Quân dân Phú Yên góp phần quyết định đánh bại cuộc hành quân Átlăng...

[macbupda]

Sự việc xảy ra đã gây tổn thất và khó khăn nghiêm trọng, nhưng không làm nhụt ý chí chiến đấu và lòng quyết tâm tiêu diệt địch của Đại đội 2. Biến đau thương thành sức mạnh, đội hình phía trước vẫn giữ vững và tiếp tục tiến lên, tuyến sau vượt khói đạn, động viên nhau dũng cảm tiến nhanh hơn để bằng mọi cách kết nối lại đội hình nhằm đảm bảo phương án tác chiến khi gặp địch. Khi quân ta sắp vượt qua khỏi đồi sim thì phát hiện địch đang tụ tập dưới chân đồi cách ta khoảng 100m, chúng đang nghỉ dừng chân để chờ bọn sau đến. Đại đội trưởng phát tín hiệu dừng lại và ra lệnh khẩn trương bố trí trận địa chiến đấu. Dựa vào địa hình, địa vật tại chỗ, lập tức một chiến tuyến hình bán nguyệt kéo dài hơn 200m nhanh chóng hình thành. Trung đội 1 chủ công được bố trí ở chính diện. Trung đội 3 bố trí dọc theo bờ suối sát chân núi có độ cao 200m ở hướng đông. Trung đội 2, do bị tổn thất do pháo địch, quân số chỉ còn hai phần ba được bố trí ở hướng tây, Trung đội cối 60 ly và 81 ly được bố trí ở phía sau.

Từ trận địa ta bố trí đến chân đồi, nơi dừng chân của địch là một gò đất rộng (có độ dốc 15 độ) trống trơn, khô cháy. Khoảng cách của ta và địch không xa, nhưng vị trí chiến đấu của quân ta ở phía trên khu gò đồi, có cây rừng che khuất và được giữ bí mật tuyệt đối nên địch không hề hay biết. Càng về trưa, nắng nóng ở núi rừng càng gay gắt. Thêm vào đó là những đợt pháo 105 ly từ Chí Thạnh liên tục bắn phá dữ dội vào các khu vực xung quanh mà chúng nghi ngờ có quân ta làm rung chuyển cả núi rừng. Tình hình rất căng thẳng.

Khi tốp lính ở phía sau đã dồn lên thì chỉ huy địch ra lệnh cho quân vượt qua khu gò tiến vào nơi quân ta bí mật bố trí trận địa. Đi trước là tốp lính trinh sát và bộ đàm, sau đó là bộ binh dàn hàng ngang tiến lên. Vì hành quân đường xa, mang vác nặng lại bị nắng nóng và lo sợ nên tốc độ tiến quân của chúng rất chậm.

Bọn chỉ huy hò hét xua quân tiến lên vừa đi vừa bắn vào những đám mía, cánh rừng... Khi chúng cách trận địa của ta 40m, đơn vị được lệnh nổ súng. Lập tức toàn bộ hỏa lực của ta bắn mãnh liệt từ ba hướng nhằm thẳng vào đội hình của địch. Bị đòn đánh phủ đầu bất ngờ, chúng không kịp đối phó, nhiều tên chết và bị thương tại chỗ. Những tên ở dưới chân đồi quay đầu tháo chạy bị cối 60 ly và 81 ly của ta bắn chặn, làm nhiều tên chết và bị thương, số sống sót đứa thì bò lăn xuống khe suối, đứa chạy tản vào rừng để tìm đường chạy thoát thân. Một số tên ngoan cố, dựa vào các ụ mối và những ngôi mộ được xây bằng đá tảng làm điểm tựa dùng trung liên và đại liên bắn xối xả về phía ta nhưng đã bị hỏa lực ta từ trên các điểm cao bắn kiềm chế và làm vô hiệu hóa.

Trận đánh diễn ra khoảng 10 phút, từ ba hướng quân ta rời vị trí tiến lên áp sát địch. Lúc này, do mất liên lạc và phương hướng, cho nên nhiều loạt đạn pháo của địch vào đúng đội hình của chúng gây thêm nhiều thương vong và làm cho đội hình địch đã tan tác càng thêm rối loạn. Trận địa mịt mù khói đạn bao trùm không thể nhìn thấy nhau. Tranh thủ lúc pháo binh của địch bị lạc mục tiêu, để tránh bị thương vong, Đại đội trưởng ra lệnh thu quân và giao nhiệm vụ cho từng trung đội đưa những chiến sĩ hy sinh và bị thương về tuyến sau theo hướng thích hợp để tránh phi pháo của địch.

Sau hơn 20 phút chiến đấu, Đại đội 2 loại khỏi vòng chiến đấu trên 100 tên địch, đánh bại cuộc càn quét của 1 tiểu đoàn địch, bảo vệ vững chắc vùng căn cứ, thu 36 súng các loại, 4 máy bộ đàm và một số quân trang, quân dụng.

Về phía ta có 8 chiến sĩ hy sinh và 15 chiến sĩ bị thương, đa số bị sát thương là do pháo của địch.

Chiến thắng Phong Thái - An Lĩnh là một chiến công nối tiếp những trận thắng lớn trước đó, mà mở màn là trận diệt gọn 26 xe và 1 đại đội Âu - Phi ở xóm Bàu Vườn.

Sau khi đánh bại và làm tan rã 1 tiểu đoàn quân ngụy càn quét vào vùng V xã An Lĩnh, Đại đội 2 Tiểu đoàn 375 được lệnh bí mật hành quân cấp tốc về trú quân ở nhờ nhà dân tại xóm Hóc Lá, Đá Giăng thuộc vùng II xã An Nghiệp (nay là thôn Định Phong xã An Nghiệp).

Sáng ngày 6 tháng 5 năm 1954, toàn đơn vị chuẩn bị học tập chính trị thì nghe súng nổ từ hướng đông phía Chí Thạnh. Trinh sát đơn vị cho biết, địch đã bắt đầu mở cuộc càn quét với quy mô lớn, lực lượng đông - khoảng 2 đại đội tăng cường, được trang bị vũ khí đầy đủ - đang hành quân trên cánh đồng Lau (tên của cánh đồng) trống trải và tiến về phía đơn vị trú quân, cách ta khoảng hơn 500m.

Nhận được tin báo của trinh sát, Đại đội trưởng lập tức cho ngừng buổi học chính trị và ra lệnh toàn đơn vị khẩn trương chuẩn bị chiến đấu. Quân số của đại đội lúc này chỉ còn khoảng gần 100 tay súng (sau trận đánh tại Phong Thái - An Lĩnh, đại đội chưa kịp bổ sung quân số) nhưng trang bị khá đầy đủ.

Nhận lệnh hành quân của Đại đội trưởng, toàn đơn vị vận động vào vị trí chiến đấu. Đến 8 giờ, đội hình địch đã đến trước trận địa của ta. Chúng bắn vu vơ vào làng mà không hề hay biết trước mặt chúng khoảng 100m dọc theo rìa làng, Đại đội 2 của ta đã chủ động bố trí trận địa, sẵn sàng chờ lệnh nổ súng tiêu diệt.

Toàn bộ xóm Hóc Lá lúc này rất vắng lặng. Chỉ huy địch hùng hổ, quát tháo xua quân tiến vào làng. Khi khoảng cách giữa ta và địch trong cự ly 25m, Đại đội trưởng ra lệnh phát hỏa. Lập tức hàng loạt đạn các cỡ của quân ta bất ngờ bắn xối xả vào đội hình của địch. Những loạt đạn phủ đầu của quân ta đã làm nhiều tên chết và bị thương, số còn sống chạy tản ra nằm rạp xuống trên những đám ruộng trống trơn, khô cằn và không có địa vật che chắn, một số tên ngoan cố chống trả lập tức bị hỏa lực ta tiêu diệt.

[macbupda]

Lính địch ở phía sau ngơ ngác hoảng sợ, quay đầu tháo chạy nhưng bị chỉ huy của chúng ngăn lại và ra lệnh tập trung tất cả hỏa lực bắn vào trận địa ta để giải nguy cho đồng bọn ở phía trước. Lập tức, Ban chỉ huy Đại đội 2 ra lệnh cho trung đội hoả lực tập trung súng cối 60 ly, 81 ly, súng phóng lựu và trung liên, tập trung bắn cấp tập, chính xác vào những tốp lính ở phía sau, đang lố nhố trên cánh đồng, làm cho đội hình chúng tan tác rối loạn. Các ổ đề kháng của địch bị đánh phủ đầu tắt lịm, quân địch nằm im hoặc tìm nơi ẩn nấp, không có cách nào tiến lên để ứng cứu cho đồng bọn ở phía trước. Trận đánh tiếp tục diễn ra quyết liệt, giằng co kéo dài khoảng 20 phút thì Trung đội 3 trong đội hình chiến đấu ở phía đông, được lệnh, xung phong đánh tạt sườn bên trái, làm cho quân địch vô cùng lúng túng. Trước tình hình nguy khốn, quân dịch gọi điện về trung tâm chỉ huy xin cứu viện. Chỉ mấy phút sau, 2 máy bay khu trục loại B24 - B28 của địch bay đến trận địa, thả hàng loạt bom na-pan, bom phá và từ trên không chúng liên tục bắn hàng loạt đạn đại liên rất khốc liệt xuống khu vực dân cư ở phía sau trận địa của đơn vị, làm cháy và phá hủy hầu hết các ngôi nhà của dân.

