Thành phố hòa bình

[Giangtvx]

        Đại đội trưởng, dáng người xương xương, nhỏ nhắn, rất trẻ, chỉ độ hai mươi hai, hai ba tuổi. Anh mặc chiếc áo ca pốt da, đội mũ lưỡi trai, viền đỏ ở vành chỏm hơi vênh lên. Vừa nói anh vừa hất đầu về phía sau. Hàng lông mạy đen, rậm mọc sát tới gốc mũi tạo cho anh một vẻ cau có.

        — Rõ... Tôi hiểu đầy đủ. — Nghiêng người Về phía chỉ huy của mình, Pa-ven vội vàng trả lời.

        Các anh sẽ bắt đầu trận đánh khi bọn Đức quay về phía các anh. Và lúc đó các anh hãy tự đứng vững dù cho cả một tiểu đoàn địch có tiến công các anh đi chăng nữa!

        — Hoàn toàn đúng! — Pa-ven đáp với vẻ sẵn sàng hoàn thành mệnh lệnh.

        — Anh hãy nhắc lại nhiệm vụ. — Đại đội trưởng nói.

        — Nói chung tất cả đều đã rõ... — Pa-ven bắt đầu.

        — Anh hãy nhắc lại nhiệm vụ. — Trung úy lắc đầu ngắt lời.

        Khi Grô-mốp nói, anh ta không rời đôi mắt đen cáu kỉnh khỏi người trung đội trưởng của mình.

        — Lần này là lần đầu và cũng là lần cuối cùng anh hãy nhớ lấy là không khi nào được tranh cãi với chỉ huy. — Anh nói khi Pa-ven kết thúc.

        — Rõ. — Pa-ven trả lời không hè tỏ vẻ bực bội.

        Sau đó trung úy chỉ dẫn chỗ nào nên đặt ụ súng, chỗ nào nên đặt súng máy. Anh cho thời hạn hoàn thành tất cả những công việc đó là hai giờ. Buông một câu ngắn gọn: « Đồng chí hãy thi hành đi! », và trung úy vội vã sang trung đội bên cạnh. Trông anh có vẻ rất căng thẳng và trực tính. Trung úy đi chậm chạp, khó nhọc lôi đôi ủng bằng vải không thấm nước cực to ra khỏi đất bùn nhầy nhụa.

        Grô-mốp nhìn theo anh với vẻ kính nề và biết ơn. Dù tuổi đời còn trẻ, người thanh niên nghiêm nghị và dứt khoát, am hiểu và biết làm nhiều việc hơn so với Pa-ven và chắc là, so với tất cả những ai ở đây. Cánh đồng lặng gió, không khí tươi mát và yên tĩnh. Trời đầy mây, những tia nâng yếu ớt tỏa xuống cánh đồng. Pa-ven cũng cầm xẻng, nhìn gương trung đội trưởng, các chiến sĩ cùng khẩn trương, vội vã đào đất. Đất mềm và sũng nước. Sau lớp đất màu bên trên là tầng đất sét đỏ thẫm. Trông thấy đất sét đỏ trên mặt hào, Pa-ven ra lệnh mang đến mấy bó lúa mạch dùng ngụy trang công sự. Người nóng bừng, mồ hôi lấm chấm, Pa-ven nhảy lên mặt công sự. Lấy tay áo lau mặt, anh quan sát xung quanh.

        Các vị trí phòng ngự của trung đội anh hình thành một góc tù, một hướng quay về cánh rừng xa xa tạo thành một dải sương mù, còn hướng khác về phương nam, nơi có con đường trơ trụi uốn khúc. Sườn đồi nơi Pa-ven đứng dốc thoai thoải xuống tận đường. Ở phía dưới, các công sự của trung đội bạn bên cạnh loáng thoáng ngay bên lề đường cày thẳng tắp, chạy dài tận chân trời. Lớp đất đen màu mỡ đang ấp ủ trong nó những hạt giống của vụ xuân năm tới. Từ chính đường cái, một con mương thẳng tắp với dòng nước đục lờ mờ cắt ngang cánh đồng. Mấy cây bạch dương mảnh khảnh trên nền đất cày đen thẫm. Bên trái làng là một rừng thông xanh, rậm rạp,

        — Họ chọn chỗ không đến nỗi tồi. Cậu nghĩ thế nào, Ê-go? —  Pa-ven hỏi với một giọng trầm, to khỏe đến nỗi mọi người xung quanh đều nghe rõ. — Không nhận ra thì đừng có mà đến gần chúng ta. Vị trí rất tốt,

        « Đây là ý trời! » Trô-sin nghĩ.

        Anh ta đứng dưới công sự, đầu ngẩng cao, người tựa vào chiếc xẻng. Pa-ven cởi cúc ngực áo bành tô, đi giày sàn, thô, bê bết đất sét đỏ quạch. Nhìn thấy Pa-ven đứng trên bờ công sự, Ê-go tưởng đó là một người khổng lồ.

        — Ở đó chúng ta sẽ thấy, cái gì sẽ xảy ra. — Anh ta nói lấp lửng. — Ở đó chúng ta sẽ thấy...

        — Không phải vị trí tô điểm con người, mà con người tô điểm cho vị trí. Tôi cho là như vậy, đồng chí chỉ huy ạ ! — Giọng nói khàn khan của A-nhi-xi-mốp vang lên.

        Và trên bờ chiến hào nhô lên khuôn mặt hồ hởi sẫm mồ hôi với bộ râu lởm chởm của ông.

        — Đúng vậy, ông bạn ạ! — Pa-ven nói to — Bây giờ thì mọi thứ sẽ phụ thuộc vào chính chúng ta.

        «... Và thế là họ tìm ra một cánh đồng rộng » — anh nhớ lại một bài thơ nổi tiếng: « Có nơi dạo chơi và họ dựng pháo đài»...

        — Đồng chí chỉ huy ơi! — một người nào đó bên cạnh nói to. — Nếu có gì thì chỉ giọng nói của anh cũng làm bọn Đức khiếp sợ!...

        Tiếng cười nổi lên và Pa-ven cũng cười to, đứt đoạn, để lộ hàm răng đều đặn, trắng muốt.

        — Theo tôi thì chính xác hơn là bằng lựu đạn,— Trô-sin nói, giọng khô đặc.

        Ngâm nghía người bạn của mình, anh lại hậm hực với sức lực dư thừa cùng sự vui vẻ, mà theo anh nó không có cơ sở. Ngay dáng vẻ bề ngoài của Pa-ven đã khêu gợi trong anh một ý muốn chống đối, bảo vệ mình, cố gắng chiến thắng trong một điều gì đó. Và với lòng căm giận đã trở thành tàn nhẫn, anh cúi xuống đào, mặc dù đã khá mệt.

        — Cậu nói đúng đấy bằng lựu đạn thì sẽ chắc chắn hơn. — Pa- ven độ lượng tán thành, rồi lại cười và im bặt khi nhìn xuống con đường ờ dưới.

[Giangtvx]

        Đại đội trưởng cùng với chính trị viên thong thả leo lên sườn đồi. Trung úy xem xét công sự và ra lệnh đào sâu thêm ở một số nơi. Khuôn mặt trẻ với hàng lông mày rậm của anh ta vẫn giữ nguyên vẻ không bằng lòng, thậm chí còn tức giận nữa. Mải nói chuyện với các chiến sĩ, chính trị viên không theo kịp đại đội trưởng. Trong khi chờ đợi chỉ thị, Pa-ven niềm nở nhìn anh từ đầu đến chân.

        — Tiếp theo đây, anh định làm gì, đồng chí trung đội trưởng? — Trung úy hỏi Pa-ven.

        — Tiếp theo à ? — Pa-ven hơi ngạc nhiên. — chiến đấu, thưa đồng chí đại đội trưởng!

        — Quan trọng là anh định đánh như thế nào cơ chứ? Điểm quan sát của anh ở đâu ? — Hất đầu về phía sau, trung úy hỏi.

        — À, vâng! Xin lỗi... — Pa-ven ngớ ra. — Tôi vẫn chưa nghĩ đến điều này...

        — Thế anh nghĩ về điều gì vậy?... — Trung úy gào lên, nhưng ngay lúc đó anh ngừng bặt.

