Miền Trung những tháng ngày không quên

[macbupda]

Có gạo rồi phải vận chuyển sao cho nhanh, cho hết đề phòng bất trắc, địch càn quét lần tìm dấu vết, bịt cửa khẩu. Một phong trào hợp lý hóa cách mang vác, đuổi vượt năng suất của nhau được hình thành. Chiến sĩ Nguyễn Sinh, trung đoàn 2 vừa mang 115 ki-lô-gam thì đêm sau chiến sĩ nuôi quân Đinh Xuân Chung đã gùi được 125 ki-lô-gam. Với bộ binh năng suất ấy là đáng kể, nhưng đối với chiến sĩ vận tải, gùi 125 ki-lô-gam vẫn chưa được gọi là tuyệt đỉnh. Trong một chuyến hàng đột xuất, phó trung đội trưởng Nguyễn Minh Phụng, quê Bình Định với dáng cao và gày đã mang 215 ki-lô-gam, gấp năm lần trọng lượng bản thân, nêu kỷ lục cao nhất trong sư đoàn.

Cuối tháng 9 “chiến dịch gạo” kết thúc. Trong kho mỗi trung đoàn đã có từ 350 tấn đến 650 tấn lương thực, thực phẩm, bảo đảm cho bộ đội ăn no liên tục trong sáu tháng. Vậy mà, trước đó một năm mỗi trung đoàn không sao dự trữ nổi vài ba trăm ki-lô-gam gạo.

Gạo không những là vấn đề chiến lược mà nó còn là yếu tố chi phối ngay đến từng trận đánh của sư đoàn. Có nhiều chiến dịch vì thiếu gạo mà phải bỏ dở, phải rút bớt thời gian. Thậm chí vì thiếu gạo lâu ngày các chiến sĩ kiệt sức, phải ra lệnh bỏ trận địa.

Nhìn những kho gạo ngồn ngộn, đầy ắp càng thấm thía sự chỉ đạo sát sao của cấp trên đã nắm bắt kịp thời tình hình chiến trường, công tác tổ chức lãnh đạo tài giỏi của đảng bộ, chính quyền và cơ quan tài mậu (tài chính, mậu dịch) địa phương, cảm thấy sung sướng, ấm lòng được hoạt động, chiến đấu trên một mảnh đất mà từ người già đến em nhỏ đều tận tình với cách mạng, với quân đội. Sau này, tại đại hội mừng công chiến thắng năm 1972, trong danh sách tuyên dương những ngọn cờ đầu sư đoàn, Đảng ủy và Bộ tư lệnh không quên ghi nhận em Nguyễn Thị Út 15 tuổi, quê Mỹ Hiệp đã mua và chuyển 1.000 ki-lô-gam gạo, thực phẩm cho Sư đoàn 3 trong “chiến dịch gạo” khổng lồ.

Lực lượng vũ trang các tỉnh đồng bằng đã được sắp xếp lại. Khối chủ lực gồm Sư đoàn 3 và Sư đoàn 711. Lực lượng tập trung tỉnh và huyện có 22 tiểu đoàn, 60 đại đội, 62 trung đội bộ binh, 5 tiểu đoàn pháo, cối; 5 tiểu đoàn và 6 đại đội đặc công. Các tỉnh Quảng Đà, Quảng Nam, Bình Định, Phú Yên đã xây dựng được một lực lượng tập trung từ 3 đến 6 tiểu đoàn. Trong chiến đấu, lực lượng tập trung các tỉnh đủ khả năng mở một hướng tiến công phối hợp với hướng tiến công của chủ lực. Dân quân, du kích tuy số lượng không tăng nhưng được tăng cường trang bị. Toàn quân khu đã tổ chức được 203 đội hoặc tổ du kích đặc công, 91 tổ du kích công binh.

“Lương thực là trọng tâm số một” đã hoàn thành, góp phần không nhỏ để thực hiện “huấn luyện chiến thuật mới là then chốt”. Thực hiện chủ trương huấn luyện của Quân khu, tôi bàn với các anh trong Bộ tư lệnh sư đoàn và được các anh thống nhất tập trung hai phần ba lực lượng về khu vực thượng nguồn sông Côn tiến hành huấn luyện.

Trước khi đi vào cụ thể chúng tôi còn bàn bạc thống nhất một định hướng, phải xây dựng, tổ chức huấn luyện sư đoàn theo phương hướng tập trung, hiệp đồng binh chủng, vận dụng chiến thuật thích hợp với biên chế và trang bị hiện nay⁽¹⁾ để tự mình hoặc hỗ trợ nhân dân giải phóng từng vùng đất, vùng dân hoàn chỉnh.

Một vấn đề thuộc về nhận thức cũng phải giải quyết trước khi bước vào học. Với các chiến trường Trị - Thiên, Tây Nguyên, chiến thuật bao vây tiến công liên tục và bao vây đánh lấn không có gì lạ, nhưng đối với các chiến sĩ Sư đoàn 3 hoạt động ở đồng bằng thì rất mới mẻ - Vì thế việc tiếp thu chiến thuật đối với từng cán bộ, chiến sĩ không chỉ trong lĩnh vực quân sự mà cả trong tư tưởng và công tác hậu cần. Có vây lấn được không và vây lấn như thế nào trong điều kiện bom pháo địch dữ dội như thế? Có đánh liên tục được không, có giải phóng chi khu, quận lỵ được không với điều kiện trang bị còn ít ỏi.

Giải quyết những nhận thức trên, chúng tôi đã tập trung làm tốt đợt tập huấn quân sự cho 500 lượt cán bộ từ đại đội trở lên nhằm nắm chắc nội dung lý thuyết của hai chiến thuật trên đi đôi với tập bài trên sa bàn và tổ chức đánh địch để thể nghiệm các vấn đề đã học, để rèn luyện năng lực chỉ huy và làm nòng cốt cho việc tổ chức huấn luyện tại đơn vị mình.

Công tác chính trị trong huấn luyện cũng được tăng cường, việc phát hiện, khơi gợi và khuyến khích tính năng động bản thân chiến sĩ, có tác dụng củng cố lòng tin vào chiến thuật và cổ động tinh thần hăng say học tập trở thành người chiến sĩ có bản lĩnh.

⁽¹⁾ Thời gian này, trung bình mỗi đại đội chỉ có 45 tay súng. Hỏa lực lớn nhất của sư đoàn là hai khẩu cối 120 mi-li-mét và 100 viên đạn.

[macbupda]

Mùa huấn luyện năm ấy mưa liên miên, thao trường lúc nào cũng ướt nhão. Hầu hết các chiến sĩ của sư đoàn chỉ còn một bộ quần áo, ngày tập, đêm đốt lửa hong dưới hầm, sáng dậy lại mặc ra thao trường. Gần kết thúc đợt huấn luyện cơ bản trời vẫn mưa. Sáng ra thao trường bộ đội phải lấy gáo múc cạn nước trong các công sự hầm hào tiếp tục tập.

Bước sau cùng của đợt học tập quân sự là tổ chức đánh đồn An Bảo nhằm thể nghiệm chiến thuật đã học.

An Bảo thuộc địa phận xã Mỹ Lộc, bắc huyện Phù Mỹ, là một đồn nhỏ do đại đội bảo an số 190 đóng giữ. Ngoài đồn có 2 đại đội lính cộng hòa đóng rải rác ở các khu vườn hoang. Sư đoàn quyết định sử dụng tiểu đoàn 3 vào trận đánh thể nghiệm này.

Theo phương án, tiểu đoàn 3 được tăng cường 5 đại đội hỏa lực để tiêu diệt cứ điểm An Bảo theo chiến thuật tiến công địch trong công sự vững chắc bằng hiệp đồng giữa xung lực và hỏa lực. Hai đại đội cộng hòa giao cho đại đội 1 và 2 tiểu đoàn 3 tiến công bằng chiến thuật vận động bao vây tiến công liên tục.