Chớp thời cơ địch đang chuẩn bị tháo lui, Trung đội 1 và Trung đội 2 do hai đồng chí Hồ Đình Phượng, Đại đội trưởng và đồng chí Nguyễn Bân, Chính trị viên trưởng dẫn đầu đồng loạt xung phong đạp qua xác giặc, tiến lên phía trước tiêu diệt địch. Thấy quân ta đánh quá mạnh, địch hoảng sợ giẫm đạp lên nhau tháo chạy về phía Chí Thạnh. Quân ta truy kích theo khoảng 1km, diệt và bắt thêm nhiều tên. Lúc này pháo 105 ly của địch bắn lên để ngăn chặn quân ta, nhưng nhiều loạt đạn 105 ly đã rơi trúng ngay vào đội hình địch. Để bảo toàn lực lượng, Đại đội trưởng ra lệnh thu quân rút về phía sau vì lực lượng của đại đội qua ba tháng chiến đấu liên tục, quân số bị hao hụt nên cần được bảo toàn để có sức chiến đấu lâu dài.

Sau hơn 1 giờ chiến đấu, Đại đội 2 đã đánh lui 2 đại đội địch đi càn quét có quân số và vũ khí nhiều hơn ta. Loại khỏi vòng chiến đấu gần 100 tên địch, đập tan cuộc càn quét của địch, bảo vệ vững chắc vùng căn cứ. về phía ta, có 7 đồng chí hy sinh và 10 đồng chí bị thương, trong đó có đồng chí Nguyễn Bân, Chính trị viên đại đội.

Trong trận An Lĩnh, Đại đội 2 (Tiểu đoàn 375) đã nắm vững thời cơ, nắm chắc tình hình, đánh giá đúng âm mưu, thủ đoạn của địch, chọn địa đoạn phục kích phù hợp khi có thời cơ vận động xuất kích tiêu diệt địch nhanh, gọn. Trong trận này, lực lượng ta đã táo bạo tiếp cận, nổ súng diệt địch giữa ban ngày. Trong điều kiện địch lợi dụng phi pháo, máy bay để tiêu diệt trận địa ta, ta vẫn bình tĩnh bám sát đội hình địch để tổ
chức xung phong và diệt địch.

Phối hợp với các đơn vị chủ lực, ngày 6 tháng 5 năm 1954 Đại đội 392 do đồng chí Bảo - Đại đội trưởng và đồng chí Hiền - Chính trị viên chỉ huy có cơ sở nội tuyến phối hợp tiến công tiêu diệt một trung đội địch đóng ở Thạch Lâm thu toàn bộ vũ khí.

Hệ thống phòng thủ của địch trong các vùng chiếm đóng ở Phú Yên bị sụp đổ trước sức tiến công dồn dập của ta. Tướng Đờ Bôpho buộc phải rút binh đoàn cơ động số 41 do tên đại tá Sốckên chỉ huy từ Diêu Trì (Bình Định) quay về phòng thủ Tuy Hòa. Tuy nhiên, trước những đòn tiến công liên tục của lực lượng ta, địch phải thu hẹp phạm vi kiểm soát của chúng ở Phú Yên.

Đến đầu tháng 4 năm 1954, bước 2 cuộc hành quân Átlăng hoàn toàn bị thất bại. Bước 3 kế hoạch dự kiến bắt đầu vào tháng 5 năm 1954 không thể thực hiện được nữa. Báo Le Monde (Thế giới), số ra ngày 2 tháng 4 năm 1954 thú nhận: “Átlăng đã phá sản hoàn toàn”. Quân và dân ta ở Tây Nguyên và Nam Trung Bộ là người trực tiếp đào mồ chôn kế hoạch đó.

Đây không chỉ là sự phối hợp chiến đấu nhịp nhàng chặt chẽ của quân và dân liên khu mà còn là kết quả của sự phối hợp chiến đấu giữa các chiến trường trong cả nước. Địch đã không thể thực hiện được âm mưu đánh chiếm vùng tự do Nam - Ngãi - Bình - Phú của ta và cũng không thể điều lực lượng cơ động từ chỗ này sang chỗ khác để hỗ trợ cho nhau, tinh thần binh lính ngày càng sa sút. Tướng Nava than thở: “Họ đã buộc chúng ta phải theo dạng chiến tranh của họ và chiến lược của họ...”⁽¹⁾.

⁽¹⁾ Vì sao Điện Biên Phủ, Sđd.

[macbupda]

Trong khí thế tiến công mãnh liệt của quân và dân ta trên các chiến trường cả nước, ngày 13 tháng 3, trên chiến trường chính Bắc Bộ, quân ta bắt đầu tiến công tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Sau 5 ngày chiến đấu quyết liệt, quân ta đã hoàn toàn tiêu diệt phân khu Bắc. Một lần nữa Nava rơi vào tình trạng bị động đối phó. Sau chiến dịch bắc Tây Nguyên thắng lợi, cuối tháng 2 năm 1954, trên chiến trường Liên khu 5, Bộ Tư lệnh Liên khu quyết định đưa Trung đoàn 803 (thiếu) tiến vào đánh địch ở khu tam giác Plei Ku Cheo Reo - An Khê. Riêng Tiểu đoàn 365 được lệnh vào phối hợp với các lực lượng vũ trang Phú Yên, đánh mạnh vào sau lưng cánh quân địch đang tiến ra Bình Định. Mục tiêu trước mắt là tập trung lực lượng đánh bại cuộc hành quân Átlăng của địch.

Trong lúc quân và dân Phú Yên cùng quân dân trong liên khu đánh bại cuộc hành quân Átlăng của địch thì cuộc tiến công chiến lược Đông Xuân 1953-1954 của quân dân cả nước, giành nhiều thắng lợi vang dội trên khắp các chiến trường.

Ngày 7 tháng 5 năm 1954 tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ bị quân ta tiêu diệt. Thắng lợi lịch sử vĩ đại này đã tạo cho quân và dân ta thế và lực mạnh chưa từng có trong chín năm kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Bước 1 của kế hoạch Nava trên chiến trường nam Đông Dương mà trung tâm là cuộc hành quân Átlăng đến đây đã thất bại.

Trong lịch sử chiến tranh Đông Dương từ trước đến nay, chưa bao giờ quân Pháp tập trung một lực lượng mạnh như thế, huy động những cố gắng chiến tranh lớn như thế vào một địa bàn hẹp ở chiến trường phía nam (Phú Yên và nam Bình Định). Thắng lợi to lớn của ta không chỉ là đánh bại một cuộc hành quân lớn của địch, giữ vững một khu căn cứ kháng chiến quan trọng mà còn tạo ra sự biến đổi về so sánh lực lượng giữa ta và địch, dẫn đến làm thay đổi cục diện chiến trường hoàn toàn có lợi cho ta.

Sau những chiến thắng lớn liên tiếp của ta trên khắp các địa bàn trong tỉnh, ngày 28 tháng 5 năm 1954 địch dùng 2 tiểu đoàn từ thị xã Tuy Hòa mở cuộc hành quân lên các xã Hòa Trị, Hòa Quang nhằm đẩy lực lượng ta ra xa, bảo vệ an toàn cho các cụm quân địch xung quanh thị xã Tuy Hòa. Nắm được kế hoạch hành quân của địch, Tiểu đoàn 375 do đồng chí Phạm Dưng, Tiểu đoàn trưởng và dân quân du kích Hòa Kiến dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Lê Vụ, Bí thư Tỉnh ủy và đồng chí Lê Văn Đức, Tỉnh đội trưởng, bố trí sẵn trong các nhà dân ở phía tây sân bay Tuy Hòa lập trận địa ngay trong lòng địch ở thôn Minh Đức, chờ giặc đi càn về sẽ đổ quân ra đánh.

Trung đội trợ chiến ém quân dưới suối, chân chùa Hang, khi có lệnh chiếm lĩnh trận địa, nhanh chóng vận động ra chợ Minh Đức. Khẩu Rimlé 2 nòng (hoả lực chủ yếu của tiểu đoàn) được bố trí trên mỏm đồi phía sau chợ ở độ cao 30m so với cánh đồng, khống chế diện rộng 500m mà tâm là cầu Minh Đức. Trung đội mạnh chiếm lĩnh các lũy tre quanh chợ Minh Đức tiếp giáp với cánh đồng, đồng loạt nổ súng với khẩu đội Rimlé. Hai trung đội còn lại cùng với dân quân du kích xã Hoà Kiến ém quân sát chân núi Chóp Chài, đầu thôn Minh Đức chiếm lĩnh các lũy tre, bờ đá, đường đi sát cánh đồng.

