Thành phố hòa bình

[Giangtvx]

        Xe đỗ bên cạnh cổng lớn ngôi nhà cao tầng. Bước ra vỉa hè và khép áo ca pốt lại, Đi-a-cốp nói to:

        — Cần phải bảo La-tô-skin dọn đến đâu đó bên kia sông. Sẽ tiện hơn cho anh ấy, còn chúng ta cũng yên tâm hơn... Bởi vì họ ở ngay lối vào. Từ đường cái cũng trông rõ ngôi nhà này.

        Thiếu tướng lặng lẽ đẩy cánh cửa sắt nặng nề và bên trong lờ mờ ánh sáng xanh dịu. Trong phòng đợi có khoảng sáu, bảy dân quân đang ngồi trên nhũng bậc thềm đá. Sau hàng rào, người lính gác cúi nghiêng người bên chiếc đèn bàn có chao hãng giấy sơn dầu, lặng lẽ kiểm tra giấy tờ của Đi-a-cốp và Bốt-đa-nốp. Lúc này đã là nửa đêm, nhưng người ta đã đi lại trong hành lang sáng lờ mờ dưới những ngọn đèn màu. Hai người lính biên phòng đeo súng trường bên hông đang đi xuống cầu thang. Ở tầng ba, nơi cỏ phòng làm việc của bí thư tỉnh ủy, một nữ công an trẻ măng lại yêu cầu xuất trình giấy tờ. Trả lại giấy tờ và giơ tay chào, chị nói nhỏ như tiết lộ bí mật:

        — Xin mời đồng chí thiếu tướng đi vào cửa thứ hai bên phải.

        Phòng tiếp khách cũng lố nhố người đứng, người ngồi. Tiếng một người nào đó đang gọi điện thoại lẫn với tiếng máy chữ lách cách vội vàng. Không chần chừ, Bốt-đa-nốp và Đi-a-cốp đi vào phòng bí thư tỉnh ủy. Rất nhiều mái đầu quay về phía họ.

        — Các đồng chí chỉ huy, chúng tôi đang đợi các đồng chí đây. Xin mời ngồi! — Người chủ tọa hội nghị vừa nói với vẻ khô khan vừa chỉ tay vào mấy chiếc ghế đang bỏ trống.

        Chắc đây là đồng chí La-tô-skin, chủ tịch Hội đồng quân sự thành phó. Nhìn bề ngoài, trước tiên, người ta chú ý đến cáỉ trán rộng trên đôi mắt sáng của anh. Trông mặt, La-tô-skin trạc ba mươi tư, ba mươi lăm tuổi. Trên khuôn mặt xương xương rất trẻ có những nét nào đó của một anh sinh viên. Anh mặc chiếc áo và rơi bảo hộ, mái tóc trải ngược lượn sống, bộ ngực to nhưng hơi lép.

        Bốt-đa-nốp ngồi bên chiếc bàn phủ vải nỉ xanh và nhìn quanh: cuộc họp đang tiến hành trong gian phòng rộng rãi, sáng sủa có diềm cửa mịn màng và nặng nề, có bộ ghế bọc da. Thẳng hướng bàn chủ tịch được đặt tách ra gần tường, trên cao có treo bức chân dung lớn của Xta-lin Bên tường đối diện là tủ sách lắp kính trong nổi bật những gáy sách in chữ vàng lấp lánh, nền nhà bằng gỗ ghép được đánh bóng lộn. Hai khẩu súng máy đặt dưới cửa sổ trông hơi lạ lùng. Một quả mìn chống tăng nằm trên tấm nỉ xanh như cỏ bên cạnh binh nước cũng gây cho ta một cảm giáo y hệt như vậy. Bên chiếc bàn dài là một số người đeo vũ khí; nhưng đây đeo của bao súng lục và túi công tác đan chéo nhau trên chiếc áo đại cán xanh của một người tóc trắng, to béo, vai rộng. Còn từ bộ comblê cộm lên của một người khác nhô ra chiếc báng súng gỗ.

        Sau khi phải dừng lại vì Đi-a-cốp và Bốt-đa-nốp vào, báo cáo viên lại tiếp tục nói. Lắng nghe một lúc, Bốt-đa-nốp hiểu ràng họ đang bàn về công việc chuẩn bị phòng thủ ở một khu công nhân trong thành phố.

        — ... Mọi người đòi hỏi vũ khí và vũ khí, — báo cáo viên, một người trạc tuổi trung niên, mặc chiếc sơ mi xám bên trong bộ comblé, tiếp tục nói. Ồng nghiêng đầu, lướt đôi mắt hiền từ deo kính về phía La-tô-skin — Đến hôm nay đảng ủy khu phố đã nhận được hơn tám nghìn đơn của cán hộ, nam nữ công nhân yêu cầu được tham gia tiểu đoàn tự vệ xung kích và trung đoàn công nhân.

        — Chỗ các anh đã có tám nghìn đơn? — La-tô-skin hỏi lại.

        — Vâng, hơn tám nghìn, đồng chí I-a-cốp Da-kha-rô-vich ạ. Ngoài ra ở khu phố còn có phong trào thành lập các tổ tự vệ và cứu hỏa tình nguyện, — báo cáo viên nhìn vào tờ giấy trước mặt. — Hiện nay ở chỗ chúng tôi có một trăm năm mươi tổ tự vệ phần đông là phụ nữ và hai trăm tổ cứu hỏa..,.

        — Hai trăm cơ à? — La-tô-skin nhấp Iihồm trên ghế. — Thế còn việc huấn luyện của các anh như thế nào ?

        — Việc huấn luyện của tiểu đoàn tự vệ xung kích đã hoàn thành trong bốn mươi ngày, vượt kế hoạch dự định là năm ngày, — báo cáo viên trả lời. — Tất cả các tổ tự vệ đã huấn luyện theo chương trình mười hai giờ một ngày...

        Ngọn đèn tín hiệu trên bàn La-tô-skin lập lòe sáng, anh liền quay lại bàn để điện thoại của mình và cầm lấy ống nghe.

        — Không, không, — anh gay gắt trả lời một người nào đó. Giọng anh không rắn rỏi và nhẹ nhàng như bình thường, nên khi xẵng giọng thường nổi lên những âm ngân vang. — Cái này gọi là chủ nghĩa cục bộ địa phương đấy, đồng chí Vi-nhi-cốp ạ! Chúng tôi đã quyết định là tổ trinh sát sẽ chuyển sang bộ tham mưu phân khu. Anh hãy làm như vậy đi, chúng tôi không thay đổi quyết định đâu.

[Giangtvx]

        Đưa mắt nhìn kỹ từng người một, Bốt-đa-nốp vừa chăm chú lắng nghe. Họ là những người lạ, lần đầu tiên anh được gặp. Anh sẽ kề vai sát cánh với họ trong- cuộc chiến đấu quyết liệt, cảm tử để bảo vệ thành phố, bởi vì không thể nghĩ tới chuyện rút lui đi đâu được nữa. Anh nhìn La-tô-skin và những người khác, nhìn người báo cáo viên già mặc áo sơ mi vá trông giống như ông giáo ở trường phổ thông, và nhìn người có mái tóc trắng, mặc áo đại cán xanh với vẻ quan tâm đặc biệt. Đó là cái nhìn của người lính sau khi đến đơn vị phải làm quen với những người bạn cùng cộng sự, chưa hề quen biết bao giờ trước khi bước vào trận đánh quyết liệt. Những người này đối với anh hôm qua còn xa lạ, nhưng hôm nay sẽ tham gia vào công việc khó khăn nhất trong cuộc đời anh.