Nhưng trận đánh diễn ra không đúng như mong muốn. Địch chết 24, số còn lại chạy thoát ra đường 1, vì tiểu đoàn 3 không thực hiện cách đánh địch trong công sự vững chắc như phương án đã định mà đánh theo chiến thuật tập kích, chỉ xua đuổi địch chứ không tiêu diệt được địch như kế hoạch đã đề ra.

Bài học của tiểu đoàn 3 nhanh chóng được phổ biến trong toàn sư đoàn. Các thao trường lại sôi động ngày đêm. Những buổi huấn luyện bổ sung lại diễn ra với tinh thần sôi động và nghiêm túc. Mọi người đều hiểu sâu sắc rằng: từ nay, đánh theo chiến thuật nào, phải hoàn toàn tuân thủ theo nguyên tắc chiến thuật đó, nếu không sẽ xảy ra thương vong vô ích.

Song song với huấn luyện quân sự là đợt giáo dục chính trị tập trung nhằm củng cố và tăng cường sức mạnh về chính trị và tư tưởng, một sức mạnh cơ bản của quân đội ta, một yếu tố cơ bản quyết định thắng lợi trong chiến đấu.

Quân khu trực tiếp tổ chức tập huấn chính trị cho 300 cán bộ từ cấp sư đoàn, trung đoàn, tỉnh đội và tương đương để làm nòng cốt triển khai đợt học tập sâu rộng trong đơn vị mình. Hai nội dung tập huấn và cũng là hai nội dung giáo dục chính trị cho các đơn vị là “Lời kêu gọi toàn dân chống Mỹ, cứu nước” ngày 17 tháng 7 năm 1966 và Di chúc của Bác. Đây là hai nội dung mang tính thời sự nóng hổi, có tính giáo dục lòng yêu nước sâu sắc, động viên cổ vũ ý chí quyết thắng giặc Mỹ xâm lược.

Sau khi trao đổi quán triệt nội dung trên đây, Quân khu còn tổ chức thảo luận hai chuyên đề: công của một trận chiến đấu thắng lợi thuộc về ai và thế nào là một cán bộ chỉ huy giỏi nhằm giáo dục tính khiêm tốn, tinh thần trách nhiệm, tác phong sâu sát của người cán bộ lãnh đạo, chỉ huy.

Ngoài ra Quân khu còn hướng dẫn các đơn vị thường xuyên có kế hoạch giáo dục, bồi dưỡng phân loại quần chúng theo ba cấp độ: nòng cốt (thường chiếm tỷ lệ 30-35% tổng số quần chúng trong đơn vị); khá (45-50%) và loại đạt yêu cầu (10-15%) làm cơ sở cho việc lãnh đạo động viên quần chúng thực hiện nhiệm vụ học tập, công tác và chiến đấu.

Các anh Võ Chí Công - Bí thư Khu ủy, Chu Huy Mân - Tư lệnh quân khu, Nguyễn Xuân Hữu - Ủy viên Thường vụ Khu ủy và tôi cùng một số cán bộ các cơ quan quân khu gần hai tháng cùng sư đoàn nghiên cứu chiến thuật, cách đánh, nêu vấn đề, dựng tình huống diễn tập và thảo luận, giải quyết cụ thể từng vướng mắc cụ thể của bộ đội.

Có lẽ không có năm nào, mùa huấn luyện nào lại sôi động, khẩn trương và hào hứng như mùa huấn luyện năm ấy - năm chuẩn bị sẵn sàng tham gia cuộc tiến công chiến lược Xuân Hè năm 1972.

Tây Nguyên là một trong ba hướng tiến công của bộ đội chủ lực nhưng đã có Mặt trận B3 do đồng chí Trương Chí Cường, Ủy viên dự khuyết Trung ương Đảng và đồng chí Thiếu tướng Hoàng Minh Thảo là chính ủy và tư lệnh mặt trận đảm trách. Khu ủy, Đảng ủy và Bộ tự lệnh Khu 5 chịu trách nhiệm chiến trường đồng bằng ven biển.

Như vậy trên bình diện quân sự, trong cuộc tiến công chiến lược 1972, quan hệ giữa chiến trường Tây Nguyên và chiến trường đồng bằng ven biển miền Trung là quan hệ phối hợp. Nhưng qua nghiên cứu Nghị quyết Bộ Chính trị tháng 5 năm 1971, Nghị quyết Quân ủy tháng 6 năm 1971, các chỉ thị của Quân ủy Trung ương tháng 4 năm 1971 và chỉ thị tháng 3 năm 1972, các anh lãnh đạo Khu ủy và Bộ tư lệnh Quân khu đã rút ra cho mình những nhận thức tích cực. Đồng bằng ven biển là một trong những chiến trường trọng điểm tiến công và nổi dậy diệt sinh lực địch, diệt kẹp giành dân, đánh bại cơ bản “bình định nông thôn” của địch; trách nhiệm của vùng đồng bằng ven biển Khu 5 không chỉ là tiến công và nổi dậy giải phóng nông thôn mà còn phải tiến công tiêu diệt và kìm giữ một bộ phận quân cơ động của ngụy, phối hợp với chủ lực ở Trị - Thiên và Bắc Tây Nguyên.

[macbupda]

Những nhận thức cần thiết trên đây là tiền đề, là định hướng để quân khu vạch kế hoạch và biện pháp thực hiện cuộc tiến công chiến lược 1972, vừa đáp ứng yêu cầu thực tiễn chiến trường đồng bằng ven biển vừa phối hợp, tạo thuận lợi cho các chiến trường khác, các hướng khác mà trực tiếp là hướng Tây Nguyên tiêu diệt sinh lực địch.

Cuối tháng 12 năm 1971, phương án tác chiến Xuân Hè 1972 trên chiến trường đồng bằng ven biển Khu 5 đã được chính thức thông qua.

- Trên hướng Bình Định, Sư đoàn 3 và 2 tiểu đoàn đặc công cơ động 403, 406 của Quân khu tiến công tiêu diệt trung đoàn 40 sư đoàn 22 ngụy, đánh vỡ một bộ phận phòng tuyến cơ bản của địch, giải phóng huyện Hoài Ân, hỗ trợ lực lượng địa phương và nhân dân các tỉnh Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa tiến công và nổi dậy, đập tan hệ thống kìm kẹp, đánh bại “bình định nông thôn” của địch, giành dân, tạo ra một vùng giải phóng rộng từ nam Quảng Ngãi đến bắc đường 19 và liên hoàn với căn cứ hai tỉnh Gia Lai và Kon Tum.

- Trên hướng Quảng Nam, Sư đoàn 711 (thiếu) và tiểu đoàn đặc công cơ động 409 của quân khu tiến công tiêu diệt một bộ phận quân cơ động của sư đoàn 2 ngụy; kết hợp với lực lượng vũ trang và nhân dân các tỉnh Quảng Đà, Quảng Nam, Quảng Ngãi tiến công và nổi dậy đập tan hệ thống kìm kẹp, đánh bại “bình định nông thôn” của địch, giành dân và giải phóng khu vực Quế Sơn, Tiên Phước, tây Thăng Bình, Nông Sơn, Trung Phước (Quảng Nam), Đức Phổ, Ba Tơ, Giá Vụt (Quảng Ngãi).

Đến đây xin được kể sâu cùng bạn đọc về quá trình tổ chức tiến công của Sư đoàn 3 trên hướng bắc Bình Định mà tôi được chứng kiến.