Đế đảm bảo an toàn, tiểu đội du kích thôn Minh Đức cùng hai trinh sát viên lập trạm kiểm soát bí mật đầu thôn Minh Đức, theo dõi các phần tử khả nghi đi về xóm Sủng, bắt ngay đưa về cơ sở bí mật tránh đưa tin cho địch. Trạm kiểm soát này hoạt động từ 5 giờ sáng cho đến 12 giờ trưa, sau đó rút về nơi ém quân của hai trung đội.

Sáng ngày 28 tháng 5 năm 1954 lúc trời vừa sáng, từng dợt pháo địch từ Tuy Hoà bắn tới tấp lên bìa rừng, bìa làng xã Hoà Quang - Quan Quang. Hai chiếc máy bay Moral yểm trợ cho bộ binh hành quân. Trên cánh đồng, bộ binh giặc xuất hiện, chúng đi thành hai gọng kìm như ta đã nhận định, theo đúng chiến thuật tấn công dàn hàng ngang với nhiều thê đội, vừa đi vừa bắn vu vơ thị uy.

Hai cánh quân của địch không bị một lực lượng nào chặn đánh và hội quân ở giữa hai thôn Tường Quang - Quan Quang. Lúc bấy giờ pháo địch chuyển làn, bắn tới tấp vào các khe suối, sườn dốc Thọ Vức và Cẩm Tú, bắn chặn đường từ An Lĩnh xuống, làm cho khu vực này mù mịt khói lửa. Tiếng đạn pháo vừa dứt, máy bay Moral xuất hiện yểm trợ bộ binh lùng sục vào các thôn Thọ Vức - Cẩm Tú nhưng không thấy bộ đội chủ lực của ta và cũng không gặp một sự kháng cự nào. Lùng sục chán chẳng có gì, 15 giờ ngày 28 tháng 5 năm 1954 chúng bắt đầu rút về. Lúc này chúng đi không thành hàng ngũ, lại dắt thêm trâu, bò, khiêng theo heo, gà, vịt vừa cướp được. Nhiều tên giặc say rượu mặt đỏ gay đi xiêu vẹo. Trong lúc đó, Tiểu đoàn 375 từ các điểm ém quân bí mật vận động chiếm lĩnh trận địa chờ giặc đến.

[macbupda]

Bọn giặc về đến cầu Minh Đức - đây là vùng chiếm đóng an toàn của chúng nên chúng càng chủ quan đi lại lộn xộn, mất trật tự. Khi 1/4 quân số qua được cầu, tốp đi đầu đã gần đến chợ, bất ngờ khẩu Rimlé 2 nòng phát hoả tạo thành lưới lửa chụp trên đầu chúng. Từng loạt lựu đạn của trung đội chủ công ném ngay xuống đường. Nhiều tên chết ngay tại chỗ, những tên sống sót chạy ra cánh đồng, tạt xuống bờ ruộng tránh làn đạn của ta, tìm cách chống cự lại một cách yếu ớt. Khẩu Rimlé vẫn tiếp tục nhả đạn yểm trợ cho trung đội mạnh xung phong. Bọn giặc chẳng biết lực lượng ta nhiều hay ít, một số không chạy kịp, vứt súng nằm giả chết, một số chạy thục mạng ra giữa cánh đồng. Hai trung đội và dân quân du kích xã Hoà Kiến lập tức xung phong ra giữa cánh đồng quây chúng lại. Tất cả bọn chúng đều vứt vũ khí giơ tay xin hàng. Bộ đội ta dùng dây thừng trói chúng lại. Do lực lượng khá chênh lệch, ta không kịp trói từng tên giặc đành áp giải chúng đi giữa đồng. Máy bay địch xuất hiện nhưng đành bất lực nhìn quân của chúng bị giải đi mà không sao cứu được.

Trận đánh diễn ra nhanh chóng và bất ngờ. Bọn giặc bỏ xác tại chỗ trên 100 tên, ta bắt trên 200 tên, thu hàng trăm súng. Đồng bào các thôn xóm Sủng, Minh Đức, Tường Quang, Quan Quang thu chiến lợi phẩm và vũ khí, heo, gà, bò, vịt do quân giặc vứt chạy.

Tiểu đoàn 375 và quân dân du kích áp giải tù binh về căn cứ thì trời đã tối hẳn. Khai thác bọn tù binh cho biết, tên Nguyễn Khánh - trung đoàn trưởng chỉ huy trận càn cũng bị bắt, nhưng đến Hoà Quang, Nguyễn Khánh, lợi dụng sơ hở đã trốn thoát⁽¹⁾. Tiểu đoàn 375 bị thương vong 10 đồng chí.

Trận chống càn ngày 28 tháng 5 năm 1954 tại Quan Quang, Minh Đức là trận đánh dũng cảm và táo bạo trong kháng chiến chống Pháp trên địa bàn Phú Yên, một trận đánh đạt hiệu suất chiến đấu cao có ý nghĩa quan trọng trong việc động viên khích lệ tinh thần chiến đấu của quân và dân trong tỉnh, tạo niềm tin tưởng, phấn khởi vào thắng lợi cuối cùng.

Đây là một trận tiêu biểu của Tiểu đoàn 375 đánh quân Pháp trong cuộc hành quân Átlăng, Tiêu biểu ở chỗ lực lượng ta chỉ hơn một đại đội nhưng lại dám đánh một lực lượng hơn 1 tiểu đoàn thuộc binh đoàn cơ động của địch, tiêu biểu ở tinh thần gan dạ, táo bạo dám lập thế trận phục kích trong vùng địch để tạo yếu tố bất ngờ, khắc phục được tình trạng thiếu binh, hoả lực.

Đầu tháng 6 năm 1954, Bộ chỉ huy chiến dịch chủ trương mở rộng hành lang để chủ lực ta phát triển lên đường 21. Trung đoàn 803 dưới sự chỉ huy của đồng chí Phan Hàm gấp rút chuẩn bị tiến công tiêu diệt cụm cứ điểm Tuy Bình, Củng Sơn, Aêriêng. Hàng nghìn thanh niên xung phong, dân công Phú Yên gồng gánh đạn dược, lương thực, bám sát trung đoàn lên mặt trận phía tây.

Từ khi cuộc hành quân Átlăng bị thất bại, cụm quân ở Tuy Bình bị cô lập, chúng lo sợ bị ta tiến công, liên tiếp báo động nhiều lần trong ngày, tung lực lượng ra phát hiện dấu vết của bộ đội ta. Đảng ủy và Ban chỉ huy Trung đoàn 803 nhận thấy địch ở Tuy Bình tuy có tăng cường đề phòng ta tấn công, nhưng tinh thần binh lính chúng đang hoang mang nên quyết định tập trung lực lượng tiến công cứ điểm Tuy Bình. Đây là cứ điểm mạnh nhất trong cụm. Lực lượng địch ở đây có tiểu đoàn khinh quân 504 và một trung đội xe bọc thép. Tuy Bình bị diệt thì địch ở Aêriêng và Củng Sơn phải đầu hàng hoặc bỏ chạy. Ngoài lực lượng tiến công cứ điểm trung đoàn sử dụng một bộ phận đón đánh, tiêu diệt địch ngoài công sự.

16 giờ ngày 1 tháng 6, lợi dụng mây mù, máy bay trinh sát địch không còn hoạt động, công binh trung đoàn nhanh chóng bắc cầu phao để bộ đội vượt sông Ba sớm hơn kế hoạch. Chỉ sau 45 phút, đơn vị công binh và thanh niên xung phong đã bắc xong chiếc cầu phao dài gần 200m bằng thuyền, trên rải mê tre. Hàng chục chiến sĩ công binh, đứng ngâm mình dưới nước giữ cho cầu khỏi chòng chành khi bộ đội vượt qua.

Trời vừa chập choạng tối, các tiểu đoàn bộ binh, các đơn vị trợ chiến đã vượt sông, tiến vào chiếm lĩnh trận địa đúng theo kế hoạch.

Đúng 0 giờ ngày 2 tháng 6, các khẩu đội súng cối, ĐKZ và súng, phóng bom của ta bắt đầu dội bão lửa vào cứ điểm Tuy Bình. Các mũi các hướng đồng loạt tiến công mãnh liệt, ở nhiều khu vực, ngay từ loạt đạn ĐKZ và súng cối đầu tiên của ta, địch đã bỏ vị trí tháo chạy. Hàng trung đội địch giơ tay xin đầu hàng khi vừa thấy bóng chiến sĩ ta. Tuy nhiên, nhiều cụm địch do tên tiểu đoàn trưởng dựa vào trung đội xe bọc thép tổ chức chống cự quyết liệt, nhất là khu vực chỉ huy và khu hành chính. Hỏa lực trung liên và cối của địch bắn mãnh liệt ngăn chặn lực lượng ta tấn công. Ba chiếc xe bọc thép của địch, có gắn đại liên Vicker và pháo 37 ly vừa chạy vừa bắn loạn xạ. Hỏa lực của ta tập trung vào các điểm địch đang tổ chức chống cự, khiến chúng im bặt. Sau hơn 3 giờ chiến đấu, mục tiêu cuối cùng là khu hành chính đã bị ta xóa sổ, các cánh quân đã hợp điểm. Quân ta làm chủ cứ điểm Tuy Bình, các chiến sĩ ta ráo riết truy lùng, bắt được hàng trăm tù binh.

