Đường hầm Ôđetxa

[Giangtvx]

       

38

        Đúng lúc ấy, nhiều người vác vào khe hầm những thùng gỗ, va-li, thúng, gói lớn, gói nhỏ, thùng tô-nô, vũ khí, một cái hòm v.v..., họ để tạm tất cả những thứ đó dọc các tường của cái hang đầu tiên với ý định sau đó chuyển vào những hang xa hơn... Đúng lúc ấy, những chiến sĩ thuộc sở chỉ huy nhanh gọn khuân ra khỏi hang những dụng cụ của Ban tham mưu, họ cuộn dây, tháo khỏi tường những hộp điện thoại bằng da móc ở những cái cọc. Người đi, kẻ ở. Chẳng khác gì một cuộc đổi gác.

        Sau cùng, toàn bộ đồ lề của Ban tham mưu đã được dọn đi. Chỉ còn lại một bóng điện nhỏ giữa hang, trên chỗ trước đây có cái bàn của viên thiếu tá. Một người liên lạc hiện ra, bắt đầu tháo sợi dây điện trong suốt.

        — Các đồng .chí có thể để lại điện cho chúng tôi được không ? — Secnôivanenkô hỏi.

        — Đồ quân dụng.—Viên thiếu tá nhún vai nhận xét. Anh đã mặc áo choàng, nai nịt đầy đủ, chiếc mũ cát- két lưỡi trai thẳng đứng, in bóng thành một đường thẳng phía trên mặt, cái bóng giống như chiếc mặt nạ đen. Cánh tay bị thương phải khó nhọc lắm mới xỏ vào được tay áo choàng để áp trước ngực và về mặt nào đó, nó tô đậm sự nghiêm túc và tầm quan trọng của cái giờ phút đang bắt đầu.

        — Dù sao các anh cũng có thể để lại cho chúng tôi một chút ánh sáng chứ. Các anh thì thiếu gì, mà chúng tỏi lại rất cần — Secnôivanenkô nói.

        — Chúng tôi được lệnh phải mang đi tất cả, tất cả, cho đến sợi dây cuối cùng — Nói những tiếng ấy viên thiếu tá càng trở nên nghiêm nghị. Một vết nhăn có cái vẻ cương quyết không gì lay chuyển nổi vắt ngang phía trên cặp lông mày.

        — Đồng chí nói đúng — Secnôivanenkô trầm ngâm nói. Ông hiểu rõ đây không phải chuyện cái bình điện hay cái bóng đèn mà là một vấn đề nguyên tắc. Ta rút khỏi thành phố theo lệnh bộ chỉ huy chứ không phải vì quân địch đã đánh thắng. Đối với mỗi cán bộ, mỗi chiến sĩ, việc rút quân hoàn toàn, không thiệt một người, không để lại dù một cái đanh nhỏ của Nhà nước, là một vấn đề danh dự.

        — Nhưng tôi nghĩ thế nào các đồng chí chả có ánh sáng? — Viên thiếu tá vừa hỏi vừa bắt tay Secnôivanenkô bằng bàn tay trái của anh, — đồng chí nhớ cho rằng ở đây mà thiếu ánh sáng là chết đấy.

        — Ở trên kia, người ta soi sáng cho tôi rồi, —Seenô- ivánenkô có pha chút châm biếm. — Chúng tôi có ánh sảng.

        Và như để xác nhận lời ông nói, ở chỗ trước kia là cái bóng điện, nay xuất hiện một chiếc đèn bão đã châm lửa và treo lên, do Liônia Ximban mang đến.

        — Một kỳ công của thế kỷ mười chín, một thành tựu kỹ thuật tuyệt vời gần đến mức quái dị, người bạn trung thành của thủy thủ và những hoạt động bí mật. —  ông vừa nói vừa vặn thấp cái bấc xuống.

        Lúc này, ngoài bộ phận của Secnôivanenkô, trong hang chỉ còn viên thiếu tá.

        — Thôi. Chúng tôi xin từ biệt.

        — Cũng đành vậy — Secnôivanenkô mỉm cười.

        — Thế thì...

        Viên thiếu tá ngần ngừ một chút, không biết phải làm gì bây giờ. Anh nhìn đồng hồ, đi một bước về phía cửa hang rồi bất thình lình quay lại, đến bên Secnôivanenkô và bỏ mũ cát-két ra. Hai người ôm hôn nhau ba lần. Sau đó viên thiếu tá đầu trần ôm hôn những người có mặt, mỗi người ba lần. Đến lượt Raitxa Kôletnisuc và Liđia Anghêliđi thì viên thiếu tá hơi ngượng, định hôn tay họ. Nhưng Raitxa Lvôpna, với vẻ bẽn lẽn hơi quê mùa, giật bàn tay to của mình lại, rồi ôm anh hôn ba lần lên bộ ria nhọn hoắt. Liđia Ivanôpna cũng cương quyết ôm hôn anh ba lần, mặc dù khi đó mặt chị nóng bỏng lên.

        Viên thiếu tá đội mũ và lần cuối cùng, đưa tay lên vành mũ. Thế là anh đi khuất. Ở chỗ khe nứt anh lách ra, một lát sau, những hòn đá nhỏ vẫn còn lăn và những suối bụi khô vẫn chảy xuống. Cuối cùng, hoàn toàn yên lặng. Mọi người cứ ngồi ngây ra ở ngay chỗ viên thiếu tá từ biệt họ.

        Người đầu tiên đứng dậy là Xviatôxlap. Từ lúc nãy, anh đã có vẻ băn khoăn như có điều gì muốn hỏi người chỉ huy của mình, nhưng vì chưa có dịp thuận tiện nên đành yên lặng theo cách xử sự của một chiến sĩ có kỷ luật. Anh đi đi lại lại trước mặt Secnôivanenkô, khi xách cái thùng khi xách cái túi, có lúc anh đã dừng lại và nhìn vào mặt ông để ông chú ý. Nhưng Secnôivanenkô đang mải miết với việc xếp đặt địa điểm và giải những con tính ông ghi với mẩu bút chì nhỏ trên sổ tay nên không đế ý đến anh. Giờ là lúc quyết định phải nắm vững tình hình ngay, không được chậm trễ. Hoặc ở. Hoặc đi. Nếu phải đi, thì càng sớm càng tốt; bộ đội đã lên tàu vận tải cả rồi, và chính lúc này, những đơn vị bộ đội cuối cùng và đội hậu vệ đang bí mật rút khỏi chiến hào.

        — Đồng chí bí thư, — Xviatôxlap nói bằng giọng quả quyết — Cho phép tôi hỏi đồng chí.

[Giangtvx]

        Lúc ấy Secnỏivanenkô mới nhớ đến người lái xe của mình. Xviatôxlap đứng nghiêm trước mặt ông, bụng thót lại, nét mặt căng thẳng, đôi mắt long lanh. Cái bóng mắt cáo của ngọn đèn bão lướt trên tấm thân thon thon của anh. Cả người anh hơi chúi về phía trước như sẵn sàng bay vụt lên theo hiệu lệnh đầu tiên của người chỉ huy. Secnôivanenkô hiểu ngay tâm trạng chàng trai đã trở nên rất đáng mến, và rất thân thiết nữa, đối với ông trong thời gian gần đây. Vấn đề của Xviatôxlap ông coi là đã được giải quyết, ông đã quá quen thuộc với cách giải quyết ấy nên quên cả nói với Xviatôxlap. Ông cho rằng chuyện ấy tất nhiên phải như vậy. Thế mà Xviatôxlap đang đứng kia, đọi ông nói lên quyết định của ông.

        — Tôi chưa nói gì với cậu à? Lạ nhỉ. Tôi quên khuấy mất đi đấy. Thế thì... tôi rút cậu ra khỏi bộ đội đấy. Cậu ở lại với tôi, bằng lòng chứ?

        Xviatôxlap hít mạnh một hơi. Ngực anh phòng lên. Đôi mắt long lanh. Anh định trả lời thật bình tĩnh nhưng lai nói ngắc ngứ như một chú bé.

        — À ra thế! — Anh nói giọng hơi khàn khàn, rồi lấy lại hơi — Đòng chí bí thư, đồng chí hãy tin rằng... tôi sẽ xứng đáng...

        — Thôi được, đừng bốc — Secnôivanenkô mỉm cười nói. — Hãy hành động đi — ông nói thêm, nhấn mạnh một cách vô cùng thích thú vào cái từ quyết liệt, mà gần đây, trong tất cả mọi trường hợp, phần đông người Xô-viết luôn nhắc đến, với tinh thần sẵn sàng chiến đấu chống kè thù đang muốn tấn công đánh chiếm thành phố của họ.

        Nhưng Xviatôxlap vẫn đứng trước Secnôivanenkô.

        — Lại còn chuyện gì nữa ? — ông hỏi.

        — Thưa đồng chí bí thư, — Xviatôxlap trả lời, —Tôi biết rằng... thật khó nói quá, không nên... nhất là khi tình hình thành phố rất nghiêm trọng, nhưng...

        Secnôivanenkô nhăn mặt:

        — Sao?

        — Đồng chi cũng biết là mẹ tôi ở gần đây. Tôi muốn tạt về từ biệt bà cụ một tí.

