Về sau, đây không chỉ là một hậu phương lớn của nhiều triều đại, địa bàn đứng chân của nhiều cuộc khởi nghĩa yêu nước mà đồng thời còn giữ vị thế phên giậu phía nam của quốc gia Đại Việt.
Ở phía tây của Phù Nam, từ thế kỷ VI-VII cũng đã nổi lên một quốc gia của người Khmer lấy việc khai thác lâm nghiệp và khai phá đồng bằng miền trung sông Mekong làm căn bản.
Từ thế kỷ VII, Chân Lạp đã mở rộng ảnh hưởng của mình ra một vùng rộng lớn ở tây - nam Đông Nam á lục địa. Dựa vào nền tảng kinh tế nông nghiệp, được dẫn dắt bởi hệ tư tưởng Phật giáo hoà trộn với những yếu tố Bà La Môn giáo và cả Hindu giáo... từ thế kỷ IX, văn minh Angkor đã toả sáng rực rỡ với hai viên ngọc quý là Angkor Vát và Angkor Thom, khắc hoạ sâu đậm sắc thái của văn hoá bản địa hoà trộn với những giá trị đặc thù của nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc Ấn.
Ở vùng biển phương Nam, trên đảo Java và Sumatra, từ những thế kỷ đầu Công nguyên cũng đã dần hình thành một số tiểu quốc mà chủ nhân là người Mã Lai - đa đảo (Malayu - Polinesians). Vào thế kỷ VI, quá trình thống nhất các tiểu quốc đồng thời là các nhà nước sơ khai trên các đảo phương Nam diễn ra hết sức mạnh mẽ.
Hệ quả lớn nhất có thể thấy được là vào thế kỷ VIL-VIII, ở Java và Sumatra đã xuất hiện các vương quốc có nhiều ảnh hương với khu vực như Srivijaya, Sailendra. Cư dân Java nổi tiếng là những người đi biển giỏi, có kỹ thuật đóng thuyền đạt trình độ cao đồng thời cũng sớm thiết lập mối quan hệ với các quốc gia Đông Nam á lục địa.
(1) Họ cũng chính là những kiến trúc sư và nghệ nhân tài hoa xây dựng nên công trình kiến trúc tôn giáo Borobudur kỳ vĩ ở đồng bằng Ke du vào giữa thế kỷ VIII
(2).Phác dựng như vậy để thấy rõ, cho đến thế kỷ thứ X, do những hoàn cảnh và điều kiện lịch sử, xã hội khác biệt, ở Đông Nam á cũng đã sớm hình thành những nền văn hoá và một số vương quốc có tầm ảnh hưởng tương đối rộng lớn.
Mặc dù hệ thống kinh tế đối ngoại Trung Quốc và văn minh Trung Hoa cũng đã lan toả đến khu vực nhưng cho đến khoảng thế kỷ XIII, các nền văn hoá này vẫn chủ yếu tiếp nhận nhiều giá trị sâu đậm của văn minh khu vực Tây Nam á trong đó đặc biệt là tư tưởng, tôn giáo Ấn mà dòng chủ lưu là Phật giáo.
Các vương quốc đó đều có mối liên hệ mật thiết với khu vực kinh tế Tây Nam á trong đó đặc biệt là trung tâm Nam Ấn nơi có những thương cảng quốc tế nổi tiếng như Ankamedu. Trong khi đó. cho đến thế kỷ X. xét trên nhiều góc độ, do sự trấn áp liên tục của phương bắc, lịch sử Việt Nam đã diễn ra trong một bối cảnh hết sức đặc thù.
Những nhân tố kinh tế - xã hội như hoạt động kinh tế, thiết chế chính trị, văn hoá... đã không thể phát triển một cách tự nhiên. Do vậy, cho đến thế kỷ X. ảnh hưởng, của quốc gia Đại Cồ Việt đối với khu vực còn nhiều hạn chế. Dân tộc ta cũng chưa thể đóng góp cho văn hoá khu vực một hệ thống thuỷ nông quy mô lớn hay những công trình kiến trúc tôn giáo kỳ vĩ.
Điều mà cha ông ta để lại cho cháu con hậu thế là tinh thần và ý chí bất diệt về chủ quyền của một dân tộc. Trải qua hơn một thiên niên kỷ chịu ách nô lệ của ngoại xâm nhưng ý thức về nền độc lập dân tộc vẫn không ngừng được hun đúc, tôi rèn.
Sức sống văn hoá, bản sắc văn hoá được bảo tồn trong các làng quê, công xã nông thôn và sự huyền nhiệm”
(3) về một thời đại lập quốc với các Vua Hùng và Nhà nước Văn Lang, Âu Lạc... đã đem lái sự trường sinh cho dân tộc.
Sức sống đó cùng với những chiến công vang dội của thế kỷ X đã mở ra cho đất nước ta một vận hội phát triển mới, tạo nên những động lực mạnh mẽ trong việc phục hưng văn hoá dân tộc. thúc đẩy những phát triển trội vượt hết sức mãnh liệt của các triều đại Lý, Trần, Lê đồng thời là nhân tố thiết yếu đưa dân lộc ta lên vị thế của một quốc gia cường thịnh ở Đông Nam á chỉ trong khoảng một thời gian tương đối ngắn sau đó.
___________________
(1) Nguồn tư liệu sớm nhất của nước ta viết về quan hệ với các quốc gia long khu vực là Đại Việt sử ký toàn thư. Năm 1149, thời vua Lý Anh Tông (11 36- 1175 ): “Mùa xuân. tháng 2. thuyền buôn ba nước Trào Oa, Lộ Lạc. Xiêm La vào Hải Đông, xin cư trú buôn bán, bèn cho lập trang ở nơi hải đảo, gọi là Vân Đồng để mua bán hàng hoá quý, dâng hiến sản vật địa phương”. Toàn như. Sđd. Tập 1. tr.317. Từ góc độ nghiên cứu lịch sử thương mại châu á, chúng tôi cho rằng nam 1149 không thể là lần đầu tiên thuyền buôn từ Đông Nam á trong đó có Java mới đến giao thương với Đại Việt. (2) Kenneth R. Han: Marimte trade and State Development ín Early Southeast Asia. Uniersity of Hawaii press: 1985. p. 109(3) Trần Quốc Vượng. Nhớ về Đất Tổ trong : Theo dòng lịch sử - Những vùng đất, Thần và Tâm thức người Việl. Sđd. tr.5.- HẾT -