THAY LỜI KẾT
Căn cứ vào các chỉ thị, nghị quyết của Trung ương Đảng, của Xứ ủy Nam Bộ, sau khi đột nhập vào thành phố Sài Gòn - Chợ Lớn trực tiếp nghiên cứu nắm vững tình hình địch, ta trong thành phố, nhất là được hiểu thêm tinh thần bất khất kiên cường của người dân Sài Gòn - Chợ Lớn, đồng chí Nguyễn Bình - Khu trưởng Khu 7, với kinh nghiệm chỉ huy chiến khu Trần Hưng Đạo ("Đệ Tứ chiến khu") chủ trương chỉnh đốn lại các tổ chức vũ trang, bán vũ trang tự lập đang chiến đấu trong thành phố và đã quyết định thành lập một lực lượng vũ trang hoạt động ngay trong thành phố đang bị địch tạm chiêm. Đó là lực lượng Tự vệ Thành Sài Gòn - Chợ Lớn.
Tự vệ Thành là một lực lượng vũ trang được tổ chức và hoạt động ngay trong lòng thành phố. Cán bộ chỉ huy được chọn trong số cán bộ, chiến sĩ Giải phóng quân khu 7, học viên Trường quân chính khu 7, một số ít cán bộ quân chính Nam Tiến ít nhiều đã trải qua chiến đấu vũ trang, được bồi dưỡng về chính trị cơ bản, học tập năm bước công tác cách mạng, theo chương trình huấn luyện của Mặt trận Việt Minh, được huấn luyện về quân sự, về chiến thuật du kích, tổ chức và hoạt động bí mật trong thành phố bị địch tạm chiếm.
Chiến sỹ Tự vệ Thành dù là Bắc, Trung, Nam Bộ đều là người từ thành phố Sài Gòn - Chợ Lớn ra đi kháng chiến, họ thông thuộc thành phố, có gia quyến, bạn bè, thân quen ở đó. Ưu thế của lực lượng này làm nhiệm vụ trong thành phố là có điều kiện thuận lợi trong việc ăn, ở, sinh hoạt bình thường và tìm việc làm để che giấu mình. Bối cảnh chính trị, xã hội lúc đó cũng có những nét mới. Khi địch chiếm đóng thành phố, một số nhân dân đi sơ tán, không cộng tác với địch, nay gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống, phải lần luợt trở về nơi ở cũ. Kẻ địch cũng ra sức tuyên truyền, lôi kéo dân chúng trở về để giành dân vừa giảm thế cô lập, vừa giảm uy tín lực lượng kháng chiến, nên việc kiểm soát cũng có phần nới lỏng. Mặt khác, nhân việc thi hành Hiệp định sơ bộ (6-3-1946), ta chọn lực lượng đưa vào thành hoạt động, thực hiện chỉ thị của Trung ương: "Miền Nam phải nhân cơ hội này khôi phục và đẩy mạnh hoạt động của các tổ chức cách mạng và chính quyền cơ sở ở các vùng bị địch tạm chiếm đóng".
Với phương châm chỉ đạo: dựa vào người thân quen để có chỗ ở và phát triển tổ chức, tìm việc làm, tiến lên tuyên truyền, giác ngộ những người trong gia đình, thân thuộc bạn bè, người cùng khu cư trú đưa vào tổ chức, các đơn vị Tự vệ Thành đã phát triển vững chắc và hoạt động có hiệu quả.
Lợi dụng từng thời điểm địch cần tuyển người làm từ công chức, nhân viên chuyên môn kỹ thuật đến lao động chân tay, các đơn vị đã đưa nhiều anh chị em ta vào "trong lòng" kẻ địch, vừa tạo công ăn việc làm, vừa có dịp trực tiếp điều tra nắm tình hình địch, đồng thời có điều kiện tuyên truyền, giác ngộ những người khác đang làm cho địch. Đối với nhân dân đang phải sống và phải có quan hệ với địch trong thành phố bị tạm chiếm, sau khi điều tra nắm vững được những người tốt, có cảm tình ủng hộ cách mọng, dám hoạt động chống địch, anh chỉ em đã thực hiện phương án "kéo ra" giác ngộ họ, khi đủ tiêu chuẩn quy định thì đưa vào tổ chức, giao công việc, xóa bỏ những mặc cảm "cộng tác” với kẻ thù, những thành viên sau khi được giác ngộ trở về với hàng ngũ cách mạng đã tích cực hoạt động, trực tiếp chiến đấu và lập nhiều chiến công.
