ở miền Bắc Việt Nam, phong toả đường biển từ Việt Nam sang Trung Quốc, ném bom các tuyến đường giao thông thuỷ, bộ và đường sắt giữa Trung Quốc và Bắc Việt, phá huỷ mọi sự tiếp viện bằng đường không từ Trung Quốc, cùng với các cuộc tấn công bằng đường không hạn chế vào các mục tiêu quân sự và công nghiệp trên toàn miền Bắc tới tận biên giới Trung Quốc. Với ý đồ cắt đứt các nguồn tiếp tế từ khối Trung - Xô bằng đường biển qua Trung Quốc, vì thế có thể cô lập Bắc Việt và Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam khỏi các nguồn tiếp tế của Cộng sản và bằng chiến dịch không quân không hạn chế, buộc các nhà lãnh đạo và người dân Bắc Việt phải chịu phục tùng.

     Hơn nữa, lục quân và thuỷ quân lục chiến đều tin rằng quan trọng là phải ngăn chặn sự thâm nhập của cả binh lính và các nguồn tiếp tế từ miền Bắc vào cho quân giải phóng bằng các sư đoàn bộ binh Mỹ vượt qua các tuyến đường thâm nhập vào Lào và Campuchia hoặc các sư đoàn của Mỹ ở bên trong hoặc ở ven biển Nam Việt Nam. Phần chiến lược để giành thắng lợi này của Mỹ có lúc đã để lộ trong các cuộc họp liên ngành vào năm 1964.

     Chiến lược đó đã bị loại bỏ không chỉ vì chiến dịch bầu cử mà còn vì M. Taylor và McNamara, cả hai đều phản đối cho tới tận tháng 4 năm 1965. Dù sao chăng nữa, kế hoạch triển khai quân trên bộ trong các bộ tham mưu lục quân và thuỷ quân lục chiến vẫn tiếp diễn trong suốt thời kỳ đó. Từ thực tế tình hình, tôi không hề ngạc nhiên khi áp lực cho việc triển khai quân đã trở nên rõ ràng và cấp bách vào đầu năm 1965.
Từ nghiên cứu về việc ném bom trong Chiến tranh thế giới II và chiến tranh Triều Tiên, tôi đồng ý với các nhà phân tích tình báo dân sự của CIA và Bộ Ngoại giao rằng cuộc ném bom thông thường sẽ vừa không cắt đứt được nguồn xâm nhập khá nhỏ từ Bắc vào để duy trì chiến tranh du kích ở miền Nam lại vừa không làm cho ban lãnh đạo của Hà Nội và người dân ở đây từ bỏ được cuộc đấu tranh vũ trang. Các nhà phân tích tình báo này cũng không trông chờ các hoạt động tác chiến mặt đất ở các khu vực miền núi hoặc biên giới để có thể cô lập được chiến trường ở miền Nam, như quân đội đã hy vọng. Cho dù họ có làm được họ cũng sẽ không có tác dụng quyết định trong cuộc xung đột bản địa rộng lớn ở miền Nam. Nhưng một khi Mỹ đã tự can thiệp vào và bị thương vong nặng nề, tôi đã thấy trước được những ý đồ rất rõ ràng để cố gắng bù đắp lại những thất bại ban đầu và phá vỡ sự bế tắc bằng cách mở rộng chiến tranh xa hơn.

     Điều này có thể sẽ sử dụng tới 2 hình thức. Thứ nhất, mặc dù các Tham mưu trưởng và lực lượng không quân phủ nhận mọi ý định nhằm vào các thành phố và khu dân cư của chính mình, như trong Chiến tranh thế giới thứ hai và Triều Tiên, tôi nghĩ rằng sự thận trọng đó sẽ kéo dài việc không phá hoại được "khả năng" kiên trì với cuộc chiến của miền Bắc. Đuổi theo ý chí quyết tâm của miền Bắc cũng sẽ có nghĩa ném bom thành phố, cho dù được chấp nhận hay không và phá huỷ các luồng lạch của sông Hồng ở miền Bắc, đe doạ làm cho 1 triệu người bị chết đói.