Bắc Bình Định gồm hai huyện Hoài Ân, Hoài Nhơn và bắc huyện Phù Mỹ, rộng khoảng 1.500 ki-lô-mét vuông. Đây là địa bàn quan trọng, có cửa biển Tam Quan và hơn 50 ki-lô-mét đường 1 chạy qua. Tại khu vực này có ba quận lỵ, thị trấn: Tam Quan, Bồng Sơn, Hoài Ân với 2 trung đoàn chủ lực (40 và 41) thuộc sư đoàn 22 ngụy, 1-3 chi đoàn xe tăng, xe bọc thép, 42 khẩu pháo. Ngoài ra còn có 4 liên đội và 50 đại đội bảo an, 200 trung đội dân vệ và thanh niên chiến đấu.

Chiến dịch Xuân 1972 của Sư đoàn 3 được mang mật danh D6, dự kiến lược đồ chiến dịch có sáu trận đánh, trong đó Gò Loi là trận đánh mở màn, Hòn Bồ là trận then chốt, Hoài Ân là trận then chốt quyết định. Ngoài ra có thể có từ 1 đến 2 trận phát triển đánh địch phản kích và tiêu diệt địch trên đường số 1 từ cầu Bồng Sơn đến nống Mồ Côi, nam đèo Phù Cũ, bắc huyện Phù Mỹ, thời cơ thuận lợi phát triển tiến công diệt địch ở thị trấn Bồng Sơn, căn cứ quân sự Đệ Đức, bức rút thị trấn Tam Quan, giải phóng Bắc Bình Định.

Gò Loi nguyên là căn cứ biệt kích Mỹ được xây dựng từ năm 1966, cách thị trấn Hoài Ân 10 ki-lô-mét về phía tây. Mỹ rút giao lại cho ngụy. Đây là một căn cứ kiên cố bậc nhất trong những căn cứ ở Bắc Bình Định, do liên đoàn bảo an 48 đóng giữ. Căn cứ đặt trên ngọn đồi không cao lắm nhưng đỉnh đồi nhọn như nón úp. Ba mặt chân đồi là bùn lầy và cỏ rậm. Từ chân đồi lên đỉnh đồi có ba tầng lô cốt, hầm hào bao quanh như vành khăn. Xung quanh cứ điểm có 14 lớp rào, chưa kể các bãi mìn và vật chướng ngại bao bọc bốn phía rộng hàng trăm mét. Cứ điểm có sân bay lên thẳng và đường láng nhựa chạy vòng quanh lên tới đỉnh. Một hệ thống hầm ngầm có thể để được ô tô, dự trữ đạn dược, thực phẩm để cầm cự hàng tháng nếu bị bao vây.

Chiếm được Gò Loi, Hoài Ân mất một tiền đồn quan trọng, sẽ giáng một đòn nặng nề vào tinh thần binh sĩ ngụy trong vùng. Do vị trí quan trọng của căn cứ nên việc thảo luận kế hoạch đánh và đã đánh là phải thắng có nhiều ý kiến tranh luận. Ban đầu sư đoàn định dùng tiểu đoàn đặc công tiêu diệt Gò Loi bằng hai phương án: một là, mật tập hoàn toàn; hai là, nếu bị lộ giữa hàng rào thì chuyển sang tập kích bằng xung lực và hỏa lực. Qua huấn luyện thấy phương án trên bộc lộ những vấn đề phức tạp, như vậy đơn vị đảm nhận nhiệm vụ phải chuẩn bị cả hai chiến thuật trong một trận đánh, đòi hỏi phải trang bị thêm súng đạn cồng kềnh không phù hợp với chiến thuật đặc công. Nhưng chỉ chuẩn bị một phương án với một cứ điểm kiên cố như vậy liệu có ổn không? Đêm ngày trăn trở với những câu hỏi đặt ra, cuối cùng Bộ tư lệnh sư đoàn quyết định, chỉ sử dụng phương án duy nhất cho đặc công - phương án mật tập; đồng thời dùng tiểu đoàn bộ binh 2 sẵn sàng đánh theo phương án hai - vây lấn Gò Loi nếu đặc công bị lộ không diệt gọn.

[macbupda]

Như vậy, các tình huống đặt ra được giải quyết triệt để và mỗi đơn vị được khẳng định chiến thuật của mình để tập trung huấn luyện. Tiểu đoàn 40 đặc công của sư đoàn được giao đánh trận mở màn này.

Ngày N của trận đánh là đêm ngày 8 tháng 4 (sau chiến thắng Lộc Ninh một ngày) và 1 giờ sáng trận đánh bắt đầu. Sau đợt bộc phá mở cửa, từ các hướng, các mũi tiến vào chia cắt Gò Loi thành những mảnh nhỏ để tiêu diệt.

Nhờ hệ thống hầm ngầm, lô cốt kiên cố, bọn địch sau phút bàng hoàng hoảng loạn đã hồi phục, chúng dồn vào khu vực còn lại, chống trả ta quyết liệt. Tên liên đội trưởng và tên quận phó Hoài Ân lồng lộn thúc giục binh lính chống cự. Ba chiếc lô cốt vừa bị ta đánh lướt lại quét đạn xối xả, nhưng đều bị các chiến sĩ đặc công đánh trả. Biết không thể cứu vãn được tình thế, tên liên đội trưởng và tên quận phó dẫn theo một tiểu đội lén lút chui đường hầm ra ngoài chạy thoát.

Cứ điểm Gò Loi - “cánh cửa thép” phía tây bị đập nát, địch trong quận lỵ Hoài Ân hết sức hoang mang lo sợ.

Ta dự kiến Gò Loi thất thủ địch sẽ phản kích chiếm lại và khu vực đánh địch phản kích là Hòn Bồ, cách Gò Loi 2 ki-lô-mét về phía đông. Nhưng ba ngày sau khi Gò Loi bị đập nát, địch vẫn chưa ra. Trong chiến sĩ xuất hiện tư tưởng nôn nóng, còn trong cán bộ đã có ý kiến nên có phương án khác...

Nhưng Bộ tư lệnh sư đoàn kiên quyết giữ phương án cũ - trung đoàn 2 vẫn ở vị trí chờ đợi; trung đoàn 21 và tiểu đoàn 4 trung đoàn 12 đánh ép mạnh phía bắc và đông bắc Hoài Ân thúc trung đoàn 40 ngụy nhanh chóng vào tham chiến.

Bị ép mạnh, ngày 12 địch buộc phải thành lập chiến đoàn 40 gồm 2 tiểu đoàn bộ binh và 1 chiến đoàn xe bọc thép đi giải tỏa Gò Loi.

Vừa thấy địch xuất hiện, Bộ tư lệnh sư đoàn lệnh cho trung đoàn 2 và một bộ phận trung đoàn 21 vừa nổ súng vừa rút, bỏ ngỏ phía đông bắc Gò Loi cho địch tràn lên. Trưa ngày 13, địch theo đường 3A thọc lên chiếm dãy điểm cao Hòn Bồ, khu vực Gò Đê và ngã ba Tân Thạnh.

Trận đánh địch phản kích bắt đầu. 24 giờ đêm, sở chỉ huy tiểu đoàn địch chiếm mỏm 2 dãy Hòn Bồ, mờ sáng ngày 15 tháng 4, cối và ĐKZ của tiểu đoàn 2 trung đoàn 2 kịp thời nổ súng bắn dồn dập vào đội hình quân địch, các mũi các hướng của tiểu đoàn 2 vượt lên áp sát mục tiêu. Trận đánh diễn ra rất nhanh. Sau một giờ tiến công quyết liệt, ta dồn địch lên mỏm cuối cùng của dãy Hòn Bồ.

Ở chân Hòn Bồ thứ hai, địch cũng bị ta chia cắt, vây chặt, không cho chúng chi viện cho cánh quân trên núi đang trong tình trạng tiến thoái lưỡng nan, chiến đoàn 40 đang bị ta dồn vào thế cô lập và bị chia cắt với hậu phương của chúng.