        Pa-ven hiểu rằng, chàng sĩ quan quá trẻ này chắc chắn là mới rời khỏi trường quân sự, phải cố gắng lắm để kiềm chế cơn phẫn nộ của mình. Và không hề bực bội, anh rất thông cảm với người chỉ huy

        « Quả thật là anh chàng khốn khổ này sẽ còn rất vất vả với chúng ta, — anh nghĩ. — Nhưng không sao, chúng mình sẽ giải quyết ngay bây giờ ».

        — Từ điểm quan sát của mình, — trung úy căn dặn, — người trung đội trưởng phải cố gắng nhìn thấy tất cả các tiểu đội trực thuộc cùng các hỏa lực. Anh đã rõ chưa ?

        — Tất nhiên, — Pa-ven nói.

        — Trong trường hợp này, nếu tôi ở cương vị của anh, tôi đã chọn chỗ gần cái đống kia kìa! — Trung úy giơ bàn tay đi tất sợi xám chỉ về một trong những túp lều rơm.

        — Vâng, chỗ ấy sẽ rất tiện lợi. — Pa-ven tán thành.

        — Sau đó, cũng rất nhanh chóng quan sát trận địa và không trung. Kẻ thù có thể xuất hiện bất cứ lúc nào. Hãy xác định tầm bắn cho mỗi tiểu đội và hãy bắn thử mục tiêu. Anh đã rõ tất cả chưa? Nhắc lại đi.

        Lần này Pa-ven rất muốn nhắc lại mệnh lệnh. Lật tay áo ca pốt, trung úy nhìn đồng hồ, chiếc đồng hồ quả quít rất to, trong bao da, to hơn cổ tay nhỏ nhân của anh ta.

        — Đúng mười sáu giờ, anh hãy báo cáo tôi về việc chấp hành mệnh lệnh ! — Trung úy ra lệnh.

        — Rõ, đúng mười sáu giờ phải báo cáo về việc thi hành mệnh lệnh. — Pa-ven nói với vẻ hài lòng.

        Không thèm nhìn thêm Pa-ven, đại đội trưởng sửa lại chiếc mũ lưỡi trai mới cứng trên đầu, rồi quay lại và đi vào làng.

        . ... Không khí sạch hơn và một mảng trời xanh xuất hiện. Pa- ven đi báo cáo với đại đội trưởng. Lúc này ở phía nam từ hướng A-rê-nhi-ép-xcơ lại vọng lên tiếng súng — trong tiếng nổ hỗn loạn thỉnh thoảng lại nồi lên tiếng rền mạnh hơn, giống như tiếng thở dài nặng nề. Nhưng xung quanh vẫn yên lặng, vắng vẻ tưởng như chiến sự diễn ra ở một nơi nào đó rất xa.

        Theo khả năng của mình, Pa-ven đã thực hiện đầy đủ mệnh lệnh của đại đội trưởng. Khó hơn cả là việc xác định khoảng cách trên cánh đồng quang đãng, phẳng lì này. Và ngay lúc đó Pa-ven nảy ra ý nghĩ: anh quyết định đặt mốc — những cái gậy có túm rơm ờ trên đầu — ở khoảng cách bốn trăm và hai trăm mét cách chiến hào. Pa- ven không chịu ngồi yên phút nào, anh tự đo và cắm mốc các khoảng cách. Lòng tin của anh vào việc anh cùng các chiến sĩ sẽ đứng vững trước sức tiến công mãnh liệt của kẻ thù, càng tăng và vững chắc thêm khi đã có những cơ sở thực tế.

        Từ điểm cao của mình, Pa-ven đi xuống cổng làng, đề lại trên đất những vệt chân dài sâu hoắm. Ban chỉ huy đại đội đóng ở ngôi nhà gỗ thứ hai kể từ rìa làng. Ngôi nhà bằng gỗ ván chắc mới được lợp lại bằng những tấm sắt sơn xanh, trông sáng sủa và đẹp đẽ hơn so với những ngôi nhà bên cạnh. Trong vườn rau, mấy bụi cây trơ trụi, nhợt nhạt đứng bên cửa sổ sơn màu xanh biếc. Người liên lạc đang ngồi hút thuốc trên chiếc ghế dài màu xanh dặt cạnh cổng hàng rào.

        Bước nhanh qua mấy vũng nước bùn trong sân, Pa-ven chạy đến những bậc thềm dựng đứng. Một bà già lưng gù im lặng đứng bên đống cỏ khô xám xịt chỉ hơi gật đầu khi Pa-ven cất tiếng chào. Gỡ chiếc móc sắt đính vào cánh cửa bằng nỉ và không gõ cửa, Pa- ven bước vào phòng.

        Tay vén chiếc rèm trắng bâng vải băng, đại đội trưởng, đang đứng bêa cửa sổ và nhìn xuống đường. Anh không mặc ca pốt, vai hẹp, lưng nhỏ, trong chiếc va rơi vặn vỏ dỗ ở đằng sau nên lúc này trông càng trẻ hơn.

        — Xin phép đồng chí trung úy, — Pa-ven nói to.

        Trung úy rời khỏi cửa sổ, ngượng đỏ mặt vì cái vẻ lo lắng bồn chồn của mình.

        — Anh đấy à? Báo cáo đi. — Trung úy nói đứt đoạn.

        Tuy vậy anh đã nhanh chóng thoát khỏi tâm trạng bối rối và khi Pa-ven báo cáo xong, trung úy đã nói với vẻ gay gắt quen thuộc của anh.

        — Hãy tăng cường quan sát hơn nữa. Nếu anh phát hiện hoặc nghe thấy điều gì khả nghi, báo cáo ngay tức khắc cho tôi.

        — Báo cáo ngay tức khắc... Rõ! — Pa-ven nói.

        — Hãy kiểm tra lại vũ khí lần nữa...

[Giangtvx]

        Anh buộc phải im lặng vì một bà cụ đội khăn, khuôn mặt choắt lại như khuôn mặt trong thánh giá, bước vào phòng. Bà cụ cầm trên tay cái liễn sành.

        — Sữa nóng... Uống sữa đi các con! — Bà nói với giọng mệt mỏi, yếu ớt ở cuối câu.

        — Cảm ơn bà, bà cứ quá lo lắng. — Trung úy nói và không hiểu sao lại đỏ mặt.

        — Sữa của chúng tôi rất tốt... Sữa ngọt. — Không để ý đến lời nói của trung úy, bà chủ nhà nói thêm.

        — Nhưng bà để sữa làm gì?,.. — Người trung úy trẻ cảm thấy rất khó xử. — Và cháu đã khuyên bà nên đi đâu một lát.

        — Tôi với đứa cháu gái sẽ xuống hầm chứa đồ. Chúng tôi có hầm chứa đồ ở trong vườn... Chúng tôi sẽ ngồi ở đó.

        Bà già đặt lên bàn mấy cốc vại tráng men và rót sữa ra. Bà giữ thành liễn màu nâu bằng cái thìa con. Bà đi lại và hành động một cách chậm chạp. Pa-ven nhận thấy tay bà run run. Mấy giọt sữa đặc màu vàng rơi xuống chiếc bàn gỗ ván bào nhẵn và bà lấy bàn tay lau chúng.

        — Mẹ đi đâu được hả con? Con hãy tự suy nghĩ xem trước chiến tranh, nông trang cho mẹ ngôi nhà gỗ này. — Bà lại bắt đầu với giọng nói nhỏ đến mức thì thầm ở cuối câu. — Thôi mặc kệ nó, mặc kệ cái nhà gỗ ! Chúng tôi đi đâu cơ chứ, cái thân già yếu ớt này ? Ở đâu cũng ngần này miệng ăn.

        Bà nhìn gian nhà sáng sủa, sạch sẽ với bếp lò đang nghi ngút cháy. Những bức tường gỗ tròn dán giấy màu sặc sỡ được đục đẽo cẩn thận ở bốn góc. Những cái chậu rửa mặt bằng đồng sáng loáng bên các cửa ra vào. Một chiếc giường sắt phủ khăn trải giường có các hình cây bài Pích ở giữa. Căn phòng ấm áp và rộng rãi thoảng mùi thơm dễ chịu của nhựa cây, sàn nhà rửa sạch và mùi bánh mì đang nướng thơm phức.

        — Chúng tôi không thể bỏ đi... Còn các con uống đi, uống đi! — Bà già tiếp tục. — Sữa ở đây nổi tiếng cả vùng này. Khi còn hòa bình, chúng tôi mang vào bán ở thành phố, bán cho các nhà trẻ...