        Secnôivanenkô càng nhăn tợn :

        — Thế ra bây giờ cậu mới nhớ đến bà cụ à!

        — Nhưng thưa đồng chí bí thư, đồng chí cũng biết là cả một tháng nay tôi sống trên xe như trong trại lính, không rời một bước.

        — Dù sao cũng phải tính đến chuyên ấy sớm hơn chứ. Bây giờ tôi cũng không biết là...

        Xviatôxlap, cúi gằm xuống, nói:

        — Xin đồng chí tha lỗi cho!

        Anh cố gắng như muốn trút một gánh nặng khỏi trải tim nhưng không nổi: anh lại đứng thẳng người và nhìn thẳng vào mắt ogười chỉ hư y:

        — Đồng chí cho phép chứ ạ?

        — Khoan đã...

        Secnôivanenkô suy nghĩ.

        — Bà cụ ở có xa không?

        — Không! — Xviatôxlap kêu lên, quên cả kỷ luật —  gần sát đây thôi. Xe tốt thì cả đi về chỉ mất hai mươi phút.

        — Cụ thể là chỗ nào?

        — Quá Pêrexip. Đúng chỗ bắt đầu con đường Ludanôpka. Đồng chí đồng ý chứ?

        Tình hình chưa ổn định và những quy tắc hoạt động bí mật nghiêm cấm những chuyện nghỉ phép cá nhân, nhưng trước con mắt long lanh và cầu khẩn của Xviatôxlap, Secnôivanenkô không nỡ từ chối việc anh gặp mẹ ; rất có thể đó là cuộc gặp gỡ cuối cùng của họ. Từ đây đến con đường đi Ludanôpka, khoảng cách quả là ngắn. ông biết rõ thế vì về mùa đông cháu gái Môchya Pêrêpêlitxkaia của ông ở đấy.

        Nhân nghĩ đến Matriôna Terenchiepna nên Secnôivanenkỏ nhớ đến bức thư của bà ta.

        Môchya đang làm gì nhỉ? Chắc hẳn đã tản cư gấp trên một chiếc tàu vận tải cùng với Valentin và cái chú bé  Pêchya mà hai mẹ con vớt dưới biển lên. Nếu vậy thì ổn lắm. Nhưng nếu phải trông nom tài sản của ngư trang đến phút cuối cùng mà không ra đến cảng được cùng với lũ trẻ và hành lý thì sao? Có thể như vậy lắm. Secnôivanenkô hiểu rất rõ bà ta, ông biết bà ta cũng như tất cả họ Secnôivanenkô đêu không thực tế lắm trong những việc của bản thân mình,

        Ông hình dung ra bà ta bị lạc, không người giúp đỡ, không kịp thời xoay xở được một giấy thông hành ra cảng, không tim được một chiếc tàu vận tải.

        Nhưng tại sao ông không nghĩ đến chuyện ấy sớm hơn nhỉ ?

        Ông đâm ra lo, lo lắm.

        — Khoan đã — Ông nói. Dưới ánh đèn bão, ông viết mấy chữ vào quyển sổ tay rồi xé tờ giấy ra. — Đi mà từ biệt bà cụ cậu, rồi phóng xe đến Krijanôpka. Chỉ cách đây độ hai ba cây số thôi. Cậu có biết ngư trang « Pêtren » không? Cậu sẽ thấy ngồi nhà của gia đình Pêrêpêlitxki và hỏi bà Matriôna Têrenchiepna.

        — Tôi biết ạ — Xviatôxlap nói — về mùa dông, chúng tôi là hàng xóm với nhau.

        — Càng hay. Cậu hỏi thăm xem sự thể ra sao. Chắc họ đã tản cư rồi. Nhưng nếu chưa thì cậu cho cả lên xe rồi trong thời gian ngắn nhất phóng ra cảng, xếp họ lên một chiếc tàu vận tải. Nếu không có, thì tìm cho họ một cái tàu con hoặc ca-nô gì đó, rồi cậu thương lượng với người chỉ huy, nhân danh tôi mà yêu cầu họ xếp chỗ cho gia đinh Pêrêpêlitxki bằng cách này hoặc cách khác. Quá lắm, thì đi tìm một đồng chí nào đó trong khu ủy, rồi đưa cái giấy này ra, — Sêcnôivanenkô đưa cho anh tờ giấy. — Rõ chưa ?

        — Rõ ! Sẽ hoàn thành, — Xviatôxlap mừng rỡ kêu lên.

        — Đi thôi.

        — Sau đó, sẽ giải quyết cái xe ra sao ạ?

        — Con ngựa xích thố của cậu ấy à? Cho quỷ rước nó đi. Tạm cho bọn phát-xít chúng nó vỡ đầu xé tai vì cái xe ấy!

        — Để tự tay tòi phá tan nó đi còn hơn, — Xviatôxlap nói nghiêm trang.

        — Tùy cậu. — Đôi mắt Secnôivanenkô đột nhiên lóe lên một ánh tinh nghịch — Riêng tôi, thì có lẽ tôi để cho tụi Đức. Nhưng thôi, nói chung, cậu muốn làm gì thì làm!

        Secnôivanenkô dẫn Xviatôxlap đến một góc hầm, ở đó có một hành lang đi sâu xuống hầm đá. Rồi bằng những lời lẽ ngắn gọn nhưng không sót một chi tiết nào, ông ra những chỉ thị cho anh, phòng mọi sự bất trắc khi lên mặt đất. Sau đó ông thu cái thẻ đoàn viên và toàn bộ giấy tờ của Xviatôxlap, nhét tất cả vào túi mình.

        — Bây giờ thì cậu tự chỉ huy lấy mình, — ông nghiêm khắc nói — Nhớ lấy, Đi thôi, chậm nhất là hai giờ phải trở về.

        — Xin chấp hành, — Xviatôxlap trả lời, rồi anh nhanh nhẹn trườn qua cái khe đá.

[Giangtvx]

       

39

        Pêchya đi khập khà khập khiễng với đôi giầy mượn, theo sau Valentin và bà mẹ. Đến khuya rồi mà họ vẫn chưa đến được Pêrexip là nơi có ngôi nhà mùa đông của họ (gọi là nhà thành phố của họ cũng được). Hai người đã lạc đường. Kể cũng lạ. Ở vùng này, họ biết từng cái hang cái hốc, từng cái gò cái đống. Thế mà họ vẫn bị lạc. Hai người nhìn quanh mà không nhận ra vùng bị chiến tranh tàn phá này là đâu nữa. Chỗ nào họ cũng vấp phải những chiến hào bỏ không, những đường giao thông chữ chi, những dây thép gai, những công sự pháo và súng cối bỏ lại. Cỏ thối mùa thu sặc mùi ét-xăng và dầu nhờn bị đốt cháy. Hàng đống vỏ đạn đại bác và vỏ đạn súng trường lăn lóc trên mặt đất. Họ gặp cả những viên đạn đại bác không nổ. Dưới ánh sáng lờ mờ của những đấm cháy xa xa, những khối im lìm, có vẻ dọa nạt, đóng đai đồng, đầu bằng, đôi khi có những lỗ nhỏ ở chỗ mũi đồng và những đường rạch tròn đồng tâm ở đáy, gây cho ta một cảm giác thật rùng rợn.

        Pêchya cẩn thận đi tránh những viên đạn không nổ, trong bụng sợ run lên, thậm chí chú còn thấy nôn nao thực sự khi nghĩ đến cái sức mạnh quái gở giết người ẩn náu bên trong. Nếu sức mạnh ấy nổ tung và bắn tóe ra tứ phía, biến tất cả thành tro bụi, trong đó có cả Pêclrya, thì sẽ ra sao?

        Quang cảnh quanh vùng đều không nhận ra được. Cả đến nước cũng làm thay đổi ý nghĩ về nó: một cái hồ mênh mông đã hiện ra ở chỗ trước đây chưa từng có và cũng không thể nào có một cái hồ như thế được. Rẽ chỗ nào để đi ra Pêrexip, cũng đều vấp phải nước. Họ không biết rằng người ta vừa phá con đê ngăn đầm nước mặn Hatji-Bây với những truông lọc nước cống. Thành thử nước tách họ ra khỏi thành phố, nước lan tràn suốt mấy chục cây số, gây ngập lụt một phần Pêrexip và nối với biển ở kho cảng. Những bể dầu xăng ở Pêrexip bốc cháy, khói đen và lửa đỏ rực phản ánh trong làn nước chảy sát người họ. Họ bắt đầu hiểu là họ đã bị tách không những khỏi thành phố mà còn khỏi quân đội nữa. Nói cho đúng: họ đang ở trong tuyến không người giữa ta và địch.

        Với ta, họ bị cái đầm nước mặn tràn ngập ngăn cách, nhưng giữa họ với địch thỉ không có một chướng ngại nào. Họ đã là tù binh.

        Hiểu như vậy, bà Matriôna Tèrenchiepna bất giác rẽ xuống nước, hy vọng có thể lội được đến Pêrexip. Sau bà, Valentin cũng lội xuống nước và sau Valentin là Pêchya. Họ đi mấy bước trong nước đầm lạnh buốt, nhớp nháp, nhưng bất chợt nước lên đến đầu gối rồi đến thắt lưng. Bà mẹ bước hụt một cái, mất thăng bằng. Giá Valentin không đỡ kịp thì có lẽ đến chết đuối. Vì vậy, cả ba vội quay trở lại. Họ leo lên bờ, ướt cả người, rét run cầm cập. Một luồng gió lạnh buốt thổi từ biển vào. Sương mù mờ đục được những đám cháy chiếu sáng, ngấm vào tận xương tủy.

