Quảng Trị kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945-1954)

[macbupda]

Ở nông thôn ngoài việc thực hiện sắc lệnh ngày 14-7-1947 của Chính phủ ta về giảm tô giảm tức, về tịch thu ruộng đất của Việt gian và tạm giao ruộng đất vắng chủ cho nông dân thiếu ruộng còn có phong trào người nhiều ruộng hiến ruộng đất cho Chính phủ để cấp cho nông dân. Những việc làm này đã giúp cho nông dân ổn định và cải thiện đời sống thêm một bước. Nhờ đó phong trào tăng gia sản xuất được đẩy mạnh hơn và phong trào kháng chiến dù khó khăn gian khổ vẫn được đẩy mạnh. Phong trào chống “giặc dốt” được duy trì đều và đạt được một số thành tựu khả quan: Về cơ bản đã xóa được nạn mù chữ cho thanh niên và một phần nhân dân trong độ tuổi dưới 45, xây dựng được 28 trường phổ thông tiểu học, 4 trường trung học (có đến lớp 7/9), thu hút 6345 con em đi học.

Toàn tỉnh lập được 2 bệnh viện quân y và dân y. Các huyện có bệnh viện và trạm xá hoạt động hiệu quả. Bệnh xá K42 đặt ở chiến khu Ba Lòng là một điển hình về tinh thần khắc phục khó khăn, tự lực cánh sinh, phục vụ tận tình, cứu chữa hàng ngàn thương bệnh binh trả họ về trận tuyến chiến đấu.

Các đoàn thể quần chúng được chú trọng xây dựng, củng cố vững mạnh làm nòng cốt xung kích cho các phong trào cách mạng. Thực hiện sắc lệnh tổng động viên của Chính phủ, chỉ tính riêng từ ngày 19-5 đến 2-9-1950, toàn tỉnh có 6.524 thanh niên ghi tên tòng quân, trong đó có trên 1500 được tuyển vào quân đội. Ngoài ra còn có 14.857 lượt người đi dân công phục vụ chiến đấu ở chiến trường Bình - Trị - Thiên và Lào.

Chiến dịch Phan Đình Phùng kết thúc thắng lợi, biểu hiện sinh động bước trưởng thành nhanh chóng của lực lượng vũ trang Quảng Trị. Từ chiến dịch Lê Lai, chiến dịch bảo vệ mùa đến chiến dịch Phan Đình Phùng; đảng bộ, nhân dân và lực lượng vũ trang tỉnh đã vượt qua nhiều khó khăn gian khổ phấn đấu hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao, giữ vững phong trào kháng chiến. Thực tiễn chiến đấu ở 3 chiến dịch này chỉ ra rằng: Từ một chiến trường sau lưng địch, từ chỗ bị động, ta đã tạo được thế chủ động tiến công địch, tiến tới làm chủ chiến trường. Kẻ địch đang từ thế chủ động rơi vào thế bị động đối phó. Tình thế ấy có lợi cho ta, bất lợi cho địch.

Tuy nhiên trong chiến dịch còn nhiều hạn chế. Một chiến dịch diễn ra trong suốt 3 tháng trên một địa bàn rộng lớn nhưng kết quả diệt địch chưa cao; điều đó chỉ ra rằng với một chiến trường như Bình - Trị - Thiên hoạt động quân sự phải khéo léo vận dụng kết hợp chặt chẽ giữa du kích chiến và vận động chiến, bộ đội chủ lực gắn với bộ đội địa phương và dân quân du kích trong một thể thống nhất, mặt khác phải thường xuyên chú trọng xây dựng cơ sở vững mạnh, thực sự trở thành chỗ dựa vững chắc cho lực lượng vũ trang xây dựng chiến đấu và chiến thắng.

Để giải quyết khó khăn về vũ khí công đồn, rèn luyện trình độ kỹ thuật, chiến thuật cho bộ đội, sau một thời gian được huấn luyện cách đánh tàu bọc thép, Bộ chỉ huy Mặt trận quyết định dùng một bộ phận của trung đoàn 95 và 101 đánh đoàn tàu bọc thép trên đoạn đường sắt Mỹ Chánh - Diên Sanh mà bọn Pháp mới đưa vào từ giữa năm 1950.

Tiểu đoàn 227 (Trung đoàn 95) được giao nhiệm vụ chủ công trong trận đánh này. Ngoài ba đại đội trong biên chế tiểu đoàn còn được tăng cường và phối hợp chiến đấu với 1 tiểu đoàn và 6 đại đội của Trung đoàn 101; bộ đội địa phương Hải Lăng, Phong Điền và Mặt trận ngoài ra còn có 200 dân quân phối hợp chiến đấu và vận tải tiếp tế.

Được sự chi viện đắc lực của đại đội trợ chiến và các đơn vị bạn, ngày 24-10 Tiểu đoàn 227 do Tiểu đoàn trưởng Trần Văn Trân chỉ huy hợp đồng chặt chẽ với 2 tiểu đoàn công binh đánh bom tiến công đoàn tàu bọc thép của địch dài 16 toa có 2 khẩu pháo 40mm bố trí ở đầu và cuối tàu. Trận đánh diễn ra quyết liệt kéo dài 2 giờ liền. Ta phá hỏng 1 đầu máy 10 toa tàu, thu 1 khẩu pháo 40 milimét và hàng trăm súng bộ binh; diệt và làm bị thương hơn 160 tên, bắt 9 tên (có 1 tên quan hai chỉ huy, tên Ty trưởng an ninh Quảng Trị, tên Chi khu trưởng an ninh Hải lăng và 6 lính Âu Phi).

Đây là lần đầu tiên ta sử dụng lực lượng tương đối lớn (12 đại đội, có nhiều đơn vị kỹ thuật), phục kích ban ngày, đánh đoàn tàu bọc thép của địch, một phương tiện vận tải được trang bị hỏa lực mạnh. Là một trận đánh đạt kỷ lục cao nhất từ trước tới nay về thu vũ khí, đáp ứng yêu cầu bức thiết của chiến trường.

[macbupda]

Trong 1 năm mở 3 chiến dịch, lực lượng vũ trang Quảng Trị đã lớn mạnh nhanh chóng. Từ chỗ bộ đội chỉ biết đánh du kích, giao thông lẻ tẻ, nay có khả năng đánh lớn đánh tập trung, đánh dài ngày, đánh công đồn, góp phần tích cực cùng quân dân cả nước đánh bại chiến lược Rơ-ve của địch.

Sau những thất bại liên tiếp ở chiến trường chính cũng như ở Bình - Trị - Thiên, thực dân Pháp cố gắng gượng dậy để giành quyền làm chủ trên thế mạnh. Đặc biệt ở vùng sau lưng địch, những cuộc hành binh đánh phá khốc liệt, liên tiếp xảy ra. Lực lượng vũ trang tỉnh vừa qua phải cố gắng lớn để vượt qua một giai đoạn đầy khó khăn, thử thách mới, giờ đây lại đứng trước một khó khăn lớn đặc biệt. Đó là trận lụt ngày 30-10-1950 một trận lụt lớn chưa từng có ở Quảng Trị trong vòng 100 năm. Phạm vi tàn phá của trận lụt này khá rộng, chiếm gần hết địa bàn Liên khu 4 nhưng nặng nhất là 3 tỉnh Bình Trị Thiên. Toàn Liên khu có 224 người và 1.388 trâu bò chết, 757 ngôi nhà bị trôi, 60-80% lúa mùa bị mất trắng, 1596 tấn lúa bị trôi và 1000 tấn muối tan ra nước.

Trước tình hình đó Ủy Ban kháng chiến hành chính Liên khu ra lời kêu gọi:

- Tiết kiệm lương thực cho tiền tuyến.

- Tiết kiệm thì giờ để sản xuất.

- Tiết kiệm chi tiêu để giữ giá bạc Việt Nam.

- Ai vào Bình - Trị - Thiên mang theo 1 kg gạo và 1/2 kg giống.

Rõ ràng lúc này quân dân Quảng Trị đang đứng trước hai nguy cơ đe dọa: Địch điên cuồng đánh phá phong trào kháng chiến và nạn đói trầm trọng.

Nhằm ổn định tình hình, đầu tháng 11 năm 1950 Tỉnh ủy Quảng Trị và Bộ chỉ huy Mặt trận đề ra nhiệm vụ cấp bách lúc này cần tập trung giải quyết là: Xây dựng cơ sở, chống đói, chống giặc.