Bằng phương thức "đưa người vào" và "kéo người ra” đã làm cho tổ chức Tự vệ Thành phát triển vững chắc, năm bước công tác của chương trình huấn luyện Việt Minh đã phát huy tác dụng. Với đặc thù hoạt động ngay trong lòng địch, việc điều tra, lập kế hoạch đánh địch, dù với mục tiêu diệt những tên cầm đầu, chỉ huy quan trọng của địch, tiêu diệt những tên tay sai ác ôn, hay đốt phá các hoại kho quân nhu, vũ khí, xăng dầu cho đến nắm tình hình địch, ta đều đạt hiệu quả cao. Nếu từ xa đột nhập vào điều tra thì thời gian có hạn, địch bố phòng cẩn mật, công tác điều tra khó đạt mức chính xác; nếu phải qua cơ sở trung gian mà người đó chưa được huấn luyện theo yêu cầu đánh địch thì cũng khó cung cấp những thông tin cần thiết để chỉ huy hạ quyết tâm một cách vững chắc, nên có tâm lý "ít nhiều phải mạo hiểm phiêu lưu". Bằng những hoạt động cụ thể, sâu sát, Tự vệ Thành đã phần nào hạn chế được những yếu tố trên.
Bảo vệ nhân dân, bảo vệ chính quyền và đoàn thể, sống cùng nhân dân, dựa vào dân là nhiệm vụ, là khẩu hiệu hành động chỉ đạo mọi suy nghĩ hành động và cách sống hàng ngày của lực lượng Tự vệ Thành. Điều này đã tạo ra sự gắn bố, thân tình, giúp ích rất nhiều cho công tác chung và đời sống của anh chị em. Việc tuyên truyền vận động nhân dân thực hiện nhiệm vụ và khẩu hiệu nói trên được anh chị em sử dụng đầu tiên đối với những người thân trong gia đình, họ hàng, thân quen... Họ cùng chung sống trong khu vực nên dễ dàng nhận ra người có cảm tình với cách mạng, người xấu, người là tay sai của địch; hàng ngày họ có nhiều cơ hội tiếp xúc với nhau mà không phải bố trí thời gian, tình thế gặp gỡ. Tự vệ Thành tổ chức được nhiều tuyên truyền viên, hợp giới, hợp tuổi nên đạt nhiều kết quả mà không để lộ tổ chức. Nếu từ nơi khác đến tuyên truyền theo kiểu tuyên truyền xung phong rồi nhanh chóng rút thì khó có kết quả sâu rộng và liên tục như vậy. Đó là thế mạnh của lực lượng tại chỗ.
Phương thức đánh địch theo chiến thuật đột kích kiểu đặc công biệt động, kết hợp nội công với ngoại kích, coi trọng yếu tố bí mật bất ngờ, đánh thật sâu, thật hiểm, thật trúng bằng lực lượng rất nhỏ, hai, ba người, thậm chí chỉ một người rồi rút nhanh, đạt hiệu quả cao mà địch lại khó bề phát hiện
1 (Tạp chí quân sự Guerilla (Du kích) của thực dân Pháp đã mô tả các hoạt động vũ trang của ta ở nội thành: "Họ mặc thường phục, trang bị súng ngắn, dao găm, thoắt ẩn thoắt hiện, bất ngờ như chớp giật, tấn công vào câu lạc bộ sĩ quan không quân Pháp, đánh vào nơi hội họp, vui chơi giải trí nơi làm việc của quân đội Pháp rồi tan biến như sương mù và không dấu vết").
Tự vệ Thành đã thực hiện lơi dạy của Bác Hồ về cách đánh phải "Lai vô ảnh, khứ vô tung" và đã hiểu sâu sắc muốn "Lai vô ảnh, khứ vô tung" thì phải đánh nhanh, đánh ngay ở những nơi mình thông thạo nhất, có quần chúng ủng hộ cản địch truy đuổi, xóa dấu vết mình còn để lại và có nhiều cơ sở che dấu nuôi dưỡng và chăm sóc khi mình bị thương, giữ liên lạc với tổ chức.