Thời cơ tiêu diệt chiến đoàn 40 đã đến. Sư đoàn trưởng Huỳnh Hữu Anh hạ lệnh mở đợt công kích toàn diện vào đội hình quân địch... Cho đến tối ngày 15 tháng 4 chiến đoàn 40 đã bị xóa sổ, trận đánh vận dụng chiến thuật bao vây vận động tiến công liên tục lần đầu tiên vận dụng đã thắng lợi giòn giã.

Mất Gò Loi, Hòn Bồ và bị ta bao vây ở Lại Khánh, quân địch ở quận lỵ Hoài Ân như cá nằm trên thớt. Một số tên ác ôn và bọn cố vấn Mỹ ở quận lỵ vội vã lên máy bay trực thăng về Quy Nhơn. Huyện ủy Hoài Ân kịp thời chỉ đạo cơ sở vận động bà con phá khu dồn trở về làng cũ.

Ở Sở chỉ huy Quân khu lúc này tuy công việc tất bật nhưng vui. Các đồng chí ở bộ phận tác chiến đưa ra nhận định làm phấn chấn mọi người, theo lược đồ chiến dịch phải qua trận thứ sáu, nhưng mới qua hai trận ta đã tới sát Hoài Ân. Anh em cười nói râm ran và đế vào - Ta đã bỏ qua được bốn công đoạn và hướng về phía Tư lệnh chờ đợi một ý kiến nhận xét.

[macbupda]

Bỗng có điện từ Sư đoàn 3 gửi qua máy liên lạc vô tuyến về do đồng chí báo vụ viên đưa. Tất cả chúng tôi hướng vào sự chú ý của mình về phía Tư lệnh đang đọc điện để biết tin vui. Đọc xong điện, Tư lệnh quay sang trưởng phòng tác chiến ghi điện gửi Sư đoàn 3 - Đồng ý cho sư đoàn tiến công giải phóng quận lỵ Hoài Ân trong hai ngày 18 và 19 tháng 4. Từ nay dùng vô tuyến điện thường xuyên liên lạc với Quân khu, không làm việc theo phiên giờ như trước.

Từ khi có chế độ liên lạc mới, các buổi giao ban ở Sở chỉ huy Quân khu trở nên phong phú về tin tức chiến sự, ý kiến chỉ đạo của trên xuống dưới được kịp thời. Trong thời gian này mọi diễn biến từ mặt trận bắc Bình Định chiếm tỷ lệ rất cao và cụ thể - Mờ sáng ngày 18 tháng 4 các trung đoàn 2, 21, tiểu đoàn 4, trung đoàn 12, tiểu đoàn công binh 14, tiểu đoàn đặc công đã nổ súng đánh chiếm ngoại vi quanh quận lỵ. Càng vào gần địch càng phản ứng quyết liệt. Các trận đánh diễn ra căng thẳng, dai dẳng. Tại khu vực đồi 75, Truông Sỏi, địch và ta chia nhau từng mỏm đồi nhỏ, chiến đấu suốt ngày trong bom, pháo ác liệt. Đói khát đến khô người. Trời sắp tối, trung đoàn 2 báo cáo xin tạm dừng để xốc lại đội hình, sáng mai đánh tiếp nhưng sư đoàn không chấp nhận vì nếu không dứt điểm Truông Sỏi, đồi 75 trước khi trời tối không thể diệt được quận lỵ trong ngày mai như kế hoạch đã định.

Chiều ngày 18, Tư lệnh quân khu làm việc với Tư lệnh Sư đoàn 3 qua máy liên lạc vô tuyến.

- Địch bây giờ thế nào?

- Chúng ném bom dữ dội xuống khu vực vừa mất, hàng binh khai chúng đang cố thủ chờ viện binh.

- Chúng sẽ chạy đấy! Địch không còn lực lượng nào chi viện cho Hoài Ân nữa... Sư đoàn cần đưa ngay lực lượng vào vây lấn Hoài Ân...

Lúc này, tiểu đoàn 3 trung đoàn 2 đang áp sát phía nam quận lỵ; tiểu đoàn 9 trung đoàn 21, tiểu đoàn 4 trung đoàn 12 đã chiếm lĩnh phía đông bắc quận lỵ.

Ba giờ sáng ngày 19, trong trung tâm quận lỵ bùng lên năm đám cháy lớn kéo theo những tiếng nổ. Tham mưu trưởng sư đoàn điện hỏi trinh sát, thông tin và tiểu đoàn 3 ở gần địch xem đó là hiện tượng gì, nhưng không đơn vị nào biết một cách cụ thể? Cuối cùng cơ sở của huyện ủy Hoài Ân cho biết địch đang phá kho tàng và tập trung xe pháo hướng ra cửa chính phía đông.

Thế là rõ. Địch chuẩn bị tháo chạy. Tư lệnh sư đoàn kiểm tra lại các hướng vây lấn rồi hạ lệnh tiến công. Lúc đó ủy ban quân quản huyện Hoài Ân do chủ nhiệm chính trị sư đoàn làm chủ tịch đã được thành lập.

Từ đây Sở chỉ huy Quân khu liên tục nhận được tin tức từ sư đoàn báo cáo về: sau loạt đạn cối và ĐKZ của ta bắn vào, ba xe pháo và hai kho xăng, đạn của địch trúng đạn bốc cháy. Các tiểu đoàn siết chặt vòng vây quận lỵ. Tên quận trưởng vội vã cho bảy xe bọc thép và một đại đội bộ binh đánh ra cổng chính phá vây, liền bị ta chặn lại. Biết không thế cố thủ được nữa, tên quận trưởng Hoài Ân gọi máy bay ném bom xuống quanh hàng rào và ra lệnh tháo chạy.

Địch bung ra khỏi quận lỵ sớm hơn dự kiến. Sư đoàn trưởng Huỳnh Hữu Anh lệnh cho trung đoàn 21 và tiểu đoàn 4 trung đoàn 12 xuất kích chặn địch. Gần 1.000 tên địch và 11 xe bọc thép tràn ra giữa cánh đồng. Cầu Giáo Ba bị đánh sập từ hôm trước, địch ùn lại trên con đường độc đạo hai bên là lúa nước. Hỏa lực của ta từ mọi phía ập xuống đầu chúng...

11 giờ trưa ngày 19 tháng 4 năm 1972, hơn ba vạn đồng bào sống trong ách kìm kẹp của địch được hoàn toàn giải phóng. Cũng từ buổi trưa hôm ấy Hoài Ân vĩnh viễn nằm trong vùng giải phóng và trở thành một bàn đạp quan trọng của chiến trường Khu 5 sau này.

Tất cả chúng tôi, những người có mặt trong sở chỉ huy Quân khu đều vỗ tay reo mừng khi nghe tiếng Sư đoàn trưởng Huỳnh Hữu Anh báo cáo Tư lệnh Quân khu - Hoài Ân đã được giải phóng và xin được đánh tiếp Bồng Sơn, Đệ Đức.

[macbupda]

Ai cũng đinh ninh rằng sau Hoài Ân, đánh tiếp Bồng Sơn, Đệ Đức, Tam Quan là đúng, nhưng Bộ tư lệnh Quân khu lại nghĩ khác. Như đã trù liệu từ trước, Tư lệnh Chu Huy Mân ghé sát vào máy liên lạc vô tuyến ra lệnh cho Sư đoàn 3 với lời lẽ ngắn gọn - Dùng một bộ phận vây ép Bồng Sơn, tập trung lực lượng nhanh chóng diệt Bình Dương giải phóng bắc Phù Mỹ.

Tất cả chúng tôi có mặt ở sở chỉ huy Quân khu đều bất ngờ đến khó hiểu, nhưng đành để bụng, ai nấy nhanh chóng vào việc mà mình được phân công để mệnh lệnh được nghiêm chỉnh thực hiện. Sau này gặp lại Sư đoàn trưởng Huỳnh Hữu Anh, được biết lúc đó anh cũng có chung tâm trạng bất ngờ như chúng tôi, vì lúc này điều kiện giải phóng Hoài Nhơn đang trong tầm tay, thuận lợi hơn Phù Mỹ.