        La-tô-skin đặt ống nghe xuống, nhưng ngay lập tức chiếc máy khác lại réo lên và anh nhào người về phía nó ; chủ tịch khu phố đang báo cáo trước cuộc họp, giơ tay sửa lại kính và húng hắng ho.

        Bộ phận bổ sung cho nhà máy liên hợp đã đến chưa ? — La- tô-skin hỏi qua ống nghe. — Hãy lấy đầu mà trả lời tôi đấy nhé, các đồng chí thân mến ạ! — Anh im lặng một chút. — Ừ như vậy tốt hơn... Xin mời đồng chí tiếp tục, — vừa đặt ống nghe xuống, anh vừa nói với báo cáo viên.

        Nhìn những chiếc máy điện thoại màu đen đặt la liệt trên chiếc bàn nhỏ, ông ta vội nói nhanh hơn trước:

        — Tôi chuyển sang việc xây dựng tuyến phòng thủ. Hiện nay, hàng ngày chúng tôi chỉ có hai nghìn người đi làm, chủ yếu là phụ nữ. Trong khi làm việc, máy bay thường xuyên oanh tạc và bắn phá nên đã có người bị thương và hy sinh...

        — Tình hình của Cô-lô-mi-xê-va như thế nào ? — La-tô-skin ngắt lời báo cáo viên. — Và con cái của chị ấy các anh đưa đi đâu?

        — Bệnh tình của đồng chí Cô-lô-mi-xê-va rất trầm trọng. Một mảnh đạn vào đầu, — báo cáo viên ngập ngừng và bắt đầu lật giấy tờ của mình — Tạm thời vợ chồng tôi nhận nuôi hai đứa con trai của chị ấy, — ông nói. — Bởi vỉ chúng tôi không có con...

        — Ra thế đấy! Thôi, cám ơn anh, anh Pi-e An-đrây-ê-vích ạ! — La-tô-skin nói.

        — Các đồng chí, tôi muốn nói thêm rằng, — báo cáo viên lại cao giọng, — việc xây dựng tuyến phòng thủ không phải ngừng một giờ nào cả... Và hàng trăm người — phụ nữ và dàn ông hết tuổi nghĩa vụ cũng hoàn thành vượt mức chỉ tiêu của mình. — Ông lại nhìn vào tờ giấy. — Tổ của đồng chí Sa-ra-pốp đạt một trăm năm mươi phần trăm, tổ của nữ đồng chí Rô-gô-va hai trăm... Điều này cho phép chúng tôi hoàn thành về cơ bản công việc đào đất giai đoạn một, bất kể kẻ thù phá hoại và khí hậu mùa thu không thuận lợi...

        — Đồng chí thiếu tướng! — La-tô-skin nhìn Đi-a-cốp — Hôm nay đông chí đã đến khu vực đó, đồng chí có nhận xét gì về việc này không ?

        Đi-a-cốp dáng to béo, nặng nề nhưng trông vẫn rất trẻ trung, ngồi thẳng trên ghế, tay chống cạnh sườn, thiện cảm nhìn báo cáo viên.

        — Tôi nói gì bây giờ cơ chứ? Họ làm việc rất tốt, — ông nói vẻ phấn chấn. — Duy có dụng cụ đào hơi ít... Còn họ làm việc rất nhiệt tình. Họ đã đào xong hào chống tăng, lũy trong cũng đã hoàn thành ..

        — Còn về công tác tuyên truyền trong quần chúng và đặc biệt trong những người xây dựng, — báo cáo viên nói thêm. — Hàng ngày cán bộ đảng ủy khu phố tổ chức các buổi nói chuyện, tọa đàm với nhân dân. Những buổi đọc báo và tin tức của thông tấn xã Liên Xô được tiến hành đều đặn...

        — Đồng chí thiếu tướng, đồng chí nói là họ làm việc nhiệt tình phải không? — La-tô-skin hỏi lại vẻ như thẩm vấn. — Tất cả đều nghe rõ chứ? — Anh nhìn những người ngồi họp. Vô tình anh cảm thấy hài lòng nhưng cảm giác đó chỉ thoáng qua, vì nó lập tức bị lấn át bởi ý nghĩ khác.

        ... Ngay từ những tuần đâu của cuộc chiến tranh, một nỗi lo lắng cứ day dứt trong lòng La-tô-skin. Anh bận rộn với bao công việc quan trọng mới. « Chúng ta đã làm hết khả năng của chúng ta chưa ? Chúng ta không bỏ sót cái gì chứ ? Chúng ta không mắc phải sai lầm gì trong việc phân bố lực lượng chứ? Liệu ta có bị chậm không? Chúng ta, những người cộng sản đã làm việc với quần chúng tốt chưa?» — Anh tự hỏi mình. Nỗi băn khoăn ấy làm anh trở nên nóng nảy, đòi hỏi rất nghiêm khắc với chính mình và người khác. Cùng với việc sơ tán về phía đông những cơ sở công nghiệp lớn nhất, nổi tiếng có ở T., theo chỉ thị của tỉnh ủy, đầu tháng mười còn bắt đầu xây dựng tuyến phòng thủ trên trục đường vào thành phố. Mặc dù mưa thu lạnh lẽo, nhưng những người cộng sản đã cầm xẻng cuốc ra đồng đâu tiên, dẫn theo các đội xây dựng của mình. Biết kẻ địch oanh tạc thường xuyên ngày cũng như đêm, những đoàn xe lửa vẫn từ thành phố ra đi mang theo thiết bị và sắt thép của nhà máy cùng với cán bộ kỹ thuật và công nhân quân giới. Trong khi đó, theo chỉ thị của tỉnh ủy, để kết hợp hoạt động của các chiến sĩ và các tuyên truyền viên, những người cộng sản ở lại thành phố đã thành lập nhiều tiểu đoàn xung kích tình nguyện trong các nhà máy vắng lặng. Ở những vùng trong tỉnh mà bọn Đức đang tiến đến đã thành lập các đội dân quân; đến giữa tháng mười hơn ba mươi đội đã hoạt động trong hậu phương địch, bảy đội trong thành phố. Lãnh đạo các đội dân quân là những người cộng sản hôm qua còn là dân thường, được các tổ chúc lựa chọn.