⁽¹⁾ Sáng hôm sau trinh sát ta xuống Hoà Quang được biết nhà bả Hường mất bộ quần áo bà ba phơi gần chuồng bò và nhặt được bộ quần áo sĩ quan ngụy vứt ở gần đó. Nguyễn Khánh sau này là đại tướng từng giữ chức thủ tướng chính quyền Sài Gòn. Nguyễn Khánh cũng từng giữ chức tổng tư lệnh tổng tham mưu trưởng quân đội Sài Gòn.

[macbupda]

Rạng sáng 2 tháng 6, phát hiện địch trốn chạy, trung đoàn ra lệnh cho Đại đội 1 Tiểu đoàn 39 truy kích. Quân ta lần theo dấu vết địch và đuổi theo, đến một vùng địa hình trống trải, chỉ huy đại đội nhận định địch vòng đường cái về Aêriêng liền cho đơn vị cắt rừng, chiếm lĩnh cao điểm cạnh đường trước khi địch đến. Ta vừa chiếm đỉnh đồi thì một đại đội địch cũng vừa tháo chạy về đến đây. Ta nổ súng đồng loạt, địch không kịp chống cự, một số tên bị diệt, đại bộ phận xin hàng.

Sau hơn 3 giờ chiến đấu quyết liệt, ta đã xóa sổ tiểu đoàn khinh quân 504, diệt Và bắt 600 tên, đại bộ phận bị bắt làm tù binh, trong đó có toàn bộ trung đội xe bọc thép. Ngoài vũ khí, quân trang quân dụng ta thu được đủ để trang bị cho 1 tiểu đoàn, ta còn thu được rất nhiều tiền Đông Dương. Đặc biệt ta còn thu một xe hồng thập tự đầy thuốc men, trên xe có trang bị phòng mổ dã chiến. Về ta, hy sinh 9 đồng chí.

Cứ điểm Tuy Bình bị tiêu diệt, đại đội địch ở Củng Sơn ngay trong đêm 1 tháng 6 xin đầu hàng. Hai đại đội địch đóng giữ cứ điểm Aêriêng bỏ đồn chạy trốn, nhưng đến đoạn buôn Boen đường số 9B thì chúng lọt vào trận địa phục kích của ta. Theo đúng kế hoạch, Tiểu đoàn phó Lê Hữu Trữ đem một đại đội phục kích sẵn tại đây. Địch vừa thấy bóng bộ đội ta trong rừng xung phong ra, hàng ngũ tán loạn, hầu hết bỏ súng giơ tay xin đầu hàng, số ít chạy vào rừng, nhưng sau mấy ngày đói khát lần lượt ra hàng. Các chiến sĩ ta bắt gần 100 tù binh.

Sau chiến thắng lớn tiêu diệt cụm quân địch hơn hai tiểu đoàn ở Tuy Bình, Củng Sơn và buôn Aêriêng, toàn bộ các huyện phía tây nam Phú Yên và phía đông Mađrắc (Đắc Lắc) được hoàn toàn giải phóng. Trung đoàn 803 khẩn trương chuẩn bị phát triển tiến công xuống Tuy Hòa.

Trận Tuy Bình là trận đánh với quy mô lớn nhất trên địa bàn tỉnh Phú Yên. Lần đầu tiên một trung đoàn ta tập kích cứ điểm diệt 1 tiểu đoàn địch. Tuy Bình là trận đánh được tổ chức với lối đánh nhanh diệt gọn, làm chủ chiến trường, đạt hiệu suất chiến đấu cao. Chiến thắng này càng đẩy địch vào thế hoang mang, dao động, tinh thần chiến đấu bị giảm sút, tác động tích cực đến phong trào cách mạng ở địa phương, bức rút các cứ điểm, giải phóng miền Tây Phú Yên.

Trình độ tổ chức chỉ huy hiệp đồng chiến đấu của cán bộ trung đoàn, tiểu đoàn, đại đội rất chặt chẽ, sâu sát, chính xác. Trình độ kỹ thuật, chiến thuật cá nhân của cán bộ, chiến sĩ được huấn luyện, hợp luyện tốt, có tổ chức diễn tập thực nghiệm theo phương án tác chiến hiệp đồng binh chủng, nên công tác hiệp đồng chặt chẽ, cán bộ chỉ huy bình tĩnh, xử trí linh hoạt các tình huống chiến đấu quyết đoán, chính xác, kịp thời, kiên quyết, nắm vững thời cơ tiêu diệt gọn quân địch, làm chủ chiến trường, ta ít thương vong.

Trước nguy cơ bị tiêu diệt và để ngăn chặn sự sụp đổ hoàn toàn của ngụy quân, tướng Êly mới sang thay Nava làm Tổng chỉ huy quân viễn chinh Pháp ở Đông Dương chủ trương: “thu hẹp phạm vi chiếm đóng có trọng điểm để bảo toàn và tập trung lực lượng”.

Ngày 16 tháng 6, địch rút chạy khỏi Sông Cầu.

Ngày 19 tháng 6, địch vội vã rút chạy khỏi Chí Thạnh, bỏ lại nhiều đồ dùng quân sự.

Tỉnh đội Phú Yên chỉ thị cho Tiểu đoàn 365 (thiếu) và Đại đội 1 Tiểu đoàn 375 tiêu diệt cứ điểm Núi Sầm, là cứ điểm mạnh nhất bảo vệ phía tây cho thị xã Tuy Hoà. Sau khi mở cuộc hành quân Átlăng, địch đã khẩn trương xây dựng hàng loạt cứ điểm đồn bốt, trong đó có cứ điểm Núi Sầm để bảo vệ cửa ngõ phía tây thị xã, ngăn chặn lực lượng ta có khả năng phát triển từ Tây Nguyên đánh xuống. Tuy lực lượng địch chốt giữ tại đây chỉ có một đại đội nhưng được trang bị vũ khí đầy đủ, công sự chắc chắn. Đặc biệt ở phía tây cứ điểm địch xây dựng 2 lô cốt có thể không chế được nhiều hướng. Cứ điểm Núi Sầm còn được bao bọc bởi nhiều lớp hàng rào kẽm gai có gài mìn tự động, nằm trong tầm pháo chi viện từ thị xã Tuy Hòa.

Đêm 20 tháng 6 năm 1954, hai tiểu đoàn 365 và 375 cùng bộ đội địa phương, dân quân du kích, dân công hoả tuyến bí mật tập kết chiếm lĩnh trận địa.

Đúng 0 giờ rạng sáng 21 tháng 6 năm 1954, cuộc tấn công bắt đầu. Hoả lực ĐKZ, Bazôka, súng cối của ta bắn chế áp cứ điểm Núi Sầm. Khẩu Rimlé 2 nòng kiềm chế các ổ châu mai của địch hỗ trợ cho Đại đội 1 của Tiểu đoàn 375 mở đột phá khẩu ở phía đông, Đại đội 212 đánh vào hướng đông bắc. Sau vài phút bị bất ngờ, địch trong đồn tổ chức chống cự quyết liệt. Hoả lực của địch bố trí tại cứ điểm theo 3 tầng. Ta đánh chiếm tầng 1, tầng 2 ở gần chân núi rất nhanh, nhưng phát triển lên tầng 3 rất khó vì dốc đứng và đá tai mèo sắc cạnh. Địch có lợi thế ở trên cao bắn và ném lựu đạn vào đội hình ta tới tấp. Trận địa cối của ta liên tục bắn chế áp, nhưng vẫn không tiêu diệt được hoả lực địch, đội hình của ta đông, lại ở ngoài công sự, bị hoả lực trong đồn bắn quyết liệt nên không phát triển được. Lúc này, pháo sáng của địch từ đồn và từ thị xã bắn lên liên tục, cả cánh đồng Tuy Hoà và cứ điểm Núi sầm sáng rực. Toàn đội hình Đại đội 1 Tiểu đoàn 375 lộ rõ. Bọn giặc trong đồn dốc hết hoả lực vào đội hình của ta. Sau hơn 4 giờ chiến đấu, đột phá khẩu vẫn không mở được, lực lượng ta bị thương vong gần một nửa. Tiểu đoàn 365 đưa Đại đội 213 dự bị vào tiếp chiến. Địch gọi pháo từ Tuy Hoà bắn trùm lên đội hình ta. Tình hình càng thêm khó khăn. Trời đã gần sáng, bộ đội ta không thể phát triển tấn công được nữa, hoả lực địch vẫn không chế rất mạnh. Trước tình hình đó, đồng chí Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 365 lệnh cho hoả lực của tiểu đoàn liên tục phóng bom, cối vào cứ điểm địch để hạn chế hoả lực trong đồn bắn ra. Đồng thời lực lượng ta nhanh chóng rút ra và chuyển thương binh, liệt sĩ về tuyến sau.