        — Vâng ạ, cảm ơn mẹ.— Trung úy nói và nhìn Pa-ven.

        — Nào, các con cứ tự nhiên, đừng ngượng gì cả! Lạy trời cho các con sống lâu!

        Bà già cúi thấp người xuống và đi ra cửa. Nhân tiện bà lấy mũi giày sửa lại chiếc thảm lau chân.

        Trung úy đợi cho đến khi những bước chân chậm chạp của bà im bặt trong đám cỏ khô, anh chau mày và hàng lông mày rậm tạo thành một đường dựng đứng lên.

        — Anh hãy nhớ rằng,—trung úy nói, — nếu không có mệnh lệnh mà anh rút lui thì tôi sẽ bắn đấy!

        Không kiềm chế nổi, Grô-mốp mỉm cười: anh rất thích người chỉ huy mới mẻ này. « Con gà trống con cừ đấy! » — anh hài lòng nghĩ.

        — Đồng chí trung úy, tôi hiểu rồi! — Pa-ven nói rõ— Nhất định là thế!

        Anh muốn bày tỏ vẻ đồng tình, cởi mở của mình một cách rõ ràng hơn, nhưng trung úy quá nghiêm khắc và khó tiếp xúc.

        — Anh cũng nhớ rằng, — trung úy tiếp tục — chúng tôi đã gài mìn trên đường rồi. Con mương và cánh rừng che chở cho chúng tôi ở sườn bên trái. Và chắc chắn là kẻ thù sẽ tiến công chúng ta từ sườn bên phải ở vị trí của các anh. Trong trường hợp này tôi sẽ hỗ trợ cho các anh.

        — Cảm ơn đồng chí trung úy! — Pa-ven cảm động nói.

        — Trong trường hợp nếu kẻ thù vẫn cứ tiến công vào chính diện

        thì các anh chỉ nổ súng khi được lệnh của tôi. Các anh không được tự xuất hiện trước thời cơ. Có điều gì anh chưa rõ không ? Cử hỏi đi!

        — Không có gì cả,— Pa-ven vui vẻ trả lời. — Tất cả đều rõ ràng.

        — Xong rồi. Anh có thể đi. — Trung úy liếc nhanh sang cốc sữa. — Hãy uống cái này đi, nếu như anh muốn...

        Pa-ven cầm một cốc và uống hết một hơi ngon lành.

        — Còn anh làm sao thế? Hay là anh không thích? — Vừa lau miệng, Pa-ven vừa hỏi.

        — Tôi à ? —Trung úy như thể ngạc nhiên. Và tôi cũng có thể... —  Anh nhún vai, nói.

        Uống một hơi hết cốc vại sữa, anh hơi do dự và lại rót thêm.

        — Thật vậy, sữa ngon tuyệt vời !—Anh nói như thể để thanh minh. — Thú thực, tôi rất thích sữa nóng...

        — Tất nhiên là như vậy! — Pa-ven đồng tình và cũng bước tới liễn sữa.

        Cứ đứng vậy, họ nống cốc vại thứ hai.

        — Khoái thật! — Pa-ven xác nhận.

        — Này, này đồng chí Pa-ven — Trung úy nói với giọng dịu dàng hơn, — trong trung đội anh có người nào có kinh nghiệm chiến đấu không ?

        — Có ba người đã tham gia nội chiến, còn phần đông là thanh niên...

        « Nhưng anh đừng lo, chúng tôi không phụ lòng anh đâu » — Suýt nữa thì Pa-ven thêm vào.

        — Như vậy đấy... Thôi, làm sao được, — trung úy lại trở nên nghiêm khắc.

        Đặt cốc vại lên bàn, đút tay vào túi quần, anh đi đi lại lại quanh phòng, sau đó dừng chân trước mặt Pa-ven.

        — Và anh hãy nhở lấy một điều này nữa: chủng ta không để cho bọn phát xít tới đây. Tất cả có ngã xuống đây chăng nữa, nhưng chúng ta nhất thiết không cho chúng lọt vào. — Anh nói với giọng cương quyết nhất.

[Giangtvx]

        Khi trở về, Pa-ven lại nhìn thấy bà chủ nhà ở ngoài sân. Bà đang dùng xẻng khoắng cái gỉ đó trong thùng gỗ. Bên cạnh bà là một cô gái quàng khăn bông đỏ, mặc áo da ngắn đang đổ từ xô vào thùng. Cả hai đều nhìn Pa-ven nhưng vẫn không ngừng làm việc. Trên khuôn mặt ửng hồng của cô gái, Pa-ven nhận ra vẻ tò mò nhút nhát. Từ gian phụ xây thêm dưới mái gỗ kéo dài đến tận tường sau của ngôi nhà, vọng lại tiếng rống rền rĩ kẻo dài.

        Hoàng hồn đang buông xuống. Đấy là những phút ngắn ngủi trước khi trời tối, là lúc mà cả những vật xa xôi cũng hiện lên đặc biệt rõ ràng. Bầu trời nhuộm màu xanh, xa xa phía chân trời, cánh rừng hiện ra rõ hơn. Và trên cánh đồng màu đen sau đường cái, một vệt nước thẳng, sáng lấp lánh trong ánh hoàng hôn.

        Pa-ven đi thăm trung đội một lượt, nói chuyên với các tiểu đội trưởng và trở về lều của minh. Tất cả những gì mà anh và các chiến sĩ của anh có thể làm được trước cuộc chạm trán với kẻ thù, họ đã làm và lúc này họ chỉ còn mỗi một việc ngồi chờ. Một vẻ im lặng kỳ lạ bỗng nhiên xuất hiện sau một ngày huyên náo đầy những công việc. Pa-ven cảm thấy như anh bất ngờ dừng lại sau cuộc chạy đường dài và chỉ có lúc này mới có khả năng nhìn lại. Anh cởi mũ lông và phó mặc mái tóc rối, đầy mồ hôi cho bâu không khí lạnh lẽo. Người liên lạc của anh mặc áo ca pốt quân sự. Anh ta đi lại gần đó và xếp cành cây cùng rơm rạ thành chỗ ngủ ban đêm.

        — Này, I-gna-chi-ép, cậu đã xây cả một cung điện đấy à? — Pa-ven nói với anh ta.

        — Tôi sợ rằng đến đêm sẽ có mưa. — Người liên lạc miễn cưỡng trả lời.

        Pa-ven không tiếp tục nói chuyện nữa. Anh ngạc nhiên trước sự yên tĩnh bao quanh : tiếng súng đã ngừng, chỉ nghe thấy tiếng lép nhép của đất dưới chân các chiến sĩ và tiếng xích sắt loảng xoảng bên giếng nước.

        Một tiếng rền rất nhỏ vọng lại từ đâu đó, tiếp theo là tiếng thứ hai to hơn. Pa-ven quay lại và nhìn về phương bắc: ở đấy trong bầu không khí lờ mờ như trong tấm ảnh phai màu, nhấp nhô những ngôi nhà cao thấp, những ống khói nhà máy nhỏ dài như những chiếc kim khâu. Ở giữa đường đến thành phố là một cánh rừng nhỏ hình tròn giống như một đám mây xám rơi xuống mặt đất. Tiếng nổ thứ hai đã. vọng lại, nhưng tiếng thứ nhất vẫn còn đơn điệu rền rĩ.