        Pêchya lên cơn sốt. Chú nghiến thật chặt hai hàm răng lại để mọi người không biết chú đang run.

        — Các con ơi, rồi sẽ ra sao đây, các con ơi? — Bà Matriôna Têrenchiepna vừa lẩm bẩm vừa nhìn tứ phía ! — Đi thôi! Đi thôi! Ta cố đi nhanh lên. Mau lên! Mau lên!

        Đã mệt rã rời, nhưng họ lại bắt đầu men theo bờ nước hòng tìm lối thoát. Nhưng chẳng có lối nào cả. Họ đã phải đi mười lăm cây số chứ không ít. Họ đi như vậy già một nửa đêm, cho đến lúc kiệt sức. Bà mẹ lẩm bẩm luôn mồm :

        — Cảc con, các con ơi... — Những dòng nước mắt chảy trên bộ mặt hốc bác phờ phạc của bà.

        Cuối cùng họ đi ve phía một thành giếng đã đồ nát trên thảo nguyên với cái máng uống bằng đá, và yên lặng ngồi xuống, không biết xoay xở thế nào nữa. Valentin là người đầu tiên lấy lại được bình tĩnh. Cô vùng dậy ôm và lay vai mẹ bằng đôi cánh tay gày gò nhưng cứng cáp.

        — Mẹ, con xin mẹ hãy bình tĩnh. Mẹ tỉnh lại nào! Ngồi thế đủ rồi! Ta đi dấn nữa đi.

        — Đi đâu bây giờ, Valentin, chỗ nào mà chả có nước? — Bà mẹ nói giọng thiểu não — Hãy nghĩ đến Pêchya, nó gần như đứng không vững nữa đấy.

        — Pêcliya, có đi được nữa không?

        — Được, — Pêchya nói, không hé răng về cái gót chân đau của mình.

        Valentin lại bên chú bé, đặt tay lên vai chú và nhìn vào mắt chú. Chú nhìn thấy nét mặt dịu dàng và buồn rầu của cô sát cạnh mình, dưới ánh sáng yếu ớt của những đám cháy xa xa đang tàn. Chú nhìn thấy đôi mắt Valentin sát mắt chú, đôi mắt trong suốt, long lanh, ân cần, âu yếm, đến nỗi chú cảm thấy hình như mình không nhọc mệt gì cả, đôi chân vẫn còn đủ sức đưa chú đi xa hơn, xa đến mấy cũng được, miễn là bên chú vẫn còn cô gái có cái miệng mím chặt ấy với biết bao nghị lực trong đôi lông mày vòng cung.

        — Pêchya có đau không? — Cô bé hỏi.

        Pêchya lắc đầu chối. Nhưng cô bé hiểu ngay là không đúng.

        — Đau đấy, — Valentin quả quyết, rồi suy nghĩ một lát nói thêm — Nhưng làm thế nào được. Phải cố thôi. Ta phải đi.

        — Mình sẽ đi, — Pêchya nói.

[Giangtvx]

        Chú đứng dậy. Nhưng giữa lúc đó, bà Matriôna Têrenchiepna kêu lên:

        — Im! Nghe xem!

        Họ dỏng tai. Có tiếng động cơ trong thảo nguyên. Tiếng đó từ nhiều nơi trong thảo nguyên đưa tới, lúc to lên, lúc nhỏ hẳn lại, tùy theo sức mạnh của những trận gió biển thổi không đều nhau, hỗn độn, dịu đi hoặc mạnh lên. Chắc chắn là tiếng động cơ rồi. Nhưng không phải là động cơ máy bay hoặc ô-tô. Đó là những động cơ nghiến ken két nặng nề với tiếng gầm chói tai hầu như làm mặt đất đen lạnh cứng run lên bần bật.

        — Xe tăng, —Valentin nói thì thào.

        — Xe tăng của ai? — Pêchya hỏi khẽ hơn nữa, chú đột nhiên cảm thấy tim mình lạnh buốt.

        — Của chúng nó, — Valentin nói.

        Bà Matriôna và Pêchya nhìn thấy ánh đèn pha sáng chói của những chiếc xe ở nhiều nơi khác nhau trên thảo nguyên. Chúng tiến theo hàng đôi, đèn lóe sáng hoặc tắt đi tùy theo những chỗ mấp mô của mặt đất. Chúng bốc khói như mắt chó sói. Bị bày chó sói ấy vây bọc, người đàn hà và hai đứa trẻ cứ im thin thít, nín thở, cảm thấy cái tai họa không tránh được đang đến gần. Những bóng đèn pha lập lòe bốc khói như những cái đèn cốc đang đến gần ấy khiến họ sợ quả, đến nỗi thoạt đầu họ không nhận thấy một mối nguy hiểm khác gần hơn nhiều, ngay sát nách... Bất thình lình, cả ba người cùng nhìn thấy một lúc bốn bóng đen tay cầm tiểu liên, cúi lom khom đi thẳng về phía họ.

        Những mũ sắt sâu, kiểu rất đặc biệt, không như của ta, hồng lên dưới ánh lửa đám cháy gần tàn. Chắc hẳn đó là những tên lính trinh sát của địch, đi trước xe tăng. Tụi lính nối đuôi nhau, thành hàng chênh chếch. Thỉnh thoảng chúng rạp xuống. Lúc ấy Pêchya nghe rõ cả hơi thở nặng nề, tiếng khịt mũi của chúng. Rồi chúng lại đứng lên và tiếp tục thận trọng tiến lên phía trước. Thoạt đầu Pêchya tưởng chúng đi thẳng về phía bọn chú. Nhưng không. Tụi linh không nhìn thấy họ. Thằng nọ nối đuôi thằng kia, chúng thong thả đi qua cái giếng mà Pêchya, Valentin và mẹ cô đang nấp. Chúng đi gần và thong thả đến nỗi Pêchya ngửi thấy rõ ràng cái mùi của chúng, một mùi dầu cá xa lạ, có lẽ là dầu cá voi bôi ủng và mùi cao su tổng hợp của áo tơi ngụy trang.

        Lần đầu tiên Pêchya nhìn thấy quân địch, bọn phát- xít, gần đến thế. Sự giáp mặt ấy gây cho chú một cảm tưởng bất ngờ choáng váng. Chú biết mình đang ở trong tay địch. Chỉ một tên lính nhìn thấy là số phận của bọn chú sẽ không do bọn chú định đoạt nữa. Bọn ngoại bang, bọn thù địch, bọn phát-xít ấy có thể muốn làm gì họ thì làm, chửi họ, đánh họ, giết họ. Chúng có thể bắt họ cởi quần áo ra, nằm xuống, đứng lên, đi, đứng lại, giơ tay lên. Thật là nhục nhã đến nỗi Pêchya sẵn sàng nằm úp mặt xuống đất, nhắm mắt lại, lấy tay bịt tai lại để khỏi phải trồng thấy gì nữa, khỏi phải nghe thấy gì nữa, để cho giấc mơ khủng khiếp vô lý ấy, mà lại không phải là một giấc mơ, qua đi thật nhanh.

        Nhưng tụi lính vẫn không nhìn thấy họ. Chúng biến vào bóng tối, trong đó còn nghe thấy tiếng sột soạt kệch cỡm của những đôi bốt và những áo tối ngụy trang, cùng những tiếng xì xồ của một ngôn ngữ nước ngoài, không thể hiểu được. Lúc Pêchya tỉnh lại và nỗi bàng hoàng đầu tiên khi gặp quân địch đã qua, thì nét mặt anh thủy binh hấp hối lại hiện ra trước mắt chú. Tụi lính không nhìn thấy bọn chú, thật là may. Nhưng có thể còn tụi khác và tụi khác nữa chứ. Lúc này có rất nhiều lính địch. Rốt cục, Pêchya cũng đến rơi vào tay chúng thôi. Chúng sẽ khám người chú và tìm ra lá cờ. Nghĩ đến đây, mặt chú tê dại đi. Mau lên thôi! Mau lên thôi! Khéo không muộn mất. Phải làm một cái gì. Nhưng cái gì mới được chứ? Phải lập tức giấu lá cờ đi. Nhưng giấu vào đâu? Đầu óc của chú làm việc dồn dập.

        Pêchya ngồi bệt xuống đất, dựa lưng vào thành giếng đá. Đó là những tảng đá vôi, thứ đá vôi đã xây dựng nên cả thành phố Ôđetxa. Cái giếng cạn khô, sụt lở đến một nửa. Mấy hòn đá lung lay, Pêchya gắng sức nhấc một hòn nằm sát mặt đất. Một cái hốc hiện ra. Pêchya thò tay vào, moi một hòn nữa, đến sứt cả móng tay.

        — Pêchya làm gì đấy? — Valentin hỏi, cô nấp cạnh mẹ ở phía bên kia giếng.

