Tặng vật quý giá của một thời lịch sử
Lời bạt của nhà thơ
Phạm Tiến Duật
Qua nhà thơ, nhà báo Đặng Vương Hưng và anh Trần Duy Dũng, em trai liệt sĩ Trần Duy Chiến, tôi được cầm trên tay tập nhật ký của một trong những người con của Đà Nẵng anh hùng.
Trong những năm chống Mỹ cứu nước, tôi đã nhiều lần đến với các tỉnh miền Tây Cam-pu-chia, và ở chặng đường sau, chặng đường tình nguyện quân giúp bạn chống lại bọn Pôn-pốt diệt chủng, tôi lại có dịp trở lại Cam-pu-chia. Áy là năm 1986, khi đó Trần Duy Chiến đã hy sinh 6 năm rồi.
Năm 1986 là năm nhân dân Cam-pu-chia đã gần như làm chủ được vận mệnh của mình, đội quân của Pôn-pốt đã tan tác thành các tốp phỉ trôi dạt trong các cánh rừbg bên kia biên giới phía Tây của họ. Thế mà tôi còn thấy bao mất mát, còn thấy bao gian lao. Năm 1986 còn thế, huống hồ những năm 1978 - 1980, những năm Trần Duy Chiến trực tiếp chiến đấu.
Với riêng tôi, cuốn nhật ký và thơ sáng tác tại trận này trở nên hấp dẫn lạ thường, bởi phải lần theo bàn chân người chiến sĩ để nhớ lại những năm tháng lạ lùng, không thể gặp ở bất kỳ đâu trên thế giới này, không thể lặp lại ở bất kỳ thời gian nào.
Tại Nông Pênh, đồng chí Lê Đức Anh, Tư lệnh Bộ đội tình nguyện Việt Nam tại Cam-pu-chia (chặng đường sau đồng chí là Chủ tịch nước) và đồng chí Đoàn Khuê, Tham mưu trưởng (chặng đường sau là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng) đều cùng đặt câu hỏi với tôi là tại sao, tại sao, tại sao bọn Pôn-pốt lại có thể giết hại đồng bào của chúng tàn ác đến thế
Trong nhật ký ngày 15-9-1979, có đoạn Trần Duy Chiến ghi: "… Hôm ở Long-cóp, khi đi truy quét qua một khu rừng, tôi có dịp chứng kiến những cảnh tượng ghê rợn: Người bị chết dưới hục nước chưa tan, có kẻ thịt đã bấy ra như mắm. Con nít có, người lớn có, chín mười xác người bị chất chồng lên nhau để đốt. Có người chỉ cháy cái đầu, cái mình còn lại khô queo và vàng cháy như một khối thịt quay. Nhiều lắm, cả một khu rừng chớ đâu phải ít. Đi ngang khu rừng, cả đơn vị như chạy. Cái khăn ướt luôn che kín mũi, tuy thế mùi thối nồng nặc vẫn xông lên tận óc".
Đất nước ấy đã trải qua những năm tháng rùng rợn của nạn diệt chủng nhưng cũng không làm mất đi cảnh sắc hùng vĩ của một mảnh đất văn hoá dày dặn. Đọc nhật ký, tôi bắt gặp cảnh tượng Trần Duy Chiến đứng ngạc nhiên trước các con đê khổng lồ của đất nước ấy.
Vâng, tôi đã nhiều ngày bay trên trực thăng dọc dài biển hồ Tông-lê-sáp và đã trông thấy hệ thống thuỷ lợi của Cam-pu-chia. Biển hồ của đất nước ấy cho người dân bao nhiêu là cá, là đất mùm phì nhiêu, nhưng cũng gây họa không ít. Mỗi khi Biển Hồ dâng nước ngập đến các tỉnh miền Tây. Khi nước rút, để lại một vùng đất phèn mênh mông. Múc bát nước ở bất kỳ nơi nào, để một lát đã thấy đầy cặn vàng. Và muỗi, sốt rét ác tính dữ dội.
Trong nhật ký, ngoài cái bệnh đau bụng, chính Trần Duy Chiến cũng bị các cơn sốt hoành hành. Trần Duy Chiến còn phải băng qua những gì của những tháng ngày gian nan ấy? Anh và đồng đội phải băng qua một vùng đất bị gài mìn khắp nơi. Có một thời, Cam-pu-chia là bãi mìn rộng nhất và dày đặc nhất thế giới.
Năm 1986, tôi sang lại, năm mà bộ đội tình nguyện của ta sắp rút về nước mà tôi không thể nào thăm được Ăng-ko-thom. Chỉ có thể bay trực thăng xung quanh mà ngắm. Bộ đội không cho tôi vào: Xung quanh đền tháp đầy mìn! Tôi đã đặt chân vào Ăng-ko-vát, hiểu được một phần về các triều đại Gia-y-a Vác-man và Xu-ri-a Vác-man; hiểu một phần về các phiếm đá khổng lồ của các đền mộ táng mà không hiểu được cái tai hoạ ghê gớm mà nhân dân Cam-pu-chia phải chịu đựng mà những người chia sẻ là biết bao người con ưu tú của Việt Nam ta, trong đó có Trần Duy Chiến.
Cũng như Nguyễn Văn Thạc, Đặng Thuỳ Trâm, Hoàng Kim Giao, Hoàng Thượng Lân, Trần Minh Tiến... và bao người con ưu tú khác của Đất nước, Trần Duy Chiến mãi mãi tuổi 20, mãi mãi đồng hành cùng tuổi trẻ và nhân dân cả nước. Những câu văn chưa kịp sửa, những dòng thơ chưa kịp chiết, dường như còn lấm đất chiến hào của Trần Duy Chiến sẽ là tặng vật quí giá của một thời lịch sử gửi tới bạn đọc
Hà Nội, tháng 12-2005
P.T.D