Thực hiện chủ trương của hội nghị, khắp nơi các lực lượng đơn vị vũ trang dấy lên phong trào tăng gia sản xuất sôi nổi. Cán bộ chiến sĩ luân phiên nhau vừa chiến đấu vừa tăng gia sản xuất, ở hầu khắp các đơn vị đều có khu tăng gia tập trung. Tại chiến khu Ba Lòng, Thủy Ba và các tiền chiến khu các nương sắn, khoai ngô của bộ đội ta bạt ngàn xanh tốt. Một bộ phận ngược đèo Ngang (Quảng Bình) ra Hà Tĩnh vận chuyển vũ khí, lương thực của Trung ương và Liên khu cứu trợ cho đồng bào Bình - Trị - Thiên ⁽¹⁾ Nhờ các biện pháp kịp thời đó, nạn đói dần dần bị đẩy lùi; phong trào kháng chiến vẫn được duy trì khá.

Tuy vụ mùa bị mất trắng nhưng nhờ vụ chiêm bù lại⁽²⁾ nên Quảng Trị vẫn đảm bảo sự đóng góp cho Chính phủ kháng chiến: Nộp quỹ công lương 311 tấn thóc, tài lực 5 triệu đồng và 4513 thúng thóc.

Địch ra sức lợi dụng những khó khăn của ta, đánh phá cơ sở kháng chiến, nống ra vùng du kích ở Vĩnh Linh, Triệu Phong, Hải Lăng. Mặt khác ở vùng tạm bị chiếm, chúng tăng cường bắt lính, dụ dỗ, lừa bịp quần chúng, lập hội tề bí mật. Táo bạo và thâm độc hơn chúng rải truyền đơn xuyên tạc cuộc kháng chiến của ta, nói xấu Chính phủ ta, kêu gọi bộ đội đầu hàng. Ở các đoạn đường giao liên heo hút từ Thủy Ba đi Ba Lòng, chúng lén lút phục kích bắt cóc cán bộ, bộ đội đi lẻ, gây hoang mang dao động trong cán bộ, bộ đội và nhân dân.

Những hành động đó tuy gây cho ta một ít khó khăn mới nhưng quân dân Quảng Trị càng xiết chặt đội ngũ tổ chức nhiều tràn đánh tập kích, phục kích, hầm chông, địa lôi... phá tan âm mưu của giặc.

Kết hợp chặt chẽ với các trận tiến công địch, công tác địch vận cũng được các cấp quan tâm đúng mức. Tổ chức công tác địch vận được hình thành từ xã lên tỉnh và ở tất cả các đơn vị bộ đội. Toàn tỉnh có gần 100 cán bộ, nhân viên chuyên trách công tác địch vận.

Trong năm 1950 tổ chức 4 vụ binh biến ở Mỹ Chánh, Ái Tử, Đông Hà, Triệu An (Triệu Phong), thu 60 súng trường, 4 Brem 70 hàng binh bỏ hàng ngũ địch theo kháng chiến. Ban địch vận Vĩnh Linh nổ súng thị uy, gọi hàng 8 đồn hương vệ ở Di Loan, An Ninh, Chợ Do, An Bằng, An Nghĩa, Cửa Tùng, An Lẽ, An Trĩ, nhiều lính ngụy nhận rõ chính sách khoan hồng của ta bỏ hàng ngũ địch, bầu hết được về bản quán, một số theo ta đi kháng chiến.

⁽¹⁾ Trung ương trợ cấp cho Bình Trị Thiên 11,5 triệu đồng tài chính. Liên khu 4 tiếp tế vào Bình Trị Thiên 905 tấn gạo, 45 tấn muối
⁽²⁾ Vụ chíêm thu 15.300 tấn lúa

[macbupda]

Nhân dân cả nước cũng như nhân dân Quảng Trị vui mừng phấn khởi trước thắng lợi của quân và dân ta vừa giành được ở chiến dịch biên giới Thu-Đông 1950 thì một tin vui mới lại đến: Đại hội toàn quốc lần thứ 2 của Đảng thành công rực rỡ⁽¹⁾. Đại hội đã quyết định đường lối cách mạng dân tộc, dân chủ nhân dân, đẩy mạnh cuộc kháng chiến đến thắng lợi hoàn toàn. Đặc biệt Đại hội đã quyết định Đảng ta ra hoạt động công khai sau một thời gian rút vào hoạt động bí một: Đồng thời đổi tên Đảng thành “Đảng Lao động Việt Nam” và bầu Hồ Chủ tịch làm Chủ tịch Đảng.

Thực hiện Nghị quyết của Đại hội Đảng lần thứ II, Ban chấp hành đảng bộ tỉnh đã cụ thể hóa bằng các chủ trương, chỉ thị kịp thời. Ngày 20-2-1951 ra chỉ thị: “Kế hoạch tác chiến mùa xuân”, nhấn mạnh “Chuyển hướng sự lãnh đạo của các cấp, các ngành là tập trung thực hiện kế hoạch quân sự. Nhiệm vụ của bộ đội địa phương phải nghiên cứu đánh tiêu diệt cho kỳ được bọn đi lùng lẻ tẻ, phục kích địch trên các đường giao thông, giúp đỡ dân quân ve việc đánh du kích trong thôn xóm, gây cơ sở bí mật và tổ chức quần chúng cơ sở. Phân tán lực lượng dân quân tập trung của xã và dìu dắt dân quân các thôn canh gác, hướng dẫn dân quân cách giật bom, gài mìn đánh địch, phối hợp với công tác phá tề, trừ gian, bao vây kinh tế địch cung cấp địch tình, liên lạc, vận tải, tiếp tế, xúc tiến việc bao vây đồn, phá hoại đường sắt, quốc lộ I số 9”.

Quyết tâm của Ban chấp hành đảng bộ đã trở thành ý chí chiến đấu của cán bộ, chiến sĩ, nhân dân toàn tình. Các phong trào “Hũ gạo nuôi quân”, “Sào ruộng nuôi quân”, “Quỹ nuôi quân” lúa “Cụ Hồ khao quân”... được nhân dân các huyện Hải Lăng, Triệu Phong, Cam Lộ, Vĩnh Linh... hưởng ứng sôi nổi. Nhờ các phong trào phong phú, đa dạng đó mà các đội du kích xã, đại đội bộ đội địa phương huyện vẫn đẩy mạnh các hoạt động quấy rối tiêu hao không cho địch yên; vào sâu vùng địch hậu xây dựng cơ sở kháng chiến, củng cố mở rộng chiến khu Ba Lòng, Thủy Ba, Cùa, Cam Lộ, Hòn Linh thực sự trở thành những bàn đạp vững chắc cho các chiến dịch và các trận chiến đấu mới.

Ngày 20-1-1951 dân quân Vĩnh Hoàng (Vĩnh Linh) bắt 1 ghe tàu ô thu 4 súng trường, 2 súng lục, 1 tôm xơn.

Ngày 21-1 dân quân Triệu Sơn (Triệu Phong) phá đường sắt làm đổ 6 toa tàu của Pháp từ Huế đi Đông Hà.

Ngày 8-4 dân quân Hải Thủy (Hải Lăng) phục kích bọn về binh đoàn đi tuần, dùng tre lồ ô vót nhọn, đâm chết 2 tên. Ba tên đồng bọn quá khiếp sợ, không dám chống cự vứt súng chạy thoát mạng. Dân quân thu 5 súng trường, 4 dao găm và 100 viên đạn.

Ngày 15-4 dân quân Hải Trường và bộ đội địa phương Hải Lăng giật bom bắc cầu Mỹ Chánh lật đổ 7 toa tàu. Bọn địch trên tàu nhảy xuống khắc phục sự cố bị diệt 7 tên.

Từ ngày 14 đến 21-5-1951 đại hội đại biểu đảng bộ Liên khu Tân thứ ba họp tại làng Hoa Quân, huyện Thanh Chương (Nghệ An).

Đại hội đề ra 2 nhiệm vụ của Liên khu là:

- “Tiếp tục xây dựng lực lượng quân sự, tiêu diệt sinh lực địch đồng thời bảo toàn và xây dựng lực lượng ta.

- Đẩy mạnh sản xuất, đặc biệt là sản xuất lương thực bảo đảm cung cấp nhu cầu tiền tuyến và cải thiện dân sinh⁽²⁾”.