     Sự phản ứng nữa cho thất bại này là chấm dứt chi viện của miền Bắc cho cuộc chiến tranh ở miền Nam sẽ đòi hỏi mở rộng những nỗ lực của quân đội chúng ta nhằm ngăn chặn sự thâm nhập sang Lào và Campuchia nhằm chiếm được các vùng phía nam của miền Bắc Việt Nam. Ngược lại, không kết thúc được chiến tranh sẽ khích lệ sự xâm chiếm hoàn toàn của miền Bắc, nghĩa là một sự tái diễn đẫm máu hơn cuộc chiến tranh của người Pháp, tới tận biên giới Trung Quốc. Điều này rất có thể lôi kéo quân của Trung Quốc vào cuộc chiến, nếu các cuộc hành quân sớm không được thực hiện. Các nhà hoạch định chính sách của chúng ta từ lâu đã cho rằng trong trường hợp đó chúng ta sẽ khởi xướng cuộc chiến tranh hạt nhân để chống lại Trung Quốc.

     Nhiều người hiểu rằng di sản của sự bế tắc ở Triều Tiên là một sự gây rối loạn trong hàng ngũ "không bao giờ lặp lại" trong quân đội Mỹ, nghĩa là "không bao giờ tái diễn một cuộc chiến tranh trên bộ ở châu Á". Từ công việc soạn thảo kế hoạch chiến tranh của tôi thời gian đầu, tôi biết rằng nghĩa thực của phương châm đó là "sẽ không bao giờ tái diễn một cuộc chiến tranh trên bộ với Trung Quốc nếu không có vũ khí hạt nhân".

     Các tài liệu tôi đã đọc trong văn phòng của McNaughton đã chỉ rõ bài học đó vẫn còn là học thuyết. Và không chỉ trong giới quân sự mà cả Ngoại trưởng Dean Rusk (người từng là vụ phó vụ Viễn Đông trong hai năm đầu của cuộc chiến tranh Triều Tiên) có thể cũng không tán thành. Trong một cuộc hội thảo với Đại sứ H. Cabot Lodge ở Sài Gòn vào giữa tháng 4-1964, Ngoại trưởng đã nói: "Chúng ta sẽ không đọ sức với Trung Hoa Đỏ bằng nguồn nhân lực hạn hẹp của chúng ta trong một cuộc chiến tranh thông thường."(36)
Trong một cuộc hội thảo ở Honolulu ngày 2 tháng Sáu năm 1964, tướng Taylor đã nói về triển vọng thực tế là các cuộc tấn công bằng không quân vào miền Bắc sẽ kéo theo các lực lượng bộ. binh của Cộng sản Trung Quốc. Bộ trưởng McNamara nói chúng ta phải được chuẩn bị cho tình huống có thể xảy ra này, cho dù nó không có khả năng; điều này sẽ dẫn tới một vấn đề nghiêm trọng về việc phải sử dụng các loại vũ khí hạt nhân vào một số thời điểm(37). Đô đốc Felt (CINCPAC) đáp lại một cách quả quyết rằng không có cách nào có thể đẩy lùi được Cộng sản trên bộ mà không phải sử dụng tới các vũ khí hạt nhân chiến thuật và điều quan trọng là các tư lệnh phải được quyền tự do sử dụng các loại vũ khí này như đã được chấp nhận trong các kế hoạch khác.

[Excocet]

     Bàn về việc "tự do sử dụng" các vũ khí hạt nhân chiến thuật của các tư lệnh là nhằm vào vấn đề gây ấn tượng mạnh mẽ nhất của chiến dịch bầu cử trong các giai đoạn đầu của tháng đó: Chủ trương sử dụng các loại vũ khí hạt nhân ở Việt Nam của Thượng nghị sỹ Goldwater và thậm chí là uỷ quyền sử dụng vũ khí hạt nhân cho các tư lệnh chiến trường. Quan điểm này là nhược điểm lớn nhất của Goldwater trong chiến dịch. (Việc bí mật uỷ quyền của Tổng thống Johnson trong một số tình huống, như sự mất liên lạc với Washington, đã được che giấu cẩn thận trước công chúng và Quốc hội và nó còn hạn chế hơn cả sự uỷ quyền mà Goldwater đề nghị với sự ủng hộ bí mật của tướng LeMay, đô đốc Felt và nhiều người khác trong số các nhà quân sự tối cao của Johnson). Lập trường cực đoan theo giả thiết của Goldwater được đặt phía sau chương trình quảng cáo về chính trị trên tivi lớn chưa từng có: một cô gái nhỏ bé đang ngắm những cánh hoa cúc đồng thời với một giọng nói làm nền đếm giật lùi "10, 9, 8… "

     Dù sao đi nữa, qua sự hiểu biết của tôi về ông ta McNamara không thể đồng ý với cả hai Felt hoặc Rusk, tài liệu và cuộc hội thảo ở Honolulu cho thấy mọi quan chức phía dân sự của chính quyền Johnson lúc đó đều không có sự bàn luận nào về quan điểm của hai ông.