        Một trạng thái rất đỗi ngạc nhiên dâng lên trong Pa-ven. Và nếu có thể so sánh được với cái gì thì, trước hết, nó giống cảm giác lúc bay với vận tốc giới hạn mà ta nhìn thấy. Cách đấy không xa —  chỉ trong tầm tay thôi, là thành phố thân yêu, nơi anh — Pa-ven Grô-mốp đã sinh ra, lớn lẻn và làm việc. Ở đó, anh có người vợ yêu thương, người bố kính mến và cũng ở đó, nơi ngoại ô thành phố, các đồng chí cùng nhà máy, các bạn cùng tuổi của anh đang cầm súng trong tay, hoặc đang đào công sự, hoặc đang đi trinh sát. Cũng ở nơi hướng bắc đó, xa xa là Mát-xcơ-va, thủ đô thân yêu, nơi anh đã học, đã yêu và đã vào Đảng... Và xa hơn, dù Pa-ven có nhìn thấy hay không nhìn thấy chăng nữa, là đất nước bao la của anh đẹp nhất trên thế giới này đang trải ra ở xung quanh. Lúc này, trên các bình nguyên, hàng nghìn người như anh đang đi vào trận chiến hoặc đứng bên cỗ máy của mình để sản xuất vũ khí. Tất cả những cái đó hình như anh đã nhìn thấy với cảm giác và hình ảnh sâu đậm nhất, nhớ tới nó trong những giây phút hiếm hoi này. Một điều gì đó hé nở trong tim Pa-ven trước cảnh trời chiều thoảng màu hồng ở phía tây, với khu công nghiệp xa xa và đám rừng thu như một đám mây tròn. Và như trước đây anh chưa bao giờ hiểu được một cách đầy đủ thân yêu trìu mến đến như vậy cái điều cao quý hơn cả chính cuộc sống của anh và lớn hơn rất nhiều so với cuộc sống riêng của mỗi người, là Tổ quốc, Tổ quốc của anh.

        Anh ưỡn thẳng người ra, cởi khuy trên cùng của chiếc áo cúc lệch, chậm rãi đưa bàn tay xoa xoa chiếc cổ hở, ướt át và thở dài thành tiếng.

        — Đang nghĩ gì thế, đồng chí Grô-mốp? — Bỗng anh nghe thấy giọng nổi ở ngay sau lưng.

        Ê-li-xây-ép, chính trị viên và Ê-go Trô-sin đang ở phía sau đi tới. Chắc Ê-go vẫn lạnh tuy đã mặc chiếc áo ấm của Pa-ven từ sáng, anh ta đứng gù gù cho tay vào tay áo chiếc-bành tô của mình. Hỏi xong, chính trị viên ngồi xuống một bó rơm.

        — Thở dài vì chuyện gì đó thế, đồng chí trung đội trưởng?  — Chính trị viên nhắc lại câu hỏi.

        — Vâng, đang suy nghĩ, hồi tưởng. — Pa-ven bối rối trả lời. Quanh quẩn rồi anh cũng ngồi xuống rơm.

        — Thực lòng mà nói, thở dài vì cảm thấy sung sướng đấy ! — Anh thú nhận.

        — À, ra thế đấy! — Ê-li-xây-ép liếc nhìn anh. — Nhưng điều gì làm anh vui sướng thế ?

        — Pa-sa, cậu đang tường tượng! Và tưởng tượng để làm gì cơ chứ? — Trô-sin nói.

[Giangtvx]

        Anh ta vẫn cứ đứng, từ chiếc cổ áo bành tô dựng đứng nhô lên đôi má và hàng lông mi trắng lấp lánh.

        — Tôi e rằng tôi không thể giải thích được cho các anh. — Pa-ven cảm thấy khó nói bởi vì anh phải diễn đạt những suy nghĩ rất thân thiết nhưng mơ hồ. — Các anh có biết không, tôi... bỗng nhiên cảm thấy một tình cảm mãnh liệt, một tình yêu đối với Tô quốc trào dâng trong tôi...

        Và anh lại nhìn về phía thành phố. Trời đã bắt đầu tối và dáng hình gãy góc của những tòa nhà hầu như đã mất đi.

        — Rất khó thú nhận trong một tình yêu lớn. — Anh nói tiếp vẻ vô tư, bình thản. — Không hiểu sao chúng ta lại im lặng không dám nói về điều này. Quả thực... chưa bao giờ tôi cảm thấy tôi yêu nó như lúc này...

        — À, à... — Ê-li-xây-ép kéo dài giọng và gật đầu.

        Trong ánh hoàng hôn nhờ nhờ, khuôn mặt với bộ râu như lưỡi dao hẹp của ông trở nên có vẻ nhợt nhạt hơn. Mải suy nghĩ, ông vô tình cầm lên một cọng rơm và lấy móng tay xé nó ra thành từng mảnh nhỏ.

        — Có những phút như thế đấy! — Ông nói sau một lát im lặng. —  Chẳng hạn như năm mười chín, lúc tôi may mắn được trông thấy đồng chí Lê-nin.

        — Đồng chí đã trông thấy Lê-nin à ? — Pa-ven hỏi.

        — Hôm ấy là mười sáu, tháng Mười, năm mười chín. — Vứt cọng rơm, chính trị viên nói —Cũng là một ngày mùa thu như bây giờ. Vla-đi-mia I-lích đến với chúng tôi trên ban công tòa nhà Xô-viết Mát-xcơ-va...

        — Đúng vào lúc Đê-nhi-kin¹ chiếm được Ô-ri-ôn, — Trô-sin chen vào câu chuyện — và đang nhằm vào Mát-xcơ-va.

        — Ừ, đúng rồi! Tình hình lúc ấy thật nguy hiểm. Những người công nhân được động viên tập trung ở quảng trường trước trụ sở Xô-viết Mát-xcơ-va. Và đồng chí Lê-nin đến với chúng tôi trên ban công.

        — Thế chính anh cỏ nghe thấy Người nói không?—Pa-ven hỏi và nhấn mạnh vào chữ « chính anh ».

        — Tôi còn trẻ, trạc tuổi anh ấy. — Chính trị viên tiếp tục — Và có thể nói một phần tư thế kỷ đã qua, kể từ mùa thu ấy... Thế mà tôi vẫn nhớ tất cả y như thể điều đó mới xảy ra hôm qua. Và tôi nhớ cả nỗi hồi hộp của mình.

        — Hừ, đấy là điều dễ hiểu thôi. — Trô-sin nhận xét. — Làm sao quên được những phút như vậy.

        — Lê-nin nói chuyện với chúng tôi. — Ngẩng đầu lên, chính trị viên nhìn thẳng về phía trước. — Người nói «tình hình cực kỳ nghiêm trọng. Nhưng chúng ta không thất vọng, bởi vì chúng ta hiểu rằng, mỗi khi nước Cộng hòa Xô-viết gặp khó khăn thì trong những người công nhân chúng ta đều biểu hiện tinh thần dũng cảm tuyệt vời và bằng tấm gương của mình, họ động viên quân đội, dẫn dắt quân đội đến những thắng lợi mới».

        Ê-li-xây-ép im lặng, trầm ngâm hết giây này sang giây khác. Người chiến sĩ liên lạc tiến đến cạnh ông, bước lệt sệt trên đất dính rồi dừng lại chờ đợi. Từ cổng làng lại vang lên tiếng xích sắt ở giếng nước, từ các công sự vang lên tiếng nói chuyện ồn ào, hỗn loạn và mùi thuốc lá cuộn bốc lên.

        — Lê-nin còn nói, — Chính trị viên lại tiếp tục, — « Dù nước Nga có bị hy sinh và thiệt hại nặng nề như thế nào chăng nữa, nhưng nước Nga vẫn kiên cường chiến đấu cho sự nghiệp của tất cả mọi người công nhân. Bọn đế quốc có thể đè bẹp được một, hai nước Cộng hòa nữa nhưng chúng khổng thể cứu vãn nổi chủ nghĩa đế quốc quốc tế. Bởi vì nó không tránh khỏi...».

        — Rất đúng... — Người chiến sĩ liên lạc nghiêm trang nói.

        — Và, «... chúng ta biết rằng... — Chính trị viên nói tiếp. Ông đang say sưa và lúc này ông nói như thể những ý nghĩ của Lê-nin chính là ý nghĩ của ông vừa mới nảy ra, — chúng ta biết rằng phong trào cách mạng trên toàn thế giới, — ông cao giọng — ở tất cả các nước, không trừ một nước nào đang... phát triển không ngừng. Và chúng ta cũng biết rằng, giai cấp công nhân toàn thế giới nhất định sẽ chiến thắng ».

        Với vẻ phấn hứng bất ngờ, ông bật đứng dậy, hai tay chắp sau lưng, im lặng đứng đó. Từ phía dưới, Pa-ven chỉ nhìn thấy bộ râu đốm bạc và những ngón tay đan lại với nhau.

        «Một con người tốt thế! — Pa-ven thầm nghĩ. — Bao nhiêu lần gặp nhau, thế mà mình cũng không thấy được đây là một con người tuyệt diệu!».

        — Đồng chí chính trị viên, thế Lê-nin trông như thế nào? Chắc là mặc áo bành tô và đội mũ lưỡi trai phải không? — Trô-sin thích thú hỏi.