Về nhiệm vụ của Mặt trận Bình - Trị - Thiên, Nghị quyết đại hội nêu rõ: “Củng cố và phát triển lực lượng, đủ sức chiến đấu tiêu diệt sinh lực địch, phối hợp với các chiến trường chính, phát triển chiến tranh du kích khắp các địa phương. Tranh thủ thời cơ đẩy mạnh tăng gia sản xuất và tiết kiệm để bồi dưỡng sức dân, duy trì cuộc kháng chiến lâu dài. Kiên nhẫn bền bỉ xây dựng và phát triển cơ sở quần chúng ở các vùng địch hậu và cơ sở bí mật trong các thị xã”.⁽³⁾

Đối với nhiệm vụ xây dựng lực lượng vũ trang, đại hội nhấn mạnh: “Trong điều kiện và hoàn cảnh chiến trường Bình - Trị - Thiên, bộ đội chủ lực không thể tăng thêm nhiều vì cơ động khó khăn. Vì vậy, bộ đội địa phương sẽ là thành phần vũ trang quan trọng của chiến tranh nhân dân địa phương, nên cần được tăng cường và củng cố mọi mặt. Dân quân du kích là công cụ bạo lực chủ yếu ở cơ sở và là lực lượng trực tiếp làm nòng cốt để thực hiện “vũ trang toàn dân và toàn dân đánh giặc” phải được đặc biệt quan tâm xây dựng. Trên cơ sở đó mà tiếp tục củng cố bộ đội chủ lực hiện có, tiến tới xây dựng thành đại đoàn.<sup>(4)

(1)</sup> Đại hội Đảng toàn quốc lần 2 họp từ 11 đến 19-2-1951
^{(2), (3), (4)} Quân khu 4 - Lịch sử kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. NXB Quân đội nhân dân năm 1990, TR.261.

[macbupda]

Tại đại hội này đồng chí Hoàng Anh được bầu làm bí thư Liên khu ủy, đồng chí Lê Viết Lượng được cử làm Chủ tịch Ủy ban kháng chiến hành chính Liên khu. Đồng chí Lê Nam Thắng được cử làm Tư lệnh và đồng chí Võ Thúc Đồng làm Chính ủy Liên khu. Đồng chí Chu Văn Biên được bầu làm Bí thư Liên khu ủy trực tiếp làm Bí thư Đảng ủy Mặt trận Bình - Trị - Thiên. Đồng chí Trần Quý Hai được cử làm Tư lệnh và đồng chí Lê Tự Đồng làm Phó chính ủy Mặt trận.

Tiếp theo những thắng lợi của dân quân du kích trong 5 tháng đầu năm, sau một thời gian nghiên cứu và chuẩn bị chu đáo, Bộ chỉ huy Mặt trận quyết định dùng một bộ phận bộ đội chủ lực và bộ đội địa phương cường tập vị trí Ba Dốc.

Ba Dốc nằm sát đường quốc lộ số I thuộc địa phận huyện Gio Linh. Tại đồn này địch bố trí một trung đội thuộc đại đội 8 tiểu đoàn Trần Hưng Đạo ngụy binh và 15 hương vệ. (Trong đó có 2 lính Pháp phụ trách điện đài). Vũ khí phương tiện có 1 đại bác 75mm, 3 trung liên, 1 đại liên, 3 tiểu liên, 2 xe hơi và một số súng trường... Tại đây địch xây dựng một hệ thống lô cốt kiên cố nối với nhau bằng giao thông hào, bảy lớp rào kẽm gai bao bọc quanh đồn. Để bảo vệ đồn, địch thường xuyên lùng sục ra xung quanh cướp bóc uy hiếp nhân dân. Dã man hơn chúng còn san bằng 2 thôn Lệ Môn và Gia Môn lập “vành đai trắng” ngăn chặn các cuộc tấn công của ta.

Trước trận đánh 4 ngày, dân quân Cam Lộ và Tiểu đoàn 310 (Trung đoàn 95) đã phá hoại triệt để đoạn đường từ Đập Huyện đi Đông Hà, đắp nhiều ụ đất đá, ngăn không cho xe địch từ Đông Hà ra. Dân quân Vĩnh Linh và Tiểu đoàn 302 (trung đoàn 95) phá hoại đoạn đường từ Hiền Lương ra Hồ Xá đắp nhiều vật cản trên đoạn đường ấy ngăn không cho xe từ Hồ Xá vào. Dân quân Gio Linh và một bộ phận của Tiểu đoàn 302 phá hoại đoạn đường từ Đập Huyện ra Hà Thanh.

Như vậy là vị trí Ba Dốc nam ở giữa, bị cô lập không liên lạc được với Đông Hà và Hồ Xá nếu bị ta tấn công.

Đêm 12-6-1951, ba Tiểu đoàn 227, 302, 310, các đại đội trợ chiến thuộc Trung đoàn 95 và ba đại đội bộ đội địa phương Cam Lộ, Gio Linh, Vĩnh Linh hiệp đồng tiến công vị trí Ba Dốc.

Mở đầu trận đánh, đại đội 95 trợ chiến sử dụng 9 khẩu súng phóng bom đồng loạt bắn vào Ba Dốc. Sau khi hỏa lực ngừng bắn, Tiểu đoàn 227 nhanh chóng vượt rào, dùng ĐKZ bắn sập các lô cốt, tiêu diệt các ổ đề kháng của địch xung phong đánh chiếm từng khu nhà.

Sau hơn 1 giờ chiến đấu quân ta đã làm chủ trận địa tiêu diệt và bắt sống 81 tên địch, thu 1 đại bác 75mm, 2 trung liên, 328 viên đạn đại bác, 80 súng trường, 20 tấn gạo, thóc và nhiều quân trang, quân dụng. Đáng chú ý trong trận này ta đã giải thoát được một số cán bộ và đồng bào ta bị địch giam ở đây.

Trận cường tập vị trí Ba Dốc là một trận đánh hiệu suất cao, trong vòng 1 giờ đồng hồ ta đã tiêu diệt gọn đồn, bắt tù binh, thu vũ khí, chứng minh chủ trương đánh Ba Dốc là chính xác, nhất là trận đầu tiên ở chiến trường Bình - Trị - Thiên ta dùng chiến thuật công kiên thắng lợi giòn giã. Trước đó 1 năm Trung đoàn 95 đã tổ chức một trận công đồn ở Sen Hạ nhưng không thành công. Phải đến trận này nhờ công tác chuẩn bị chiến trường chu đáo, quyết tâm cao, hiệp đồng chiến đấu ba thứ quân nhịp nhàng, đồng bộ, cán bộ chiến sĩ phát huy tinh thần chiến đấu dũng cảm mưu trí mới tiêu diệt được một vị trí địch kiên cố. Từ trận đầu đánh công kiên thắng lợi bộ đội và dân quân du kích rút ra kinh nghiệm bổ ích cho việc đánh những vị trí địch được xây dựng kiên cố, hỏa lực mạnh, phòng thủ vững chắc.

Sau chiến thắng Ba Dốc, quân ta liên tiếp tiêu diệt một số lô cốt khác của địch ở Hà Thanh, Quy Thiện, Thôn Dõng, Cù Hoan. Những lô cốt này đều được xây dựng bằng bê tông cốt thép, dày khoảng 50 phân, có lỗ châu mai, đã một thời được địch hết sức tin tưởng ở khả năng “bất khả xâm phạm” thế nhưng nay đều bị diệt.

Quá hoảng sợ, địch cho rút một loạt vị trí, đồn lính tăng cường cho thị xã Đông Hà và Quảng Trị. Ngày 24 tháng 6 đến 5-7 địch buộc phải rút 7 vị trí ở Triệu Phong, Cam Lộ, Vĩnh Linh, Hải Lăng, do đó vùng kiểm soát của du kích càng được mở rộng.

[macbupda]

Sau một thời gian hoạt động tập trung, cuối tháng 6-1951 Đảng ủy Mặt trận quyết định phân tán Trung đoàn 95 về phối hợp với các địa phương đẩy mạnh chiến tranh du kích.

Vào thời điểm này, địch ngấm đòn thất bại trong các trận càn ở Thanh Hương - Mỹ Xuyên⁽¹⁾ nên càng lồng lộn điên cuồng hơn, liên tiếp tổ chức nhiều trận càn vào các huyện Triệu Phong, Hải Lăng, mỗi trận trung bình từ 5-7 ngày với lực lượng từ 1000 - 1500 tên, có phi cơ, pháo binh yểm trợ. Bên cạnh những trận càn dài ngày, thỉnh thoảng chúng cùng tổ chức một vài trận chớp nhoáng càn quét trên một phạm vi hẹp với lực lượng 500 đến 700 tên.

Song song với những hoạt động quân sự, địch tăng cường các hoạt động chiến tranh tâm lý, gián điệp. Tại thị xã Quảng Trị chúng tổ chức rùm beng tuần lễ “giết cán lập công” nhằm khuyến khích binh sĩ ngụy, nhân dân vùng tạm bị chiếm chỉ điểm, tìm bắt và diệt cán bộ kháng chiến.

Nắm vững âm mưu, thủ đoạn của địch, Tỉnh đội Quảng Trị phát động trong lực lượng vũ trang đợt thi đua mới với chủ đề: “Một tháng phát động chiến tranh du kích” được toàn thể lực lượng vũ trang và nhân dân hưởng ứng sôi nổi.