     Hoặc cuộc thảo luận chính thức này - vấn đề sẽ gây nhiều chú ý nếu để lọt thông tin chiến dịch mùa hè năm đó tới Quốc hội và công chúng - cũng không hạn chế các cuộc tiếp xúc riêng trong số các quan chức Mỹ. Trong cuộc nói chuyện với tướng Nguyễn Khánh (sau này là thủ tướng) của miền Nam Việt Nam ở Sài Gòn vào 30 tháng Năm năm 1964, ngay trước cuộc hội thảo ở Honolulu, Rusk đã đưa ra chủ đề này, cùng với sự tham khảo một phần các cuộc thảo luận hồi đầu với các nhà lãnh đạo châu Á khác ông ta thông báo với Bộ Ngoại giao bằng một bức điện về nội dung ông ta đã nói với Khánh:

     "Mỹ sẽ không bao giờ lặp lại việc can thiệp vào một cuộc chiến tranh trên bộ ở châu Á mà bị hạn chế các lục lượng chính qui. Dân số của chúng ta là 190 triệu, Trung Quốc Đại lục có ít nhất 700 triệu. Chúng ta không cho phép chính chúng ta bị đổ máu khi chiến đấu với họ bằng những loại vũ khí thông thường.
Điều này có nghĩa là nếu việc leo thang dẫn tới một cuộc tấn công lớn của Trung Quốc thì cũng sẽ liên quan tới việc sử dụng các vũ khí hạt nhân. Nhiều nhà lãnh đạo thế giới tự do sẽ phản đối việc này. Tưởng Giới Thạch nói với Rusk ông ta đã phản đối và Tổng thư ký Liên Hiệp quốc U Thant cũng vậy.

     Nhiều người châu Á dường như đã thấy một hiện tượng của sự diệt chủng khi sử dụng vũ khí hạt nhân, điều chúng ta sẽ làm với những người châu Á chứ không phải với những người phương Tây. Tướng Khánh nhất định không tranh luận về việc sử dụng vũ khí hạt nhân của người Mỹ mà cho rằng việc quyết định sử dụng bom nguyên tử ném xuống Nhật Bản vào cuối cuộc chiến đã cứu được không chỉ những người Mỹ mà còn cả những người Nhật. Một quốc gia phải sử dụng nguồn lượng mà mình có, nếu Trung Quốc sử dụng biện pháp tràn ngập lãnh thổ, chúng ta sẽ sử dụng sức mạnh hoả lực ưu việt".(38)

     Từ tháng Một năm 1964 đến năm 1968, Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân liên tiếp ủng hộ việc thực hiện ngay lập tức các biện pháp quân sự cứng rắn - trên không, trên bộ và trên biển - người ta thừa nhận, mỗi biện pháp trên đều tạo ra những nguy cơ rõ ràng về một cuộc chiến tranh với Trung Quốc. Phía dân sự không ai dám quả quyết rằng một cuộc chiến tranh như thế, nếu xảy ra, chắc chắn phải là hạt nhân.
Những khác nhau giữa phía dân sự (những người mà Taylor có ý ủng hộ) và Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân về qui mô rủi ro và về tầm quan trọng của việc ngăn chặn chiến tranh hạt nhân với Trung Quốc, là rất lớn và có ý nghĩa. Tới một chừng mực nào đó, những khác nhau này đã hình thành chiến lược mà Tổng thống John lựa chọn và làm thế nào ông ta lại chọn để miêu tả và che giấu nó, vì ông ta khẩn khoản mong muốn những khác nhau này tránh được sự tập trung và tranh cãi của công chúng. Nhưng cho dù những đề nghị được ủng hộ của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân nêu ra triển vọng của chiến tranh hạt nhân với Trung Quốc kịp thời và chính xác nhất thì mọi lời đề nghị mà các lãnh đạo dân sự đưa ra một cách nghiêm túc cũng có liên quan tới những nguy cơ rõ ràng của một cuộc chiến như thế có thể xảy ra. Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân đang đề nghị chính quyền cùng tham gia vào cuộc chiến tranh hạt nhân. Dù có những lý do hay hạn chế nào đi nữa thì các quan chức tối cao phía dân sự đều không nỡ từ chối.