[macbupda]

Sau khi ta phóng bom và đạn cối, Bazôka, ĐKZ dồn dập vào đồn, hai ổ châu mai của địch tạm ngưng, hoả lực trong đồn lắng xuống. Các chiến sĩ khẩn trương chuyển thương binh, tử sĩ ra tuyến sau giao cho dân công hoả tuyến. Lực lượng ta vừa chuyển được hai chuyến cũng là lúc pháo địch từ thị xã bắn vào phía sau đội hình bộ đội ta. Tuy nhiên, vì địch ở trong đồn bị tê liệt không chỉ điểm cho pháo được nên chúng bắn không chính xác. Ta tổ chức lui quân, để lại một số liệt sĩ nhờ nhân dân trong vùng chôn cất. 29 liệt sĩ nằm trong cứ điểm không đưa ra được bị địch dồn vào một đoạn hào rồi lấp đất lên”⁽¹⁾.

Trận đánh cứ điểm Núi Sầm không thành công, lực lượng ta bị thiệt hại nặng nề, riêng Đại đội 1 Tiểu đoàn 375 thương vong mất 2/3 quân số. Tuy ta bị thiệt hại lớn, nhưng các nhà trại của địch tại cứ điểm Núi Sầm đều bị cháy rụi, nhiều công sự sập đổ, 1/3 quân địch trong đồn bị tiêu diệt, số còn lại mất hết tinh thần không còn khả năng chiến đấu. Sau trận Núi Sầm các tiểu đoàn 375 và 365 về đóng quân ở Hòa Quang, Hòa Định, Hòa Hội để củng cố, rút kinh nghiệm, bổ sung quân số chuẩn bị tho các trận chiến đấu mới.

Trận đánh cứ điểm Núi Sầm mặc dù không thành công nhưng nó thể hiện tinh thần đoàn kết, nỗ lực vượt bậc, dũng cảm không ngại hy sinh gian khổ của cán bộ, chiến sĩ 2 tiểu đoàn. Trận đánh cũng góp phần làm cho địch càng thêm hoang mang dao động dẫn tới thất bại hoàn toàn.

Trận đánh cũng thể hiện vai trò vô cùng quan trọng của nhân dân trong tác chiến của bộ đội. Dân rào đường chặn giặc, dân tham gia tải thương, dân lo chôn cất cho liệt sĩ. Những hành động tự nguyện cao đẹp đó của nhân dân Hòa Trị thể hiện tình quân dân cá nước, tinh thần yêu nước, sẵn sàng hy sinh vì thắng lợi cuối cùng, giải phóng quê hương.

Thừa lúc quân địch từ các nơi vừa chạy về thị xã Tuy Hòa chưa kịp củng cố công sự, Đảng ủy, Ban chỉ huy Trung đoàn 803 cùng Ban chỉ huy Tỉnh đội Phú Yên họp quyết định: Khẩn trương tập trung toàn bộ lực lượng, tiến công đồng loạt vào tất cả các mục tiêu quan trọng của địch trong nội thị và ngoại ô thị xã Tuy Hòa. Trước yêu cầu chiến đấu khẩn trương, nhiều đơn vị chỉ được giao nhiệm vụ trên sa bàn và bản đồ, chưa kịp trinh sát thực địa. Nhưng Phú Yên là chiến trường quen thuộc và có bộ đội địa phương và dân quân du kích phối hợp nên tất cả các đơn vị đều quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ được giao.

Đêm 21 tháng 6, trận tiến công lớn nhất, quyết liệt nhất của quân ta vào quân Pháp tại thị xã Tuy Hòa và vùng ven bắt đầu. Đại đội 211 (Tiểu đoàn 365), Tiểu đoàn 39, đội đặc công tỉnh, đội đặc công thuộc Trung đoàn 803, đại đội trợ chiến của trung đoàn cùng Tiểu đoàn 375, Đại đội 377 địa phương tỉnh đồng loạt tiến công địch. Chiến sự diễn ra ác liệt, kéo dài suốt đêm trong một khu vực gần 60km². Lửa từ các kho xăng địch trong thị xã bị đặc công ta đánh cháy bốc cao hàng chục mét. Tiếng nổ từ các kho đạn địch bị phá hủy rung chuyển thị xã. Tại khu vực Màng Màng và khu vực Núi Hùng, Tiểu đoàn 375 đánh thiệt hại nặng một tiểu đoàn địch, phá hủy hơn 100 xe quân sự. Tại trung tâm thị xã đội đặc công tỉnh và đội đặc công khu do đồng chí Đoàn chỉ huy tiêu diệt gần hết Tiểu đoàn khinh quân 717, diệt hơn 200 tên, phá hủy gần 100 xe quân sự, đốt cháy một kho xăng lớn và nhiều kho đạn dự trữ của địch.

Phối hợp với chiến trường đồng bằng, ngày 24 tháng 6 năm 1954, Trung đoàn 96 của Liên khu 5 (mới thành lập) đã xoá sổ binh đoàn 100 khét tiếng của thực dân Pháp trên đường 19, giết và làm bị thương 700 lính Âu - Phi, bắt 1.200 tên, trong đó có tên đại tá Baru cùng toàn bộ Bộ tham mưu, thu 229 xe cơ giới.

⁽¹⁾ Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, ta xây dựng bia tưởng niệm các liệt sĩ hy sinh trong trận núi Sầm. Song bia chỉ nhắc đến liệt sĩ của Tiểu đoàn 365, do không nắm được Đại đội 1 Tiểu đoàn 375 cùng tham gia trận đánh.

[macbupda]

Chiến thắng vang dội của Trung đoàn 96 trên đường 19 là một niềm khích lệ động viên vô cùng lớn lao với quân và dân Phú Yên, đẩy quân địch ở Phú Yên vào tình thế hoang mang dao động cực độ. Nắm bắt được địch có ý đồ rút chạy, sau khi đánh vào thị xã Tuy Hòa, Tiểu đoàn 365 được lệnh vượt sông Ba hành quân cấp tốc vào đèo Cả, sẵn sàng đón đánh địch có thể từ Phú Yên rút chạy về phía nam và cũng có thể từ Nha Trang ra ứng cứu cho Tuy Hòa. Địa đoạn phục kích được Tiểu đoàn 365 chọn là đoạn cua chữ A, ở chân đèo Cả, đường quanh co gấp khúc, nhiều dốc lên xuống khá hiểm trở. Hai bên núi liền kề, vách đứng, vực sâu, đá gộp chồng chất, lực lượng ta dễ tiếp cận, giữ được bí mật có địa hình che đỡ, che khuất, rất thuận lợi cho việc phục kích đánh giao thông.

Khoảng hơn 9 giờ ngày 25 tháng 6 năm 1954, đơn vị đã đến vị trí tập kết. Lúc này có 1 trung đội địch đang cảnh giới trên đường. Các chiến sĩ bí mật nằm im không đánh. Sau khi không phát hiện lực lượng ta, địch bắn 3 phát cối, báo hiệu an toàn cho đoàn xe chuẩn bị qua đèo. Đơn vị nghe tiếng động cơ xe, nhưng vẫn chưa xác định được là xe từ ngoài vào hay trong ra. Chỉ huy ra lệnh sẵn sàng đánh địch. Lúc này ta phát hiện một chiếc xe bọc thép, trên nóc gắn trung liên đang chạy từ Tuy Hòa vào, theo sau là đoàn xe vận tải⁽¹⁾. Đoàn xe đi chậm, có lẽ vừa đi vừa thăm dò. Đợi cho đoàn xe lọt vào trận địa phục kích của ta, Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 365 ra lệnh nổ súng. Các khẩu trung liên của tổ chặn đầu nhả đạn xối xả vào đội hình địch. Cả đoàn xe dồn lại. Ngay lập tức, các trung đội vận động xung phong dùng trung liên và thủ pháo đánh chia cắt đoàn xe địch. Bị đánh bất ngờ, địch bỏ xe tháo chạy ngược trở ra, hoặc chạy xuống bờ suối. Hỏa lực của ta vẫn tiếp tục nhả đạn vào đoàn xe, một số xe bốc cháy. Sau khi hoàn hồn lại, quân địch phối hợp với trung đội cảnh giới từ bờ suối tìm đường đột nhập vào trận địa của ta. Phát hiện được âm mưu của địch, các khẩu trung liên của ta tập trung vào đội hình địch đang tổ chức phản kích. Nhiều tên bị diệt, số còn lại tháo chạy tán loạn. Tiểu đoàn ra lệnh cho một trung đội truy kích tàn quân. Hai trung đội còn lại tràn xuống đường phá xe địch. Cả đoàn xe chở vũ khí (chủ yếu là đạn), đồ hộp, vô tuyến điện. Sau khi thu chiến lợi phẩm (ta chỉ thu vũ khí và đài vô tuyến điện), chiến sĩ ta lần lượt mở nắp ca pô xe, đập lựu đạn thả vào phá hủy.