        — Không — Pêchya vừa trả lời vừa vội vàng run rẩy cởi khuy áo và tuồn lá cờ dưới lần áo sơ-mi ra. Chú rút lá cờ đặt nó vào trong hốc.

        — Phải đi thôi, — Valentin nói.

        — Ừ, đi — Pêchya nói và nhét luôn vào hốc tấm thẻ đoàn viên của Layrôp. Vần mấy hòn đá một cách khó nhọc, chú lại đặt chúng vào chỗ cũ.

        Hai hóng đen nhô lên phía trên giếng: Valentin và bà Matriôna Têrenchiepna. Hai mẹ con thận trọng cúi lom khom, bước đi trong thảo nguyên lúc này, trước buổi rạng đông, lại càng có vẻ tối hon.

        — Kia, Pêchya đâu rồi hả?

        — Mình lại đây, mình lại đây!

        Pêchya soát lại lần cuối cùng xem mẩy hòn đá có chặn vững lá cờ và tấm thẻ đoàn viên không, rồi chú đuổi theo bóng hai người đàn bà.

[Giangtvx]

       

40

        Ánh lửa những đám cháy gần tàn, cho đến lúc ấy vẫn chiếu sáng khá rõ mặt đất, dù có phần yếu ớt, nhưng bây giờ gần như hoàn toàn tắt ngấm. Qua kẽ những đám mây trôi nhanh, hiện ra mấy vì sao. Trời trở rét, rét lắm, gần như băng giá. Mặt đất vang vang dưới bước chân, như gang vậy. Không còn xe tăng nữa. Chắc hẳn chúng đã rẽ sang đường khác.

        Nước đầm xót và mặn, ngấm vào đôi giày của Pêchya, cắn hai bàn chân sây sát của chú. Ngón tay chú lạnh cóng. Pêchya lê không nổi, cố theo kịp Valentin. Phía

        trước, bà Matriôna Têrenchiepna bước nhanh. Bà gấn như chạy, chốc chốc lại loạng choạng suýt ngã, ghì chặt cuộn giấy vào ngực.

        — Đợi tý, mẹ ơi ! Sao đi nhanh thế, Pêchya đứng cũng không vững, mẹ không thấy à?

        — Chịu khó một tí, Pêchya ạ, — bà Matriôna vừa nói vừa bước chậm lại, — chịu khó một tí con ơi.

        — Được ạ, — Pêchya nói qua kẽ răng — Ta đi đâu thế này?

        Chú tưởng bọn chú đã đi trong một thời gian vô tận và cũng trong một thời gian vô tận, thảo nguyên ác cảm đen tối đã bao vây bọn chú.

        — Ta đi đâu thế này —chú nhắc lại bằng giọng đều đều, không âm sắc, như người mệt quá đâm mụ đi.

        — Ta đi đến đầm nước mặn Hatji-Bây — cô gái trả lời nhanh.

        — Đễ làm gì?

        — Biết đâu chả tìm được một cái tàu ở đấy và có thể sang được bờ bên kia.

        Bất thình lình, có một việc xảy ra nhanh như chớp làm Pêchya không kịp hiểu. Một vật gì ập đến cùng với tiếng kêu khiếp hãi của Valentin, cô nhảy sang một bên và ngã sóng soài, tiếng phanh ô-tô rít, tiếng va chạm nẩy lên từ mặt đất rắn, tiếng kính vỡ choang thành nghìn mảnh, tiếng « mẹ khỉ » điên tiết văng ra qua kề răng với giọng bực bội có những nốt trầm trẻ trung, cung tiếng cửa xe đập đánh sầm một cái.

        Một ngọn đèn điện nhỏ bật lên như rọi sát vào mặt Pêchya. Chú bé nhấp nháy đôi mắt không hiểu chuyện gì đã xảy ra. Một chiếc ô-tô phóng qua thảo nguyên, đèn đóm tắt ngẫm, lao vào bọn chú. Một li nữa là nó đè phải Valentin đang loạng choạng, và cô bé không giữ được thăng bằng nên đã ngã giúi xuống. Giây chót, người lái xe lái quật sang bên, húc phải một vật chướng ngại và hãm lại đột ngột. Và đây, anh lái xe, tay súng, tay đèn bấm, đang đứng trước họ, nói:

        — Tôi đoán chắc là bác. Chào bác Matriôna Têrenchiepna! Chào Valia!

        — Ô này, Valentin ơi! — bà Matriôna kêu lên — chính anh Xviatôxlap Macsenkô ở Pêrexip đây mà! Anh làm gì ở đây thế, Xviatôxlap?

        — Theo lệnh đồng chí Secnôivanenkô, tôi đánh xe đến Krijanôpka để chở gia đình bác ra cảng và đưa lên tàu vận tải. Tôi đã nhìn thấy cảnh nhà bác bốc cháy, ngổn ngang những soong nồi. Thế là tôi quay lại, nhưng đi đến Pêrexip bằng xe thì lúc ấy không thể được rồi. Tôi hiểu rõ nếu gia đình bác không đến được thành phố trước khi đê vỡ thi chắc chắn bác đang đi trong thảo nguyên và không biết ra khỏi bằng cách nào. Tôi cũng đang trong tình cảnh ấy đây.

        — Làm thế nào bây giờ? — Bà mẹ Valentin vừa hỏi vừa nhìn Xviatôxlap với tia hy vọng.

        — Tôi cũng chưa biết tính sao. Bốn bề nước ngập cả.

        — Ta phải đến đầm nước mặn Hatji-Bây rồi đi tàu sang bờ bên kia, — Valentin vừa nói vừa rũ áo — ở đây, mình bị lạc mất. Đến đấy, thế nào cũng có tàu.

        — Tôi cũng nghĩ thế, —Xviatôxlap nói — Thôi lên xe mau lên. Còn chú nhóc này con nhà ai thế?

        Nhìn chú bé gày gò, lấm láp, đội mũ lưỡi trai, đánh cái áo khoác ngắn to sù không biết của ai, Xviatôxlap không nhận ra chú thiếu niên tiền phong Mạc-tư-khoa diêm dúa mà mấy tháng trước anh đã đưa từ trường bay về « biệt thự » Kôletnisuc. Cả Pêchya cũng không nhận ra Xviatôxlap. Nhưng chú thấy cái xe có mui vải mà chú ngồi cùng với Valentin và mẹ cô, có vẻ quen quen. Chú cũng không chú ý lắm vì còn mải mê với ý muốn bứt khỏi cái thảo nguyên tai ác này cho nhanh để thoát thân.

        — Pêchya đấy, — Valentin nói, — thiếu niên tiền phong Mạc-tư-khoa. Hai mẹ con em vớt cậu ấy dưới biển lên đấy.

        Lúc ấy, Xviatôxlap đã nổ được máy, chiếc xe phủ một làn khói khét lẹt, chồm lên phía trước. Lốp xe bên phải đằng trước và bên trái đằng sau đã bị nổ. Làm gì có thì giờ mà thay nữa!

        — Thôi thì chạy bằng vành! — Xviatôxlap nói vẻ kiên quyết.

        Chiếc xe mở máy, khập khiễng lăn đi, nhảy chồm chòm qua mỗi ổ gà. Nhưng nó khập khiễng cũng khá nhanh. Đôi lúc nó dừng phắt lại. Nhưng ngay sau đó, hình như muốn gỡ lại thời gian bị mất, nó lại chồm lên và lao lên phía trước. Xviatôxlap không mệt mỏi, đẩy kéo những cái cần, vặn ngoặt tay lái. Anh chuyển khẩu súng về đằng sau.

        — Này, ai ngồi đấy? Valentin, cầm lấy khẩu súng. Hãm cò rồi đấy. Nếu bọn mình chạm trán trinh sát địch, em có bắn được không ?

        — Còn phải nói !—Valentin lầu bầu trong hai hàm răng nghiến chặt.

        — Còn chú bé, cầm lựu đạn — Xviatôxlap đưa qua vai một quả lựu đạn. Pêcliya hai tay đỡ lấy, nghĩ bụng không biết làm ăn ra sao đây.

        — Cả chú nữa, ông tướng con ạ, — Xviatôxlap nói,— nếu bọn mình chọi với lũ khốn kiếp ây thì ném lựu đạn nhé! Có biết không đấy?

        — Còn phải nói! — Pêchya nói, mặc dù chú chỉ hiểu lờ mờ cách ném lựu đạn.

        — Pêchya, đưa lựu đạn cho bác, — bà MatriônaTêren- chiepna băn khoăn nói. — Bảc sợ cháu không biết cách ném. Cầm lấy cuộn giấy, để bác giữ lựu đạn cho.

        — Cháu ném được, — chú bé nói với vẻ bướng bỉnh có pha chút cáu kỉnh nữa. Hai tay chú nắm lấy cái mỏ vịt quả lựu đạn.

        Lần đầu tiên trong đời, chú có cái cảm giác không gì so sánh nổi của một người bị đàn áp, bị tước vũ khí, nay lại được cầm vũ khí trong tay. Cái cảm giác lạ lùng về « vũ khí » chạy từ đầu đến chân chú như một luồng chớp và làm sức lực thể chầt và tinh thần của chú tăng lên gấp bội.

