* Sau đây là hai bài của báo Quân khu Ba nhan đề "Có một bộ sách ra đời như thế", xuất bản tháng 8-2002, và "Những cựu chiến binh viết lịch sử quân sự "đăng số Xuân Quý Mùi năm 2003". Chúng tôi xin đăng nguyên văn 2 bài báo nói trên.
CÓ MỘT BỘ SÁCH RA ĐỜI NHƯ THỂ
Có nhiều người đã biết về con đường số 5 huyền thoại, cũng đã có nhiều bài viết về con đường số 5 Lịch sử, một trong những con đường huyết mạch có tầm quan trọng chiến lược về chính trị, kinh tế, quân sự đối với cả nước trong các cuộc kháng chiến chống xâm lược cũng như trong hòa bình, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Nhưng còn ít người biết đến việc bộ sách "Đường 5 anh dứng quật khởi" đã xuất bản được 12 tập mà tác giả của bộ sách là những cựu chiến binh ở tuổi 70 - 80, là nhân chứng một thời, thầm lặng lao động trong gần 7 năm liền (1996 - 2002).
Ban liên lạc đồng đội Tỉnh đội Hải Hưng (Hải Dương - Hưng Yên) tại Hải Phòng mà các hội viên đều là những nhân chứng lịch sử trên đường số 5 oai hùng xưa, muốn làm một việc gì đó góp phần xây dựng truyền thống quê hương và để đền ơn đáp nghĩa với những người đã hy sinh trên mặt trận đường 5. Các hội viên trong Ban liên lạc đã đề xuất, họp bàn và tổ chức viết về lịch sử đường 5 qua hơn 5 thập kỷ đáng ghi nhớ. Năm 1995, Ban liên lạc đồng đội Tỉnh đội Hải Hưng mà tổ trung tâm chỉ có 3 người là đại tá Võ An Đông, đại tá Đào Ngọc Quế và ông Nguyễn Huy Trường cùng các cộng tác viên đã tích cực đảm bảo lo liệu, biên soạn rồi phát hành với phương châm lấy sách nuôi sách.
Ban đầu Ban liên lạc rất lo lắng về đầu ra cho sách, rồi cơ quan bảo trợ cho việc xuất bản? Thế rồi mọi lo lắng của các cụ được thu xếp ổn thỏa. Trước hết là Hội Khoa học lịch sử Hải Phòng mà trực tiếp là Chủ tịch Ngô Đăng Lợi đã tán thành bảo trợ. Lại được Ban giám đốc Nhà xuất bản Hải Phòng nhiệt tình ủng hộ, tạo điều kiện xin phép xuất bản, kiểm chứng nội dung. Cuốn "Đường 5 anh dũng quật khởi" tập 1 được xuất bản vào quý 4-1996. Từ đó đến nay đã xuất bản được 12 tập (tới tháng 5-2003 đã xuất bản được 14 tập), bình quân mỗi năm xuất bản 2 tập, với gần 200 trang in mỗi tập. Điều đáng mừng là bộ sách đă thu hút được nhiều người viết trong gần 7 năm liền về lịch sử, cuộc sống chiến đấu của nhân dân dọc con đường nổi tiếng này. Và đáng mừng nữa là, 4 tập đầu đã tái bản lần 1, riêng tập 1 đã tái bản lần 2, có tập in tới 2.800 cuốn.
Để đảm bảo đủ điều kiện cho 12 tập sách ra đời, ngoài sự ùng hộ của các cơ quan chức năng, tổ biên soạn và mạng lưới cộng tác viên chia nhau đi khắp các vùng quê thuộc các tỉnh, thành phố dọc đường 5, vừa để động viên các nhân chứng viết bài, vừa để vận động cơ quan, đơn vị kể cả các cá nhân ủng hộ, chủ yếu bằng cách mua sách. Tiền thu từ bán tập sách này dùng để in tập tiếp theo. Thật là quý khi tập 1 đang in chưa đủ kinh phí thì được ông Đặng Vân Cảo, lúc đó là Phó bí thư Tỉnh ủy Hải Hưng thay mặt Ban thường vụ Tỉnh ủy ứng hộ 5 triệu đồng. Nhiều cơ quan xí nghiệp ủng hộ 500.000 đồng đến 10 triệu đồng và cứ thế, dần dần kinh phí đủ cho 12 tập ra đời. Nhiều tác giả có bài viết đã ùng hộ tiền nhuận bút của mình vào quỹ xuất bản bộ sách như Thượng tướng Hoàng Minh Thảo, ông Nguyễn Văn Kha... Có nhiều đơn vị vừa tài trợ vừa mua sách, vừa tham gia viết bài về đơn vị mình. Rồi những nhà kinh doanh từng là cựu chiến binh hoặc con em các chiến sĩ cũ đường 5 đang điều hành sản xuất ở các doanh nghiệp đã trân trọng cha anh mình và dành phần tài trợ để bộ sách được in ấn, ra mắt bạn đọc. Với tính chất tập họp hồi ký của các nhân chứng lịch sử, bộ sách chưa thể hệ thống hóa các sự kiện theo thời gian và địa bàn như các bộ sử chính thống, nhưng là tư liệu quý cho các nhà khoa học, các nhà sử học nghiên cứu, phân tích chọn lọc.