[Giangtvx]

        Thanh niên thành phố, học sinh các trường học nghề, học sinh các lớp cuối cấp, những chàng trai, cô gái thường xuyên trực chiến ở những « mục tiêu» trong lúc báo động. Họ dập tắt các đám cháy, học bắn súng, ném chai thuốc nổ, thu thập quần áo ấm cho bộ đội. Và lãnh đạo thanh niên là những đoàn viên Côm-xô-môn — những người cộng sản tương lai. Các tổ chức đảng trong tỉnh đã lãnh đạo toàn bộ công việc đồ sộ và đa dạng là động viên sức người sức của để đánh trả kẻ thù xâm lược. Khi khả năng kẻ thù tiến công vào T. đã trở thành mối đe dọa thực sự, thì tất cả những người cộng sản và đoàn viên Côm-xô-môn trong thành phố sẽ là những người được tổng động viên đầu tiên. Trong cuộc họp cán bộ đảng giữa tháng mười vừa qua, La-tô-skin đã đọc báo cáo với đầu đề quen thuộc: « Về tình hình hiện nay và nhiệm vụ của các tổ chức đảng». Sau khi nghe báo cáo, nhũng người bôn-sê-vích đã quyết định: «Tất cả đảng viên và đoàn viên có khả năng cầm súng, phải đứng lên cùng với Hồng quân bảo vệ thành phố... ». Lúc này La-tô-skin có đi tới đâu chăng nữa: đến đội xây dựng tuyến phòng thủ hay vào nhà máy, đến thăm các đội tự vệ hay tới ga đường sắt, nơi mà cán bộ, công nhân hai ba ngày liền không rời vị trí của mình; anh đều thấy hơn bất cử lúc nào hết, mọi người thành một khối, kề vai sát cánh với nhau, đoàn kết chặt chẽ xung quanh Đảng. Những người tình nguyện từ khắp nơi kẻo vào thành phố: nông trang viên ở các làng lân cận, công nhân mỏ ở ngoại ô Mát-xcơ-va đã tới, bất kể đường sá lầy lội, bẩn thỉu vì mưa thu. Họ tới tỉnh ủy, khu ủy yêu cầu phát vũ khí và quyết định về đơn vị chiến đấu. Thành quả lao động vô cùng quý giá của nhũng người cộng sản được thể hiện rõ trong khối thống nhất toàn dân, trong lòng căm thù sôi sục của họ dối với kẻ thù, trong sự coi thường những mất mát hy sinh và trong quyết tâm chiến đấu đến thắng lợi hoàn toàn.

        ... Đèn tín hiệu lại sáng, La-tô-skin lại với tay cầm lấy ống nghe.

        — Chào Ni-cô-lai-ép! Hôm nay anh đi phải không? — Anh ngả người vào ghế. — Các anh xếp cả hai đoàn xe lửa chứ ? Thôi chúc các anh lên đường gặp nhiều may mắn. Không, tôi không thể... Vâng, tôi muốn tiễn anh nhưng không có điều kiện... Nhờ anh chuyển tới tập thể nhà máy lời chúc mừng của Hội đồng quân sự thành phố và hy vọng sẽ nhanh chóng phục hồi sản xuất ờ địa điểm mới... Cho gửi lời chào những người của I-gi-ép nhé!...

        La-tô-skin đặt ống nghe và vươn người về phía trước, tì ngực vào thành bàn.

        — Các anh đã dựng cọc chống xe tăng trên đường E-pi-phan-xri chưa ? — Anh hỏi.

        Đại diện khu phố đã ngồi xuống ghế, lại đứng dậy:

        — Tất nhiên là dựng rồi chứ, đồng chí I-a-cốp La-tô-skin... Chúng tôi dựng lên những cọc đôi... — Ông trả lời.

        — Còn hồ chứa nước đào được bao nhiêu?

        — Đã được năm cái rồi.

        — Ít đấy, cái này ít đấy. Chúng tôi giao cho các anh mười bốn... và đập trên sông?... — La-tô-skin gõ gõ tay lên bàn. — Tôi muốn nhắc các anh là khi bị bao vây, các anh phải cung cấp đầy đủ nước cho khu phố... Bây giờ anh hãy cho biết mọi người được nuôi nấng như thế nào trên công trường xây dựng tuyến phòng thủ?

        Sau khi báo cáo viên trả lời tất cả các câu hỏi, La-tô-skin mới nghiêm nghị nói trước khi từ biệt ông ta:

        — Nhất định ngày mai tôi sẽ đến chỗ các anh, xem các anh thiếu những dụng cụ gì ?

        — Chúng tôi đợi đồng chí đấy, đồng chí I-a-cốp La-tô-skin ạ ! —  Ngước đôi mắt hiền từ đeo kính, báo cáo viên trả lời vẻ hơi tự ái.

        Sau đó La-tô-skin yêu cầu thư ký — một phụ nữ hơi gầy, tóc chải mượt — là trong nửa tiếng không được tiếp điện thoại với bất cứ ai. « Tất nhiên trừ Mát-xcơ-va», — anh nói thêm. Lúc này trong phòng chỉ còn sáu, bảy người, và Đi-a-cóp chuyển sang bàn chủ tọa. Ông mở cặp lấy bản đồ thành phố chậm rãi trải ra bàn, và dùng tay vuốt cho nó phẳng lại.

        — Các đồng chí đều đã rõ tình hình trên các tuyến đường tới thành phố, — ông bắt đầu thông báo. — Tình hình nghiêm trọng và phức tạp... — Đi-a-cốp ngước mắt như thể chờ đợi câu hỏi hoặc sự phản đối. Mọi người lại im lặng và ông tiếp tục. — Nhiệm vụ của chúng ta là không cho kẻ thù chiếm nó làm bàn đạp để tiến công Mát-xcơ- va. Cho nên trong bất cứ tình huống nào cũng không được rút khỏi thành phố. Chúng ta sẽ xây dựng nhiều tuyến phòng thủ trên tất cả các địa hình cho phép. Tuyến thứ nhất cách ranh giới thành phố hai, ba cây số... Đây, chỗ này... — Thiếu tướng cúi đầu, ấn ngón tay to vào một điểm trên bản đồ.

        — Khoan đã, đồng chí thiếu tướng, — La-tô-skin nói to. — Thế đồng chí không định giữ Làng Mới à?

        — Không phải giữ, đồng chí 1-a-cốp La-tô-skin ạ! Không thuận lợi lắm, — Đi-a-cốp nheo mắt. — Nó nhô quá xa khỏi ranh giới thành phố. Xe tăng rất dễ dàng đánh chiếm...

[Giangtvx]

        La-tô-skin cúi xuống tấm bản đồ, cau mày lại. Anh biết rất rõ cái khu vực nhô ra này. Ở đó có những khu nhà ở, nhà máy, trường học, bệnh viện, sân bóng đá với những đại lộ thẳng tắp. Ở phía đông con sông uốn khúc vòng cung ngăn thành một vùng rộng lớn. Đây là một trong những khư cổ kính nhất của thành phố với gần chín trăm năm tồn tại. Một thời nó được gọi là Làng Rèn. Đến bây giờ nhiều đường phố còn giữ lại những lên gọi xa xưa như : Nòng súng, Lưỡi lê, Thuốc nổ, Cò súng, Thân súng. Trên bờ bên kia ở gần trung tâm thành phố có Crem-li cổ kính mà lịch sử đất nước thường nhắc tới...