Hai tiếng đồng hồ sau khi nhận lệnh, đoàn cán bộ chuẩn bị chiến trường do Phó sư đoàn trưởng Việt Sơn phụ trách đi gấp xuống Phù Mỹ. Sau này về tổng kết, đối chiếu với thực tế diễn biến trên chiến trường mọi người đều thừa nhận quyết định lúc đó của Tư lệnh là sắc sảo. Ngay đêm hôm đó, phương án giải phóng bắc Phù Mỹ của sư đoàn với phương thức kết hợp tiến công của chủ lực, bộ đội địa phương và nổi dậy của quần chúng đã được báo cáo về quân khu phê chuẩn.

Phía trước đang vẫy gọi. Chưa ngủ trọn vẹn một đêm trong vùng giải phóng Hoài Ân, các chiến sĩ Sư đoàn 3 lại cuốn võng, khoác ba lô xuống bắc Phù Mỹ với cái mệnh lệnh ngắn gọn mà chứa đựng bao điều tính toán sâu xa chẳng khác nào người cao cờ tướng, đi một nước tính trước năm mười nước tiếp sau, dồn đối phương vào cảnh biết thua mà vẫn không sao gỡ được, ngay cả ý định kéo dài cái thế thua cũng đành bó tay xin được chơi ván khác.

Mục tiêu đề ra chỉ giải phóng Hoài Ân, nhưng thời cơ và sự nỗ lực cụ thể của quân dân Hoài Ân đã tạo điều kiện cho sư đoàn hoàn thành nhiệm vụ trước quá nửa thời gian. Tình hình chiến trường ven biển miền Trung vẫn đang còn thuận lợi. Hầu hết lực lượng cơ động của địch đang phải điều ra mặt trận Trị - Thiên và Bắc Kon Tum. Chúng sẽ còn bị hút khi ta tiến công Đắc Tô - Tân Cảnh và thị xã Kon Tum. Tổ chức tiến công và nổi dậy của các lực lượng địa phương và quần chúng đang phát triển đều khắp và vững chắc, nhất là ở chiến trường Bình Định. Khả năng giải phóng huyện Hoài Nhơn đang tới gần. Nhưng chặn cắt trước ở bắc Phù Mỹ không những có giá trị chiến thuật, chiến dịch mà còn giáng đòn cân não đối với sĩ quan và binh lính địch. Từ đó quay lại giải phóng Hoài Nhơn sẽ thuận lợi và triệt để hơn...

Đó là sự tính toán của Bộ tư lệnh Quân khu 5 sau khi Tư lệnh Sư đoàn 3 báo cáo đã giải phóng Hoài Ân và giải thích lý do vì sao Tư lệnh quân khu lại ra lệnh cho Sư đoàn 3 và Mặt trận Bình Định thọc xuống giải phóng bắc Phù Mỹ chứ không đánh Bồng Sơn, Đệ Đức ngay để giải phóng Hoài Nhơn được triệt để hơn.

Ý định chí đạo nhạy bén và thông minh của Bộ tư lệnh Quân khu 5 lúc đó chưa có điều kiện giải thích, nhưng với tinh thần “quân lệnh như sơn”, cán bộ, chiến sĩ Sư đoàn 3 đã làm cho cái mệnh lệnh ngắn gọn đó trở thành hiện thực một cách uyển chuyển, sinh động, đạt hiệu quả cao vượt dự kiến ban đầu ngay trên đường hành quân. Súng đạn, trang bị vừa thu được của địch cấp phát bổ sung ngay cho đơn vị đi làm nhiệm vụ. Vượt đường số 1, các đơn vị nối nhau đến vị trí tập kết, xốc lại đội hình rồi đi tiếp.

Đêm về trên bờ đầm Châu Trúc, hàng trăm ghe thuyền của đồng bào cắm sào đợi sẵn. Các đơn vị lần lượt xuống thuyền, súng đạn lích kích...

Cho đến giờ phút ấy, bọn giặc ở căn cứ Bình Dương, ở nống Mồ Côi, ở Đèo Nhông và các khu vực xung quanh đều không ngờ Sư đoàn 3 có thể đưa được một phần lực lượng vào bắc Phù Mỹ qua con đầm mênh mông đầy ắp nước, đó là con đường nguy hiểm và khó thực hiện nhất, nhưng lại là con đường gần và an toàn để ta làm nên những chuyện bất ngờ sau đó.

Bước vào giai đoạn hai của chiến dịch, sư đoàn hoạt động trên hai khu vực chủ yếu. Khu vực Bình Dương có trung đoàn 2 (thiếu tiểu đoàn 1), tiểu đoàn đặc công 40, các đại đội đặc công 71 và 72 của trung đoàn 12 cùng lực lượng địa phương và nhân dân có nhiệm vụ tiêu diệt hai tiểu đoàn chủ lực ngụy, một liên đoàn bảo an và 10 đại đội bảo an khác ở căn cứ Bình Dương, Đèo Nhông và nống Mồ Côi... giải phóng hoàn toàn phía bắc huyện Phù Mỹ.

[macbupda]

Khu vực hai gồm có trung đoàn 21, tiểu đoàn 4 trung đoàn 12, tiểu đoàn công binh hoạt động dọc đường số 1 từ tây núi Lại Khánh đến cầu Bồng Sơn, sân bay Thiết Đình, cùng địa phương cắt giao thông đường số 1, bao vây và tiêu diệt địch ở khu vực Lại Khánh, Văn Cang, Trung Lương và Thiết Bình, làm bàn đạp tiến đánh Bồng Sơn trong đợt tiếp theo.

Ngày 15 tháng 4, sau khi làm chủ các ấp chiến lược Vân Tường, Vĩnh Bình, Dương Liễu, tiểu đoàn 2 trung đoàn 2 giãn đội hình, tạo thành thế vây trên một hướng, cùng các phân đội hỏa lực bảo vệ cho tiểu đoàn 3 sáp vào vây lấn căn cứ Bình Dương.

Cũng như Gò Loi (Hoài Ân), Bình Dương là một căn cứ được cấu trúc khá kiên cố, có 10 lớp rào kẽm gai và một hệ thống hầm hào bao quanh, một trận địa pháo 105 mi-li-mét bốn khẩu, hàng chục khẩu súng cối 81, 60 mi-li-mét và súng máy các loại. Từ khi tình hình bắc Phù Mỹ căng thẳng, địch cấp tốc điều một tiểu đoàn lính chủ lực ra đóng giữ. Nhổ được Bình Dương ta sẽ tạo được thế cho lực lượng địa phương Phù Mỹ nổi dậy tiêu diệt, bức rút hàng loạt các chốt lẻ khác, phá vỡ tuyến phòng thủ cơ bản của địch trên đường số 1, cô lập toàn bộ trung đoàn 40 và ngụy quyền Hoài Nhơn, cắt đứt sự chi viện giữa nam và bắc tỉnh, tạo thế chia cắt chiến dịch giữa Bồng Sơn và Phù Mỹ.

