Trường Sơn-Đại lộ Hồ Chí Minh-Tượng đài chiến thắng của hoà bình
Trường Sơn-đường Hồ Chí minh đã đi vào lịch sử với vóc dáng của một bản anh hùng ca bất tử tưởng như đã khép lại khi cuộc kháng chiến chống Mỹ kết thúc toàn thắng, nhưng lịch sử đã nối tiếp như một cơ duyên ky ngộ. Trường Sơn đầy gian truân bí hiểm năm xưa đã lật sang trang mới. Đại hội Đảng lần thứ VIII đã quyết định mở con đường Trường Sơn công nghiệp hóa, góp phần đưa đất nước tiến vào một thời kỳ mới trên bước đường xây dựng chủ nghĩa xã hội. Một ý tưởng vĩ đại nhưng khả năng hiện thực rõ đem đến một luồng sinh khí mới lay động núi rừng, đánh thức tiềm lực miền đất trải dài phía tây Tổ quốc. Con đường chiến lược, một huyết mạch mới của đất nước như một kỳ quan rực rỡ, nhưng mỗi thước đường đã thấm biết bao máu xương đồng đội.
Khi tôi viết đoạn nối tiếp này của "con đường không cột số", đường Hồ Chí Minh đã làm lễ thông xe chặng 1 giai đoạn 1, chính thức "hòa mạng” vào hệ thống đường giao thông cả nước. Theo phương án đã định thì tuyến đường Hồ Chí Minh sẽ nối liên từ Pắc Bó, Cao Bằng đến Đất mũi Cà Mau với tổng chiều dài 3.129km. Chặng đầu tiên của giai đoạn 1 khởi công ngày 5-4-2002, từ khe Cò Hà Tĩnh đến Ngọc Hồi Kon Tum dài 962 km, chưa đầy 1/3 chiều dài toàn tuyến, nhưng địa thế và điều kiện thi công khó khăn hơn cả.
Theo các nhà quy hoạch, đường Hồ Chí Minh phần lớn đi qua các vùng lãnh thổ thuộc thềm chuyển tiếp từ trung du lên miên núi, bao gồm 27 tỉnh và thành phố các vùng chiến lược phát triển kinh tế xã hội của quốc gia là Bắc Bộ, Trung Bộ, Tây Nguyên và Đông Nam Bộ.
Qua kết quả nghiên cứu khẳng định: Tuyến đồng Hồ Chí Minh không những là hành lang giao lưu kinh tế mà còn là hành lang phát triển kinh tế công nghiệp của thềm Trung du-Miền núi, Biên giới tạo nên sự cân bằng phát triển kinh tê, an ninh-quốc phòng. 83% chiều dài tuyến dương bám theo đường cũ sẽ được tải tạo và nâng cấp theo đúng tiêu chuẩn đường bộ. Toàn tuyến đường đi qua 18 khu di tích, bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia như Cúc Phương, Yoc Đôn, Bến Em, Bạch Mã, Phong Nha Kẻ Bàng, các danh lam thắng cảnh như khu lòng hô Yaly, bãi đá thiên nhiên, thác Song Queen Biển Hồ, thác Trinh Nữ, hồ Ea Nhái...
Các nhà khoa học dự kiến, nhiều khả năng dọc tuyến đường này sau khi hoàn thiện sẽ có 5 cụm kinh tế có khả năng phát triển thành các cơ sở kinh tế chủ đạo vã liên hệ mật thiết với các vùng kinh tế đang phát triển; gồm các cụm Hà Tây-Hòa Bình; Thanh Hóa-Nghệ An, Hà Tinh; Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Kon Tum, Gia Lai, Đắc Lắc; Bình Phước, Bình Dương, thành phố Hồ Chí Minh.
Để tạo ảnh quan môi trường, góp phần phủ xanh vùng đất rống đồi trọc, Thủ tướng chính phủ chỉ đạo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với các tỉnh có đường Hồ Chí Minh đi qua, thực hiện dự án trông hai băng rừng dọc hai bên tuyến đường.
Trên dọc tuyến đường Hồ Chí Minh đi qua có khoảng 28 triệu dân thuộc 36 dân tộc sinh sống, sẽ có điều kiện cải thiện đời sống kinh tế-văn hóa-xã hội, nhất là 200/1700 xã đặc biệt khó khăn. Toàn tuyến đường có trên 600 cầu lớn nhỏ và trên 6.000 cống thoát nước.
Đi trên đại lộ Hồ Chí Minh hôm nay, quá khứ hiện về trên mỗi thước đường. Ở đó, những đồng đội tôi đã gửi lại tuổi xuân của mình trong lòng đất. Cảm xúc đan xen hòa trộn giữ kỷ niệm của một thời bi tráng với thực tại, tương lai cứ theo suốt đường đi không dứt. Con đương của thời kỳ công nghiệp hóa-hiện đại hóa phục vụ quốc kế dân sinh cũng là ơn đến nghĩa trả đối với hơn hai vạn cán bộ, chiến sĩ nằm lại dưới đại ngàn Trường Sơn và đồng bào dân tộc sống dọc theo con đường, là gạch nối giữa quá khứ và tương lai.