        — Mặc bành tô à? Ừ, chắc vậy... Tôi không nhớ được chính xác. — Giọng Ê-li-xây-ép có vẻ ân hận. — Tôi nhớ khuôn mặt, nhớ giọng nói thế mà quên mất điều này...

        Pa-ven chăm chú lắng nghe, mỉm cười đề lộ hàm răng trắng toát trong bóng hoàng hôn lờ mờ. Anh cảm thấy yên tâm, thoải mái, nhẹ nhàng một cách lạ thường y như trong những phút tươi sáng trọn vẹn nhất của cuộc đời và khi đạt được ý nghĩa cao cả nhất của nó.

        Tất cả mọi điều nhỏ nhặt, tất cả những lo lắng hàng ngày đã biến đi và trong anh chỉ còn lại một điều cực kỳ đơn giản nhưng quan trọng nhất — chiến đấu vì hạnh phúc của nhân loại trên trái đất, chiến đấu vì chủ nghĩa cộng sản.

---------------------
        1. Tướng bạch vệ phản cách mạng.

[Giangtvx]

        ... Thoáng sau, chính trị viên đi chỗ khác. Pa-ven đứng dậy và đưa mắt tiễn theo ông, anh liền nhận thấy cánh rừng như một đám mây đã biến đi tựa như bị tan ra và hòa vào không trung mất rồi. Vùng ngoại ô cũng mất đi và trong màn đêm, cánh đồng sau con dường trở nên tối sẫm. Cây thông cổ thụ cạnh làng cũng có màu xám y hệt như vậy và lúc này cũng hòa vào với đất. Song một điều kỳ lạ là bầu trời ả phía tây không hề nhạt đi, vẫn cứ ửng hồng và vệt nước chia cắt cánh đồng vẫn còn lấp lánh.

        Pa -ven lại ngồi xuống bó rơm và cuối cùng thì Ê-go cũng ngồi xuống bên cạnh. Họ im lặng một lúc lâu, sau đó Ê-go nói nhỏ:

        — Pa-sa, mình muốn yêu cầu cậu một điều. Cậu làm ơn...

        — Cái gì thế, cậu? — Pa-ven buột miệng hỏi, đầu óc vẫn không rời bỏ những ý nghĩ lớn lao của mình.

        — Cậu đừng nghĩ minh là một thằng đồi bại hoặc ở trong tớ có mọi điều linh cảm xấu xa. — Ê-go nói.

        Xung quanh tất cả đều tối sầm lại, nhưng ánh sáng ở phía chân trời không những không tắt mà ngược lại, bừng sáng hơn. Mặt nước trên mương về phía đường cái đã bắt đầu đỏ tía và Pa-ven vừa sống với những ý nghĩ của mình vừa đợi xem đến khi nào thì nó tối lại.

        — Pa-sa này, mình muốn nói gọn là... — Ê-go nhỏ nhẹ tiếp tục, —  nếu có chuyện xảy ra với mình. — Anh ta im lặng. — Sao mà lạnh thế ? Thế này, nếu mình... làm sao... ừ, cậu cũng biết đấy... còn cậu thì may mẳn... Nói chung trong bọn mình thì cậu là người may mắn...— Anh ta nói líu nhíu và khó nhọc hé đôi môi lạnh buốt, — cậu hãy viết mấy dòng về Xve-rlốp-xcơ. Ở đó mình có một người quen, mình chưa kể cho cậu. Và cậu viết cho cô ấy: Ê-go Trô-sin đã đi công tác dài hạn, tuyệt đối không được khóc lâu. Tớ đã chuẩn bị địa chỉ, đây này. — Và anh ta giúi cho Pa-ven mẩu giấy.

        Pa-ven ngạc nhiên nhìn bạn vì lời đề nghị này là rất bất ngờ và quá khắc nghiệt đối với Pa-ven.

        — Thôi được, Ê-go, mình cứ giữ địa chỉ của cậu. — Pa-ven cố nói bình thản. — Nhưng cậu không được nghĩ về điều này. Và tại sao cậu cứ nhất định phải hy sinh cơ chứ?

        — Thế đấy, Pa-sa ạ! — Trô-sin lại bắt đầu nói.—Tất nhiên là sự việc không phải ở trong linh cảm. Cũng như cậu, mình hiểu rõ: không kẻ nào có thể dè bẹp được chúng ta. Nhưng với chính tớ, chính Trô-sin này thì có thể xảy ra điều không may. Mình chỉ lo xa một cách hợp lý. . — Mấy lời cuối Cling của anh ta hoàn toàn líu lại.

        — Ê, anh bạn, cậu đã lạnh lâm rồi! — Pa-ven ân cần nói. — Tốt hơn là cậu hãy chạy đi.

        — Không sao, tí nữa tất cả sẽ nóng lên! Xem kìa, chỗ này này... — Anh ta huých khuỷu tay vào người Pa-ven.

        Quay lại hướng tây, Pa-ven trông thấy cảnh hoàng hôn màu hồng lúc nãy đã biến thành màu đỏ thẫm đầy khói lửa.

        — Đấy là hướng A-rxê-nhi-ép-xcơ!— Trô-sin nói. — Còn kia là Một tháng Năm đang cháy...

        Thực ra ở phía tây nam, trên cánh rừng xa nhấp nhô như răng cưa còn một đám cháy đỏ thẫm nữa. Và chếch về bên trái một chút, một lò lửa mới tuy còn nhỏ cũng đang nghi ngút cháy, hình như kẻ thù đi đến đâu thi ngọn lửa theo chúng từ nơi này đến nơi khác. Lúc này ở nhiều nơi đã xuất hiện các đám cháy mỗi lúc một to, rõ hơn khi bóng tối mỗi lúc một dày hơn. Còn trên cánh đồng đen thẫm mà lúc này không khác gì bầu trời, dần dần hiện ra vệt nước dài, thẳng như lưỡi giáo.

        Mọi người ngồi yên trong công sự. Không khí im lặng bao trùm và trôi qua hết phút này đến phút khác. Sau đó Pa-ven và tất cả mọi người bên anh đều nghe thấy một tiếng rền, ban đầu còn nhỏ nhưng dần dần vang to hơn. Rõ ràng tiếng rền đó đang tiến gần tới và qua đó đã nghe rõ được tiếng máy nổ: xe tăng từ A-rxê-nhi-ẻp- xcơ đang tiến về hướng này...

[Giangtvx]

PHẦN THỨ HAI

1

        Trước tối, bộ tham mưu bộ chỉ huy khu vực được biết chính xác quân địch đã chiếm được A-rxê-nhi-ép-xcơ, vượt qua các đơn vị của ta ở khu vực núi trắng và chiếm làng mới trên con đường dẫn tới T. Nhưng muốn nắm thật chính xác tin tức về ý đồ và lực lượng của địch, cần phải tổ chức trinh sát liên tục bằng nhiều biện pháp và từ nhiều hướng khác nhau...

        Việc trinh sát quân sự được sự giúp đỡ to lớn của nhiều đoàn viên Côm-xô-môn ở T. Và trong trường hợp này cũng như trong nhiều trường hợp khác, đó là kết quả của công tác chuẩn bị mà các cơ sở Đảng và Đoàn đã làm... Khi mới nghe tin kẻ thù đang tiến gần đến thành phố và người ta đang lập trung đoàn công nhân để bảo vệ thành phố, hàng trăm thanh niên — gồm công nhân trẻ, sinh viên, học sinh các lớp cuối cấp — đã mang theo bao đồ, có khi chỉ giúi vào túi áo bành tô một gói nhỏ xà phòng cùng khăn mặt rồi đi đến trụ sở khu đoàn Côm-xô-môn. Các cô gái xin nhập vào trung đoàn cứu thương. Từ các thôn làng, các đoàn viên Côm-xô-môn đi thành từng toán hoặc từng người riêng biệt để vào thành phố, có người mang theo cả súng săn... Trong những ngày cuối tháng mười này, trụ sở đoàn Côm-xô-môn ở T. giống như ban tham mưu của các đơn vị chiến đấu: ngày cũng như đêm, trong các hành lang, trên cầu thang cũng như phòng làm việc luôn chật ních người, những tiếng yêu cầu vọng lên rất to, điện thoại réo liên hồi và những chiến sĩ liên lạc đi lại vội vàng. Trong lúc chờ đợi được bí thư đoàn tiếp, những người thanh niên công nhân trở thành các xạ thủ súng máy đã làm quen với những chàng trai nông thôn đến đây để được cầm vũ khí, những cậu bé mới lớn chuyển báo chí cho các đơn vị chiến đấu, dán các bản tin của thông tấn xã Liên Xô trên đường phố, hoặc trao đổi ý kiến với những cậu bé thu lượm quần áo ấm cho bộ dội. Ở đây, ngày cũng như đêm rất ồn ào ; ở đây, họ thảo luận, tranh cãi, chứng minh về những công việc đã làm, về những nhiệm vụ mới và thậm chí đôi khi còn hát hò, đọc thơ nữa. Và từ đây, những con người tình nguyện mới mười tám tuổi đời ấy, vừa vội vã đi, có lúc phải nhảy qua hai ba bậc thang, vừa chia tay các bạn bè, đồng chí ra mặt trận và chạy vội dưới làn mưa thu rét buốt, chi kịp giấu trên ngực tờ công lệnh nhập ngũ vừa mới nhận xong. Trong các tiểu đoàn của trung đoàn công nhân T, già một nửa chiến sĩ — già một nửa nhé —  là thanh niên được các khu đoàn và tỉnh đoàn giới thiệu tới.