Sau hơn 2 giờ chiến đấu, ta đã diệt được 79 xe (chỉ có xe đầu chạy thoát), diệt, làm bị thương và bắt làm tù binh 130 tên. Ta thu 1 đại liên, 1 trọng liên 12,7 ly, 5 tiểu liên, 20 súng trường, hàng chục máy vô tuyến điện và rất nhiều đạn dược, phá hủy 1 đại bác 75 ly, giải thoát 98 đồng bào bị chúng bắt theo. Sau trận đánh, Đại đội 211 được tặng thưởng Huân chương Chiến công hạng nhất.

Trên cơ sở nắm chắc cục diện chiến trường, thực hiện nghiêm mệnh lệnh của cấp trên, Tiểu đoàn 365 đã tổ chức cơ động cấp tốc vào đèo Cả sẵn sàng đón đánh địch có thể từ Phú Yên rút chạy về phía nam và cũng có thể từ Nha Trang ra ứng cứu cho Tuy Hòa, theo lệnh của Trung đoàn. Nhờ vậy mà ta có thời cơ tiêu diệt được đoàn xe vận tải của địch.

Đêm 29 tháng 6, ta dùng súng cối pháo kích vào nhiều mục tiêu địch trong thị xã, gây cho chúng nhiều thiệt hại. Tiếp đến đêm 8 tháng 7, các chiến sĩ đặc công lại đánh nổ một kho đạn lớn của địch ở phường 6. Lửa cháy rực trời, nhiều tiếng nổ dữ dội kéo dài từ giữa đêm đến sáng, làm cho binh lính địch trong thị xã càng kinh hồn, khiếp đảm. Lúc này các con đường vận chuyển, tiếp tế cho địch ở thị xã Tuy Hòa đã bị ta cắt đứt hoàn toàn.

Thừa thắng, quân ta siết chặt vòng vây quân địch trong thị xã và khẩn trương chuẩn bị cho trận tiến công, tiêu diệt toàn bộ quân địch trong thị xã, giải phóng hoàn toàn Phú Yên. Đang lúc mọi công tác chuẩn bị sắp hoàn thành thì ngày 20 tháng 7, Hiệp định Giơnevơ được ký kết. Lệnh ngừng bắn được các đơn vị nghiêm chỉnh chấp hành.

⁽¹⁾ Sau 5 tháng mở cuộc hành quân Átlăng ra Phú Yên, quân Pháp bị quân dân Phú Yên đánh cho tan tác. Để tránh nguy cơ bị tiêu diệt, địch tổ chức rút lực lượng và cơ sở vật chất về Nha Trang. Ngày 25 tháng 6 năm 1954, địch huy động 1 đoàn xe vận tải 80 chiếc chở lương thực, thực phẩm, vũ khí, quân trang quân dụng từ Tuy Hòa (nơi đăt trung tâm chỉ huy tiền phương cuộc hành quân Átlăng) về Nha Trang. Bảo vệ cho đoàn xe vận tải có 1 đại đội địch cùng hoả lực mạnh đại liên, trung liên đặt trên xe.

[macbupda]

Chương ba

TẦM VÓC, Ý NGHĨA, NGUYÊN NHÂN THẮNG LỢI
VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CỦA CHIẾN THẮNG ÁTLĂNG

I. CƠN ĐỊA CHẤN ĐỐI VỚI THỰC DÂN PHÁP SAU THẤT BẠI CỦA CUỘC HÀNH QUÂN ÁTLĂNG

Mặc dù Nava cố bao biện rằng: “Cuộc hành quân Átlăng chẳng hề làm tổn hại gì đến các hoạt động trên các chiến trường khác, đặc biệt ở Bắc Bộ, dù đối với Điện Biên Phủ hay đối với đồng bằng”⁽¹⁾, nhưng những gì đã diễn ra lại cho thấy thất bại của Átlăng đã gây nên một “cơn địa chấn” thật sự trên bàn cờ bố trí binh lực, cũng như đối với tinh thần binh lính Pháp và binh lính bản xứ.

Trong cuốn hồi ký “Thời điểm của những sự thật” chính Nava cũng thừa nhận: “Trên các hướng phụ, các cuộc tiến công của Việt Minh thể hiện bằng các hành động nhằm kiềm chế lực lượng mặt đất của chúng ta và thu hút nó ra khỏi Điện Biên Phủ. Họ đã buộc chúng ta phải dành một số đơn vị để giải tỏa các đồn bốt bị bao vây. Ta đã bị giam chân mất một bộ phận lực lượng quan trọng lý ra có thể dùng để mỏ một chiến dịch chi viện cho Điện Biên Phủ”⁽²⁾.

Theo như thừa nhận của phía Pháp thì thời điểm cuối năm 1953, trên địa bàn Liên khu 5 quân Pháp phải chống đỡ với cuộc tiến công của Việt Minh trong những điều kiện rất khó xử. Để đương đầu với cuộc chiến tranh nhân dân ở địa bàn này, ít nhất họ cũng phải có 5 binh đoàn cơ động: một ở Nha Trang, một ở Đà Nẵng và ba binh đoàn cơ động trên Tây Nguyên. Vậy mà để mở cuộc hành quân Átlăng, họ đã phải huy động tới 6 binh đoàn cơ động, trong đó có 4 binh đoàn (10, 100, 41, 42) và 2 tiểu đoàn dù trực tiếp nhảy vào dải đất nhỏ hẹp Phú Yên. Cho dù chất lượng của 6 binh đoàn này “có vấn đề” (theo lời Nava) đi chăng nữa thì đó cũng là con số quá lớn trong khi ở các chiến trường khác vẫn phải có đủ lực lượng cần thiết, nhất là trong thời buổi phải “thắt lưng buộc bụng”, tìm lời giải cho bài toán “tập trung hay phân tán lực lượng”.

Việc huy động tới 22 tiểu đoàn cho cuộc hành quân Átlăng chắc chắn sẽ có ảnh hưởng lớn, gây xáo trộn việc bố trí binh lực của H.Nava trên chiến trường. Chưa kể, cơn địa chấn sau sự phá sản của Aretuy (bước 1 cuộc hành quân Átlăng) còn gây xáo trộn nhiều hơn nữa cả trên bản đồ bố trí binh lực của Bộ chỉ huy quân Pháp và càng làm cho tinh thần của binh lính Pháp và binh lính bản xứ sa sút nghiêm trọng. Việc Nava cho xây dựng gấp rút 2 tập đoàn cứ điểm ở Plei Ku (11 tiểu đoàn) và ở An Khê (3 tiểu đoàn) để “chặn đứng bước tiến của đối phương” chưa thấy phát huy hiệu quả đến đâu nhưng rõ ràng nó đã làm cho cái túi dự bị chiến lược của Nava ở đồng bằng Bắc Bộ bị rút ruột.

Xét một cách toàn cục, việc quân và dân Phú Yên cầm chân được quân Pháp (trong hai tháng đầu tuy chưa có sự phối hợp của bộ đội chủ lực nhưng đã loại khỏi vòng chiến đấu hàng chục nghìn tên địch, giam chân được lực lượng cơ động của địch...) đã góp phần làm phá sản kế hoạch Nava, bảo vệ được một địa bàn chiến lược quan trọng của vùng tự do Liên khu 5.

Mặc dù sau thất bại của Aretuy ở Phú Yên, Bộ chỉ huy quân Pháp cũng chưa chịu từ bỏ Átlăng một cách dễ dàng. Ngày 12 tháng 3 năm 1954, chúng vẫn thực hiện tiếp bước 2 (Acxen) của cuộc hành quân, mở cuộc tiến công đổ bộ lên Quy Nhơn. Tuy nhiên, sau đòn tiến công chiến lược của ta ở bắc Tây Nguyên và ngay sau khi ta nổ súng tiến công cứ điểm Him Lam, mở màn chiến dịch Điện Biên Phủ, ngồi trên máy bay trên đường từ Sài Gòn ra Hà Nội, Tổng chỉ huy Nava buộc phải ra lệnh đình chỉ cuộc hành quân Átlăng - niềm kiêu hãnh và là ảo vọng của Nava đối với vùng tự do Nam - Ngãi - Bình - Phú của ta.