Trước khi tiểu đoàn 3 thực hành vây lấn Bình Dương, tiểu đoàn đặc công 40 có tiến công nhưng không diệt gọn được hai cứ điểm Mồ Côi và Đèo Nhông, đã gây khó khăn cho tiểu đoàn 3. Nhưng cán bộ, chiến sĩ tiểu đoàn 3 trung đoàn 2 bất chấp bom đạn, bám chắc trận địa, lấn dần vào căn cứ địch. Dùng bộ binh phản kích không xong, tên chỉ huy tiểu đoàn địch ra lệnh đưa ĐKZ90, M72, M79 và súng 12,7 mi-li-mét lên các đỉnh lô cốt và các ụ đất cao nhằm vào công sự của ta mà nhả đạn. Ta đưa các trận địa ĐKZ75, súng cao xạ, cối 82 mi-li-mét lên đường cái lớn và các gò cao sát hàng rào dập tắt hỏa điểm địch. Nửa giờ sau hỏa lực địch câm bặt, tiểu đoàn 3 đưa đội hình nhích lên từng bước vào gần căn cứ địch. Tên tiểu đoàn trưởng chỉ huy căn cứ xin máy bay ném bom vào trận địa vây lấn của ta. Nhưng ta vẫn nhích dần vào, quân địch trong căn cứ hoảng sợ, chúng liên tục điện về sở chỉ huy trung đoàn 41 ở Trà Quang xin mở vây để rút chạy nhưng đã muộn. Ta điều tiểu đoàn 2 trung đoàn 2 khóa chặt đường số 1, ấp Vĩnh Bình và lệnh cho tiểu đoàn xung phong vào căn cứ. Trong ngày hôm đó 480 tên địch từ trong căn cứ và các chốt xung quanh bị dồn đến cánh đồng Vĩnh Bình giữa vòng vây của tiểu đoàn 2 và đại đội công binh để rồi bị tiêu diệt và bắt sống toàn bộ ở đó.

Mất Bình Dương, toàn bộ ngụy quân ngụy quyền ở bắc Phù Mỹ rơi vào cảnh hỗn loạn. Tranh thủ thời cơ, sáng ngày 27 tháng 4 dưới sự chỉ đạo của huyện Phù Mỹ, nhân dân và du kích các xã bắc Phù Mỹ kéo đến bao vây đồn bốt địch còn lại ở Mồ Côi. Hơn một nghìn nhân dân có du kích bảo vệ đã ùn ùn kéo đến bao vây. Được ban chỉ huy các đại đội, tiểu đoàn của trung đoàn 2 Sư đoàn 3 dẫn đầu, bà con sáp tới trong tiếng súng hỗ trợ của bộ đội và du kích, nhân dân nổi mõ, vung dao, cuốc, gậy gộc đe dọa bọn ngoan cố, phát loa kêu gọi binh lính trở về với nhân dân. Trước áp lực của sức mạnh nhân dân, bọn địch ở chốt điểm Mồ Côi rút chạy về Phù Cũ kéo cả bọn ở đây chạy về Bồng Sơn nhưng đã bị ta phục kích tiêu diệt chỉ còn khoảng một trăm tên sống sót chạy về phía bắc.

Ngày 28, do bác Tám phát hiện và chính bác lại là người dẫn đường, đội quân tổng hợp gồm các chiến sĩ tiểu đoàn 2, bộ đội huyện, du kích bốn xã tiếp cận địch đang lẩn trốn tại Hố Chuối khoảng 500 tên. Cuộc bao vây truy lùng đến bốn giờ chiều. Các chiến sĩ vừa nổ súng vừa kêu gọi đầu hàng. Cuối cùng chúng đã lũ lượt kéo ra hàng, đi đầu là 7 sĩ quan thuộc liên đội bảo an số 702. Đây là trận đánh ta bắt nhiều tù binh nhất từ trước đến nay (gần 500 tên).

Như vậy là trong thế phát triển của chiến dịch, với bốn ngày đêm liên tục tiến công, hiệp đồng chặt chẽ giữa lực lượng vũ trang và nhân dân Phù Mỹ, Sư đoàn 3 đã diệt và bắt sống gần 2.000 tên địch, quét sạch hệ thống ngụy quyền trong vùng, đập tan tuyến phòng thủ dọc đường số 1 dài 20 ki-lô-mét.

Bắc huyện Phù Mỹ được giải phóng. Tỉnh Bình Định bị cắt làm đôi. Ngụy quân, ngụy quyền ở Hoài Nhơn như cá sa lưới, lo sợ, nhốn nháo. Số phận của chúng đã được định đoạt.

Cùng với việc mất bắc Phù Mỹ, ngày 24 tháng 4 hệ thống phòng thủ cứng nhất của địch ở Đắc Tô - Tân Cảnh, Bắc Tây Nguyên đã bị trung đoàn 66 và trung đoàn 1 Sư đoàn bộ binh 2 đập tan. Tên đại tá tư lệnh sư đoàn 22 ngụy và tên đại tá cố vấn Mỹ chết tại trận, tên đại tá sư đoàn phó và toàn ban tham mưu tiền phương của sư đoàn này bị ta bắt sống...

[macbupda]

Cùng với việc mất bắc Phù Mỹ, ngày 24 tháng 4 hệ thống phòng thủ cứng nhất của địch ở Đắc Tô - Tân Cảnh, Bắc Tây Nguyên đã bị trung đoàn 66 và trung đoàn 1 Sư đoàn bộ binh 2 đập tan. Tên đại tá tư lệnh sư đoàn 22 ngụy và tên đại tá cố vấn Mỹ chết tại trận, tên đại tá sư đoàn phó và toàn ban tham mưu tiền phương của sư đoàn này bị ta bắt sống...

Đến lúc này tên cố vấn Mỹ Giôn Pôn-van và bọn chỉ huy quân đoàn 2 ngụy mới khẳng định hướng chính của đối phương là Bắc Tây Nguyên khiến chúng không thể rút được lực lượng ở đây. Trái lại còn phải tăng cường thêm nữa, vì “Sư đoàn 320 Bắc Việt Nam đang mở đường tiến vào thị xã Kon Tum”.

Bằng thắng lợi phá vỡ tuyến phòng thủ Đắc Tô -Tân Cảnh, chiến trường Tây Nguyên đã và đang “thu hút và giam chân quân chủ lực địch, tạo điều kiện cho phong trào tiến công và nổi dậy giải phóng đồng bằng Khu 5, giành thắng lợi lớn”⁽¹⁾. Chính vì thế mà trong cuộc họp giao ban ở sở chỉ huy Bộ tư lệnh Quân khu ngày 26 tháng 4, khi trung đoàn 2 vừa dứt điểm cứ điểm Bình Dương, chúng tôi đã được nghe đồng chí Tư lệnh quân khu lệnh cho Mặt trận Bình Định và Sư đoàn 3 nhanh chóng đánh chiếm Bồng Sơn, Đệ Đức với tốc độ nhanh nhất, thắng áp đảo, giải phóng hoàn toàn huyện Hoài Nhơn vì các anh đã nắm chắc thế bí của địch, nhận rõ thế phát triển thuận lợi của ta ở Bình Định.

Sự chờ đợi bị dồn nén được bung ra sau khi Tư lệnh quân khu chính thức lệnh cho bộ đội tiến quân vào Bồng Sơn mở đầu cuộc tiến công giải phóng Hoài Nhơn. Mỗi người theo chức trách của mình hăm hở lao vào công việc để phục vụ cho đợt tiến công mới.

Mãi bốn giờ chiều ngày 28 mới kết thúc trận đánh cuối cùng hoàn thành nhiệm vụ giải phóng bắc Phù Mỹ thì ngày 29 Sư đoàn 3 đã hội đủ các điều kiện để bước vào trận đánh mới - tiến công quận lỵ Bồng Sơn với lực lượng sử dụng 4 tiểu đoàn.

Sáng sớm ngày 29 các tiểu đoàn đồng loạt nổ súng, địch co vào khu trung tâm. Cho đến lúc có bộ binh và xe thiết giáp địch từ căn cứ Đệ Đức nống ra chi viện, chúng lại bung ra chống cự.

Chín giờ sáng, các mũi tiến công của ta dừng lại củng cố. Đợt thứ hai diễn ra vào lúc 10 giờ. Tiểu đoàn 1 chật vật lắm mới đẩy được địch ra khỏi bến xe, nhưng chúng ngoan cố leo lên các tầng gác dùng lựu đạn, súng liên thanh quét xuống mặt đường làm ta bị thương vong gần nửa trung đội. Các khẩu đội ĐKZ57, B40, B41 phải chếch nòng với góc nguy hiểm cho người bắn mới diệt được hỏa điểm địch. Tuy vậy tiểu đoàn 1 vẫn phát triển chậm.