        Bốn năm về trước, khi đến đây, lần đầu tiên La-tô-skin mở chiếc bản đồ này, trên đó còn vắng nhiều thứ mà bây giờ nó có. Thành phố phát triền nhanh chóng, xung quanh mọc lên rất nhiều khu nhà mới và trên bản đồ trước mặt La-tô-skin có đánh dấu nhiều công trình xây dựng ở phía nam, bắc và đông nam. Những đại lộ nối các khu này với trung tâm. Những bãi cỏ trống vàng úa vô ích được thay thế bằng những dải rừng cây xanh, mới trồng cách đây không lâu. Với cương vị người bí thư tỉnh ủy, anh đã họp tại đây bao đêm ròng để thảo luận với các đồng chí về việc xây dựng thành phố công nghiệp lớn này, và biết bao công sức lao động, bao lo lắng và sáng tạo của những người Xô-viết đã bỏ ra cho trên bản đồ xuất hiện những khu nhà ở mới này. Cái làng vừa nói đến mới chỉ xây xong năm ngoái. Cách đây không lâu, La-tô-skin thường đi đến công trường xây dựng ở đó. Anh theo dõi, giám sát để cho nhà ở của công nhân mỏ được sáng sủa, rộng rãi, để cho kiến trúc của toàn bộ khu vực này được hài hòa, đẹp mắt. Và anh không thể chịu được cái ý nghĩ là có thể chỉ hai, ba ngày nữa kẻ thù sẽ hoành hành ở đấy.

        — Lực lượng của chúng ta ít, — Đi-a-cốp giải thích. — Chúng ta không đủ sức với tới cái điểm quá xa này.

        La-tô-skin lặng thinh khi nhận rõ ý kiến đúng đắn của thiếu tướng.

        — Mời đồng chí tiếp tục, — im lặng một chút, anh nói vẻ khô khan.

        — Các đơn vị bộ binh sẽ bảo vệ tuyến phòng thủ thứ nhất ở phía tây thành phố, — chỉ vào bản đồ, Đi-a-cốp tiếp tục. — Trung đoàn N K V Đ¹ sẽ ở bên trái họ, trên đường Ô-rlốp-xki. Hiện giờ các đơn vị Trê-ca² đang bố trí ở đó. Còn xa hơn nữa, từ điểm cao hai trăm hai mươi lăm đến hết làng Mư-skin là trận địa của trung đoàn công nhân. Sáng sớm mai họ sẽ triển khai. Pháo chống tăng sẽ bố trí ở đây và ở đây. Nhân tiện xin hỏi thêm là có thêm súng chống tăng nữa không, đồng chí I-a-cốp La-tô-skin?

        — Chúng tôi sẽ cho súng chống tăng... Chúng tôi đa thỏa thuận vấn đề này rồi.

        — Thế thì tốt. Còn ở các khu nhà ngoại ô chúng ta bố trí các đội xung kích với lựu đạn và chai xăng... Phòng tuyến thứ hai của chúng ta chạy theo phố Tuốc-ghê-nhép và phố «Thủ công nghiệp ». Tuyến thứ ba từ cầu sắt đến phố Xtơ-re-mia-nai-a. Trong thành phố. xe tăng hoạt động sẽ gặp nhiều khó khăn hơn so với trên đồng ruộng và tính cơ động của chúng sẽ bị hạn chế rất nhiều. Không lợi dụng điều này là một sai lầm lớn.

        Đi-a-cốp không những chỉ bình tĩnh chứng minh mà còn mỉm cười, nheo đôi mắt thông minh và hóm hỉnh nhìn người nghe. Tưởng chừng tình hình ngày càng khó khăn, con người này càng trở nên minh mẫn hơn và lúc đó như có con quỷ tháo vát, nhanh nhẹn, gan dạ nhập vào ông ta.

        — Các đơn vị bộ đội trong thành phố sẽ giữ tuyến hai và tuyến ba. Đây, và ở đây nữa, — ông giơ tay chỉ. — Trong trường hợp tuyến một bị chọc thủng, chúng ta sẽ ghìm bọn Đức ở tuyến hai và tuyến ba... Và sau đó chúng ta sẽ biến thành phố thành hệ thống phòng thủ theo một vòng cung liên hoàn. Chỉ có điều, đồng chí I-a-cốp La- tô-skin ạ, tôi yêu cầu phải khẩn trương đưa đồng bào đi sơ tán. Và cũng mong các đồng chí chuyển đi đâu đó về phía bắc thành phố. Các đồng chí đang ở mũi tiến công chính của kẻ thù, và như thường nói, thì...

        La-tô-skin không trả lời ngay. Thật ra cũng rất cần thiết phải chuyển Hội đồng quân sự đến nơi an toàn để tránh sự uy hiếp của xe tăng Đức. Nhưng La-tô-skin rất không muốn rời khỏi ngôi nhà mà mỗi người dân ở T. đều quen thuộc.

        — Hiện giờ, tôi thấy chưa thật cần thiết phải chuyển đi nơi khác, — anh nói vẻ không hài lòng.

        — Nhưng nên chuẩn bị trước thì hơn chứ, đồng chí La-tô-skin ạ! — Đi-a-cốp kiên nhẫn thuyết phục.

        Thình lình có tiếng gõ cửa và chiếc rèm tung sang một bên, rồi một đại tá cao, trẻ, mặc áo ca pốt, đội mũ lưỡi trai công an vũ trang, nhanh nhẹn bước vào phòng.

        — Kính chào đồng chí thiếu tướng! Xin lỗi đồng chí I-a-cốp La-tô-skin, tôi đến hơi chậm một tí, —anh nói giọng ngân vang. —  Đồng chí cho phép tôi ngồi được chứ?

----------------------
        1. Lực lượng công an vũ trang thuộc Bộ Nội vụ.

        2. Cơ quan công an Xô-viết.

[Giangtvx]

   
        La-tô-skin gật đầu, nhìn đại tá ngồi xuống chiếc ghế đệm bên bàn vừa bỏ mũ, vừa lấy tay vuốt trán.

        — Đám cháy ở bãi xe đã được dập tât. Ở đó còn xăng trong các thùng phuy nên mới bốc cháy mạnh, — đại tá thông báo. — Cháy mất ngôi nhà số 3 đường Ti-mi-ri-a-dép-xki. Có người chết. Hai chiến sĩ cứu hỏa Xa-môi-lốp và Grô-ben-cô... bị bỏng nặng phải vào viện quân y.

        — Và một điều không tốt nữa là, — người tóc trắng mặc áo đại cán xanh, chen vào câu chuyện. — Hôm nay, bọn vô lại nào đó đã bắn tín hiệu chỉ điểm thành phố trong lúc oanh tạc, nên giải thích điều này ra sao, anh Đô-brô-vôn-xki ?

        — Tạm thời tôi chỉ có thể nói được rằng, chúng tôi đã đuổi theo dấu vết của nhóm biệt kích được tung qua mặt trận... Tôi đi từ bãi xe đến đoàn tàu chở hàng, — đại tá tiếp tục, — ở đó đoàn tàu chở thực phẩm bị ném bom... Va tôi được biết là có một số người nào đó đang lấy cắp ở các toa xe.