[Giangtvx]

       

41

        Pêchya nắm cái chết trong tay với một niềm khoan khoái kỳ lạ, chú hiểu rằng mình có thể tạo ra cái chết bất kỳ lúc nào, chú có thể tùy ý định đoạt nó, vung tay ném nó về phía này hay phía kia, tiêu diệt kẻ thù nào dám cả gan tấn công chú. Chú không thấy mình là tù binh nữa, mà là người chủ của cái chết, đồng thời là người chủ của tự do của mình. Thậm chí, lúc này chú còn ao ước được gặp bọn Rumani hoặc bọn Đức. Rồi chú cứ nhìn trừng trừng vào thảo nguyên đen tối.

        Valentin cũng có cảm giác ấy. Chĩa khẩu súng ra ngoài xe, cô dò xét bóng tối, y như Pêchya, và nghe thấy cả hơi thở của chú bé; chú mím môi lại, thở phì phì y như một con dím phát khùng.

        Họ bị xe xóc tung người trên đường đến đầm nước mặn Hatji-Bây, nhưng họ đã đến đây trót lọt. Thảo nguyên như chết lặng. Chỉ có một lần, một chiếc pháo sáng bay lên. Nó gần quá và ánh sáng tỏa ra đều đặn quá, đến nỗi họ nhìn bờ đầm rõ mồn một, những cái cọc nhô lên khỏi mặt nước, phủ đầy bùn và mấy chiếc thuyền đen bị phá hủy. Một chiếc thuyền ngập nước lưng chừng, nước lấp loáng dưới ánh sáng, thuyền bập bênh nặng nề cạnh bờ. Họ thấy một cái gáo trong có ít nước, lượn lờ trong thuyền như một chiếc xuồng con. Họ xuống đáy khe và bắt đầu tát nước ở thuyền ra. Với cái gáo và cái thùng của Xviatôxlap, họ ra sức tát cho đến khi thuyền nổi được cùng bốn người khách. Thế là họ ngồi vào cái mảng thô sơ làm bằng những tấm ván cũ kỹ ấy, từ lâu không trát nhựa, vỏ sò vỏ hến bám đầy, giống một cái thùng dài hơn là một cái thuyền, rồi họ ra xa bờ.

        Trong thuyền không có bơi chèo. Họ dùng khẩu súng, cái gáo và một cây gậy nhặt được trên bờ để chèo. Đầm nước mặn cũng nông, có thể lội được một quãng khá xa. Nhưng họ vừa đi được ba bốn chục thước thi Xviatôxlap kêu lên:

        — Hãy gượm! —Anh nhảy xuống nước, nước đến thắt lưng— Cứ chèo đi, anh kêu lên — Tôi trở lại ngay.

        Nói xong, anh biến mất, lội bì bõm trong nước và bóng tối. Trên bờ, một que diêm bùng lên rồi tắt. Vài phút sau, nước lõm bõm và bóng Xviatôxlap xuất hiện, ngực rẽ khối nước đầm nặng nề và im lìm. Xviatôxlap trèo lên thuyền, ngồi xuống ghế dài, lấy tay áo chùi trán hồi lâu. Anh lặng im nhưng mọi người cảm thấy anh buồn bã. Cuối cùng, anh nhổ xuống nước và xua tay.

        — Thôi được, —anh nói vẻ kiên quyết, —cho nó biến đi cho rồi! Thế là nó chẳng còn của mình mà cũng chẳng vào tay chúng nó — nhận thấy không ai hé răng mà chỉ quan sát anh, anh phát cáu — Ngủ gật cả đấy à? Ngủ bây giờ thì sớm quá đấy. Tất cả bà con mình, mạnh tay lên nào !

        Giằng lấy khẩu súng từ tay Valenlin, anh thọc xuống nước rồi chống mạnh xuống đáy đầm. Con thuyền vươn lên và lướt nhịp nhàng.

        — Khỏe nữa lên các bạn ơi! Nào ông nhóc, cầm lấy gáo tát nước đi... Cả Valentin nữa. Cầm lấy thùng, làm bạo tay vào... Còn bác, bác Matriôna Têrẹnchiepna, bác cầm cái gậy giúp tòi... Chỗ này không sâu đâu.

        Pêchya thủ quả lựu đạn vào bụng, rồi bắt đầu tát nước. Valentin với lấy cái thùng, cũng làm như chú. Việc ấy không phải thừa vì nước rỉ vào qua các kẽ hở, và con thuyền cũ kỹ lúc nào cũng chỉ rình đắm. Bà Matriôna và Xviatôxlap luôn tay sử dụng cây gậy và khẩu súng, làm con thuyền cứ dậm dật tiến lên. Chỗ đó, đầm không rộng lắm, nên họ có thể hy vọng vượt qua trong khoảng bốn mươi phút.

        Nhưng mực nước bắt đầu lên nhanh trông thấy. Xviatôxlap phải buộc cái gậy vào để nối dài khẩu súng. Nhờ thế họ tiếp tục đi được một lúc nữa.

        Cần phải khẩn trương vì trời sắp sáng. Phần khác, nước không vơi đi mà mỗi lúc một rỉ nhiêu vào thuyên, mặc dù Pêchya và Valentin đã cố gắng phi thường, không một giây nào ngơi tay tát nước ra khỏi thuyền hắt xuống đầm. Nước lên đến mặt ghế và tràn cả mặt ghế. Con thuyên đâm ra nặng kinh khủng. Xviatôxlap khó nhọc lắm mới làm nó nhích lên được. Con thuyền ì ra, bắt đầu xoay tại chỗ. Bà Matriôna Têrenchiepna đem hết sức mình ra giúp Xviatôxlap. Bà chèo bằng hai bàn tay, không ngơi lúc nào, mồ hôi chảy ròng ròng. Thỉnh thoảng, Xviatôxlap lại quay lại nhìn phía bờ xa tít, có vẻ như đợi chờ một cái gì.

        Thình lình, trên bờ, chỗ anh để chiếc ô-tô, có một luồng chớp đó và hai giây sau, một tiếng nồ. Trên đám có lúa, loang loáng những ngọn lửa soi sáng từng cuộn khói đen từ chiếc xe bốc lên. Âm vang của tiếng nổ chạy trên mặt nước đầm run rẩy. Dưới ánh sáng ngọn lửa đỏ rực, những người đi thuyền nhìn thấy cái xác ô tô dúm lại và nổ tung lên.

        — Xin vĩnh biệt anh bạn,—Xviatôxlap vừa kêu lên vừa trật mũ ra. Anh vẫy vẫy chiếc mũ trong không khí như gửi cho người hạn quá cố lời vĩnh hiệt cuối cùng. Đôi mắt anh quay lại phía chân trời tối đen lúc này đang nhạt đi vì trời sắp sáng. Ngoài xa kia, sau những viền xám xịt của ngọn núi Jêvakhôva, sau cái đầm nước mặn xám xịt ngập lụt, sau cái xác đen thui của một nhà máy lớn, hiện lên đường nét lờ mờ ảm đạm của mặt biển với những con tàu vận tải rời hến và cái khối ảm đạm hơn nữa của thành phố bốc cháy, lơ lửng giữa cái sống và cái chết.

[Giangtvx]

       

42

        Họ lại tiếp tục đi và cuối cùng ra đến giữa đầm. Đó là phần gay go nguy hiểm nhất của quãng đường, qua đó sẽ dễ dàng hon. Nước không ngập quá thắt lưng. Vác tất cả đồ lề trên vai, họ đổ bộ lên cái bờ thoai thoải phủ một lớp bùn dày, mỡ màng và nhơm nhớp như xi đánh giày.

        Đến đây, họ cảm thấy thoát vòng nguy hiểm. Nhưng họ lầm. Mối nguy hiểm gần họ hơn là họ tưởng. Lính trinh sát địch đã đi vòng phía tây thành phố. Không gặp sức đề kháng nào, chúng tiến thong thả và thận trọng đến gần những trang trại Uxatôvô. Ở đó, bọn Đức và Rumani bố trí lại trên những điểm cao sau công viên Hatji-Bây. Thỉnh thoảng theo thói quen, chúng bắn pháo sáng tứ tung. Một chiếc pháo sáng lóe lên trên chỗ Xviatôxlap và các bạn đồng hành đổ bộ. Dưới ánh sáng hoa quì rất mạnh của nó, Pêchya nhìn thấy mặt đất phẳng lì, xám ngắt, rải rác đây đó những đồng muối bóng loáng. Tất cả cái mặt đất xám và lấp lánh ấy hình như bị rạch thành những ô vuông đen, phết nhựa. Xa xa, một loại cỏ đỏ quạch nhàu nát, nhô lên khỏi bùn : « cỏ trên sao Hỏa », Pêchya nghĩ bụng.

        Ngôi nhà tắm đổ nát và những cột bể bơi cháy rui soi mình đến là thảm hại trong lần nước màu hồng, mặn và quánh như nhựa của đầm nước mặn. Pêchya đoán ra con đường xe điện ở phía xa hơn, nó choán tất cả chiều dài của phong cảnh này với những chữ thập gẫy gục của các cột sắt, những máy biến thế và những trụ bê-tông, cái hàng rào sắt gỉ nhìn thấy qua những khe hở.