[Excocet]

Chú thích:


(25) "Chúng ta sẽ không cho cuộc chiến mở rộng hơn" - Siff trích dẫn, tr 114.

(26) "Ngoại trừ ngài chủ tịch Maxwell Taylor" - Tài liệu Lầu Năm Góc, Gravel xuất bản, tập 3, tr.172-73, 179, 193, 550-51; McMaster, tr. 139-47.

(27) "Vị Tổng thống đứng nhìn Đông Nam Á đi theo con đường …" - Dallek trích dẫn. tr.99.

(28) (29) "Những điều đó cho thấy"; "một số người trong chúng ta…" - Mann trích dẫn, tr.374.

(30) "Chúng ta không cho cuộc chiến mở rộng hơn" - Dallek trích dẫn, tr 154-56.

(31) "Kế hoạch hành động vì miền Nam Việt Nam" - Sđd, tr.556-59.

(32) "Thời điểm và sự mạnh dần lên" - Sđd, tr.558.

(33) "Sẽ được tạo ra cho phép Mỹ" - Sđd, tr.602.

(34) McNamara đã viết trong hồi ký của ông: McNamara, tr.345.

(35) "Cú đánh mạnh" - McMaster trích dẫn, 92-93; 147, 192.

(36) "Chúng ta sẽ không đọ sức với Trung Hoa đỏ" - Tài liệu Lầu Năm Góc, Gravel xuất bản, tập 3, tr.163.

(37) "… một vấn đề nghiêm trọng" - Sđd, tr.175.

(38) "Mỹ sẽ không bao giờ lặp lại việc can thiệp" - Tài liệu Lầu Năm Góc, Gravel xuất bản, tập 2, tr. 322.

[Excocet]

Chương 4

Kế hoạch khiêu khích

     Từ đầu tháng 9-1964, khả năng "trả đũa" của Mỹ chống lại miền Bắc Việt Nam như một khẩu súng đã lên cò. Các quan chức ngay dưới Tổng thống đang chờ đợi một lý do nào đó để trả thù và sẵn sàng tạo ra một cái cớ để tấn công nếu cần. Sáu ngày sau kế hoạch ngày 3-9 của McNaughton là "tạo ra một phản ứng quân sự của Bắc Việt và khi điều kiện thuận lợi sẽ lợi dụng ngay phản ứng đó… để tiến hành một hành động quân sự đỉnh cao của chính quyền miền Nam Việt Nam và Mỹ chống lại Bắc Việt", các quan chức cấp cao nhất đệ trình lời đề nghị lên Tổng thống để chờ quyết định. Sau khi tiếp tục thực hiện các đợt tuần tra DESOTO ngoài khơi Bắc Việt và các hoạt động của kế hoạch 34A, cả hai được tạm dừng từ ngày 5-8, họ cho rằng: "Vấn đề chính xa hơn là phạm vi mà chúng ta sẽ bổ sung thêm các yếu tố cho các hành động nói trên, nhằm khiêu khích sự phản ứng của Bắc Việt và hậu quả là sự trả đũa của chúng ta. Các hành động mẫu đưa ra cân nhắc sẽ được tiến hành bằng cách tăng cường các đọt tuần tra của hải quân Mỹ sát với bờ biển của Bắc Việt hoặc phối hợp các đợt tuần tra này với các hoạt động của kế hoạch 34A".(39)

     Tôi chợt nhớ, những lời đề nghị này đã gây ra sự xáo trộn cho những gợi ý cụ thể của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân về việc làm thế nào để tạo ra một cuộc tấn công của Bắc Việt vào các lực lượng của Mỹ một cách tốt nhất nếu họ tỏ ra khó bị chọc tức. Cùng với việc đưa một tàu khu trục của Mỹ tiến sát vào vùng ven biển của Bắc Việt các máy bay trinh sát U-2 đang tuần tra ở Bắc Việt có thể được hỗ trợ bởi các máy bay phản lực trinh sát tầm thấp bay thấp hơn trên các khu vực đông dân. Nếu cần, việc này có thể kết thúc bằng một chuyến bay siêu tốc sẽ phá tan mọi cửa kính ở Hà Nội bằng một tiếng nổ vượt tốc độ âm thanh.