Những trận càn quét của địch ngoài mục đích là tiêu diệt lực lượng kháng chiến còn chủ trương đánh vào hai vựa lúa của tỉnh là Hải Lăng và Triệu Phong. Suốt trong mấy năm qua địch tìm mọi cách để cướp thóc, phá lúa của ta, cho nên hễ cứ đến mùa gặt bộ đội và dân quân du kích lại được lệnh sẵn sàng chiến đấu cao nhất, triển khai đội hình, bố trí sẵn thế trận đối phó với giặc, kiên quyết bảo vệ mùa, một vấn đề có tính chất sống còn của cuộc kháng chiến.

Trong tháng 7-1951, bộ đội địa phương và dân quân du kích Hải Lăng, Triệu Phong, Cam Lộ, Gio Linh và tiểu đoàn 230 của tỉnh phối hợp với Trung đoàn 95 đánh 8 trận càn diệt 59 tên địch thu 12 súng các loại, bẻ gãy các cuộc càn vào đồng bằng Triệu - Hải và chiến khu Thủy Ba. Đoạn đường quốc lộ từ Đông Hà ra Hồ Xá đã bị quân ta phá hoại trong trận cường tập Ba Dốc trước đây nay tuy được địch sửa chữa lại nhưng tiểu đoàn 230 liên tục phá hoại quấy rối diệt các toán địch đi sửa đường.

Được bộ đội và quân dân du kích bảo vệ, nhân dân phấn khởi tin tưởng, dồn sức gặt nhanh thu gọn thóc lúa và kịp thời cất dấu. Số thóc địch liều mạng cướp được không quá 3% tổng thu nhập của ta. Đây là một mùa bội thu trong kháng chiến của quân dân Quảng Trị.

Cùng với những hoạt động của du kích, nhân dân vùng tạm bị chiếm và đô thị tích cực đấu tranh chống địch đi càn, bắt lính, đôn dân. Ở huyện Hải Lăng địch bắt gần 60 thanh niên ta dẫn đến quận lỵ, chở đi quân trường. Bà con biết liền kéo nhau đến quận la hét đòi chồng, con về. Địch bất lực, thanh niên ta lợi dụng lộn xộn trốn về. Ta còn vận động một số gia đình ngụy binh vào tận đồn Mang Cá (Huế) đòi chồng con về. Đồng bào thị xã Đông Hà và Quảng Trị đòi được tự do đi lại buôn bán. Công nhân nhà đèn, Bưu điện đấu tranh chống tập quân sự, đòi tăng lương. Chị em tiểu thương thị xã Quảng Trị lập hội tương tế, quyên góp tiền mua thuốc men gửi lên chiến khu Ba Lòng giúp cán bộ, bộ đội. Các đội cơ sở của công an hoạt động ngay trong lòng địch tích cực quấy rối, phục kích, ám sát làm rối loạn trật tự an ninh, buộc địch phải phân tán lực lượng đối phó. Những thắng lợi đó càng làm cho tinh thần binh lính địch vốn đã hoang mang dao động nay càng sa sút. Các vụ binh biến xuất hiện ngày càng nhiều. Binh lính đồn An Tuyền, Hà Thanh và 21 lính Âu Phi đồn Đông Hà đòi hồi hương.

Sự kết hợp chặt chẽ giữa đấu tranh quân sự với đấu tranh chính trị, giữa ba vùng, ba thứ quân tạo điều kiện thuận lợi để ta hoàn thành thắng lợi kế hoạch bảo vệ mùa và phối hợp với chiến trường chính Bắc bộ.

Với những thắng lợi toàn diện trên, ngày 19-8-1951 nhân kỷ niệm lần thứ 6 ngày cách mạng Tháng 8 và Quốc khánh 2-9, Bình - Trị - Thiên vinh dự được Chính phủ và Hồ Chủ tịch tặng thưởng Huân chương Quân công hạng nhì. Bản tuyên dương công trạng khẳng định:

“Trong quá trình đấu tranh gian khổ, nhân dân Bình - Trị - Thiên đã củng cố, xây dựng được lực lượng vũ trang, từ đội du kích tiến lên quân chủ lực mạnh mẽ, chiến thắng địch một cách anh dũng.

Đã thực hiện được quân dân nhất trí, bộ đội yêu mến nhân dân, nhân dân giúp đỡ yêu mến thương yêu bộ đã xây dựng được nhiều cơ sở vững chắc trong lòng phát triển du kích chiến tranh mạnh mẽ, bộ đội địa phương phối hợp chặt chẽ với bộ đội chủ lực, đã chiến thắng oanh liệt và liên tiếp trong các trận vừa qua, đã kìm chế được lực lượng địch và phối hợp với chiến trường chính”.

Phần thưởng cao quý mà Chính phủ và Hồ Chủ tịch tặng thưởng đả tiếp thêm sức mạnh cho quân và dân Quảng Trị tiếp tục. tiến lên đánh bại mọi âm mưu thủ đoạn xảo trá, tàn bạo của địch, giữ vững và phát triển phong trào kháng chiến.

Năm 1951, năm đáng tự hào, đánh dấu bước trưởng thành mọi mặt của lực lượng vũ trang, đảng bộ và nhân dân Quảng Trị. Bằng sức mạnh quân sự, chính trị, binh vận và xây dựng cơ sở quân và dân Quảng Trị đã phối hợp nhịp nhàng với chiến trường chính góp phần làm thất bại một loạt chiến lược chiến thuật của địch: “Lấy chiến tranh nuôi chiến tranh, dùng người Việt đánh người Việt”, “Chiến tranh tổng lực”, “Bao vây hợp kích”... của kẻ thù. Sau một năm tranh chấp quyết liệt với địch ta vẫn giữ vững 10 vùng du kích gồm 66 thôn với diện tích 288 km², 3 vùng căn cứ gồm 26 thôn, với diện tích 116 km².

Thực tế đó chỉ ra rằng lực lượng ta ngày một phát triển cả về lượng và chất. Ba thứ quân không ngừng được xây dựng và trưởng thành. Cuộc chiến tranh nhân dân ở Quảng Trị đã tiến lên đỉnh cao mới. Trình độ tổ chức, chỉ huy, tác chiến của bộ đội đã trưởng thành nhanh. Ngoài các kiểu đánh sở trường từ ngày đầu kháng chiến như du kích chiến, phục kích, tập kích, vận động chiến đã tiến lên đánh hiệp đồng lớn và công kiên thắng lợi.

Tất cả những yếu tố trên là cơ sở vững chắc để quân dân Quảng Trị tiến lên giành những thắng lợi mới cùng quân và dân cả nước đẩy mạnh cuộc kháng chiến đến thắng lợi hoàn toàn.

Tuy nhiên do thiên tai mất mùa, đói kém nghiêm trọng, trong khi địch đánh phá cơ sở của ta hết sức quyết liệt đã ảnh hưởng đến tinh thần nhân dân và bộ đội, gây không ít khó khăn cho ta nên một bộ phận nhân dân và bộ đội hoang mang kém phấn khởi dẫn đến hoạt động kém hiệu quả. Tư tưởng “ăn to đánh lớn” vẫn còn ảnh hưởng nhiều đến một số cán bộ, bộ đội, chưa quán triệt sâu sắc phương châm ở chiến trường Bình - Trị - Thiên lấy du kích chiến làm chính. Những khuyết điểm, nhược điểm ấy làm hạn chế đến phong trào kháng chiến Quảng Trị.

⁽¹⁾ Ngày 10-3-1950 Pháp huy động 2200 quân ứng chiến tinh nhuệ, có pháo binh, công binh, cơ giới, máy bay chi viện càn vào Thanh Hương - Mỹ Xuyên (Thừa Thiên) nhằm tiêu diệt chủ lực ta nhưng đã bị thảm bại

[macbupda]

II - PHỐI HỢP BA THỨ QUÂN, KIÊN QUYẾT TIẾN CÔNG ĐỊCH
GIÀNH THẾ CHỦ ĐỘNG CHIẾN TRƯỜNG

Bước vào Thu - Đông 1951-1952 địch đã bổ sung lực lượng ở chiến trường bắc Trung - Việt lên tới 31.445 tên (trong đó có 15.502 lính Âu Phi và 15.943 ngụy quân)! Được tăng viện, địch đẩy mạnh xây dựng thêm lực lượng ứng chiến tại chỗ, đồng thời thay đổi kế hoạch bố trí, dùng chiến thuật quân ứng chiến Âu Phi kết hợp với quân ứng chiến ngụy để đối phó với ta, hòng cứu vãn tình thế ngày càng nguy ngập ở khắp các chiến trường. Mặt khác địch củng gấp rút xây dựng thêm nhiều đơn vị quân ứng chiến ngụy để rút bớt quân ứng chiến Âu Phi bổ sung cho chiến trường chính⁽¹⁾. Âm mưu của địch là vừa nghi binh ta vừa củng cố được quân ngụy đủ mạnh để cùng với quân ứng chiến Âu Phi đánh phá cơ sở kháng chiến của ta. Bên cạnh đó địch ra sức củng cố và chiếm đóng, thực hiện bình định, cướp của, bắt người nhằm xây dựng ngụy quyền vững chắc, ngụy quân mạnh, dập tắt phong trào kháng chiến.