Hai bên đường, những địa danh lịch sử luôn là những mốc giới vô cùng trân trọng như Ngã ba Đông Lộc, nơi 10 nữ thanh niên xung phong hi sinh vì nhiệm vụ bảo đảm thông đường ra mặt trận. Ngắm Cà Tang (nay dưới một cây cầu sừng sững vụt qua) dòng suối trong veo luồn lách giữa những tảng đá phủ ngổn ngang. Ai có thể nghĩ đây là một trọng điểm mà các chiến sĩ mở đường phải chịu đựng liên miên những trận bom tàu khốc của quân thù. Vậy mà ngày đêm xe, người vẫn nối nhau qua. Rồi khe Ve, làng Ho, Sê Lông. Đá Bạc... những cái tên chỉ nhắc tới là lòng ta lại rung lên cảm xúc.
Để có được xa lộ Hồ Chí Minh hoành tráng hôm nay, những người làm đường phải trải qua muôn vàn khó khăn thử thách chẳng kẽm gì cha anh năm xưa đã làm nên con đường mòn Trường Sơn huyền thoại. Tổng giám đốc dự án đường Hồ Chí Minh Hà Đình Cẩn, ngươi dẫn đầu đoàn thị sát tuyến đường đấu tiên tháng 11-1996 ngay sau khi có sự chỉ đạo của thủ tướng Chính phủ còn ghi mãi ấn tượng: Sau 25 năm chiến tranh, con đường mạch máu của miền Bắc tiếp sức cho miền Nam-biểu tượng của ý chí Việt Nam-bị thời gian tàn phá ghê gớm và gần như mất lối dưới cây rừng tái sinh phủ kín; phải phát cây, vạch cỏ mà đi.
Công lao đấu tiên của công cuộc xây dựng đường Hồ Chí Minh hiện đại thuộc về hơn 1.000 cán bộ kỹ sư khảo sát thiết kế thuộc Tổng cục Địa chính và Viện khảo sát thiết kế Bộ Quốc phòng. Họ có sự trợ giúp của đủ loại máy móc nhưng vẫn phải đi bộ cắt rừng, băng núi, vượt đèo cao, xuống vực sâu, đu bám vào vách đá nhiều phen nhịn đói nhịn khát mà đo đạc đánh dấu từng mỏm núi, bờ suối... Có máy mà vẫn có tốp khảo sát lạc 21 ngày trong rừng, khiến ai cũng nghĩ phải làm mồi cho thú dữ. Có cung đường phải mở mới hoan toàn như đoạn Tây Trường Sơn, không thể đi nhờ qua đất Lào vì nay là thời bình. Có đoạn thay đổi cho ngắn lại 50km vì kỹ thuật mới cho phép đào hầm xuyên núi được. Thế mà chỉ hơn một năm sau, các đơn vị khảo sát thiết kế đã hoàn thành một khối lượng hồ sơ thiết kế khổng lồ. Một khối lượng mà theo cách làm cũ phải mất 10 năm mới xong.
Ngày 5-4-2000, lễ khởi công công trình đường Hồ Chí Minh diễn ra trang trọng ở bến phà Xuân Sơn, một dịa danh nổi tiếng của đường Trường Sơn năm xưa. Thủ tướng Phan Văn Khải phát lệnh khởi công đường Hồ Chí Minh. Đồng loạt trên tuyến đường, các đơn vị phụ trách tìm công đoạn ra quân. Núi rừng đại ngàn Trường Sơn lại rùng rùng chuyển động bởi trên 4000 đầu máy: xe máy ủi, máy xúc, xe lăn, xe cẩu, xe tải... cùng tiếng mìn phà đá với hàng vạn con người lao động.
Huyền thoại lần thứ hai của Trường Sơn từ đây... Để đến hôm nay trên dãy núi cao chất ngất phủ kín từ ngàn đời thâm u, huyền bi, con đường cứ vươn dài ra mãi. Đường như dải lụa vắt lên vắt xuống, lúc hiện lúc khuất trong những đồi mây ôm ấp bảng lảng khói sương.
Giờ đây đường Hồ Chí Minh hiện đại đã làm xong đến 98% giai đoạn 1. Chỉ nay mai thôi, đại lộ Trường Sơn hoàn tất, đường số 1, con ớ đường quen thuộc chạy dọc bờ biển miền Trung, tuyến giao thông duy nhất xuyên Việt sẽ chẫm dứt thế độc đạo của mình.
Trong cuộc phỏng vấn của báo Tuổi Trẻ (9-2003), Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên từng là Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn mở đường mòn Hồ Chí Minh lịch sử, nay là đặc phái viên của Thủ tướng Chính phủ, tiếp tục gắn tâm huyết của mình vào con đường Hồ Chí Minh công nghiệp hóa, cho biết: Qui hoạch toàn tuyến đường đã hoàn tất từ Pắc Bó đến mũi Cà Mau. Mục tiêu đến năm 2010, đường Hồ Chí Minh sẽ hoãn chỉnh hai làn ô tô suốt dọc gần 3129km, đồng thời mở rộng mặt cắt ngang một số đoạn cục bộ để đáp ứng nhu cầu bức xúc phát triển kinh tế.
Một huyền thoại mới Trường Sơn sẽ mở ra biết bao điều kỳ diệu đầu thế kỷ 21, khi Việt Nam vươn lên hội nhập cùng thời đại mới. Đại lộ Trường Sơn rồi sẽ có những cột số dựng lên như mọi con đương, nhưng làm sao có thể lãng quên “con đường không cột số" vô cùng gian khổ của những năm vận mệnh đất nước lâm nguy. Những trở trăn day dứt về một thời Trường Sơn bi tráng hãy còn đỏ, nhưng con đường mới thênh thang đang ru êm bao giấc ngủ đồng đội dưới đại ngàn.
Thành phố Hồ Chí Minh 1991-1993