        Những người kiên nghị đáng tin cậy nhất được chọn vào các tổ diệt tăng và trinh sát. Họ được học qua lớp huấn luyện đặc biệt gấp rút. Khi các sư đoàn quân Đức tiến tới thành phố thì những tổ này theo quyết định của Hội đồng quân sự thành phố, được bàn giao cho ban chỉ huy quân sự.

        ... Buỏi sáng hôm ấy, Ôn-ga Chi-khô-nốp-na vẫn không gặp được con trai. Vô-lô-đi-a không ở trong vườn hoa, anh được phái đến bộ tham mưu khu vực chiến đấu cùng với tổ trinh sát của mình. Ngay chiều hôm đó, Vô-lô-đi-a được gọi tới gặp đại úy chỉ huy. Chỉ huy mới tuy chưa già nhưng lại để bộ râu hình lưỡi xẻng màu hạt dẻ Scing. Theo Vô-lô-đi-a, bộ râu này làm cho anh ta không có vẻ gì là nhà quân sự mà trông như người chủ nhà bình dị. Anh đã kịp làm quen với Vô-lô-đi-a từ sáng sớm. Lúc ấy họ nói chuyện với nhau tỉ mỉ: đại úy hỏi Vô-lô-đi-a đủ mọi chuyện về bó mẹ cậu là ai, cậu học ở đâu, đã vào đoàn lâu chưa và yêu cầu kề về các bạn trinh sát cùng tổ. Anh vừa lắng nghe, vừa luôn mỉm cười dường như không tin Vô- lô-đi-a lắm, do đó làm cho cậu ta lo lắng: phải chăng chi huy đối xử với cậu ta không được nghiêm túc ?

           — Anh quyết định trở thành trinh sát như thế nào? Tất cả điều đó diễn ra như thế nào? — Đại úy hỏi.

        — Rất đơn giản thôi. — Vô-lô-đi-a trả lời với giọng đứt đoạn — Từ mùa hè, khi chiến tranh bùng nổ, chúng tôi đã đến ban quân sự khu phố... Tôi và Vi-chi-a Vê-rép-kin... Chúng tôi đã đến đấy mấy lần nhưng đều không ăn thua gì...

        — Họ không nhận các anh vào quân đội à ? — Đại úy hỏi.

        — Không. — Vô-lô-đi-a đứng trước, chỉ huy, ưỡn thẳng người, hai tay buông thõng, nhưng các ngón tay cứ cuống lên và vò vạt ngoài của chiếc áo bông trần — Tất nhiên là chúng tôi chưa đến tuổi nghĩa vụ. Nhưng đó chi là hình thức. Tôi cho là như vậy...

        — Về sau ra sao ?

        — Tiếp theo thì anh biết dấy, tình hình chiến trường mỗi ngày trở nên nghiêm trọng và chúng tôi lại tới tỉnh đoàn Thanh niên Cộng sản... Tôi, Vi-chi-a Vê-rép-kin và còn một bạn nữa cùng phố là Xê- rô-gia Xam-bơ-nốp. Ở tỉnh đoàn, chúng tôi nói thẳng là chúng tôi không chịu khoanh tay ngồi chờ. Lúc này mà khoanh tay ngồi chờ là một điều đáng xấu hổ.

[Giangtvx]

        Khuôn mặt xương xương ngăm đen của Vô-lô-đi-a với hàng lông tơ sẫm màu trên đôi môi mấp máy chai sạn vì nắng mưa — một khuôn mặt trẻ hiện rõ vẻ thông minh và chân thật — trở nên nghiêm nghị.

        — Và lời nói của anh tác động đến họ à? — Đại úy hỏi có vẻ ngạc nhiên.

        — Thật lòng mà nói thì không phải. — Vô-lô-đi-a nhún vai. — Trong tỉnh đoàn còn nhiều bạn khác từ các nơi nhưng họ chỉ lấy những ai đủ mười tám tuổi. May là họ nhận ra chúng tôi qua công tác thanh niên.

        — Họ đã huấn luyện các anh như thế nào về cái nghề này? —  Đại úy lại hỏi tiếp.

        — Lúc đầu họ phân công chúng tôi vào tiểu đoàn xung kích. Ở đó, chúng tôi học bắn súng trường, ném lựu đạn. Sau đó họ huấn luyện riêng cho chúng tôi. Còn khi họ chuyển chúng tôi về trung đoàn thì không còn thì giờ mà học nữa.

        Cuối buổi nói chuyện, đại úy nhoài người qua chiếc bàn và chống một tay lên cằm, hỏi nhỏ như thể chuyện bí mật:

        — Hiện nay tinh thần các bạn thế nào? Tâm trạng ra sao?

        Vô-lô-đi-a im lặng để suy nghĩ câu trả lời, thầm nhớ lại từng đồng chí của mình.

        — Tất cả mọi người đều nóng lòng được tham gia chiến đấu. — Cậu ta nghiêm nghị nói. — Tinh thần mọi người đều rất tuyệt vời!

        Buổi chiều đại úy tiếp Vô-lô-đi-a Chi-khô-nốp khô khan hơn. Ông đang bận, lặng lẽ đo bản đồ một lúc khá lâu chẳng nói năng gỉ, sau đó mới ngước mắt nhìn Vô-lô-đi-a và trong đôi mắt đã biến đi vẻ cười cợt, chỉ còn đọng nỗi lo âu. Đại úy hỏi Vô-lô-đi-a đã tới làng Một tháng Năm chưa? Sau khi được biết đã có lần Vô-lô-đi-a đi săn cùng với bố gần làng này, đã bán vịt trời trên con sông con chảy qua đó, đại úy nói:

        — Nếu vậy, hãy nhớ đây. — Và vừa lấy com pa đo bản đồ ông vừa ra lệnh — ngay tối nay, hay chính xác hơn là vào đúng hai mươi hai giờ, Vô-lô-đi-a phải đi trinh sát làng Một tháng Năm.

        Ngoài người dẫn dường mà họ sẽ cử tới, Vô-lô-đi-a có thể lấy đi theo một chiến sĩ nữa tùy anh ta lựa chọn. Cần phải đi tới tận làng để xác định chính xác xem lúc này bọn địch có đóng ở đó không và lực lượng bao nhiêu. Ngoài ra nếu có điều kiện thì gặp người dân địa phương để điều tra xem hôm nay các đơn vị quân Đức có đi qua làng không?... Khi về các trinh sát phải báo cáo tỉ mỉ tất cả những gì họ trông thấy trên đường. Sau đó đại úy bảo họ cởi quân phục và ăn vận như những thanh niên nông thôn. Vũ khí gồm súng ngắn, lựu đạn, phải giấu kín và chỉ được dùng trong trường hợp thật cần thiết, khi không còn lối thoát nào khác.

        — Các anh không được tiến công trước. —Đại úy nói. — Nhiệm vụ các anh là tìm hiểu mọi thứ một cách tốt nhất và nhanh chóng trở về.

        — Tạm thời tránh giáp mặt với bọn Đức, tất nhiên là thế, rõ rồi ! — Vô-lô-đi-a nói.