        Chỉ vừa mới đây thôi, những toa tàu nhỏ bé, xinh xắn của đường sắt chạy điện còn ầm ầm rộn rã ngược xuôi về thành phố. Thế mà bây giờ tất cả đều bị phá hoại tàn nhẫn, một quang cảnh hỗn loạn thê thảm, rầu rĩ đang ngự trị. Bà Matriôna lẩm bẩm, sau một tiếng thở dài não nuột:

        — Lạy Chúa tôi, lạy Chúa tôi, cái quân giặc ấy, nó gây ra cơ sự này đây!

        Trong lúc chiếc pháo sáng còn đang làm quay cuồng trên bầu trời những vòng tròn ánh sáng và bóng mờ của nó, không một ai nhúc nhích. Xviatôxlap nhìn quanh.

        — Hỏng mất, — anh nói, — cái bọn khốn kiếp ấy đã đến đấy rồi.

        Chiếc pháo sáng tắt đi, kéo trở về bóng tối bức tranh ảm đạm của đầm nước mặn IIatji-Bây vừa đột nhiên được chiếu sáng bằng cái ánh sáng hóa học, ánh sáng «sao Hỏa». Họ đứng lặng, im phăng phắc một lúc, Họ chờ cái pháo sáng thứ hai. Nhưng nó không xuất hiện. Bọn chúng không nhìn thấy họ. Thế lá họ bắt đầu đi trên bùn khô về phía đường tàu điện và men theo đường sắt về thành phố. Họ không nói một lời nào, hoàn toàn tin cậy ở Xviatôxlap. Anh cầm khẩu súng lục, bước đi quả quyết. Họ đi men một bức tường đá vôi, sau bức tường là những cây to trụi lá. Đó chính là công viên Hatji-Bây.

        Trời sáng đến nỗi có thể phân biệt được các loại cây. Có những cây sến cỗ thụ hùng vĩ chưa rụng hết đám lá nặng trịch như trổ từ sắt ra và đầy một lớp gỉ, những cây hồ đào, những cây dâu, những cây ngô đồng thân màu sô-cô-la và hồ trăn, với những hoa tự mòng mọng trên lớp vỏ mềm như một lần da, và những viên xôm xốp giống như quả trên cành, và tất nhiên những cây dạ hợp thì như đang trong cơn mê sảng, đung đưa những cành trần trụi như đánh báo hiệu.

        Xviatôxlap dừng lại nghe ngóng. Anh lắng tai thật lâu, quay đầu về tứ phía, và lắng nghe lâu hơn nữa những âm thanh hết sức nhỏ gió đưa từ thành phố lại.

        — Bác nghe thấy gì không ?

        Bà Matriôna Têrencliiepna cũng lắng nghe, dỏng tai ngược chiều gió, về phía thành phố. Bà nghe thấy tiếng súng máy và tiếng động cơ. Bà nhìn Xviatôxlap có vẻ dò hỏi.

        — Bác nghe thấy gì không? — anh ngước lông mày nói vẻ lo lắng.

        — Có, — bà trả lời rất khẽ.

        — Chúng nó đấy, — anh ủ rũ nhận xét.

        — Thế chúng mình không đi được à?

        — Lúc này thì bác không đi được đâu. Đừng hy vọng nữa, Hết cách rồi.

        — Thế chúng ta tính sao bây giờ?

        Quả là không thê nào trả lời được câu hỏi đó. Thực vậy, biết tính sao khi quân địch đang ở khắp nơi. Tình thế thật là bế tắc. Xviatôxlap kéo sụp mũ ca-lô xuống trán và gãi gãi chiếc gáy cạo nhẵn bóng theo như điều lệnh quy định cho những anh lính trẻ. Anh đứng doãi một chân và suy nghĩ. Pêchya và bà Matriôna Têrenchiepna nhìn anh với một niềm hy vọng và một vẻ sợ hãi không giấu nổi. Cả đến Valentin, cho đến lúc ấy vẫn tỏ ra tin tưởng và hăng hái, lúc này cũng đâm ra bi quan. Cô đứng trước mặt Xviatôxlap, môi mím lại, đôi mắt long lanh với con ngươi trong suốt, nhìn anh chằm chằm.

        Xvialôxlap suy nghĩ thật lâu nhưng không tìm ra cách gì. Anh đã thi hành thật đúng mệnh lệnh của Secnôivanenkô — đi đến Krijanôpka — nhưng không xếp được gia đình Pêrêpêtltxki lên tàu vận tải vì những hoàn cảnh không tùy thuộc ở anh chút nào. Giải quyết cho họ ra sao bây giờ? Anh không biết, vì không có lệnh. Chính anh lại phải lập tức trở về hầm đá. Thời gian trôi. Chung quanh sáng dần. Ở chân trời thảo nguyên, phân đội khinh binh đầu tiên của địch đang phi về phía thành phố. Xviatôxlap nhìn đồng hồ. Kim đồng hồ không lóe sáng nữa mà chỉ sáu giờ kém mười.

        — Cha mẹ ôi! — Xviatôxlap hoảng sợ kêu lên. Anh đã mất cả y thức về thời gian. Anh không thể tưởng tượng rằng bảy tiếng đồng hò đã trôi qua từ lúc anh lên khỏi hầm đá. Rồi Xviatôxlap hoảng sự với y nghĩ mới ngày đầu hoạt động bí mật mà mình đã vi phạm mệnh lệnh. Dĩ nhiên, có những trường hợp giảm nhẹ : chẳng ai báo trước cho anh là con đê sắp vỡ và anh có thể  bị cắt đường về Uxatôvô. Nhưng mệnh lệnh quân sự là mệnh lệnh quân sự. Nó phải được thi hành dù có phải vì thế mà hy sinh. Tái đi vì xúc động, Xviatôxlap đội lại mũ ca-lô, thắt lại dây lưng và nói, vẻ cương quyết:

        — Thôi chào các đồng chí. Tôi không thể đưa các đồng chí đi được nữa. Các đồng chí tiếp tục đi một mình vậy và xin tha lỗi cho tôi.

[Giangtvx]

        Anh đau đớn, ái ngại cho những con người bị bỏ rơi này. Anh rất quen biết Valentin và mẹ cô, họ thường đi tắm với nhau ở Ludanôpka. Lúc này, cô lại đứng trước mặt anh — có bạn thòi thơ ấu của anh — hai tay buông thõng nhìn anh vừa mong chờ, vừa trách móc. Mắt anh không thể rời khỏi cái khuôn mặt thiếu nữ dễ thương ấy, lúc này sao nó thân mến, gần gũi đối với anh thế. Nhưng sự tôn trọng lời thề quân sự, sự tôn trọng mệnh lệnh mà anh không muốn vi phạm, đã át hẳn mọi tình cảm khác.

        Giữa anh và lối xuống hầm đá chỉ cách có cái công viên Hatji-Bay, cái bãi cỏ và khu nghĩa địa. Xviatôxlap ném khẩu súng vào trong công viên, bám lấy mép trên bức tường hoa, đu người lên rồi vắt chân qua. Anh sắp nhảy xuống mặt có úa công viên, chỗ khẩu súng của anh nằm giữa những quả dẻ Ấn-độ, thì đột nhiên anh phát hiện ra điều mà không ai đứng dưới có thể nhìn thấy trên dọc đường tàu điện được: một tốp trinh sát địch đang tiến từ ngôi nhà tắm về phía công viên Hatji- Bảy. Cùng lúc ấy, anh thấy rõ là anh không thể, anh không đủ sức bỏ mặc cho số phân một người đàn bà và hai đứa trẻ, trong lúc họ không ngờ đến mối nguy hiểm, vẫn cứ lặng lẽ ngước nhìn lên với một vẻ bối rối thầm lặng.

        Chỉ có một cách cứu được họ: không để chậm một giây, giúp họ trèo qua bức tường công viên, dẫn họ vào nghĩa địa Uxatôvô, dấu họ gần cửa xuống hầm đá, báo cáo đầu đuôi câu chuyện với Secnôivanenkô, rồi nếu đồng chí ấy cho phép, sẽ đưa họ vào cái trại ngầm dưới đất. Riêng anh, anh không có quyền dẫn những « người lạ mặt », dù là vào cái hang gần nhất. Anh cũng không thể chỉ cho họ lối vào. Vi phạm quy tắc ấy là bị ghép vào tội phản bội ghê gớm nhất, Xviatôxlap biết rõ điều đó. Trong chớp mắt, sau khi cân nhắc mọi nhẽ và đi đến cái quyết định duy nhất, Xviatôxlap nhảy xuống đất:

        — Nhanh lên, sang bên kia với tôi!

        Không để các hạn đồng hành của anh có thời giờ suy nghĩ, anh trèo lên bức tường hoa, chìa tay cho bà Matriôna Têrenchiepna. Anh nghĩ bụng cái bà có tuổi nảy mà vượt qua được thì cũng mệt đây. Nhưng không, thật không ngờ bà tỏ ra khỏe mạnh, nhanh nhẹn đến thế. Bà ném tất cả đồ lề qua tường, rồi không cần nắm bàn tay Xviatôxlap chìa ra, bà nhảy khá vụng về nhưng nhẹ nhàng, tì ngực vào tường, và hất vội mớ tóc xòa trên trán, chồm vào trong công viên. Bà kêu « Hấp! » như một đứa trẻ. Chỉ có Pêchya là vất vả nhất. Thấy chú lúng túng, Valentin định đỡ khuỷu tay chú lên. Chú bực tức gạt đi và loay hoay trèo một mình. Một tay vướng quả lựu đạn, tay kia lại không với tới mép tường thành ra chú không lên nổi. Chú xước câ móng tay, sầy cả đầu gối.