        — Tôi đã nói là cần phải khàn trương cho nhân dân đi sơ tán, —  Đi-a-cốp nói. — Cần phải có hậu phương tin cậy... Đây là công việc đầu tiên. Còn ở trong một thành phố lớn, bao giờ cũng có những phần tử xấu...

        — Những người mà anh được báo cáo là ai vậy? — La-tô-skin hỏi.

        — Chúng tôi đã giữ lại một số người, — đại tá trả lời. — Tôi đã nói chuyện với vài tên... Chúng nói: « Các anh để lại cho bọn Đức làm gì? Tại sao các anh không phát cho người mình? Cho chúng tôi còn hơn là cho Hít-le...». Chúng còn nói : « Có lệnh dỡ các kho hàng chia cho nhân dân».

        — Một lệnh khiêu khích trắng trợn, — người tóc trắng to béo nói. — Một tổ phao tin nhảm... Đô-brô-vôn-xki, việc này cũng thuộc các anh dấy !

        — Những người này là ai ? — La-tô-skin nhắc lại.

        — Đủ loại người khác nhau: một tên thợ cắt tóc, mụ bán vé ở cửa hàng bánh mì, xã viên tổ hợp « Sửa chữa đồ ngũ kim », và Vla- xốp-va, — đại tá cười khẩy, — một mụ già khôn ngoan, giảo hoạt...

        — Chúng ta làm việc rất tồi,— La-tô-skin nói với vẻ gay gắt bất ngờ.— Chúng ta làm việc bừa bãi... Như vậy là tôi và các anh đã cho phép bọn vô lại nào đó lừa phỉnh nhân dân. Chúng ta quá dễ dãi với những kẻ phao tin, gây hoang mang lo sợ trong quần chúng! Đồng chí Đô-brô-vôn-xki ạ, hãy xem xem những ai bị giữ lại ở đây... Ở đây, tôi thấy không phải chỉ trừng trị mà còn phải giải thích nữa...

        — Anh Sa-rốp, còn cái này ở bộ phận của anh đấy, — đại tá công an nhìn người tóc trắng, mặc áo đại cán, — anh phải giải thích...

        — Đây là phần của chúng tôi, — La-tô-skin cải chính. — Đấy là trách nhiệm của Đảng...

        — Tôi hiểu rồi, đồng chí chủ tịch! Trong cả bọn, tôi không thích tên thợ cắt tóc lắm... Tạm thời sẽ giữ nó lại, — Đô-brô-vôn-xki nói.

        Một tiếng súng đơn độc nổ ở đâu đó trên đường phố và mọi người ngòi quanh bàn đều quay nhìn ra phía cửa sổ.

        — Đồng chí thiếu tướng, chúng tôi nghe đồng chí đây, —La-tô- skin nối. — Xin lỗi vì đã ngắt lời đồng chí.

        Đi-a-cốp đặt bàn tay mập mạp của mình lên tấm bản đồ.

        — Điều quan trọng lúc này là pháo binh, đồng chí I-a-cốp ạ, —  ông lại bắt đầu. — Nhưng tôi có ít pháo lắm. Tôi nghĩ không có gì sai lầm trầm trọng nếu ta dùng pháo cao xạ để chống tăng.

        — Tôi ủng hộ giải pháp của anh, — La-tô-skin nói.

        — Nhưng có điều là tôi và pháo cao xạ không được thân thiện lắm, — Đi-a-cốp tiếp tục. — Đại tá Lu-ki-a-nốp chi huy bộ đội phòng không không thuộc quyền tôi. Và tôi đã báo cáo cho đồng chí biết ông ta thuộc hệ thống nào.

        — Vâng, vâng, tôi đã mời ông ấy đến đây. — La-tô-skin ấn nút diện trên bàn, và khi người nữ thư ký vừa vào đến cửa, ông liền nói: — Đại tá Lu-ki-a-nốp đã đến phải không ? Mời đồng chí ấy vào.

        Mọi người im lặng chờ chỉ huy bộ đội phòng không. La-tô-skin lại cúi xuống tấm bân đồ thành phố. Ánh điện lấp lánh trên cái trán đô lấm tẩm mồ hôi và mái tóc mềm phờ phạc của anh.

        Tất cả hầu như không nghe thấy gì khi người sĩ quan chỉ huy mới nhẹ nhàng bước vào phòng. Thân hình ông ta gầy đét, đeo kính không gọng, bộ ria cắt gọn đốm bạc. Ông bước đều, không nhanh nhưng cũng không chậm, tới bàn chủ tịch.

        — Chào đồng chí chủ tịch Hội đồng quân sự, — ông lên tiếng vẻ nghiêm trang trịnh trọng.—Chào đồng chí thiếu tướng!

        La-tô-skin ngẩng đầu, đưa tay mời đại tá ngồi xuống chiếc ghế trống. Chờ đại tá ngồi xuống, anh mới nói, giọng nhỏ nhẹ;

        — Đồng chí Lu-ki-a-nốp, chúng tôi chỉ cần biết mọt điều là tại sao đồng chí không chịu thi hành mệnh lệnh của bộ tư lệnh khu vực chiến đấu?

        Đại tá im lặng một giây, liếc nhìn Đi-a-cốp đang vui vẻ mỉm cười với ông ta, rồi bình tĩnh trả lời:

        — Hãy cho phép tôi được giải thích : tôi chịu sự chi huy trực tiếp của bộ tư lệnh phòng không quân khu...

        — Hiện nay anh chịu sự lãnh đạo của Hội đồng quân sự thành phố, — La-tô-skin ngắt lời ông ta, giọng vẫn đều đều, — và anh sẽ nhận mệnh lệnh của thiếu tướng Đi-a-cốp.

        — Tôi yêu cầu phải có sự đồng ý của bộ tư lệnh chúng tôi đã, — Lu-ki-a-nốp dè dặt nói. — Tôi đã báo cáo rồi, nhưng chưa được trả lời.

        — Anh đừng lo, rồi sẽ có sự đồng ý.
        Đại tá im lặng, mắt kính của ông ta ánh lên lạnh lẽo.

        — Đồng chí chủ tịch, đồng chí đặt tôi vào một tình thế khó xử. — Ông ta vẫn lạnh lùng, trịnh trọng y như trước, chi có mí mắt trái của ông bắt đầu run. — Tôi và chỉ có tôi chịu trách nhiệm trước bộ tư lệnh chúng tôi về hoạt động của đơn vị mà tôi đang chỉ huy.

        La-tô-skin cau mày, chằm chằm nhìn đại tá. Trước kia đã nhiều lần gặp Lu-ki-a-nốp, ông luôn luôn nhận thấy: đây là người chỉ huy hiểu biết, thi hành nhiệm vụ một cách cầu kỳ. Hệ thống pháo cao xạ của thành phố rất xứng đáng được khen ngợi. Nhưng, chắc là người chỉ huy của nó quá thận trọng, nên không dám xả thân hành động theo yêu cầu của tình hình căng thẳng cực độ hiện nay. Và điều này làm cho La-tô-skin rất kinh ngạc. Ông chăm chú nhìn người nói chuyện với mình, nhìn mái tóc cắt tia cẩn thận, chiếc mũ lưỡi trai cầu kỳ và khuôn mặt xám nhạt của ông ta.