Ở chiến trường chính Bộ Tổng tư lệnh mở chiến dịch Hòa Bình nhằm phá kế hoạch bình định của địch và phát triển chiến tranh du kích ở đồng bằng Bắc bộ.

Chủ trương của Bộ chỉ huy Mặt trận Bình - Trị - Thiên thời kỳ này là đẩy mạnh hoạt động của các lực lượng vũ trang, tiêu diệt sinh lực địch, quyết không cho chúng rút quân ứng chiến tăng viện cho chiến trường chính. Tỉnh ủy kịp thời phát động cuộc thi đua “Đẩy mạnh du kích chiến tranh, tích cực tiêu diệt địch, kìm chân địch lại, quyết không để chúng rút ra Bắc bộ, ra sức xây dựng cơ sở và tăng cường đấu tranh ở vùng sau lưng địch”.

Ngày 23 tháng 1 năm 1952, địch huy động 3 tiểu đoàn gồm tiểu đoàn 27 Bắc Phi, tiểu đoàn 6 Spahis và tiểu đoàn 7 ngụy có máy bay, tàu chiến yểm trợ chia làm 3 mũi càn vào xã Vĩnh Hoàng (Vĩnh Linh).

Được lệnh của Ban chỉ huy tỉnh, tiểu đoàn 230 và trung đội du kích xã Vĩnh Hoàng nhanh chóng triển khai đội hình chống càn.

Trong 2 ngày 21 và 22 tháng 1, địch cho nhiều tốp lính hành quân thăm dò nhưng bộ đội, du kích ta vẫn bí mật lực lượng, không cho nổ súng. Thấy ta không có 1 hành động gì chống cự, sáng ngày 23 tháng 1, địch ồ ạt chia làm 3 mũi tiến vào Vĩnh Hoàng. Khi cánh quân của chúng mới từ Hồ Xá đến đầu xã đã vấp phải mìn, hai xe chở đầy quân nổ tung. Dân quân các thôn Đông, Tây, Xuân Hòa và tiểu đoàn 230... vận dụng chiến thuật phục kích, phân tán từng trung đội, sau thành từng bộ phận nhỏ dựa vào hệ thống “làng xã chiến đấu” quần nhau với địch, dũng cảm đánh trả các cuộc tấn công của chúng.

Sau hơn 2 ngày đêm liên tiếp bị phục kích, tập kích, tiêu hao, chiều ngày 25 tháng 1 bọn địch buộc phải rút khỏi Vĩnh Hoàng. Trong trận này ta đã tiêu diệt gần 50 tên địch, phá hỏng 2 xe quân sự.

Chỉ với một tiểu đoàn bộ đội địa phương (thực tế chỉ có 2 đại đội) và dân quân du kích một xã, ta đã bẻ gãy trận càn lớn của 3 tiểu đoàn địch có máy bay, pháo binh yểm hộ, bảo vệ được nhân dân và vùng du kích. Với chiến công chống càn xuất sắc ấy xã Vĩnh Hoàng được thưởng Huân chương Chiến công hạng nhất.

Chiến dịch Hòa Bình ở Bắc bộ đã mở. Tiếng súng thắng trận ở Vĩnh Hoàng phối hợp rất nhịp nhàng với chiến trường chính làm nức lòng nhân dân vĩnh Lính và Quảng Trị.

Sang tháng 2 năm 1952, địch thay đổi thủ đoạn hoạt động: Rút các đơn vị lẻ và cô lập để tập trung quân cho các đơn vị ứng chiến, phối hợp với lực lượng chiếm đóng mở các cuộc càn quét trên một diện hẹp và dài ngày, nhằm vào vùng du kích và vùng thường đứng chân của chủ lực ta. Hoạt động của bộ đội chủ lực trở nên lúng túng, bế tắc, chưa tìm ra cách đánh mới thích hợp, do đó không hoàn thành được nhiệm vụ phối hợp với chiến trường chính, để địch rút được tiểu đoàn ứng chiến 28/BTA ra tiếp viện cho mặt trận Hòa Bình.

Đảng ủy mặt trận đã kịp thời rút kinh nghiêm, tổ chức hội nghị quân, dân chính, đảng ba tỉnh tại chiến khu Ba Lòng tìm phương thức tác chiến thích hợp trước thủ đoạn hoạt động mới của địch. Hội nghị đề ra những nhiệm vụ cơ bản: Trước hết sử dụng toàn bộ lực lượng 3 thứ quân đẩy mạnh hoạt động, tập trung đánh giao thông và quấy rối đô thị nhằm phân tán lực lượng cơ động của địch, đồng thời sử dụng một trung đoàn chủ lực đánh vào một cứ điểm trọng yếu của địch, nhằm tiêu hao sinh lực địch và tiếp tục phối hợp với chiến trường chính có hiệu quả. Phải tổ chức lại chiến trường, phân công lại nhiệm vụ. Đối với tỉnh Quảng Trị, Bộ chỉ huy Phân khu giao nhiệm vụ cụ thể là:

- Trung đoàn 95 cùng tiểu đoàn 230 và đại đội bộ đội địa phương Gio Linh đánh ở Nam Đông.

- Trung đoàn 101 và đại đội bộ đội địa phương Cam Lộ, Triệu Phong đánh địch ở ngay tại khu vực đứng chân.

⁽¹⁾ Tháng 1/1952 địch rút tiểu đoàn ứng chiến Âu Phi số 28/BTA tăng viện cho chiến trường Hòa Bình (Bắc bộ).

[macbupda]

Thực hiện mệnh lệnh chiến đấu trên, ta chọn Nam Đông (Gio Linh) làm hướng hoạt động chủ yếu. Nam Đông là một vị trí lớn của địch nằm án ngữ trên con đường giao thông liên tỉnh (đường 76). Từ quốc lộ số I rẽ sang đường 74 theo hướng tây đi 8 km sẽ tới vị trí Nam Đông. Từ Nam Đông xuôi theo đường 76 về hướng Tây Nam khoảng 3 km thì gặp đường 9. Là một vị trí khá lợi hại nên được địch xây dựng hệ thống đồn bốt rất kiên cố, hàng năm lại được gia cố thêm về công sự, hầm hào. Xung quanh đồn chính (Nam Đông) địch còn xây thêm 4 tiền đồn cách đồn chính từ 1 đến 2 km để bảo vệ vòng ngoài. Địch chốt ở đây gồm 1 tiểu đoàn quân ngụy, lực lượng chính đóng ở Nam Đông.

Sau khi nghiên cứu kỹ tình hình, Bộ chỉ huy Mặt trận chọn Trung đoàn 95 và Tiểu đoàn 230 bộ đội địa phương phối hợp với dân quân du kích Gio Linh tổ chức đánh.

Phương án tác chiến là “vây đồn diệt viện”. Đồng chí Phùng Duy Phiên, Tham mưu trưởng Mặt trận được cử xuống chỉ đạo chiến đấu.

Sau một thời gian gấp rút chuẩn bị, đêm 3 tháng 3 năm 1952, Trung đoàn trưởng Lê Văn Tri và Chính ủy Nguyễn Hữu Cầu chỉ huy bộ đội Tiểu đoàn 310, 227 của trung đoàn 95 và du kích bộ đội địa phương Gio Linh đồng loạt tấn công các đồn Vạn Kim, Nam Tây (là những đồn bảo vệ vòng ngoài cho đồn chính Nam Đông), diệt 39 tên. Trước uy lực của quân ta một số đồn hương vệ ở khu vực này hoang mang cực độ, bỏ đồn chạy cứu mạng.

Tiếp đó đêm 17 tháng 3 năm 1952, Tiểu đoàn 230 thực hành báo vây vị trí Nam Đông. Dân quân du kích và nhân dân bao vây các đồn lẻ, quấy rối, tiêu hao địch. Huyện đội Gio Linh huy động dân quân phá hoại cầu cống trên đường 75 và 76, để buộc địch muốn tăng viện chỉ còn đường 74 là duy nhất.