        — Để mình đỡ cho nào... Người đâu mà kỳ quặc! Đã thế lại cử tỏ vẻ ! — Valentin bực tức nói.

        Nhưng Pêchya thà chịu những cực hình ghê gớm nhất còn hơn mất thể diện trước mặt cô gái, mặc dù chẳng có chuyện này cô cũng đã có thói quen chỉ huy chú và coi chú như con nít rồi.

        — Kệ tôi! Tôi lên một mình được! Kệ tôi! — Chú bé vừa bướng bỉnh nhắc lại vừa lấy khuỷu tay gạt Valentin ra, chú cố nhoài lên bức tường tai ác, cái áo bông cộc cọ vào đá vôi sần sùi, rách toạc ra, rồi chú lại rơi tuột xuống đất.

        — Để quả lựu đạn xuống —Valentin kêu lên.

        — Đừng có mà ra lệnh — Pêchya phì phò qua kẽ răng — và lại nhoai lên bức tượng lần nữa.

        — Đã bảo là bỏ lựu đạn xuống mà lị!

        — Đừng... đùa dai... — Pêchya lầu hầu, mím răng mím lợi lại và giữ khư khư lấy quả lựu đạn.

        Tước của chú cái vũ khí mà chú nhận được lần đầu tiên trong đời quả không phải chuyện dễ. Sau cùng Xviatôxlap không nhịn được nữa.

        — Đưa lựu đạn đây, rắc rối lắm. — Anh cúi xuống và khéo léo tước quả lựu đạn ở tay chú bé.

        — Bây giờ thì sang nào!

        Bàn tay rảnh kia của anh nắm lấy cổ áo khoác của chú và kéo về phía mình. Những đường khâu giạn ra nhưng không đứt. Pêchya bị treo lơ lửng trên không.

        — Valentin, hộ nó tí.

        Valentin nhanh nhẹn cúi xuống và một giây sau, hai chân Pêcliya đã tì lên vai cô. Cô nhô mạnh người lên một cái, thế là chú bé chưa kịp kêu đã vọt qua khỏi tường hoa. Hai cánh tay cứng cáp của bà Matriôna nắm lấy chú bé, và chú bé rơi xuống cỏ, chỗ có bọc tài liệu và những hạt dẻ Ấn-độ. Qua bức tường chú nghe thấy tiếng cười thích thú có pha chút ranh mãnh của Valentin. Đúng, cô ta cười! mặc dù tình thế nguy ngập, cô ta cũng không nhịn cười được... Hai tai Pêchya nóng bỏng lên vì xấu hổ. Người ta coi chú như một đứa trẻ yếu ớt. Chú chỉ muốn quát lên qua bức tường với Valentin một câu gì thật chua cay, nhưng chú không có thì giờ cãi nhau. Ngay sau đó, Valentin nhảy trên tường xuống, mặt đó gay, đầu bù tóc rối, sau cô là Xviatôxlap, tay cầm quả lựu đạn. Nhanh chóng vơ lầy vũ khí và đồ lề, họ vội vã di ngang qua công viên. Họ băng qua nnững luống hoa bị tàn phá phủ đầy lá úa; một vài chỗ, những khoảnh lớn hình ngôi sao trồng thược dược đã bị gẫy, thối, trông còn tối om.

        — Này, im đi, — Xviatôxlap vừa nói vừa đưa quả lựu đạn cho chú bé rầu rĩ — Nhưng cầm phải cần thận đấy.

        Họ xuyên qua công viên,lượn ngoắt ngoéo giữa những cây cổ thụ. Cây cối trông to bát ngát, tối sẫm. Họ đi qua một khu vực im lìm, toàn dã tường vi đầy những chùm quả nặng trĩu. Họ luôn luôn phải nhảy qua những giao thông hào đào xuyên ngang những con đường rậm rạp và những luống hoa. Họ vượt qua tòa nhà an dưỡng dài với hai hàng ban công nhỏ thanh tú ở mặt trước mới hôm qua thôi, còn mỹ miều, lịch sự, thế mà bây giờ đã đổ vỡ, hoang tàn. Trên ban-công, lủng lẳng những mảnh vải lều kẻ sọc. Dưới đất, ngồn ngang bát đĩa và ngói vỡ từ mái nhà roi xuống. Những khuỷu ống máng mắc vào những cái đinh móc hoen gỉ. Gió thổi bay tung những tờ giấy cháy xém.

        Một cây sồi cổ thụ bị một viên đạn đại bác nã trúng, vẫn đứng thẳng, vươn những cánh tay già nua đen đủi dài nghêu, y như một nhạc sĩ già chơi đàn banđura, còn mặt đất khắp chung quanh thì phủ đầy lá thu màu đồng.

[Giangtvx]

       

43

        Sau cùng, họ chui qua một lỗ hổng của bức tường, vào thẳng khu trại Uxatôvô. Ngoan ngoãn theo sau Xviatôxlap là người thuộc đường, họ đi xuyên qua những sân trại vắng lặng, có những bức tường đá vôi cao bao bọc, với những cổng nhà xe đóng kín mít. Hầu hết các cửa đều khóa. Dân cư các trại đã chạy đi hoặc lẩn trốn. Họ đi vòng ngôi nhà thờ lặng lẽ, bị cỏ và gai góc mọc lấn đến tận sân trước giáo đường. Họ vào nghĩa địa, đi giữa những ngôi mộ đá cổ, đầy rêu và ốc sên. Những thập tự xám đen làm bằng đá vôi mài nham nhở trông xôm xổp như bánh lõa mạch nguội.

        Xviatôxlap bảo họ đứng chờ rồi anh tiếp tục đi một mình. Bước vào bãi cỏ phủ sương mù, anh tụt xuống cái khe đá nhỏ bị bụi rậm che lấp, một đàn chim xào xạc bay lên.

        Xviatôxlap men theo khe nhỏ, sắp đến gần cửa vào hầm đá thì có người gọi anh. Xviatôxlap ngẩng đầu và thấy trong bụi cây một khẩu súng và một con mắt long lanh ranh mãnh sau cái thước ngắm. Đó là Lêônit Ximban được phải đi đón Xviatôxlap. Anh phải cảnh giới khu vực mà bọn Rumani và Đức có thể xuất hiện bất kỳ lúc nào.

        — Ơn Chúa. Tình hình trong thành phố ra sao?

        — Mình cũng không vào hẳn thành phố, chỉ đến Pêrexip thôi.

        — Thế tình hình Pêrexip?

        Xviatôxlap đưa tay ra hiệu.

        — Phải, hiểu rồi, — Lêônit Ximban nói — Thế cậu không gặp bọn trinh sát địch à?

        — Sao lại không? Vừa va tụi chúng nó xong. Chúng nó đã ở bờ bên này đầm Hatji-Bây rồi.

        — Cậu nói sao? — Lêônit Ximban kêu lên, nét mặt trở nên vừa nghiêm nghị vừa căng thẳng. — Chủng nó đông không ?

        — Có lẽ sáu tên.

        — Chà...

        Không muốn nấn ná, anh nói cho Lêônit biết là anh đã đưa Valentin, bà Matriôna, đèo thèm một ông nhóc nữa đến, đã để họ nấp trong nghĩa địa, rồi Xviatôxlap vội vã chui vào cái hang gần đó nhất.

        — Nhớ bảo Tulyakôp cho người đổi gác nhé. Mình ỏ đây đã bốn giờ rồi đấy. — Lêônit nói to với anh.

        Từ lúc Xviatôxlap lên mặt đất, đã có nhiều thay đổi xảy ra. Lúc này, trong hang chỉ còn những đồ cồng kềnh: vài cái hòm gỗ và một thùng tôn đựng ga-dô-lin. Mọi thứ vật liệu khác đã được phân phối theo các đường ngầm vào trong cùng hầm đá là chỗ theo kế hoạch sẽ đặt địa điểm chính của đội.

        Cuối một hành lang ngầm, hẹp và tối, le lói một ánh sáng nhỏ màu vàng. Xviatôxlap bước vào hành lang, người lom khom để khỏi đựng đầu vào vòm, khuỵu đầu gối xuống, đi về phía ánh sáng.

        Không khí im lìm ngưng đọng, ẩm ướt và nặng nề. Bóng tối dày đặc của đường hầm bao quanh Xviatôxlap, đè nặng lên anh đến nỗi anh có cảm tưởng mỗi lúc có thể vấp má vào cái bóng tối ấy như vào một tảng than. Ngọn lửa nhỏ trước mặt anh giống như một lỗ đục qua tảng than ấy. Xviatôxlap bật đèn bầm nhưng cả đến cái ánh đèn này, bình thường khá sáng, ở đây cũng có vẻ yếu ớt, mơ hồ. Một vệt do những vòng sáng dòng tâm tạo thành, lướt trên vòm đất xám phủ một lớp bụi khô. Chân anh cũng giẫm lên lớp bụi khô ấy, trên có những vết chân chằng chịt. Nhìn những dấu vết ấy, Xviatôxlap biết là mình đi đúng đường.