        — Hôm nay chúng tôi và anh chịu trách nhiệm về việc phòng thủ thành phố, chắn ngữ con đường tiến tới Mát-xcơ-va, — ông nói to hơn.

        — Tôi chịu trách nhiệm về công tác phòng không của thành phố, — Lu-ki-a-nốp sửa lại lời của La-tô-skin.— Bản chỉ thị đã ghi rõ nhiệm vụ của tôi và tôi chịu sự chỉ đạo của ai...

        — Anh cứ cho rằng anh không nhất thiết phải tuân theo chỉ thị nữa, — La-tô-skin ngất lời ông ta.

[Giangtvx]

        Đại tá không động đậy, nhưng mí mắt ông rung lên mõi lúc một mạnh hơn. Chỉ một dấu hiệu này cũng cho thấy cuộc đấu tranh gay gắt đang diễn ra trong người ông ta, giữa thói quen thi hành triệt để mệnh lệnh của cấp trên với đòi hỏi thực tế, không có trong mệnh lệnh.

        — Đồng chí chủ tịch Hội đồng, — ông ta lại bắt đầu nói, — tôi chưa hoàn toàn hiểu rõ... Theo sự ủy quyền nào?...

        La-tô-skin bực bội đập tay xuống bàn.

        — Theo ủy quyền của giai cấp công nhân! — Ông gào lên, giọng ngân vang, nhưng lại tự kiềm chế ngay được, nói bình tĩnh hơn: —  tôi hành động theo chỉ thị của Hội đồng quân sự nhà nước...

        Lu-ki-a-nốp từ từ đứng lên và Bốt-đa-nốp từ nãy đến giờ vẫn chú ý lắng nghe cũng từ từ đứng dậy. Trong phòng rất im lặng... Trên khuôn mặt gầy gò với hàng ria cắt ngắn của Lu-ki-a-nốp nổi lên những chấm đỏ.

        — Đồng chí đại tá, đồng chí đã thỏa mãn chưa?—La-tô-skin hỏi.

        — Tôi nghe... — Lu-ki-a-nốp khẽ trả lời. — Đồng chí cho phép tôi được thi hành chứ!

        La-tô-skin quay sang Đi-a-cốp.

        — Đồng chí thiếu tướng, đồng chí trao đổi với đại tá đi, — ông nói. — Chúng ta tạm ngừng cuộc họp trong mười phút...

        Phong thái hung dũng, Đi-a-cốp tặng cho Lu-ki-a-nốp một nụ cười thân ái, rạng rỡ, nhưng trong đôi mắt nheo lại ánh lên vẻ giễu cợt.

        — Chúng tôi sẽ bàn bạc bây giờ, ngay bây giờ, — ông nói và đứng dậy. — Kia kìa, chúng ta ngồi xuống chiếc đi văng kia và nói chuyện. — Ông nắm khuỷu tay Lu-ki-a-nốp và dẫn tới một góc phòng. — Ở đó, ta cùng bàn bạc về súng đại bác, đồng chí đạỉ tá ạ!... Đại bác rất tốt, bắn nhanh! Và cỡ cũng vừa phải... Bốt-đa-nốp, lại đây luôn thể!

        Ba người ngồi trên đi văng. Bốt-đa-nốp nhìn chủ tịch Hội đồng quân sự với lòng biết ơn và cảm phục. Anh rất mến con người này, tất cả cử chỉ của ông đều hợp với Bốt-đa-nốp. Người thư ký đến bên La-tô-skin nói điều gì và ông gật đầu.

        Đi-a-cốp bắt đầu nói về cách sử dụng pháo cao xạ để chống tăng. Chăm chú nghe thiếu tướng nói, Bốt-đa-nốp chỉ đưa mắt nhìn đám người vừa bước vào phòng. Họ có khoảng mười lăm người, trong đó có hai hoặc ba phụ nữ. Một số đeo túi dết ở thắt lưng, một vài người có bao súng ngân mới màu vàng. Mọi người ngồi sát vào nhau. La-tô-skin rời khỏi bàn và đi đến chỗ họ. Lúc đầu ông hỏi han người này người kia, nhưng sau đó giọng nói căng thẳng của ông mõi lúc một to. Và Bốt-đa-nốp không chú ý đến câu chuyện giữa Đi-a-cốp và Lu-ki-a-nốp nữa.

        — Tất cả các đồng chí, những người cán bộ tỉnh ủy, hôm nay sẽ rời các phòng, ban của mình để xuống các đơn vị chiến đấu, — La-tô-skin nói. — Chúc các anh đạt được nhiều thành tích trong cương vị mới của những người chính trị viên và chính ủy!

        Ông đứng giữa phòng, tay trái lãng quên giữ chiếc bút chì, còn tay phải hơi vẫy vẫy. Chiếc áo va rơi dựng đứng trên lưng ông, bên hông bao súng «TT» nặng trĩu trên đây da đã sờn. Và Bốt-đa-nốp lại cảm thấy một nét gì đó rất sinh viên, rất sôi nổi trong dáng dấp con người này.

        — Trước chiến tranh khá lâu, Trung ương Đảng giao cho chúng ta nhiệm vụ: biến các nhà máy thành pháo đài kiên cố của chủ nghĩa xã hội... Pháo đài của chủ nghĩa xã hội, —La-tô-skin nhấn mạnh lại từng tiếng. — Lúc này là thời kỳ kiểm tra chính xác nhất xem chúng ta thực hiện nhiệm vụ này như thế nào... Và tất cả các đồng chí đã biết, ngày nay thành phố của chúng ta, thành phố hòa bình, cổ kính của từng người luyện kim, luyện gang, thợ rèn, công nhân mỏ, biến đổi ra sao. Mọi người thi đua với nhau để được vinh dự nhận khẩu súng trường. Hàng nghìn người xung phong đi xây dựng các tuyến phòng thủ, dựng các chướng ngại vật trên đường phố, như cha ông họ trước đây đã làm. Và mỗi đường phố của chúng ta... — La-tô-skin im lặng trong khoảnh khắc. — Các đồng chí hãy nhớ lại tên gọi của chúng: Lưỡi lê, Thuốc nổ, Nòng súng, Chốt an toàn, — mỗi đường phố của chúng ta đã trở thành phòng tuyến chiến đấu... Không thể nghi ngờ gì nữa rằng thành phố của chúng ta, thành trì vinh quang của giai cấp công nhân Nga, sẽ đứng vững trước thử thách mới, như đã đứng vững trong năm mười chín. Và những khu ngoại ô, những đường phố của chúng ta sẽ trở thành mồ chôn quân phát xít xâm lược.

        Mọi người đứng dậy và vây quanh La-tô-skin. Nghe thấy những tiếng thốt ngắn gọn, những câu hỏi, câu chào và lời chúc tụng...

        — Đồng chí I-a-cốp La-tô-skin ! — Người nào đó kêu lên. — Sáu giờ sáng mai trung đoàn công nhân ra quân !

        — Nhất định tôi sẽ đến và tiễn các anh! — La-tô-skin nói.