Đoán trước ý đồ sớm muộn địch sẽ tăng viện cho Nam Đông, đại quân ta gồm Trung đoàn 95, đại đội 348 Gio Linh và dân quân các xã Linh Châu, Linh An, Linh Bình (Gio Linh) kiến thiết trận địa phục kích trên đường 74 cách vị trí Nam Đông khoảng 3 km về phía đông.

Trước khi vây hãm đồn Nam Đông một ngày, ngày 16 tháng 3 trinh sát của mặt trận đã phát hiện địch đang vội vã tập kết một lực lượng bộ binh, xe cơ giới rất lớn về thị xã Đông Hà. Theo tin đáng tin cậy, địch có hơn 1000 quân và gần 100 xe cơ giới, lực lượng nòng cốt là tiểu đoàn Âu Phi 27/BTA (trước đó tiểu đoàn 27/BTA đóng tại Sen Hạ, Quảng Bình. Khi vị trí Nam Đông bị uy hiếp mạnh địch liền điều động vào Quảng Trị). Ngày 14 tháng 3, tiểu đoàn 27/BTA hành quân vào đến Ba Dốc liên chốt lại đây 3 ngày để bảo vệ đoạn đường này, mãi đến 16 tháng 3 mới vào đến Đông Hà, được lệnh phải quay ngược ra cứu viên cho Nam Đông. Ngoài ra còn tiểu đoàn 7 ngụy, một đại đội pháo 75 mm và một đại đội công binh.

Những tin tức về địch rục rịch hành binh lập tức được chuyền về Ban chỉ huy Trung đoàn 95 càng củng cố thêm quyết tâm của bộ đội. Khắp các trận địa dấy lên không khí náo nức lập công động viên bộ đội, dân quân du kích kiên trì chờ địch.

8 giờ 25 phút ngày 18 tháng 3, 80 xe cơ giới chở 1.200 lính từ Đông Hà ra bắt đầu rẽ vào đường 74 lên Nam Đông, tốc độ tiến quân rất chậm. Mới đi được 3 km chúng đã đụng độ với dân quân và vấp phải mìn, 8 tên chết tại chỗ, một số tên khác bị thương. Trên trời 2 máy bay L19 bay dọc theo trục đường 74 nghiêng ngó chỉ điểm cho bọn dưới đất, cùng lúc 4 máy bay Hen-cát lồng lộn ném bom phá đập Cồn Tiên và bắn đạn 20 mi-li-mét vào những nơi nghi ta dấu quân. Bốn khẩu ca nông đặt tại cống Phổ Lại bắn quanh vị trí Nam Đông và hai ven đường 74 dọn đường cho bộ binh tiến quân và bảo vệ đồn Nam Đông.

Tuy được yểm trợ khá chu đáo như vậy nhưng thiếu tá Bô-nắc chỉ huy cuộc hành binh vẫn thận trọng cho quân dò dẫm từng bước. Bọn công binh dò mìn đi trước, tiếp đến 1 đại đội lùng sục hai vệ đường rồi mới đến đội hình chính. Từ quốc lộ số 1 đến Nam Đông chỉ có 8 km, địch bắt đầu từ ngã ba Hà Thanh vào đường 74 bằng xe cơ giới lúc gần 8 giờ rưỡi nhưng mãi đến gần trưa cũng chỉ mới đi được 5 km thì cũng là lúc lọt vào trận địa phục kích của quân ta. Từ sở chỉ huy hai phát pháo hiệu xanh, đỏ vút lên, hỏa lực 12,7 ly, phóng bom, ĐKZ, cối 82 bất thần chụp xuống giữa đội hình địch. Dứt đợt hỏa lực, từ khu vực chặn đầu và hai bên sườn bộ đội ta xông ra mặt đường chia cắt đội hình địch ra từng toán nhỏ để tiêu diệt. Một đại đội của Tiểu đoàn 230 và bộ đội địa phương cùng dân quân du kích Gio Linh nhanh chóng “khóa đuôi” bịt kín đường rút của chúng về Hà Thanh.

[macbupda]

Từ trên xe bọn địch nhảy xuống mặt đường, nấp sau các gò đất, gốc cây bắn về phía quân ta quyết liệt nhưng không cải thiện được thế trận. Thừa thắng, quân ta ào ra mặt đường đánh giáp lá cà, địch hoảng hốt bỏ chạy tán loạn vào rừng. Một bộ phận địch thoát chết co cụm ở Bàu Dưng.

Kiên quyết không để chúng chạy thoát, cán bộ, chiến sĩ ta phát huy thắng lợi, truy kích ráo riết, bao vây khu vực Bàu Dưng. Bị mất tinh thần, địch chống cự yếu ớt, đến 15 giờ cùng ngày toán địch co cụm ở Bàu Dưng bị diệt gọn.

Hoàn thành nhiệm vụ chặn viện, ngay trong đêm 18 tháng 3 quân ta quay lại diệt đồn Nam Đông lúc này ở đây suốt một ngày địch vô cùng hoảng sợ phải chứng kiến cảnh bại trận của đồng bọn nay vừa nghe tiếng súng tiến công, không dám nghĩ đến chống cự, vội vàng mang vũ khí ra hàng. Một số ít ngoan cố, liều lĩnh chống cự, bị diệt gọn sau 30 phút.

Như vậy là gần 1 ngày quân ta vừa đánh viện vừa công đồn đã thắng lớn, diệt gần 800 tên địch, bắt sống 24 tên, phá hủy 15 xe cơ giới, thu phần lớn vũ khí, đạn dược. Tiểu đoàn 27/BTA Âu Phi bị thiệt hại nặng (hơn 200 tên chết tại trận) Tiểu đoàn 7 ngụy quân bị xóa sổ.

Chiến thắng Nam Đông - Đường 74 là kết quả của sự phối hợp chặt chẽ giữa 3 thứ quân, là kết quả của nghệ thuật nắm địch và trình độ chỉ huy tác chiến của cán bộ, chiến sĩ ta trên chiến trường Quảng Trị.

Chiến thắng Nam Đông - Đường 74 kéo theo sự sụp đổ hàng loạt hệ thống kìm kẹp của địch ở Gio Linh. Hơn 5000 đồng bào ta bị địch dồn vào trại tập trung đã được giải phóng, căn cứ du kích được mở rộng, tinh thần nhân dân, bộ đội phấn khởi, tin tưởng, địch lún sâu vào thế thất bại.

Sau chiến thắng ít ngày một vinh dự lớn đến với lực lượng vũ trang Quảng Trị: Trung đoàn 95, huyện đội Vĩnh Linh, Gio Linh được Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Tổng tư lệnh quân đội nhân dân Việt Nam gửi thư khen. Đồng thời Ủy ban kháng chiến hành chính Liên khu 4 tặng cờ danh dự cho Trung đoàn 95.

Thi đua với mặt trận Nam Đông - đường 74, khắp các địa phương và đơn vị liên tục tiến công địch trên các hướng.

Ngày 21 tháng 3 diệt 2 tháp canh ở Cam Lộ, lật nhào 3 toa tàu trên đoạn đường sắt Mỹ Chánh - Đông Hà, loại khỏi vòng chiến đấu 150 tên địch, bắt sống 45 tên. Cùng ngày bộ đội địa phương Hải Lăng tập kích đồn Hải Thái diệt gần 40 tên.

Ngày 25 tháng 3 dân quân xã Hải Thái phối hợp với dân quân Phong Nhiên (Phong Điền) cài mìn diệt 7 tên Âu Phi. Cùng ngày dân quân xã Triệu Sơn (Triệu Phong) phá đường sắt làm đổ 6 toa xe lửa của địch.

Bị một đòn choáng váng ở Nam Đông - đường 74, Bộ chỉ huy Pháp cực chẳng đã phải rút bớt quân chiếm đóng ở Bắc Bộ gom góp được 4 tiểu đoàn ứng chiến và 1000 quân Bắc Phi vào cứu nguy cho Bình - Trị - Thiên. Như vậy là vào thời điểm này lực lượng địch ở đây khá mạnh: 9 tiểu đoàn ứng chiến, 15 tiểu đoàn chiếm đóng, 18 đại đội phụ binh, ngoài ra địch còn xây dựng thêm 2 đại đội pháo binh. Cùng lúc địch thực hiện lệnh “tổng động binh” với nhiều thủ đoạn dụ dỗ, cưỡng bức, mua chuộc... chúng đã bắt hơn 600 thanh niên Quảng Trị vào lính. Nhưng phong trào đấu tranh đòi thả chồng con không đi làm bia đỡ đạn cho địch, buộc chúng phải thả hơn 200 thanh niên hồi hương. Địch thành lập tổ chức “Nghĩa dũng đoàn”, một tổ chức bán quân sự, là công cụ đắc lực để củng cố ngụy quyền. Chúng bắt nhân dân đóng góp tiền của, xây dựng thêm 5 đồn Thượng Xá, Trà Trì, Quy Thiện (Hải Lăng) Thị Sòng (Cam Lộ) và Tân Trại Hạ (Vĩnh Linh).