        — Các anh trông thấy bọn xâm lược, tay cứ ngứa ngáy, tôi đi guốc trong bụng các anh... Nếu vậy, các anh cứ liệu hồn với tôi! — Đại úy đe trước.

        Nghe xong, Vô-lô-đi-a cảm thấy hơi thất vọng: theo cậu ta thì công việc này quá đơn giản. Dù sao nó cũng là nhiệm vụ chiến đấu đầu tiên nên cậu ta nóng lòng muốn nhanh chóng bắt tay vào việc. Cuối buổi nói chuyện, cậu ta chỉ biết gật đầu một cách vội vã khi chỉ huy đưa ra những lời khuyên nhủ, phải xử lý ra sao trong những tinh huống khác nhau.

        « Vâng, tất cả đều rõ rồi, như hai lần hai » —Cậu ta muốn kêu lên và không cần nghe hết, chạy ra cửa, nhưng... Chỉ thị xong, đại úy rời khỏi bàn, đến bên Vô-Iô-đi-a và đặt tay lên vai cậu ta.

        — Không cần hỏi gì à? — Ông hỏi nghiêm nghị, không cười, đầu hơi cúi xuống để bộ râu lờm xờm trên ngực.

        — Không, thưa đồng chí đại úy. — Vô-lô-đi-a nói vội.

        — Và không có gì thắc mắc chứ? Hãy suy nghĩ kỹ, đừng vội trả lời ngay. Đừng hấp tấp.

        Vô-lô-đi-a im lặng nhìn đại úy. Trong đôi mắt xám của cậu ta hiện rõ vẻ băn khoăn thực sự, cho nên đại úy đã không chờ đợi câu trả lời.

        — Thôi,... đi đi. — Ông nói nhưng lần này lại mỉm cười. — Nhớ kỹ là chúng ta rất cần biết những gì đang xảy ra ở làng Một tháng Năm.

        Vô-lô-đi-a chào theo kiểu quân sự và làm động tác « đằng sau quay», rồi chạy ra cửa.

        Đối với cậu thì vấn đề chọn người cùng đi trinh sát đã được giải quyết ngay. Cậu không do dự chọn ngay Vi-chi-a Vê-rép-kin, người trẻ nhất trong tổ. Thứ nhất là do cậu và Vi-chi-a thăm giao ước rằng cả hai sẽ đi trinh sát. Thứ hai là tuy Vi-chi-a người hơi thấp so với tuổi nhưng to, khỏe, kiên trì, cực kỳ tháo vát và trong trường hợp này rất hợp với Vô-lô-đi-a.

        Sau khi trao đổi với nhau vài lời, cả hai cùng rời khỏi nhà cơ quan tham mưu. Cần phải có quần áo thích hợp cho nên Vô-lô-đi-a được phép quay về nhà. Hãy còn những hai giờ nữa, vì thế họ có thể quay trở lại đúng giờ.

[Giangtvx]

        Hai đứa đi rất nhanh và ít nói chuyện trên đường. Thỉnh thoảng Vô-lô-đi-a mới thốt ra vài lời về công việc tối nay. Vi-chi-a cũng trả lời ngắn gọn như vậy.

        — Đại úy hỏi tớ có thắc mắc gì không ? — Vừa đi Vô-lô-đi-a vừa báo tin. — Tớ không hiểu ông ấy định nói gì?...

        — Nghi ngờ? Nghi ngờ cái gì cơ chứ? — Vê-rép-kin ngạc nhiên. Giọng cậu ta khàn khàn như bị cảm lạnh.

        — Ai mà biết được!

        Đi bên nhau, vai sát vai có lúc hai đứa cùng im lặng.

        — Có thể chính đại úy nghi ngờ gì chăng? — Vi-chi-a phỏng đoán vẻ do dự.

        — Ông ấy nghi ngờ điều gì cơ chứ ?

        — Liệu chúng mình có hoàn thành hay không ?-

        — Tớ đã nói với ông ấy là chúng mình sẽ hoàn thành cơ mà! — Vô-lô-đi-a phản đối.

        Khi hai đứa đến gần nhà, Vô-lô-đi-a hơi đi chậm lại.

        — Cũng không nên nói chúng mình đi đâu, làm gì nhé. Điều quan trọng là đừng ba hoa với mẹ đấy! — Cậu ta nhắc nhở.

        — Cậu cho tớ là trẻ con hay sao? — Vê-rép-kin nói giọng khàn khàn.

        Lúc này trời đã tối. ở phía trước, ngôi nhà đá một tầng rất thấp với tiền sảnh phẳng lì kiểu doanh trại, lờ mờ hiện ra. Khác với những ngôi nhà mới xây cùng phố, ngôi nhà cũ kỹ này có ở đây đã lâu lắm rồi. Người ta nói rằng nó có từ trước cách mạng tức là từ thuở xa xưa.

        Cúi đâu đi qua cổng hẹp của bức tường dày một mét, Vô-lô-đi-a chạy theo cầu thang dựng đứng. Từ chiếc hành lang dài như hầm ngầm thoảng ra một mùi quen thuộc của bụi và dá.

        — Vi-chi-a, nhanh lên nhé!—Cậu ta kêu lên và nện gót giày xuống nền đá. Vô-lô-đi-a lấy hết sức mình chạy nhanh tới cánh cửa ở cuối hành lang.

        Một phụ nữ mặc váy đen, tay cầm xoong đi ngược chiều, nép người vào tường.

        — Vô-va!— Bà gọi cậu bé. — Cho tôi nhìn cậu cái nào!

        — Chào bác A-glai-a Ti-mô-phi-ép-na! Cháu rất vội! — Không dừng lại, cậu kêu lên. —Bác thứ lỗi cho cháu!

        Cánh cửa số bảy ở giữa hành lang hé mở và một cái đầu hói đốm bạc nhô ra. Vô-lô-đi-a nhận ra người hàng xóm—họa sĩ— một ông già cô đơn hơi kỳ quặc, chắc ông ta đã sống ở đây từ cái thời « những gian nhà có bày đồ mộc».

        — Xin chào bác Mi-kha-in Mi-khai-lô-vích! — Vừa chạy cậu ta vừa chào.

        — À, đây là cậu... Ông già lẩm bẩm — Đứng lại đi!   

        — Cháu không thể, bác Mi-kha-in Mi-khai-lô-vích ạ! Lúc khác cháu sẽ... — Vô-lô-đi-a kêu lên.
        Chăm chắm nhìn theo Vô-lô-đi-a, nhà họa sĩ già đưa đôi mắt mí đỏ không có lông mi, lấy móng tay gãi cằm, lát sau ông ta lui vào phòng và đóng chặt cửa lại.

        Một tiếng gọi lanh lảnh ở dằng sau buộc Vô-lô-đi-a phải ngoảnh lại. Trên hành lang, một em trai trạc mười tuổi, gầy gò ốm yếu đang đu trên đôi nạng, nhảy lò cò tới chỗ Vô-lô-đi-a, một chân kia ngăn hơn rất nhiều cứ lủng lẳng dưới người.

        Cậu bé đi nạng giống như con châu chấu đang nhảy. Chú bé nhảy tới, gần như ngã người vào bám chặt lấy tay áo Vô-lô-đi-a.

        — Tại sao thế? — Giọng trẻ con thanh thanh của em vang lên. —  Tại sao lâu nay không về... Đã hứa rồi cơ mà!

        Khuôn mặt trái xoan với nước da xám ngắt của em lộ rõ vẻ xúc động đến nỗi Vô-lô-đi-a cảm thấy đau lòng. Quả thật trong những ngày vừa qua. Vô-lô-đi-a không còn lúc nào để nghĩ tới Gô-ga, đứa con trai ốm yếu của người hàng xóm, mà cách đây không lâu, cậu vẫn là người góp một vai trò quan trọng trong cuộc sống của nó.

        — Anh rất bận, Gô-ga ạ! — Vô-lô-đi-a ân hận trả lời. — Họ không cho phép chúng mình về nhà...

        — Đã hứa rồi mà, đã hứa!... — Không bỏ tay áo Vô-lô-đi-a ra, cậu bé nhắc lại. — Còn em thì ngày nào cũng đợi...

        — Mọi người sống ra sao? Bình thường cả chứ? — Vô-lô- đi-a hỏi.