        Nửa giờ saú, Đi-a-cốp và Bốt-đa-nốp cũng chuẩn bị ra về. Bí thư tỉnh ủy lại nói chuyện với nhóm kỹ sư của một nhà máy nào đó.

        Anh không tìm thấy một dấu hiệu mệt mỏi nào trong người La-tô-skin. Chỉ có mồ hôi lấm chấm trên khuôn mặt đỏ ửng của anh. Chia tay với Đi-a-cốp và Bốt-đa-nốp, ông nắm rất chặt tay hai người.

        Người thư ký lại xuất hiện bên cánh cửa.

        — I-a-cốp La-tô-skin,— chị nói to hơn bình thường, — có điện thoại từ Mát-xcơ-va.

        La-tô-skin nhanh nhẹn cầm ống nghe, và giơ tay trái ra hiệu cho mọi người im lặng.

        Dạo này, từ Mát-xcơ-va ngày nào cũng có người gọi điện cho ông: các bí thư Ban Chấp hành trung Đảng, ủy viên Hội đồng quân sự nhà nước, ủy viên Bộ Chính trị... La-tô-skin báo cáo về tình hình trong tỉnh và trong thành phố, nghe chỉ thị và những lời góp ý. Lúc này cầm ống nghe, ông có cảm giác của một người lính trước khi bước vào trận chiến đấu đang được sự chăm sóc của người chỉ huy —  sẵn sàng giúp đỡ bằng những lời khuyên và mệnh lệnh, trong bất kỳ giây phút nào.

[Giangtvx]

6

        Tuy mới thành lập vội vàng từ những tiểu đoàn xung kích và dân quân tự vệ, trung đoàn công nhân đang tạm đóng tại tòa nhà trường trung cấp cơ khí trong thành phố, nhưng đã nhận được mệnh lệnh triển khai ra vị trí chiến đấu. Sau khi gặp tiểu đoàn trưởng, Pa-ven Grô-mốp trở về trung đội của mình, vừa luồn lách theo hành lang chất đầy bàn ghế học sinh vừa suy nghĩ: có thể ngày mai anh đã phải đưa đồng đội của minh vào trận đánh. Anh lờ mờ tưởng tượng điều này sẽ diễn ra như thế nào, cảm thấy bối rối hơn là lo sợ. Chính trận đánh đầu tiên — trận giáp mặt đầu tiên với kẻ thù —  không làm cho Pa-ven sợ hãi mà anh chi thấy nóng lòng sốt ruột chờ đợi. Nhưng hôm nay một điều họàn toàn bất ngờ làm Pa-ven bối rối, anh được chi định làm trung đội trưởng.

        Thật ra, Pa-ven cũng đã được dự một chương trình huấn luyện quân sự. Mặc dù biết sử dụng lựu đạn, bắn súng máy, học chiến thuật, nhưng Pa-ven vẫn cho rằng: tạm thời anh nên làm người lính đã.

        Nói một cách nghiêm túc thì trung đoàn thành lập vẫn chưa hoàn chỉnh, còn thiếu cán bộ chỉ huy cấp dưới có trình độ. Chỉ mới mấy giờ trước đây thôi, anh, Pa-ven Grô-mốp, một người dân thường, một kỹ sư thiết kế, đã được cử làm chỉ huy một đơn vị gồm ba mươi tám tay súng mà từ nay trở đi anh phải chịu hoàn toàn trách nhiệm trước họ.

        «Cần phải thường xuyên trao đổi với các đồng chí» — Pa-ven suy nghĩ như anh đã từng suy nghĩ trong tất cả các trường hợp khó khăn của cuộc sống. Đặc biệt phấn khởi là trong trung đội anh có hai người bạn cũ: E-go Trô-sin, kỹ sư luyện gang và I-van Bô-cốp, thợ tiện cùng nhà máy. Tuy vậy không thể nói rằng anh sợ sự phức tạp của trách nhiệm, mà bất ngờ người ta đã trao cho anh. Ngoài tâm trạng bối rối ra, từ đáy lòng anh cũng tò mò muốn biết xem mình sẽ lãnh đạo ra sao, mong muốn nhanh chóng bắt tay vào công việc để kiềm tra năng lực mà anh chưa tự đánh giá được hết.

        Trung đội Pa-ven chiếm một phòng học trên tầng hai tòa nhà lớn bốn tầng đã chật ních người. Ngay cả ở một vài nơi trong hành lang, trên sàn, trên bàn, cũng trông thấy người nằm và những khẩu súng trường dựa vào tường.

        Trở về phòng mình, Pa-ven trông thấy chính trị viên đại đội Ê-Ii-xây-ép — một người trạc tuổi dưới sáu mươi — đang nói chuyện với một nhóm chiến sĩ ngồi rải rác trên ghế và trên bàn. Từ hành lang, Pa-ven đã nghe vọng lại tiếng Ê-li-xây-ép:

        —...Mỗi người chúng ta phải chịu trách nhiệm về việc thi hành mệnh lệnh chiến đấu. Tuy vậy, điều này vẫn chưa nói hết được trách nhiệm của chúng ta. Một lời nói chân thành, một lời tâm sự với các chiến sĩ trong lúc nghỉ ngơi, trong khi đi dạo, trong trận đánh đều có một ý nghĩa rất lớn.

        Đi chậm lại, Pa-yen chú ý lắng nghe. Từ lâu anh đã biết Ê-li- xây-ép, kỹ sư làm việc ở phòng ké hoạch trong, ban lãnh dạo nhà máy, đã gặp ông trong các cuộc họp đảng, nhưng không thân nhau lắm.

        — Còn một điều nữa, các đồng chí ạ! — Ê-li-xây-ép tiếp tục —  Dù các đồng chí có là người cổ động, tuyên truyền tốt thế nào đi chăng nữa, các đồng chí cũng phải tự chứng minh bằng tấm gương gan dạ của mình.

        Bất giác, Pa-ven đảo mắt nhìn những nhân viên chính trị của các trung đội đang ngồi chật ních thành từng nhóm trước mặt Ê-li- xây-ép. Họ im lặng chăm chú nghe chính trị viên; một chiến sĩ có khuôn mặt sáng sủa, đẹp đẽ, đội mũ lưỡi trai đen, gật đầu như thể ủng hộ những điều Ê-li-xây-ép nói. Anh thợ đúc trẻ của trung đội Pa-ven, Xvét-nhi-cốp đang ghi vội bằng bút chì vào quyền vở đặt trên đầu gối. Khung cảnh rất quen thuộc bình thản như trong cuộc họp chớp nhoáng ở xưởng trước đây...

        Thấy Pa-ven dừng lại gần đấy, Ê-li-xây-ép ngừng nói chuyện và đi đến gặp anh.

        — Tôi cần phải nói chuyện với anh đấy, Grô-mốp ạ, — ông bắt đầu — nhưng, chắc là hôm nay không kịp... Tạm thời tôi chỉ muốn nói một điều là quần chúng trong trung đội anh rất tốt. Tôi biết nhiều người trong họ, từ khi còn ở tiểu đoàn xung kích. Anh hãy chú ý đến Su-kin, tiểu đội trường, Trê-kin, Mi-khai-lốp thợ luyện gang và A- nhi-xi-mốp, công nhân mỏ... Tôi thấy anh có nhiều người tốt để làm việc đấy — ông kết luận — và có lẽ đã đoán được điều gì đang làm Pa-ven lo lắng, nên nói thêm: — tất nhiên là cỏ gì khó khăn, anh cứ đến tôi, dùng ngại ngần gì cả. Chúng ta cùng nghĩ, cùng bàn cách giải quyết.