Cùng với những cố gắng quân sự, địch cũng nỗ lực củng cố bộ máy ngụy quyền nhằm xoa dịu sự tranh chấp đấu đá giành quyền lực trong đám tay sai vốn đã mâu thuẫn, lục đục nhiều năm. Tướng Lơ-Blăng (LeBlane) đưa Lê Quang Thiết lên thay Trần Quang Lý làm thủ hiến Trung Việt. Nguyễn Đôn Duyên nguyên Tỉnh trưởng Quảng Trị vào làm Tỉnh trưởng Thừa Thiên thay cho tên Tôn Thất Đàn bị cách chức. Nguyễn Hữu Hiệp nguyên Tỉnh trưởng Quảng Nam ra giữ chức tỉnh trưởng Quảng Trị. Bộ máy ngụy quân ngụy quyền được củng cố một bước, địch cho rằng đã có thể tập trung chống phá kháng chiến ở cả 3 tỉnh. Chúng tập trung lực lượng càn quét cướp thóc, phá hoại nông nghiệp bằng nhiều thủ đoạn đồng bộ như: Đốt nhà, đốt lúa hột, phá hoa màu, bắn giết trâu bò... Ở những vùng trọng điểm lúa của tỉnh như Triệu Phong, Hải Lăng chúng cho hương vệ lập mỗi thôn một kho thóc ở cạnh đồn, hàng ngày đồng bào ta gặt được bao nhiêu chúng cho lính ép bắt nộp vào kho, ai chống cự bị bắt giam tra tấn dã man. Có lúc chúng bắt hàng trăm đồng bào ta đang gặt lúa, được bao nhiêu bắt chở hết vào đồn. Hung hăng hơn địch còn liều lĩnh mở các trận càn ra vùng du kích cướp lúa của ta.

[macbupda]

Giữ vững quyền chủ động chiến trường, và trừng trị tội ác mới của địch, Đảng ủy và Bộ Chỉ huy Mật trận đã kịp thời chỉ đạo: “Tích cực tiêu diệt địch, bảo vệ mùa, không ngừng phát triển chiến tranh du kích”.

Thực hiện chủ trương trên, Trung đoàn 95 tập trung quân ứng phó tạo điều kiện cho bộ đội địa phương và dân quân du kích rảnh tay đối phó với quân chiếm đóng, hỗ trợ cho nhân dân gặt nhanh, cất kỹ. Với khẩu hiệu: “Không để một hạt thóc rơi vào tay giặc, bộ đội, du kích cùng bà con bám sát từng thửa ruộng, tranh thủ gặt ngày, gặt đêm, gặt đến đâu chuyển dấu đến đấy. Đồng thời lực lượng vũ trang tổ chức các trận đánh địa lôi, phục kích, đánh giao thông:., buộc địch phải phân tán lực lượng đối phó. Chỗ dựa của địch là bọn tề, hương vệ nhưng trước sự khống chế của ta địch cũng co lại không dám hoạt động trắng trợn như trước, trong một tháng ta bắt 41 tên gián điệp, chì điểm (hầu hết bọn này ở trong tổ chức tề, dõng, thường chỉ điểm hoặc dẫn lính đi cướp phá lúa).

Ngày 1 tháng 5 năm 1952, địch mở một cuộc càn lớn vào Ngô Xá với gần 400 quân nhằm tiêu diệt Tiểu đoàn 230 và một đại đội của trung đoàn 95 đang giúp dân thu hoạch mùa ở đây. Đã dự kiến trước tình hình này, nên bộ đội tiểu đoàn 230 và dân quân du kích địa phương đã dàn sẵn thế trận đợi giặc. Vấp phải trận địa phục kích lợi hại của ta, địch từ thế chủ động rơi vào thế bị động đối phó, không những không tìm diệt được bộ đội ta mà còn chết và bị thương 155 tên.

Cùng thời gian này đại đội 350 triệu Phong diệt lô cốt Phong Ngạn.

Trước những thắng lợi liên tiếp của ta, để cứu vãn nguy cơ thất bại và trấn an tinh thần binh sĩ, Bộ Chỉ huy Pháp ở chiến trường bắc Trung Việt đề ra một loạt kế hoạch, nào là cải tổ bộ máy ngụy quyền, tổng động binh hô hào dân chúng đóng quỹ “Đảm phụ quốc phòng”⁽¹⁾, “hiến máu cho binh sĩ”; Xây dựng các tổ chức “Liên tôn chống cộng”, “Tự do công giáo”, “Liên gia bảo”. Cùng với những thủ đoạn trên, địch tiếp tục tăng viện cho chiến trường Bình - Trị - Thiên thêm 2 tiểu đoàn. Được tăng viện địch đẩy mạnh chương trình bình định, ở địa bàn Quảng Trị chúng chia ra nhiều ô nhỏ để dễ kiểm soát; phong tỏa miền biển, củng cố hệ thống phòng ngự dọc đường quốc lộ số 1 và số 9, lập vành đai trắng chung quanh căn cứ chiếm đóng.

Đi đôi với bình định chúng còn ra sức phá hoại ta về kinh tế. Ngoài thủ đoạn thường xuyên là cướp thóc, phá lúa, lần này chúng cho tay sai vung tiền mua vét thóc gạo ở vùng tự do. Tại vùng chiếm đóng, chúng nâng giá gạo lên cao ba, bốn giá để thu hút đồng bào vùng tự do giác ngộ kém, hám lợi đem vào bán cho địch. Ngoài ra chúng còn đặt ra các thứ thuế, tiếp tục tăng thuế chợ, cưỡng bức đồng bào mua vé xổ số... Những hành động đó bộc lộ dã tâm của địch, không từ một thủ đoạn nào kiên quyết phá ta về kinh tế.

Với tất cả những cố gắng trên, cuối tháng 8 năm 1952, địch tổ chức một trận càn lớn mang tên “Chiến dịch châu chấu” (Operation Santerele) với lực lượng 7 tiểu đoàn ứng chiến Âu Phi và ngụy, 1 tiểu đoàn nhảy dù, 70 xe bọc thép, 300 xe tải, 21 máy bay và 17 đại bác do tướng Lơ-Blăng trực tiếp chỉ huy nhằm mục đích “cất vó” Trung đoàn 101 đang đứng chân ở vùng giáp giới Quảng Trị và Thừa Thiên.

Để bảo toàn lực lượng, Trung đoàn 101 vừa đánh phá vây, vừa rút về Linh Chiểu (Triệu Phong). Trận càn kết thúc ngày 29 tháng 8, địch không thực hiện được ý định tiêu diệt Trung đoàn 101. Trong trận này tuy diệt được 800 tên địch, phá 2 xe bọc thép nhưng Trung đoàn 101 tổn thất nặng, thương vong trên 1000 cán bộ, chiến sĩ (Trung đoàn trưởng Lê Thuyết hy sinh) 600 đồng bào và 300 thanh niên bị bắt, gần 100 cán bộ địa phương và dân quân du kích hy sinh, hơn 120 tấn lúa bị đốt phá.

Tiếp tục tìm diệt Trung đoàn 101, ngày 4 tháng 9 năm 1952 địch mở tiếp cuộc càn lớn thứ 2 mang tên “Chiến dịch cá sấu” (Operation Caiman) vẫn do tướng Lơ-Blăng trực tiếp chỉ huy dưới quyền giám sát của tướng Đờ-li-na-rét (De Linnares) quyền chỉ huy quân đội Pháp ở Đông Dương.

Lực lượng địch tham chiếm khá mạnh: 8 tiểu đoàn bộ binh, 2 tiểu đoàn dù, 6 tàu chiến, 65 lần chiếc máy bay, 100 xe bọc thép và vận tải, 16 khẩu đại bác. Địa bàn trận càn ở Bắc Thừa Thiên và nam huyện Hải Lăng.