Càng trận trọng hơn khi các tác giả của bộ sách là những cựu chiến binh tuổi xưa nay hiếm, đơn giản chỉ muốn kể lại để thế hệ trẻ hiểu thêm truyền thống đánh giặc giữ nước của quê hương. Những tư liệu đúc kết của đồng đội và chính họ góp phần làm tái hiện nên bức tranh toàn cảnh cuộc chiến tranh, khơi dậy lòng tự hào cho lớp người đã trải qua cuộc chiến khốc liệt và mài mãi cho thế hệ sau. Nếu không có cái tâm của những con người đối với lịch sử đường 5, kể chuyện về đường 5 thì biết bao tư liệu, sự kiện về đường 5 sẽ cứ lặng lẽ trôi vào dĩ vãng... Bởi quỹ thời gian của những người lính già đầu bạc không còn nhiều và không ai có thể viết thay họ được. Góp phần quan trọng vào thành công của bộ sách trước hết là Đại tá Võ An Đông. Quê ông ở Hà Đông, nhưng ông sống chiến đấu và gắn bó với mảnh đất Hưng Yên. Ông từng là Tỉnh đội trưởng Hưng Yên từ những năm 50 của thế kỷ 20 đầy gian khổ, rồi Tư lệnh Bộ tư lệnh 350 (Hải Phòng), mặc dù đã 80 tuổi nhưng ông vẫn sốt sắng, dẻo dai đi lại các tỉnh, thành phố Hà Nội, Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng tìm bạn chiến đấu cũ, tìm lại quá khứ anh hùng với trách nhiệm chủ biên của bộ sách. Ông Nguyễn Huy Trường quê Kim Thành, Hải Dương, nguyên là đội trưởng giao thông chiến S20, "Vua mìn" ở mặt trận Tứ Kỳ, Cẩm Giàng, Kim Thành (Hải Dương), mặc dủ đã ở tuổi "thất thập cổ lai hy" nhưng vẫn nhiệt tình lặn lội đi tìm đồng đội và những di tích xưa để lấy tư liệu và vận động đồng đội viết bài. Rồi đại tá Đào Ngọc Quế, nguyên là Chánh án Tòa án quân sự Quân khu 3, Chánh án Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng, mặc dù đã ngoài 70 tuổi nhưng trong ông còn nhớ mãi trận đánh nổi tiếng ở căn cứ Vân Trì, Khoái Châu (Hung Yên). Người chiến sĩ xuất thần trong các động tác tiềm nhập cứ điểm gỡ mìn, cắt hàng rào năm xưa, nay lại đặc trách đầu ra cho bộ sách. Và trong 12 tập sách đã hội tụ được gần 200 tác giả không chuyên với gần 400 bải viết.
12 tập sách "Đường 5 anh dũng quật khởi" ra đời đã nhận được sự cô vũ của đông đảo bạn đọc, đây là nguồn động viên rất lớn để những người lính già đầu bạc làm tiếp những tập sau, để viết được nhiều hơn, nói được nhiều hơn về đồng đội, về đơn vị mình trong những năm chiến đấu xưa. Năm tháng sẽ trôi qua, nhưng những trang viết về lịch sử đường 5 còn mãi với thời gian. Bộ sách là một tập hợp những tư liệu để giáo dục truyền thống - một nội dung quan trọng của nhiệm vụ giáo dục quốc phòng. Mô hình làm sách "Đường 5 anh dũng quật khởi" đáng được trân trọng và nhân rộng.
NGUYỄN ÁI