        — Ừ bình thường... Anh Mi-chi-a ở phòng số năm đi từ dạo hè đã gửi thư về: anh ấy bị thương — Gô-ga vội vàng khoe. — Thực ra không nặng lắm. Anh ấy viết rằng sắp tới lại đi... Còn em không đi học nữa! Bây giờ thì học cái gì cơ chứ?

        — Nhưng em phải tự học ở nhà đấy ! — Vô-lô-đi-a nói. — Không có thì quên hết.

        Vê-rép-kin đã đến, cũng có quen biết Gô-ga, hai người bắt tay chào nhau.

        — Cuối cùng thì các anh cũng xuất hiện! — Gô-ga kêu lên. —  Không có thì lúc nào em cũng chỉ lủi thủi một mình... Mẹ thì đã bắt đầu hay gắt gỏng không cho đi đâu cả... chỉ cho quanh quẩn trong sân...

        Cả ba túm tụm đến trước cánh cửa ngoài cùng bọc vải sơn màu đen.

        — Mẹ anh không có ở nhà đâu, vẫn chưa về đâu. — Gô-ga báo tin. — Đi từ sáng đến giờ vẫn chưa về. Em phải coi nhà cho tất cả mọi người ở đây!

        — Mẹ không ở nhà à? Tiếc thật... — Vô-Iô-đi-a nói. Cậu muốn làm cho mẹ sung sướng về sự xuất hiện đột ngột của mình, nhưng lúc này Vô-lô-đi-a cảm thấy cụt hứng, bực bội vì không thực hiện được ý đồ ấy.

[Giangtvx]

        Cửa khóa chặt như thường lệ, nhưng vô hình trong túi Vô-lô- đi-a vẫn còn chiếc chìa khóa cửa ra vào. Cậu mở cửa, nhanh nhẹn bước vào đầu tiên. Trong bóng đêm, cậu mò mẫm buông rèm, bật điện và vội vàng nhìn ngắm chung quanh... Tất cả mọi thứ có vẻ như mới hơn: mấy cái ghế kê sát bên bàn ăn, hai cái gói mới cứng đặt đối xứng trên chiếc đi văng, hai chồng sách giáo khoa được xếp cẩn thận trên bàn Vô-lô-đi-a. Trong căn phòng có vẻ ngăn nắp không tự nhiên, hơi buồn tẻ như thể căn hộ không người ở hoặc được cố tình xếp đặt trước khi đón khách. Ở gian giữa cũng được xếp dặt rất cẩn thận, chỉ trên chiếc tủ con gần giường mẹ có lăn lóc cuộn len đan dở và cũng không hiểu sao chiếc lược nhựa màu đỏ với tay cầm dài lại nằm trên tấm vải che đăng ten. Song Vô-lô-đi-a không có thời gian để ngẫm nghĩ về ấn tượng hơi buồn trong ngôi nhà trống trải này. Và chính ấn tượng cũng rất hời hợt thoảng qua chốc lát, không để lại dấu tích gì...

        Cậu ta vội vàng bắt tay vào công việc và chỉ một lát sau đã biến Vi-chi-a Vê-rép-kin thành một chàng trai nông thôn.

        — Được không nào? Được không? — Lúc thì đến gần lúc lại lùi xa, vừa ngắm bạn, Vô-lô-đi-a vừa hỏi.—Theo tớ, được rồi đấy chứ?

        Ngồi trên chiếc gối dài ở đi văng, Gô-ga không kìm nổi, đứng bật dậy, tựa người vào nạng. Em không hiểu tại sao các bạn em lại ăn mặc kỳ quặc như thế này, để làm gì...

        — Gã đàn ông từ hoa Nô-gốt-ki¹! — Nhìn Vê-rép-kin, em khoái chí kêu lên. — Gã đàn ông từ hoa Nô-gốt-ki!

        Vô-lô-đi-a mỉm cười, đến lúc này đôi mắt lo âu của cậu ta mới nheo lại, sáng lên.

        — Mà đúng thật! — Cậu công nhận.

        Từ chiếc mũ trùm tai bằng lông thỏ lờm xờm chỉ nhìn thấy cái mũi ngắn và một nốt ruồi trên má Vê-rép-kin, chiếc áo da lông dài đến đùi dúm lại do từng nếp nhăn ở thắt lưng. Vê-rép-kin rất giống một người nông dân nhỏ con trong thơ Nê-cra-xốp:

       

... Vào một ngày mùa đông tuyết phủ,
        Tôi ra khỏi rừng, băng giá buốt xương.

        Vô-lô-đi-a bắt đầu đọc và mỉm cười. Sau đó thay đổi nét mặt và chau mày về điều gì đó, cậu ta cố tình hỏi bằng giọng trầm :

        — Củi ở đâu thế ?

        — Chuyển từ rừng về...

        — Anh không biết bổ thì đốn, còn tôi mang về... — Vê-rép-kin trả lời cậu ta với giọng khàn khàn như vậy. Và sau đó Vê-rép-kin xuýt xoa vỗ vỗ vào sườn, y như thể cậu ta bị rét thực sự.

        — Ôi, các anh ơi! Các anh làm gì thế này ? Gô-ga kêu thất thanh.

        Vô-lô-đi-a và Vi-chi-a đưa mắt nhìn nhau.

        — Để khỏi hại trang phục quân đội phát. — Vê-rép-kin nghiêm nghị trả lời.

        — Thôi đi...i... — Gô-ga dài giọng. — Thế mặc của mình thì không tiếc à ?

        Vô-lô-đi-a chọn cho mình chiếc áo lông cừu màu nâu kiểu Cuban và chiếc blu dông cũ cậu vẫn thường mặc vào mùa đông. Chiếc áo Cu-ban mua từ mấy năm về trước, giờ đã hơi chật, nhưng Vô- lô-đi-a rất thích và cậu không do dự gì khi chọn nó mang đi. Cũng như Vi-chi-a cậu ta phải đi ủng thay cho giày bộ đội và xà cạp.

        — À, em biết các anh đi đâu rồi! — Gô-ga bỗng nói. — Các anh vào dân quân.

        — Cậu kỳ thật, dân quân họ lại cần bọn mình hay sao? — Vê- rép-kin bình tĩnh phản đối. — Tất cả họ đều đã có râu ria, hay là em không nhìn thấy?

        — Toàn là chuyện bịa... Các anh đi dân quân! — Gô-ga kiên trì lặp lại.

        — Tốt hơn là em hãy im đi, — Vê-rép-kin khuyên một cách nghiêm chinh. — Em là người của mình, phải hiểu chứ!

        Vô-lô-đi-a mặc xong quần áo và đã có thể ra đi, nhưng cậu lại nghĩ đến mẹ. Cậu ta quyết định phải viết cho mẹ vài lời nên liền cởi blu dông và ngồi vào bàn viết.

        ... Chiều tối, Ôn-ga từ nhà máy trở vè và cảm thấy rất mệt. Thậm chí khi đến trước cửa phòng, chị còn đứng lại chút ít như không muốn vào căn nhà trổng trải của mình. Bỗng nhiên, từ sau cánh cửa vọng lại giọng nói thanh thanh — cái giọng thân thương duy nhất: giọng của Vô-lô-đi-a con chị! Nó đang ở trong nhà! Không hiểu sao Ôn-ga lại vô cùng lo sợ mà không hề vui sướng trong cái khoảnh khắc đầu tiên này và trái tim như thât lại, chị chạy lao vào...

        Vô-lô-đi-a đang ở góc phòng bên chiếc bàn quen thuộc của mình, cậu ta ngoảnh lại mỉm cười. Và chỉ nhìn thấy một mình nó, chị tái người đi vì sợ hãi, bước vội đến bên Vô-lô-đi-a, còn cậu ta cũng đứng lên đón mẹ... Chỉ đến khi ôm chặt đứa con trai vào lòng, nắm chặt những ngón tay của nó, xoa cái đầu tròn quen thuộc của nó, chị mới cảm thấy nhẹ nhem: Vô-lô-đi-a chưa việc gì cả. Cậu con trai nhoài ra khỏi vòng tay của mẹ, làm chị ngơ ngác bối rối nhìn quanh.

        — Các con về đây lâu chưa? — Chị nói giọng nhỏ nhẹ. — Vi- chi-a, cả cháu cũng đến!

-----------------
        1. Nô-gốt-ki là một loại cây vườn có hoa màu vàng thẫm khi mùa hè.