     Nhưng chẳng có gì quá đặc sắc để chỉ ra là cần thiết. Đêm 31-10-1964, có một cuộc tấn công vào các lực lượng Mỹ(40), giết chết 5 người Mỹ, làm thương 30 người và phá huỷ hoặc làm hư hỏng nặng 18 máy bay ném bom B-57 được triển khai tới sân bay Biên Hoà ở miền Nam Việt Nam như một phần công việc xây dựng được hợp lý hoá bởi các Sự kiện Vịnh Bắc Bộ. Được chuyển qua phía trên các vùng đông dân và bên trong căn cứ không quân của Mỹ gần Sài Gòn nên không hề có lời cảnh báo, vì thế quân du kích Việt Cộng đã không dựa vào vũ khí tiên tiến của Liên Xô để hoàn thành việc phá huỷ này. Họ chỉ đơn giản sử dụng loại cối 81 ly và các loại bộc phá. Một lần nữa, Taylor và Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân mạnh mẽ lên tiếng đòi trả đũa, sự thúc giục lần này có vẻ như không đáp lại sẽ chỉ rõ sự yếu kém. Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân dự tính các cuộc tấn công ban đầu sang Lào và Bắc Việt, tiếp theo là một cuộc tấn công ban đêm bằng B-52 vào sân bay Phúc Yên gần Hà Nội và một cuộc không kích lúc rạng sáng bằng các máy bay chiến thuật vào các sân bay khác và kho trữ dầu ở khu vực Hà Nội và Hải Phòng. Nhưng súng vẫn giữ nguyên cò theo quyết định của các ứng cử viên trong Nhà Trắng.

     Ngày 27-11-1964, mặc dù lúc đó tôi không biết việc này, McNamara và McGeorge Bundy đã lên tiếng mạnh mẽ với Tổng thống rằng "đã đến lúc sử dụng sức mạnh quân sự của chúng ta ở viễn Đông và buộc phải có sự thay đổi chính sách của Cộng sản"(41). Tổng thống không có ý chờ đợi một cách thụ động vào một cái cớ để thực hiện cuộc không kích "trả đũa" miền Bắc.

     Các cuộc tuần tra DESOTO ngày 28-11-1964, với nhiệm vụ khiêu khích một cuộc tấn công, được lệnh quay trở lại Vịnh Bắc Bộ lần đầu tiên trong suốt 5 tháng. Các lực lượng trả đũa của hải quân vào vị trí sẵn sàng trước khi các cuộc tuần tra bắt đầu thực hiện nhiệm vụ ngày 3-2. Nếu những kẻ tấn công của Cộng sản không tấn công lực lượng của chúng ta bằng đường bộ như họ đã tấn công vào Biên Hoà, chúng ta sẽ tấn công họ bằng đường biển, áp sát tới mức cần thiết để kéo họ vào cuộc chiến.

     Công chúng Mỹ, không biết tí gì về các mục tiêu của chính quyền và ý kiến chung về sự can thiệp ở Việt Nam, vẫn cần có một lý do hợp lý cho việc ném bom miền Bắc Việt Nam. Tuy nhiên không nên mất quá nhiều thời gian cho một người đi theo đường vòng. Bundy sau này nhớ lại việc làm đó giống như chờ đợi một chiếc xe điện(42).

     Đã từng có một lần trước đó vào cuối tháng Bảy năm 1964, khẩu súng của người Mỹ nhằm vào miền Bắc Việt Nam không những đã được lên cò mà còn trên một cò súng rất nhạy chỉ cần chạm khẽ là nổ. Lần này, không có chiến dịch bầu cử sắp xảy ra nên khẩu súng đã phải nạp thêm đạn.