Những ngày cuối tháng 1 đầu tháng 2 năm 1954 khi mà tình hình đang vô cùng rối ren sau những tin từ Hội nghị Béclin, triển vọng họp Hội nghị Giơnevơ bàn về Đông Dương dồn dập dội về những người cầm đầu thực dân Pháp ở Đông Dương, cùng với sự suy sụp trong đội quân bản xứ của Bảo Đại thì lúc này ta chọn những nơi hiểm yếu nhất trong hệ thống chiếm đóng của quân Pháp, bất ngờ ra đòn. Nava phải thừa nhận, phía Pháp chịu những tổn thất nặng nề hơn nhiều so với những năm trước đó. Những đòn tiến công dồn dập của ta ở Tây Bắc, Trung - Hạ - Thượng Lào và cuộc hành quân Átlăng ở vùng duyên hải miền Trung đã hút đi quá nửa khối cơ động chiến lược vừa được tập trung ở đồng bằng Bắc Bộ.

Đánh giá tác động của các cuộc tiến công trước “Điện Biên Phủ” của ta, trong đó có cuộc tiến công làm phá sản kế hoạch Átlăng, Tổng chỉ huy Na va rút ra hai vấn đề mà ông ta cho là hệ trọng nhất:

Một là, bộ đội Việt Minh đã kiềm chế lực lượng mặt đất của Pháp, đã giam chân một bộ phận quan trọng lực lượng bộ binh của Pháp đáng ra có thể dùng để chi viện cho Điện Biên Phủ.

Hai là, bộ đội Việt Minh đã làm suy yếu sức mạnh không quân của Pháp và thu hút nó ra khỏi Điện Biên Phủ.

Lần đầu tiên trên chiến trường Liên khu 5, bộ đội chủ lực ta triển khai tiến công trên nhiều hướng nhằm vào các vị trí chiến lược và cũng là thời điểm mà chiến tranh du kích ở Phú Yên nói riêng, ở vùng tự do Nam - Ngãi - Bình - Phú nói chung phát triển tới đỉnh cao, hỗ trợ đắc lực cho các đòn tiến công phía trước.

Hai vấn đề trên chính là hai bất ngờ lớn đối với Tổng chỉ huy Nava cũng như Bộ chỉ huy quân Pháp. Nava thừa nhận rằng ngay từ cuối năm 1953, ông ta đã phát hiện ra những triệu chứng cho thấy Liên khu 5 đang chuẩn bị tiến công, có nhiều khả năng sẽ đánh lên Tây Nguyên; song ông ta không ngờ đối phương lại dám đưa toàn bộ quân chủ lực lên Tây Nguyên, giao lại vùng duyên hải miền Trung cho lực lượng vũ trang các địa phương tự lo liệu. Điều làm cho Nava và Bộ chỉ huy cuộc hành quân Átlăng bất ngờ nhất chính là khả năng kìm chân các binh đoàn cơ động (GM) tinh nhuệ của Pháp mà quân và dân Phú Yên thể hiện ngay từ ngày đầu quân Pháp đặt chân lên Tuy Hoà và kéo dài liên tục sau đó. Chính điều này đã ngăn chặn không cho quân Pháp mở rộng phạm vi chiếm đóng và dẫn đến sự thảm bại của bước 1, rồi tiếp đó là bước 2 của cuộc hành quân Átlăng đầy tham vọng. Mặc dù sau khi hàng loạt vị trí phòng thủ ở Phú Yên bị đổ, Đờ Bôpho, chỉ huy cuộc hành quân, đã phải tức tốc điều GM 41 từ Bình Định vào cứu nguy nhưng cũng không cứu vãn được tình thế.

Thắng lợi to lớn của quân và dân Phú Yên không chỉ làm phá sản bước khỏi đầu của cuộc hành quân Átlăng (cũng là bước khởi đầu của kế hoạch Nava), không chỉ thu hút, kìm chân quân địch giữ vững được địa bàn, tiêu diệt nhiều sinh lực địch mà còn góp phần làm thay đổi tương quan thế và lực giữa ta và địch, dẫn đến làm thay đổi cục diện chiến trường Khu 5 và góp phần làm thay đổi cục diện chiến trường cả nước theo hướng có lợi cho ta

⁽¹⁾ H. Na-va, Thời điểm của những sự thật, Sđd, tr.198.
⁽²⁾ H. Na-va, Thời điểm của những sự thật, Sđd, tr.198.

[macbupda]

II. NGUYÊN NHÂN THẮNG LỢI
VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM

Khi nhìn nhận đánh giá thắng lợi của quân và dân Phú Yên trong việc đánh bại cuộc hành quân Átlăng cần gắn với các chiến thắng của quân và dân các địa phương trong Liên khu 5. Việc Bộ Tư lệnh Liên khu 5 kiên quyết, chủ động mở cuộc tiến công ở bắc Tây Nguyên đã thu hút một lực lượng địch đang tham gia cuộc hành quân Átlăng, góp phần giảm áp lực ở vùng duyên hải Bình - Phú. Mặt khác, cuộc chiến đấu kiên cường của quân và dân Phú Yên cầm chân quân địch, tiêu hao, tiêu diệt sinh lực của chúng đã không cho phép Bộ chỉ huy quân Pháp huy động binh lực lớn để đối phó với cuộc tiến công của ta ở bắc Tây Nguyên. Có thể nói, quân và dân Phú Yên đã góp phần quan trọng cùng quân dân trong Liên khu làm nên chiến thắng trong chiến dịch tiến công bắc Tây Nguyên, đồng thời đánh bại cuộc hành quân Átlăng. Chiến thắng Átlăng cùng với chiến thắng bắc Tây Nguyên đã góp phần làm phá sản kế hoạch Nava, nỗ lực chiến tranh cao nhất của thực dân Pháp với sự viện trợ lớn của Mỹ hòng xoay chuyển tình thế từ bại thành thắng trong cuộc chiến tranh Đông Dương.

Như vậy chiến thắng của quân và dân Phú Yên cùng với thắng lợi của đòn tiến công chiến lược ở bắc Tây Nguyên đã kìm chân và tiêu hao một lực lượng lớn binh lực địch; quan trọng hơn là đã thu hút tới hơn 20 tiểu đoàn địch vào chiến trường này, buộc địch phải phân tán khối cơ động chiến lược của chúng, tạo điều kiện thuận lợi cho mặt trận chính - mặt trận Điện Biên Phủ giành thắng lợi.

Phát động được toàn dân cầm vũ khí, toàn dân tham gia kháng chiến, đặc biệt là trong quá trình chiến đấu đánh bại cuộc hành quân Átlăng là thành công, là bài học nổi bật trong tổ chức chỉ đạo chiến tranh của Đảng bộ và quân dân Phú Yên.

Đảng bộ, quân dân Phú Yên luôn xác định rõ cuộc kháng chiến của địa phương mình nằm trong thế chiến lược chung của cuộc chiến tranh nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng, được Liên khu ủy và Bộ Tư lệnh Liên khu chỉ đạo chặt chẽ, hết sức tạo điều kiện, được các hoạt động của bộ đội chủ lực và hoạt động kháng chiến của các địa phương bạn hỗ trợ. Về phía mình, mỗi chiến công của Đảng bộ, quân dân trong tỉnh cũng sẽ góp phần làm nên chiến công chung của Đảng bộ và quân dân liên khu, của quân và dân cả nước.

Chính trong điều kiện đó, cuộc kháng chiến của Phú Yên, trong đó có trận chống càn Átlăng đã không ngừng phát triển và giành thắng lợi to lớn.
Chính lòng yêu nước của nhân dân được khơi dậy, được phát động, được tổ chức rất tốt ở Phú Yên đã tạo nên chỗ dựa vững chắc, đã giúp cho Phú Yên có những đóng góp xứng đáng sức người, sức của cho sự nghiệp kháng chiến của quân và dân liên khu.

Trong 9 năm kháng chiến nói chung, trong chiến dịch Átlăng nói riêng, dưới sự lãnh đạo của Đảng, quân dân Phú Yên đã sớm hiểu rõ được kẻ thù tàn bạo. Và trong mỗi người dân đã sớm nảy sinh lòng căm thù mà chỉ có chiến đấu và chiến thắng mới thỏa mãn được. Trong 9 năm kháng chiến và trong cuộc chống càn Átlăng đáng ghi nhớ ấy, tinh thần quyết chiến quyết thắng của quân và dân Phú Yên đã biểu lộ với tất cả sự rộng lớn của nó. Hiện giờ dù đã được lãnh đạo các cấp hết sức quan tâm, dù các cơ quan chức năng đã có nhiều cố gắng nhưng chúng ta cũng mới chỉ ghi chép lại được một số ít sự việc. Chúng ta còn chưa biết hết những chiến công cụ thể của hàng nghìn anh hùng vô danh và vô số trận đánh ở các xóm làng.

Đó là tinh thần yêu nước nồng nàn, là chủ nghĩa anh hùng tập thể. Bởi vì không chỉ có những con người riêng lẻ lập nên chiến công, cũng không phải là hàng trăm người mà là tất cả các lực lượng, các đoàn thể, các cơ quan Dân, Chính, Đảng, toàn thể nhân dân trong tỉnh cùng đánh giặc. Thêm nữa chiến công sau lại oanh liệt hơn chiến công trước. Cuộc chiến tranh do toàn dân tiến hành và chủ nghĩa anh hùng tập thể là nét đặc trưng quan trọng nhất của chiến thắng Átlăng và của cuộc kháng chiến trên địa bàn này.