Mười một giờ ta chiếm được đồn quân cảnh, trung đội trưởng Hà Đức Trọng nhanh nhẹn cắm cờ giải phóng lên cổng đồn. Cùng lúc ấy mũi thứ hai của tiểu đoàn 4 trung đoàn 12 phát triển từ An Đông sang tây nam quận lỵ bát liên lạc với tiểu đoàn 1.

Sau một đợt tiến công liên tục từ hai phía, tiểu đoàn 4 trung đoàn 21 đã hoàn toàn làm chủ quận lỵ. Tiểu đoàn 1 cũng đã chiếm chi cảnh sát, khu trường Tăng Bạt Hổ, trường Bồ Đề, hậu cứ liên đội bảo an 43, dồn địch về phía cầu Bồng Sơn. Ở đây chúng đã bị bộ phận đón lõng của ta bắt sống toàn bộ. Riêng tên quận trưởng ngoan cố tháo chạy đã bị ta bắn chết giữa cầu Bồng Sơn ngay trên chiếc xe jeép của hắn.

Thị trấn Bồng Sơn được giải phóng. Cờ Mặt trận trong phút chốc đã tung bay trên khắp các mái nhà, các ngọn dừa.

Phối hợp với trung đoàn 21, Sư đoàn 3 tiến công đánh chiếm quận lỵ Bồng Sơn, sân bay Thiết Đình. Hàng vạn nhân dân các xã Hoài Châu, Hoài Hảo, Hoài Thanh, Hoài Hương... có du kích làm nòng cốt nổi dậy bao vây bức rút các chốt địch ở Đồi Đành, Hội Phú, Cự Lệ, Mỹ Bình, Cự Tài... phá banh hàng chục “ấp chiến lược” xung quanh thị trấn Tam Quan.

Bồng Sơn mất, địch ở Đệ Đức, một căn cứ lớn ở bắc Bình Định vẫn bình tĩnh trong căn cứ, hy vọng có thể cầm cự được với Sư đoàn 3 trong lúc chờ viện binh đến giải tỏa.

⁽¹⁾ Chỉ thị của Quân ủy Trung ương, ngày 6 tháng 3 năm 1972.

[macbupda]

Đệ Đức nguyên là căn cứ của lữ đoàn 173 Mỹ, rộng 5 ki-lô-mét vuông, có sân bay vận tải chạy dọc theo đường số 1. Mỹ rút, căn cứ này giao cho trung đoàn 40 sư đoàn 22 ngụy. Hiện trong căn cứ có khoảng 1.200 tên địch, gồm lực lượng còn lại của trung đoàn 40 ngụy, hai liên đội bảo an 201, 207 và một số đại đội trực thuộc. Bọn tàn quân và ngụy quyền ở Hoài Ân, bắc Phù Mỹ, Hoài Nhơn sống sót chạy vào căn cứ. Hỏa lực còn khá mạnh với 12 khẩu pháo 105, 155, mười khẩu cối 81 và 106,7 mi-li-mét, 2 chi đoàn xe tăng và bọc thép. Bao quanh căn cứ là 14 hàng rào kẽm gai rộng hàng trăm mét với hàng chục đại đội bảo an bảo vệ vòng ngoài.

Trong khi tổ chức đánh Đệ Đức chiều ngày 30 tháng 4, Bộ tư lệnh Sư đoàn 3 lệnh cho tiểu đoàn 3 trung đoàn 2 đánh quân địch ở một số khu vực và điều gấp tiểu đoàn 4 trung đoàn 12 hành quân ra phía bắc phối hợp với lực lượng địa phương bao vây, tiêu diệt quân địch, giải phóng thị trấn Tam Quan, cát đứt đường rút của địch ra nam Quảng Ngãi.

Đúng như kế hoạch đã định, sáng sớm ngày 1 tháng 5, tiểu đoàn 4 trung đoàn 12 đánh úp đồn An Thái, đông thị trấn Tam Quan. Thừa thắng, bộ đội địa phương và đồng bào cùng với tiểu đoàn 4 kéo đến bao vây thị trấn Tam Quan. Trước sức ép của cả ba thứ quân, địch bỏ Tam Quan tháo chạy về căn cứ Đệ Đức, gây thêm rối loạn ở căn cứ này...

Chiều ngày 1 tháng 5 hai khẩu pháo 105 mi-li-mét của sư đoàn đặt ở bờ nam sông Lại Khánh được lệnh bắn thử vào đồn địch. Khi đài quan sát báo về, đạn rơi trúng khu vực tháp nước trong căn cứ, các pháo thủ nhảy lên hò reo. Đối với các đơn vị pháo binh khác bắn trúng tọa độ là chuyện bình thường và hiển nhiên. Nhưng đối với pháo thủ 105 mới mẻ này là cả một kỳ tích. Sau khi đưa pháo chiến lợi phẩm ra khỏi vành đai phá hủy của bom đạn địch ở đồi 75, các pháo thủ cối 120 mi-li-mét đã trở thành pháo thủ 105. Thế là phải mày mò tìm tài liệu của địch để học cách sử dụng. Khi bước vào huấn luyện các pháo thủ mới phát hiện ra pháo không có kim hỏa, lẫy cò, bảng bắn. Bọn địch trước khi tháo chạy đã vứt bỏ những bộ phận thiết yếu kể trên. Lại mất hai ngày tìm bới, mò mẫm ở các ao hồ, ruộng nước quanh cứ điểm mới tìm ra được các thứ đó.

Đó là tất cả những nguyên nhân khiến các pháo thủ pháo 105 non trẻ của sư đoàn nhảy lên reo hò khi quả đạn đầu tiên trúng mục tiêu.

5 giờ 30 phút sáng ngày 2, sư đoàn ra lệnh nổ súng tiến công. Ngay từ phút đầu căn cứ Đệ Đức đã chìm trong khói lửa. Một kho xăng và kho đạn trúng đạn pháo bốc cháy. Các khu ra-đa, truyền tin, chỉ huy, sân bay, trại lính đều trúng đạn. Trận địa pháo 12 khẩu của địch hầu như không bắn được viên đạn nào.

Sau khi pháo ta bắn phá hoại có hiệu quả, các tiểu đoàn 1, 3, 4 từ các hướng tiến công vượt qua hàng rào, tiến vào bắt sống 300 tên địch ở chợ Bông. Cùng lúc tiểu đoàn 2 lấy ván, bao cát vượt rào, đánh chiếm khu trinh sát, khu nhân viên kỹ thuật và nhà truyền tin. Pháo ta vẫn dồn dập giội đạn vào căn cứ. Địch hết sức run sợ vì pháo ta nã trúng, lại bị các mũi xung kích chia cắt, đánh từ bốn phía, địch phải ra hàng.

Hơn một giờ sau, căn cứ Đệ Đức đã vơi đi 600 tên địch. Nhưng vì căn cứ rộng, bố phòng phức tạp nên không dễ dàng đánh chiếm nhanh gọn như các trận đánh trước. Mặt khác máy bay địch đến ném bom xung quanh để ngăn chặn sự tan rã của binh lính địch. Các mũi tiến công trên các hướng được lệnh áp sát hơn nữa vào khu trung tâm để tránh thương vong.

Ba giờ chiều, lợi dụng khe hở nơi tiếp giáp giữa tiểu đoàn 4 và tiểu đoàn 1, bọn địch cho 10 xe M.113 dẫn bộ binh chạy thục mạng ra đường số 1 đã bị tiểu đoàn 4 trung đoàn 12, nhờ xe của dân, chở súng cối, súng 12,7 mi-li-mét kịp thời truy kích, nhờ có tiểu đoàn 4 trung đoàn 21 phối hợp kịp thời với tiểu đoàn 4 trung đoàn 12 đã vây bắt bọn địch vừa cụm lại ở khu vực Núi Kho, giáp biển...