⁽¹⁾ Quỹ “Đảm phụ quốc phòng“ địch quy định mỗi người dân phải góp 500 đồng (báo cáo sổ 269 của BTL Liên khu 4) Lưu trữ BT QK4

[macbupda]

Ở hướng Cù Hoan bộ đội địa phương và dân quân du kích Hải Lăng tích cực chăn đánh, hỗ trợ đắc lực cho các cánh quân chủ lực Trung đoàn 101 đang bị địch vây ở Vĩnh Xương (Thừa Thiên). Ta đã tiêu hao một bộ phận sinh lực địch, kìm chân chúng lại không cho hợp quân ở Thanh Hương. Đồng thời quân ta cũng khẩn trương tổ chức đưa đồng bào sơ tán lên chiến khu. Sau bốn ngày ta chống càn quyết liệt, địch buộc phải rút quân. Quân và dân Hải Lăng góp phần tích cực cùng quân và dân Phong Điền, Quảng Điền (Thừa Thiên) diệt hơn 500 tên địch, 2 xe cơ giới. Ý định đánh úp diệt gọn Trung đoàn 101 không thực hiện được. Tuy vậy địch cũng đạt được một số mục tiêu: Bắt hơn 1000 dân, cướp và giết 200 trâu bò và nhiều thóc lúa.

Sau 3 trận càn lớn liên tiếp trong hai tháng 8 và 9, địch chuyển giao Bình - Trị - Thiên cho quân ngụy đảm nhận và rút quân cơ động Âu Phi đi chiến trường khác. Đồng thời chúng ra sức đôn quân bắt lính, tăng cường các hệ thống phòng thủ và đánh phá ác liệt vùng du kích và chiến khu ta.

Giữa lúc tình hình Quảng Trị đang có nhiều khó khăn do địch gây ra thì ngày 25 tháng 10 năm 1952 lại một trận lụt lớn tàn phá khủng khiếp: Hàng trăm héc ta lúa chưa gặt bị nhấn chìm trong biển nước, hàng trăm héc ta khác đã gặt xong chưa kịp phơi khô bị lũ cuốn trôi. Thuế nông nghiệp vụ mùa năm ấy chỉ thu được 30 đến 35%. Lương thực và muối thiếu nghiêm trọng. Mức ăn của cán bộ, bộ đội chỉ còn 250gam/ngày. “Thiên tai địch họa càng gây khó khăn cho ta không kém gì cuối năm 1950”

Nhằm khắc phục khó khăn và đối phó với âm mưu, thủ đoạn địch, Đảng ủy và Bộ chỉ huy Mặt trận chủ trương: “Tích cực chống càn quét, phát triển du kích chiến tranh, giữ vững và đẩy mạnh đấu tranh trong lòng địch và sát địch, tranh thủ chỉnh huấn⁽¹⁾”.

Thực hiện chủ trương trên các đơn vị chủ lực huy động 2/3 quân số, các đơn vị bộ đội địa phương 1/3 quân số lên chiến khu dự các lớp chỉnh huấn. Lực lượng còn lại phối hợp với dân quân du kích và nhân dân đánh địch. Nhưng do khó khăn về việc cung cấp nên bộ đội chủ lực Trung đoàn 95 chỉ tổ chức được một số trận nhỏ. Trung đoàn 95 tập kích lô cốt Hà Mỹ và lò gạch thị xã Quảng Trị. Đại đội 220 thuộc Tiểu đoàn 230 chống càn ở Văn Quỷ diệt 2 trung đội địch. Du kích Gio Linh, Hải Lăng, Cam Lộ quấy rối, đánh tiêu hao các đồn bốt trên địa phương làm cho những hoạt động của địch bị hạn chế.

Ở vùng địch hậu và đồng bằng, cán bộ, chiến sĩ ngày đêm bám chác cơ sở, gây dựng củng cố phong trào. Vùng chiến khu và du kích thường xuyên được củng cố. Từ cơ quan Tỉnh ủy đến Tỉnh đội, Huyện đội... đều có các trại tăng gia sản xuất, mỗi trại có từ năm đến bảy chục người chuyên lo gieo trồng, chăm bón và thu hoạch sắn, ngô, cung cấp một phần đáng kể cho bộ đội. Các căn cứ Ngô Xá, Ba Lòng, Trừ, Lấu, Bực Lở, Thủy Ba... thường xuyên được quan tâm xây dựng củng cố, mở rộng luôn luôn là căn cứ đầu não cuộc kháng chiến của nhân dân.

Để đảm bảo cho bộ đội chiến đấu liên tục ở một chiến trường xa Trung ương, ngay từ những ngày đầu cuộc kháng chiến trong hàng loạt thiếu thốn vật chất thì vũ khí được quan tâm đặc biệt. Bởi vậy xưởng quân giới Đội Quyên ra đời và luôn luôn được củng cố đáp ứng một phần khó khăn trước mắt, đến nay đã phát triển cao hơn đổi tên là xưởng “Hùng Việt” để luôn tưởng nhớ đến chiến công của người Trung đoàn trưởng đã anh dũng hy sinh trong lúc hướng dẫn cách sử dụng mìn. Xưởng Hùng Việt bấy giờ đã có biên chế 45 cán bộ, công nhân, hàng tháng sản xuất hàng trăm mìn, lựu đạn, ngoài ra còn sửa chữa vừa và nhỏ hàng trăm vũ khí bộ binh khác. Các loại mìn đánh bộ binh, đánh xe của xưởng chế tạo đến nay tiến bộ hơn, tính năng úy lực cao hơn. Để động viên và đảm bảo cho xưởng làm việt tốt, Ủy ban kháng chiến hành chính tỉnh Quảng Trị quyết định tăng mức ăn cho công nhân một tháng được hưởng 21 kg gạo, 0,7 kg muối, 1,2 kg ruốc...

Trước sự lớn mạnh không ngừng của lực lượng vũ trang ở Bình-Trị-Thiên đồng thời để phù hợp với đặc điểm ở một chiến trường nhỏ hẹp, chiến trường phối hợp cũng để giải quyết một phần khó khăn về lương thực Thường vụ Liên khu ủy trong phiên họp ngày 5 tháng 12 năm 1952 đã quyết nghị: “Rút các trung đoàn chủ lực ra khỏi chiến trường để xây dựng thành những đại đoàn chủ lực”. Từ đây các Trung đoàn 18, 101, cùng với Mặt trận bộ Bình-Trị-Thiên - Trung Lào chuyển ra vùng tự do Thanh-Nghệ-Tĩnh để xây dựng thành đại đoàn 325 quân chủ lực của Bộ Tổng Tư lệnh, ở địa bàn Bình-Trị-Thiên chỉ còn lại Trung đoàn 95, đại đội 95 công binh, đại đội 264, 265 vận tải, bệnh viện K42, xưởng bào chế, ban Quân khí, Quân lương Mặt trận ở lại làm nhiệm vụ chiến đấu và thiết bị chiến trường.

*
*   *

Ba năm từ năm 1950 đến 1952 là thời kỳ thiên tai địch họa liên miên gây ra không ít khó khăn cho quân và dân Quảng Trị là thời kỳ thử thách rất gian khổ, quyết liệt đối với mỗi người dân, cán bộ, chiến sĩ Quảng Trị. Vượt lên tất cả quân dân Quảng Trị đoàn kết thương yêu, đùm bọc nhau chiến đấu ngoan cường dũng cảm. Cả ba thứ quân bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích đều không ngừng được xây dựng củng cố có bước trưởng thành lớn. Từ các trận đánh sử dụng chiến thuật sở trường: du kích chiến, vận động chiến, cường tập, phục kích, đến thời kỳ này nâng lên hình thức cao hơn đó là công đồn và giành được thắng lợi. Đáng chú ý trong thời kỳ này là bộ đội địa phương và dân quân du kích đã trưởng thành nhanh chóng tổ chức nhiều trận đánh hiệu suất cao, đủ sức đảm nhận vai trò nòng cốt trong chiến tranh nhân dân ở địa phương. Trước sự trưởng thành đó, lực lượng vũ trang tỉnh và nhân dân có rất nhiều cố gắng, tranh chấp với kẻ thù giành thế chủ động chiến trường. Thực tiễn chiến tranh ở chiến trường nhỏ hẹp như Bình-Trị-Thiên đã khẳng định ai làm chủ chiến trường, chủ động trong tiến công sẽ thắng đối phương.

Những chiến công của quân và dân Quảng Trị trong thời kỳ này đã củng cố, giữ vững niềm tin của bộ đội và nhân dân, sẵn sàng chấp nhận và khắc phục mọi khó khăn, gian khổ, ác liệt để chiến đấu và chiến thắng. Đồng thời những chiến công đó cũng góp phần đắc lực làm nên những chiến công vang dội của quân dân hai tỉnh Quảng Bình, Thừa Thiên anh em và các chiến dịch Biên giới, Hòa Bình, Lê Lợi, Tây Bắc ở chiến trường chính.

⁽¹⁾ Báo cáo kết quả và phương hướng của BĐĐP và DQDK 6 tháng đầu năm 1952 của mặt trận Bình Trị Thiên (Lưu văn phòng Bộ Quốc phòng).