Ngay từ khi mới bước vào kháng chiến, nhận thức rõ vị trí và tầm quan trọng có ý nghĩa chiến lược của địa bàn không chỉ đối với địa phương, không chỉ đối với vùng tự do Nam - Ngãi - Bình - Phú mà còn đối với cực Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, Tỉnh ủy Phú Yên đã sớm phát động phong trào xây dựng làng chiến đấu, tạo nên thế trận cho cuộc chiến tranh nhân dân toàn dân, toàn diện. Các làng chiến đấu ở Phú Yên đều được xây dựng công phu và khá kiên cố. Sau này từ thực tiễn của những trận chống địch càn quét, bắn phá, tập kích, biệt kích, làng kháng chiến ở Phú Yên ngày càng hoàn thiện hơn, phù hợp với thực tiễn chiến đấu hơn. Các loại hầm hố công sự, nhất là hầm bí mật được cấu trúc tinh vi và nhiều loại hơn. Chông, mìn, lựu đạn và các loại vũ khí tự tạo khác cũng dần được cải tiến, ngày càng phong phú hơn về loại hình và cách đánh, thực sự là nỗi kinh hoàng đối với giặc.

Nhìn chung, các làng chiến đấu ở Phú Yên ngay từ những ngày đầu đối phó với các trận càn quét, biệt kích, tập kích của địch cũng như trong trận chống càn Átlăng đã phát huy được hiệu quả chiến đấu và tác dụng thiết thực của nó, tạo nên thế trận vững chắc cho cuộc chiến tranh nhân dân toàn dân, toàn diện trên địa bàn. Khi bị kẻ thù tiến công, cướp phá, mỗi làng chiến đấu thực sự trở thành một cụm điểm tựa, một pháo đài ngăn chặn giặc, góp phần làm phá sản chiến lược “đánh nhanh, thắng nhanh” của giặc Pháp, buộc chúng phải căng quân ra khắp nơi để đối phó trong nỗi hốt hoảng, lo âu thường xuyên.

[macbupda]

Thực tiễn ở Phú Yên trong 9 năm kháng chiến, đặc biệt là trong chiến đấu đánh bại cuộc hành quân Átlăng đã chỉ rõ: để phát huy được ưu thế và hiệu quả của làng chiến đấu cần có sự phối hợp chiến đấu chặt chẽ giữa bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích, giữa làng nọ với làng kia, tạo nên thế trận liên hoàn, liên thôn, liên xã, liên huyện và toàn tỉnh. Trong thế trận đó, các làng chiến đấu hoàn toàn có thể đứng vững và đánh bại mọi cuộc tiến công của giặc, dù chúng có đông quân thiện chiến và nhiều bom đạn đến đâu cũng phải chịu thất bại trước thế trận đó.

Trong thế trận của cuộc chiến tranh nhân dân ở cơ sở, lực lượng vũ trang địa phương luôn giữ vai trò nòng cốt. Nhận thức rõ điều đó, cấp ủy và Đảng bộ Phú Yên hết sức chăm lo xây dựng bộ đội địa phương và dân quân du kích.

Một kinh nghiệm lớn trong xây dựng lực lượng vũ trang địa phương của Đảng bộ là phải trên cơ sở xây dựng lực lượng chính trị vững chắc mà xây dựng lực lượng vũ trang; phải tiến hành xây dựng lực lượng phù hợp với tính chất và yêu cầu của chiến trường; phải xây dựng được mối quan hệ gắn bó giữa bộ đội địa phương và dân quân du kích, giữa quân với dân. Trong quá trình chỉ đạo kháng chiến, Đảng bộ đã khẳng định và coi đó là những kinh nghiệm quý báu, đặc biệt là trong bối cảnh Phú Yên là vùng tự do nhưng phải liên tục chiến đấu chống lại các cuộc hành quân càn quét, đánh phá của địch.

Chính vì vậy, dân quân du kích ngày càng được Tỉnh ủy và cấp ủy Đảng các cấp chăm lo xây dựng, củng cố kiện toàn về mọi mặt, do chi bộ Đảng các xã trực tiếp lãnh đạo, chỉ huy. Việc xây dựng dân quân du kích luôn gắn bó chặt chẽ với cơ sở chính trị. Nơi nào có cơ sở chính trị mạnh, có các đoàn thể quần chúng mạnh thì dân quân du kích ở đó mạnh và chiến đấu tốt.

Trong tổ chức và xây dựng các lực lượng vũ trang địa phương, cấp ủy Đảng phải là người chủ trì lãnh đạo thống nhất các lực lượng, có cơ quan quân sự làm tham mưu. Các ban chỉ huy Tỉnh đội, Huyện đội, Xã đội qua nghiên cứu tình hình mọi mặt về địch, về khả năng của địa phương trong từng thời gian mà đề xuất với cấp ủy phương hướng tổ chức xây dựng lực lượng và tổ chức các hoạt động kháng chiến phù hợp, hiệu quả.

Để bộ đội địa phương và dân quân du kích có thể hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của mình, Đảng bộ Phú Yên luôn chăm lo, tăng cường giáo dục chính trị, nâng cao chất lượng về mọi mặt cho các lực lượng vũ trang. Tỉnh ủy thường xuyên gắn việc nâng cao chất lượng chính trị cho bộ đội và du kích với nhiệm vụ trọng tâm của Đảng bộ trong từng thời kỳ. Nâng cao chất lượng cho bộ đội và du kích còn có ý nghĩa tạo cho bộ đội địa phương, dân quân du kích không chỉ có khả năng tác chiến độc lập, mà còn hết lòng, hết sức đoàn kết hiệp đồng, hỗ trợ cho nhau đánh giặc, tạo điều kiện cho nhau lập chiến công. Không chỉ đánh giỏi mà còn phải giỏi làm công tác xây dựng cơ sở, vận động quần chúng.

Do hoàn cảnh chiến đấu phức tạp và ác liệt, bên cạnh thắng lợi, thành công công tác lãnh đạo của các cấp ủy khó tránh khỏi thiếu sót thậm chí sai lầm vấp váp. Kinh nghiệm ở Phú Yên trong chiến đấu đánh bại cuộc hành quân Átlăng của địch là Đảng bộ luôn luôn nắm chắc và chỉ đạo sát sao lực lượng vũ trang, khi thắng lợi không chủ quan thỏa mãn, khi vấp váp nhanh chóng tìm ra nguyên nhân và tập trung sức khắc phục để đưa sự nghiệp kháng chiến trên địa bàn ngày càng phát triển.

Trong hoàn cảnh khắc nghiệt của chiến tranh, nội tâm của mỗi con người thường bị giằng xé giữa sự sống và cái chết, giữa lòng kiên trung bất khuất và sự cầu an dao động, giữa sự hèn nhát và chủ nghĩa anh hùng. Trong bối cảnh ấy, sự lãnh đạo của Đảng, trực tiếp là tổ chức cơ sở Đảng đóng vai trò quyết định. Mỗi chủ trương cụ thể của Khu ủy, Tỉnh ủy gắn liền với xương máu của nhân dân càng làm nổi bật trách nhiệm cao cả của những người cộng sản trong việc tổ chức cuộc kháng chiến ở mỗi xóm làng.

Trong những năm Đảng rút vào bí mật cũng như khi đã ra công khai⁽¹⁾, Đảng vẫn là người lãnh đạo và tổ chức cuộc kháng chiến của toàn dân tộc. Người đảng viên có lúc mang những tên gọi “Người của đoàn thể”, “Người của Hội”, “Cán bộ Việt Minh”, song nhân dân Phú Yên vẫn hiểu ngay đó là những đảng viên cộng sản, và họ được nhân dân hết lòng đùm bọc, che chở, kính trọng sâu sắc.

Lịch sử cuộc kháng chiến của quân và dân Phú Yên, đặc biệt là trong trận chống càn Átlăng đã góp phần làm cho vai trò những người đảng viên cộng sản càng được nâng cao. Trong suốt 9 năm kháng chiến và trong quá trình chiến đấu đánh bại cuộc hành quân Átlăng, các đảng viên luôn là những người tiêu biểu cho trí tuệ, danh dự, lòng quả cảm, ý chí quyết chiến quyết thắng và sự kiên cường bất khuất của quân dân Phú Yên. Chính nhờ tổ chức Đảng, cơ sở Đảng bám rễ chắc chắn trong quần chúng đã tạo nên sự gắn bo máu thịt giữa Đảng với dân, giữa dân với Đảng trên mảnh đất này trong những ngày gian khổ và ác liệt.

⁽¹⁾ Sau Đại hội lần thứ 2 (tháng 2-1952) Đảng ta ra công khai, lấy tên là Đảng Lao động Việt Nam.