Tự vệ Thành thực chất là một lực lượng vũ trang hoạt động theo kiểu biệt động. Do quán triệt đường lối, chủ trương của Đảng, chính quyền, Mặt trận Việt Minh từ Trung ương, Xứ ủy, Khu ủy, đến Thành ủy Sài Gòn - Chợ Lớn, Tự vệ Thành luôn phát triển về tổ chức và đánh địch, được nhân dân tin yêu. Điều có ý nghĩa thực tiễn sâu xa hơn là tên gọi Tự vệ Thành chỉ tồn tại trong hai năm tám tháng, thời gian đầu của cuộc kháng chiến, sau đó chuyển sang các hình thức tổ chức và tên gọi khác phù hợp với tình hình mới, nhưng cán bộ, chiến sĩ Tự vệ Thành luôn luôn được coi là một trong các lực lượng nòng cốt, nêu cao lòng trung thành tuyệt đối với Tổ quốc và bản lĩnh chiến đấu đánh địch bảo vệ nhân dân. Tinh thần cảm tử, mô hình tổ chức và phương thức tác chiến, tổ chức quần chúng cách mạng ngay trong lòng địch đã đóng góp những kinh nghiệm quý báu, thiết thực đối với cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, chống đế quốc Mỹ, góp phần tổng kết thành các phương châm chiến lược "ba chân, hai mũi", "xây dựng căn cứ lõm" trong các vùng địch tạm chiếm, làm cho cuộc chiến tranh nhân dân của Việt Nam càng thêm độc đáo và phong phú.
Hoạt động của Tự vệ Thành phối hợp cùng các lực lượng vũ trang bạn đã tiêu hao, tiêu diệt lực lượng địch, nhất là diệt một số tên đầu sỏ, làm cho địch hoang mang, khiếp sợ. Ta còn kết hợp phá hoại nhiều cơ sở vật chất, kỹ thuật của địch như đốt phá các kho bom đạn, xăng dầu, kho hậu cần..., đặc biệt là lấy súng đạn của địch trang bị cho ta ở ngay trong thành phố và còn đưa ra căn cứ, góp phần xây dựng được một tiểu đoàn chủ lực - tiểu đoàn Hoàng Văn Thụ.
Phương thức hoạt động của Tự vệ Thành mang tính chất biệt động, từ điều tra nghiên cứu, bám thời cơ, tạo thuận lợi, có điều kiện là tiến công địch. Những hoạt động có ý nghĩa chính trị luôn luôn tranh thủ sự chỉ đạo của trên, và được trên hỗ trợ, tổ chức chỉ huy nên đạt hiệu quả cao như các trận đánh rạp Ma-giét-tích, cuộc phá trại giam Thủ Đức... Trong những đợt hoạt động thống nhất dưới sự chỉ đạo của Ban chỉ huy quân sự Thành, Tự vệ Thành đã tham gia tích cực cùng các đơn vị bạn trong thành phố, kết hợp với các lực lượng tập trung ở ven đô, kể cả thống nhất với các trung đoàn chủ lực như trung đoàn Phạm Hồng Thái, trung đoàn 306, 308, 302 thành một mặt trận có hiệp đồng về mục đích, chỉ huy, mục tiêu, địa bàn và thời gian, tạo nên một bức tranh toàn cảnh hoạt động của các lực lượng vũ trang thành phố Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định, đạt được hiệu quả và đã góp phần vào kho tàng kinh nghiệm về chiến, kỹ thuật đánh địch trong thành phố của các lực lượng vũ trang cách mạng trong nhũng năm đầu chông thực dân Pháp.
Năm tháng qua đi, nhiều sự kiện đã và đang lùi về dĩ vãng, song những tháng năm chiến đấu hào hùng với những gương chiến đấu hy sinh anh dũng của Tự vệ Thành Sài Gòn - Chợ Lớn trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược mãi mãi là những dấu son đáng tự hào của lịch sử đấu tranh anh dũng của quân và dân thành phố mang tên Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại.
Lịch sử là một dòng chảy liên tục. Càng tự hào với quá khứ, trân trọng công sức, máu xương của những cán bộ chiến sỹ Tự vệ Thành đã góp phần viết nên "màn dạo dầu" của cuộc kháng chiến "Ba nghìn ngày không nghỉ", những chiến sĩ Tự vệ Thành còn sống, dù ở cương vị công tác nào, dù ở độ tuổi nào đều vững tin vào hiện tại và tương lai của một nước Việt Nam hòa bình, độc lập, thịnh vượng.