     Cuộc tấn công đã xảy ra trên bộ. Ngày 7-2-1965, một căn cứ trực thăng và các doanh trại của Mỹ ở Pleyku, Tây Nguyên bị tấn công. Tám người Mỹ bị chết, 126 người bị thương; 10 máy bay bị phá huỷ và nhiều chiếc khác bị hư hỏng. Lúc này Tổng thống ra lệnh tiến hành một cuộc oanh tạc trả đũa Bắc Việt, đây là cuộc không kích đầu tiên kể từ cuộc trả đũa vào Vịnh Bắc Bộ hồi tháng tám. Cuộc không kích này mang mật danh Mũi lao lửa (Flaming Dart). Thông báo của Nhà Trắng gọi đó là một "hành động trả đũa thích đáng", giống như phản ứng ở Vịnh Bắc Bộ và một lần nữa chỉ ra rằng "chúng ta không theo đuổi một cuộc chiến mở rộng hơn"(43). Các kế hoạch trước đã sẵn có một cuộc oanh tạc như thế và các mục tiêu đã được lựa chọn. Ngày đầu tiên của tôi ở Lầu Năm Góc, tôi thức suốt đêm để theo dõi cuộc không kích và kết quả của nó để giúp nhân viên ISA chuẩn bị một báo cáo cho McNamara và Tổng thống vào sáng ngày hôm sau. Lúc đó, McNaughton đang ở Việt Nam trong một chuyến đi với McGeorge Bundy, họ tới thăm Pleyku vào buổi sáng sau cuộc tấn công. Trước khi có cuộc tấn công, họ đã thảo sẵn một bản ghi nhớ từ chuyến đi. Thực ra, bản ghi nhớ được thảo ra một cách bao quát trước khi họ rời Washington để tới Việt Nam; trên đường trở về họ chỉ sửa chữa chút ít để có những khảo sát thực tế về Pleyku, điều họ cho là "đã tạo ra một cơ hội lý tưởng"(44) để thúc đẩy việc thực thi một chính sách mà họ đã quyết định đệ trình lên Tổng thống từ trước. Họ gọi đó là chính sách trả đũa kéo dài, nghĩa là một chiến dịch ném bom có hệ thống dài hạn chống lại Bắc Việt, chiến dịch này được hợp thức hoá những đọt trả đũa cho "những hành động khá rõ ràng như sự kiện Pleyku"(45), nhưng dần dần, để duy trì được, nó phải phục thuộc vào mức độ đang diễn ra các hoạt động của Việt Cộng ở miền Nam. Những phản ứng ban đầu có thể là những hành động tàn bạo gây ấn tượng mạnh như Pleyku, nhưng:

     Một khi chương trình trả đũa đang tiên triển một cách rõ nét thì không cần thiết phải liên kết mỗi hành động cụ thể chống lại Bắc Việt với một hoạt động tàn bạo đặc biệt ở miền Nam. Nên thông báo danh sách những thiệt hại ở miền Nam hàng tuần để thấy được những thiệt hại đó là do hành động chống lại Bắc Việt nêu trên gây ra như nó đang diễn ra vào thời điểm hiện tại (46).

     Khi Bundy và McNaughton quay trở lại tranh luận về bản ghi nhớ của họ ở Washington thì cho dù là ngày 7 hay 8-2, Johnson vẫn chưa vượt quá một cuộc tấn công trả đũa để tiến hành một chương trình kéo dài. Nhưng ngay ngày hôm sau của cuộc tấn công, McNamara yêu cầu Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân cho ông ta bản đánh giá về chiến dịch ném bom 8 tuần chống lại sự thâm nhập - các mục tiêu liên đới ở phía nam của Bắc Việt như một sự đáp trả kiên trì. đối với kế hoạch khiêu khích tiếp theo. Tổng thống chưa quyết định tham gia vào một chương trình như thế nhưng ông ra lệnh rút những người sống phụ thuộc vào Mỹ khỏi miền Nam Việt Nam.

     Đêm ngày 10-2-1965, cuộc tấn công thứ hai của Việt Cộng vào người Mỹ đã diễn ra, lần này đánh vào khu nhà của cố vấn Mỹ ở Qui Nhơn, cũng ở Tây Nguyên. Lại một lần nữa người Mỹ chết và bị thương, tuy chúng ta vẫn chưa biết chi tiết về những việc đã xảy ra. Tổng thống bác bỏ đánh giá của Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân muốn bắt đầu chương trình 8 tuần, chỉ ra lệnh tiến hành thêm một đợt tấn công nữa. Đợt tấn công này thực hiện vào ngày hôm sau với 130 máy bay mang mật danh Mũi lao lửa II.