        Con đường ngầm bắt đầu hẹp lại. Sau cùng nó chật đến nỗi phải bò bằng tứ chi. Xviatôxlap bò. Phía trước anh ngọn lửa nhỏ vẫn le lói, xa tít, như một con nhện bóng loáng tỏa ra những sợi tơ óng ánh của một tấm mạng rất mỏng mảnh. Được mấy thước, đường hầm lại rộng ra. Xviatôxlap đứng lên đi. Anh lo xa, vẫn cúi lom khom, đầu gối khuỵu xuống. Nhưng đường hầm trở nên khá rộng để anh có thể đi không cần cúi nữa.

        Dần dần, con đường chật hẹp đó biến thành một cái hành lang có vòm khả cao. Tường và trần không phải bằng đất nữa mà bằng đá, cũng phủ một lớp bụi khô. Ngọn lửa nhỏ trông vẫn xa lắc và vẫn như đi không bao giờ tới. Rồi đột nhiên, nó lóe lên ngay sát anh. Đó là một chiếc đèn đêm làm vội bằng một lọ nước thơm Côlônhơ nhỏ, một cái ống và một sợi bấc bằng bông xe. Ngọn lửa bốc khói đứng rất im, chỉ rung rinh khi Xviatôxlap bước đến gần. Chiếc đèn đêm đặt trên một tảng đá vôi, đục trong tường. Xviatôxlap hiểu đó là một ngọn đèn pha đặt để chỉ đường cho khách bộ hành bí mật. Anh đã không nhầm. Trên bức tường bụi bặm được ngọn đèn chiếu sáng, anh nhận thấy một mũi tên, vạch ra để chỉ hướng đi. Anh đi theo hướng đó, không rẽ vào những hành lang kề bên mà thỉnh thoảng anh lại gặp. Hơn nữa, ngay những hành lang này, có những dấu vạch trên đất cho biết là lối đi đã bị vít lại.

        Đường hầm dần dần thắt lại cho đến khi trở thành một lỗ chuột chũi bắt người ta phải bò. Nhưng đúng lúc anh toan bấm đèn thì trước mặt anh lóe lên một ánh lửa mới. Xviatôxlap hiểu đó là ngọn đèn pha tiếp theo. Con đường ngầm càng hẹp. Anh nằm sấp xuống và bắt đầu trườn như một anh thợ mỏ ở đáy lò. Chốc chốc anh lại vập vai vào tường và cảm thấy bụi rơi xuống cái đầu trần, xuống cổ và chui vào trong gáy áo.

[Giangtvx]

44

        Luôn luôn hướng về cái ánh sáng giống như chiếc đinh ốc nhỏ bằng vàng phía trước, Xviatôxlap kiên nhẫn trườn lên độ mười thước. Anh biết con đường lại sắp rộng ra. Đúng thế, anh dã có thể đi khuỵu đàn gối được rồi. Dù dưới hầm khá lạnh, Xviatôxlap vẫn thấy ngột ngạt, mồ hôi nhễ nhại. Đầu óc anh mệt lử vì bóng tối trong lòng đất.

        Và phía trước, ngọn lửa nhỏ im lìm vẫn chảy yếu ớt, có vẻ xa lắc xa lơ và bé tí, giống như một lỗ khoan qua một tảng than.

        Xviatôxlap cố tưởng tượng xem những gì sẽ xảy ra nếu cái ánh sáng ấy tắt đi mà mình lại không có đèn bấm. Anh thấy lạnh toát cả người. Làm sao đi được trong hóng tối sâu thẳm này, trong cái địa ngục không ánh sáng này? Và nhất là đi đâu mới được? Không có những ngọn đèn pha, không nhìn thấy những mũi tên trên tường và những gạch chéo ở các hành lang hai bên... không ánh sáng, anh sẽ lạc đường, anh sẽ chết mất.

        Xviatôxlap thấy rõ rằng nếu không có ánh sáng thì không thể nào đi được trong cái hầm tối này. Mang theo một ngọn đèn cũng không thể được. Một ánh sáng thù địch trong lãnh thổ của Secnôivanenkô sẽ là một cái bia tuyệt diệu. Trong bóng tối, người ta có thể bắn không chệch phát nào. Và do chỗ chỉ có thể đi hàng một và đi rất chậm, nên không một tên địch nào mang đèn mà có thể thoát được một viên đạn hoặc một quả lựu đạn, dù nó rất khỏe và vũ trang đầy đủ đi nữa. Chúng chỉ tổ chất xác ngập đường hầm mà thôi, chứ không thể nào qua nỗi.

        Có hoặc không có ánh sảng dèu không thể được. Trường hợp nào cũng chết cả. Kẻ nào chiếm lĩnh được hầm đá đầu tiên là kẻ ấy thẳng. Xviatôxlap trước đây còn nghi ngờ khả năng phòng thủ dưới lòng đất, nay đã hiểu cả. Thế là anh cười lên sung sướng.

        Xviatôxlap chưa đến được ngọn đèn « pha» nọ thì anh nhận thấy phía trước một ánh lửa thứ hai rồi một ánh lửa thứ ha. Hai ánh lửa mới đó lớn hơn và di động. Phía trước, một ánh đèn điện tròn lướt tới. Xviatôxlap nhìn thấy hai bóng đen. Những bóng ấy đi tới gần. Lập tức Xviatôxlap bẩm nhấp nháy chiếc đèn của anh. Hai hóng đen trả lời. Cái kiểu đó giống như những tín hiệu của hai chiếc xe gặp nhau ban đêm.

        — Lêônit đấy hả? — Secnôivanenkô hỏi.

        Xviatôxlap trông thấy ông tay xách đèn bão, tay cầm khẩu súng.

        — Không, tôi đây.

        — Tôi là ai? Mình không nhận ra.

        — Chiến sĩ hồng quân Macsenkô.

        — A! Xviatôxlap, cậu đã về đấy à ?

        Trong giọng nói của đồng chí bí thư, không có chút gì tức giận hoặc trách móc. Đồng chí bình tĩnh, chỉ hơi mệt mỏi một chút thôi.

        — Trên ấy tình hình ra sao?

        Xviatôxlap tập trung trí nhớ và bảo cáo rất gọn, rất rõ với đồng chí bí thư thứ nhất tất cả những việc đã xảy ra.

        Xviatôxlap, cũng như những người đứng cạnh, biết bà Matriôna Tèrenchiepna Pêrêpêlitxkaia là bà con với Secnôivanenkô và chính bà cũng là người trong họ Secnôivanenkô.

        — Như thế thì... — Secnôivanenkô hoảng hốt kêu lên, dù bản tính ông không hay bộc lộ tình cảm, nhất là sự sợ hãi. Nhưng cái tin Xviatôxlap mang lại cho ông thật quả đỗi kinh ngạc.

        — Thưa đồng chí bí thư, tôi đã định dẫn thẳng họ vào đây, nhưng tôi lại nghĩ cần phải báo cáo với đồng chí trước đã.

        Hai người cùng yên lặng một lúc.

        — Thế cậu để họ ở đâu ? — Cuối cùng Secnôivanenkô hỏi.

        — Ở nghĩa địa Uxatôvô.

        — Có chỗ nấp không?

        — Ngồi sau những ngôi mộ.

        — Rắc rối thật! — Secnôivanenkô nói, rồi lại lặng im, rõ ràng là ông đang cân nhắc mọi bề trong óc. Sau đó, ông quả quyết đi về phía cửa hang.

        Xviatôxlap và Xtrenbixki yên lặng theo sau. Secnôivanenkô bước nhanh, ông không muốn tỏ vẻ vội vàng, nhưng lại đàm ra hết sức vội vàng.

        — Thế cậu có báo cho Lêônit Ximban là họ ngồi chỗ nào chứ? — Ông hỏi khi ba người đã bò qua quãng đầu tiên, quãng đường hẹp nhất và đi tới ngọn đèn «pha ».

        — Đồng chi Ximban không biết gì cả. Tôi không nói gì với đồng chí ấy. Tòi chỉ báo cáo với đồng chí thôi.

        — Chà !— Secnôivanenkô nói có vẻ tán thành nhưng đồng thời rất lo lắng. Ông bước hết sức gấp. Ông hiểu quả rõ mối nguy hiểm đang đe dọa hai mẹ con Pêrêpêlitxki và Pêchya Batsây.

        Tất nhiên Secnôivanenkô không hề có ý định cho họ xuống hầm. Một mình Môchya còn tạm được. Nhưng bà lại kèm theo hai đứa trẻ. Ông định gặp bà thật mau và giúp đỡ đến mức có thể được, nhưng không cho biết chỗ ông ở, vì đó là điều bất kỳ trường hợp nào ông cũng phải giữ cực kỳ bí mật. Nhưng sự việc lại xoay chuyển hoàn toàn ra cách khác. Họ vừa đi tới cái hang gần đó thì nghe ở phía trên có tiếng súng và tiếng Lêônit Ximban đang hét những câu gì không rõ: hình như anh đang kêu cứu thì phải. Người nọ theo sau người kia, họ vội vàng lao tới cái khe nứt và nhảy lên mặt đất.