Chiến dịch Xuân Hè 1972 kết thúc.

Bắc Bình Định hoàn toàn giải phóng - hình thành một vùng giải phóng liên hoàn nối liền với hậu phương chiến lược đã mở ra tới sát bờ biển.

Các thị trấn Bồng Sơn, Tam Quan, Hoài Ân rợp bóng cờ giải phóng nửa đỏ nửa xanh...

[macbupda]

Năm tháng qua đi. Mỗi khi nhắc về những ngày hè nóng bỏng và sôi động ở Mặt trận Bắc Bình Định, cảm xúc trong tôi lại trỗi dậy hiện về rõ nét như một bộ phim ký sự chiến tranh với những người, những việc mang tính sử thi hiếm thấy trong lịch sử chiến tranh. Chỉ một sư đoàn (thiếu một trung đoàn), vũ khí trang bị cao nhất là 2 khẩu súng cối 120 mi-li-mét và vài chục viên đạn đã thắng quân địch có số lượng đông gấp 2 - 3 lần, có ưu thế tuyệt đối về trang bị vũ khí, 3 chi đoàn xe tăng xe bọc thép, 40 khẩu pháo 105 và 155 mi-li-mét với một hệ thống phòng ngự dày đặc, có hầm hào kiên cố và được phi pháo Mỹ yểm trợ tối đa.

Đây là một nghịch lý, trái với học thuyết quân sự từ cổ chí kim đều cho rằng - bên tiến công phải có lực lượng chí ít gấp 2-3 lần mới thắng được bên phòng ngự. Nhưng trong thực tế bên tiến công, Sư đoàn 3 thiếu đã thắng và thắng lớn. Dự kiến ban đầu chỉ giải phóng quận Hoài Ân, nhưng đã thực hiện vượt mức, giải phóng cả huyện Hoài Nhơn và vùng bắc Phù Mỹ, diệt gọn trung đoàn 40, phần lớn trung đoàn 41 thuộc sư đoàn 22 ngụy, quét sạch chính quyền xã ấp trong gần ba huyện, giải phóng hàng vạn dân, làm chủ đường số 1 dài 50 ki-lô-mét từ bắc huyện Phù Mỹ đến đèo Bình Đê, thu một khối lượng chiến lợi phẩm đáng kể gồm 22 khẩu pháo 105, 155, hai khẩu cối 106,7 mi-li-mét, 63 xe quân sự, có 10 xe tăng, xe bọc thép, 320 máy thông tin các loại, hàng trăm tấn đạn dược...

Kết quả to lớn mà Sư đoàn 3 giành được có nhiều nguyên nhân, trong đó có một nguyên nhân bắt nguồn từ kinh nghiệm thắng lợi của các cuộc tiến công và nổi dậy chống phá bình định ở Hoài Nhơn, Phù Mỹ trong các năm 1969, 1970, 1971 và khái quát thành một khái niệm mới - chiến dịch tổng hợp tiến công, lần đầu được đưa vào thực hiện trong đợt hoạt động Xuân Hè năm 1972 tại ngay chiến trường Bắc Bình Định. Nội dung của chiến dịch bao gồm các trận chiến đấu của bộ đội chủ lực và lực lượng vũ trang địa phương (bao gồm cả lực lượng dân quân, du kích), các cuộc đấu tranh của lực lượng chính trị, binh vận theo một mục đích, một ý định và một kế hoạch thống nhất giữa Sư đoàn 3 và Tỉnh ủy Bình Định trên cơ sở tư tưởng chỉ đạo của Thường vụ Đảng ủy và Bộ tư lệnh Quân khu 5. Đây là nét biểu hiện của chiến tranh nhân dân phát triển cao, mang tính đặc thù của Khu 5 nói chung, của Bắc Bình Định nói riêng.

Đưa chiến dịch tổng hợp tiến công vào đợt hoạt động quân sự Xuân Hè 1972 là một bước nhảy vọt của chiến trường Bình Định cả về quy mô, thời gian và tốc độ tiến công. Để giải phóng huyện Hoài Ân ta mất 11 ngày liên tục chiến đấu, giải phóng bắc Phù Mỹ mất bốn ngày; cả một huyện đồng bằng ven biển Hoài Nhơn, địch có hai thị trấn, chi khu và một căn cứ lớn cỡ trung đoàn, ta chỉ tiến hành gọn trong bốn ngày.

Đặc biệt ở đây sức mạnh của chiến dịch tiến công tổng hợp giữa bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích; giữa tiến công và nổi dậy của quần chúng đã được phát huy tới đỉnh cao. Nếu như giải phóng Hoài Ân hầu hết ta dùng quả đấm chủ lực, ở bắc Phù Mỹ đòn chủ lực đi trước thì ở Hoài Nhơn, nắm chắc địch, ta với điều kiện cho phép, đòn tiến công của chủ lực và nổi dậy của địa phương cùng tiến hành song song.

Trong số 78 chốt điểm địch đóng ở Hoài Nhơn, lực lượng chủ lực chỉ diệt 15 điểm (những điểm then chốt nhất), số còn lại địa phương và quần chúng nổi dậy bức rút, bức hàng.

Một trong những cảm xúc của tôi là sự xuất hiện chiến dịch tiến công tổng hợp được manh nha từ các cuộc đấu tranh chống phá bình định trở thành một khái niệm chiến dịch hoàn chỉnh, trở thành một bộ phận cấu thành của nghệ thuật quân sự Việt Nam và đã được kiểm chứng trong cuộc tiến công chiến lược 1972, trở thành cột mốc lịch sử trên con đường tìm tòi cái biết thắng của quân và dân Khu 5.

Sau khi ta hoàn toàn làm chủ huyện Hoài Nhơn đã có ý kiến cho rằng nhiệm vụ cấp bách lúc này là bảo vệ cho được vùng giải phóng mới giành được bằng cách tập trung lực lượng lập thế trận chốt chặn kết hợp với tiến công trên các điểm cao quan trọng hai bên đường 1C đoạn từ đèo Phù Cũ đi đèo Nhông, đồng thời tổ chức lực lượng luồn sâu tiến công quận lỵ Phù Mỹ, thị trấn Đập Đá, quận lỵ An Nhơn. Nhưng đa số ý kiến ngược lại. Lúc này cần sử dụng Sư đoàn 3 cùng với Sư đoàn 2 mở chiến dịch nam Quảng Ngãi, tạo ra một vùng giải phóng từ nam sông Vệ tới bắc Bình Định nối với vùng giải phóng bắc Kon Tum. Tiếc rằng ý tưởng này đã không được thực hiện. Trong khi Sư đoàn 3 hành quân ra Quảng Ngãi thì địch tập trung một lực lượng lớn quân cơ động gồm 17 tiểu đoàn và 5 chi đoàn xe bọc thép mở cuộc hành quân tái chiếm.

Trước tình hình đó, Sư đoàn 3 được lệnh của Bộ tư lệnh Quân khu 5 hành quân trở lại cùng với lực lượng vũ trang địa phương đánh địch, giữ vững vùng giải phóng Bắc Bình Định thì đã muộn. Sau khi chọc thủng đèo Phù Cũ, địch lần lượt chiếm lại quận lỵ Bồng Sơn, căn cứ Đệ Đức, thị trấn Tam Quan, hoàn thành nối đường 1 từ Bình Định đi Quảng Ngãi.

Rõ ràng do ta chủ quan không dự kiến hết âm mưu địch và việc chuẩn bị phòng ngự vùng giải phóng của ta còn nhiều thiếu sót, gây nhiều khó khăn cho nhiệm vụ bảo vệ vùng giải phóng huyện Hoài Ân sau đó.

Với tôi đây là một bài học nhớ đời.