        — Cảm ơn đồng chí chính trị viên.

        — Có gì mà phải cảm ơn! — Ê-li-xây-ép nghiêm trang nói.

        Ông quay lại với các chiến sĩ, còn Pa-ven rảo bước đi theo hành lang. Đẩy mạnh cửa phòng, lập tức anh thấy ân hận, vì nghĩ rằng giờ này mọi người đã ngủ. Đã mười hai giờ đêm, một số chiến sĩ đã ngủ say, nằm trên chăn trải ra sàn và đắp mình bằng áo bành tô, còn một số khác đang nằm hút thuốc lá cuốn. I-van Bô-cốp trực ban, đang ngồi bên cửa ra vào trên chiếc ghế duy nhất trong phòng, hai tay đút vào túi quần, đầu tóc xoăn gục xuống ngực. Khi Pa-ven vào, anh ta chỉ im lặng liếc nhìn, đôi mắt ánh lên vẻ tò mò như muốn biết những điều mới lạ.

        — Sáng mai, I-van ạ, — ghé vào tai Bô-cốp, Pa-ven nói nhỏ — sáng mai chúng ta sẽ triển khai...

[Giangtvx]

        Một người nằm đó nhanh nhẹn nhỏm dậy, chờ xem trung đội trưởng còn nói gì nữa không. Nhưng Pa-ven đã chậm chạp lách bước giữa những người đang ngủ đến chỗ của mình trong góc phòng, cố gắng không đề gây tiếng động. Người chiến sĩ chăm chú nhìn anh một hồi lâu.

        Pa-ven cởi bành tô, mũ lông, đưa mắt nhìn xem nên để chúng ở đâu, rồi ném xuống chân và ngồi bệt xuống, duỗi đôi chân dài ngoẵng đi ủng ra sàn. Đã tĩnh táo hơn, Bô-cốp bỗng nhiên đứng dậy khỏi ghế, vội vàng đi qua phòng và ngồi xuống bên cạnh.

        — Anh cổ biết, hôm nay tôi gặp ai không? Pi-e Ki-rin-lứt đấy nhé! — Anh ta nói.

        — Cậu nói gì thế ? — Pa-ven sửng sốt.

        — Thật mà. Ô-rê-lốp Pi-e Ki-rin-lứt, ông già sống ở ngay bên cạnh... Anh còn nhớ không, chúng ta đã đến nhà và xem xe của ông già đấy?

        — Tất nhiên, còn nhớ chứ! — Pa-ven mỉm cười, đề lộ hàm răng trắng như sữa, tuyệt đẹp. — Sau đó tôi có đến thăm ông. Tôi còn nặng ơn ông ấy lắm... Thế, tình hình của ông già ra sao?

        — Không sao cả, can đảm lắm. Cứ hỏi về anh mãi...

        — Về mình — Pa-ven hỏi lại —Cậu biết không, nếu không có Pi-e Ki-rin-lứt thì chắc là mình đã học ngành khác rồi.

        — Ông ấy khen anh lắm, đúng thế đấy...

        Và Bô-cốp bắt đầu kể lại cuộc gặp gỡ của mình với người thầy giáo cũ. Nhưng trong đôi mắt xám rất sáng luôn luôn mở to như dò hỏi, ánh lên một vẻ lạ thường, như chờ đợi. Pa-ven trả lời câu hỏi mà anh ta không dám đưa ra.

        — Khi tôi sắp chia tay ra về, — Bô-cốp nói tiếp, — Pi-e Ki-rin- lứt nói: «Hy vọng ở các anh». Ông ấy nhắc đi nhắc lại: « Hy vọng ở các anh!». — Anh im lặng nhìn Grô-mốp chờ đợi.

        — Ông ấy nói như vậy à ? — Pa-ven đặt cánh tay nặng nề xuống vai người bạn. Tuy vẫn chưa hiểu cái gì đã xảy ra với Bô-cốp nhưng Pa-ven linh cảm thấy một điều không hay nào đó.

        — Thế cậu đã trả lời thế nào? — Pa-ven hỏi.

        Vẻ ngượng ngùng, ngay lúc ấy Bô-cốp lảng chuyện.

        — Khi nào thì chúng ta phân chia các chai thuốc nổ?— Anh hỏi lảng, mắt nhìn xuống.

        — Ở vị trí. — Pa-ven trả lời. — Ở trong công sự chúng ta sẽ chia... Không có thì vỡ ngay ở trên đường ấy chứ!

        Anh vẫn ngồi nguyên, cởi áo vét tông và cởi khuy cổ chiếc áo cổ tròn. Trong phòng rất ngột ngạt, mùi thuốc lá cuộn ngòn ngọt quyện lẫn với mùi hôi hám của quần áo và súng đạn. Ngọn đèn diện hai mươi oát tỏa ánh sáng yếu ớt lờ mờ, như đang rữa ra trong không khí nóng nực... Súng trường của các chiến sĩ tình nguyện được xếp thành ba hình nón ở giữa phòng. Những lưỡi lê nhọn, tụm lại, tỏa ra những tia sáng nhỏ, lờ mờ như bị phủ lớp sương mù.

        — Thật là kỳ quặc! — Pa-ven nói — Và có vẻ giả tạo thế nào ấy. Một thời mình với cậu đã từng học ở đâu đây... Chúng mình đã nhiều lần đến chính lớp này để...

        Bô-cốp đến bên Pa-vcn và với thái độ ngỡ ngàng nhìn từ dưới sàn lên trần nhà, nói:

        — Cậu sẽ không cười đấy chứ? Mình cũng nghĩ như thế này: cần phải nhắm mắt lại và sau đó thì mở ra... Tất cả    sẽ trở lại như xưa ..

        Một gian phòng sách sẽ, sáng sủa với các chân dung trên tường. Chúng mình sẽ trẻ lại như mười hai năm trước đây.

        — Đúng rồi, họ mang các chân dung đi đâu rồi ? — Pa-ven bắt đầu chú ý — Mình còn nhớ, ảnh Cu-li-bin treo ở kia... Râu ria thế này này...

        — Và cả Lô-mô-nô-xốp nữa, — Bô-cốp nói.

        — A ha, và Lô-mô-nô-xốp nữa...

        Pa-ven nhìn kỹ Bô-cốp, mảnh khảnh, yếu ót, khuôn mặt trắng trẻo, cái đầu xoăn đến mức: những sợi tóc sáng phủ xuống trán trông như mớ lò xo. Có thể đoán được điều gì đang làm Bô-cốp Sốt ruột —  đôi mắt to đẹp của anh ta long lanh đến như vậy.

        — Va-nhi-a¹ cậu đã chia tay với Ma-ri-na chưa ? — Pa-ven hạ giọng hỏi — Từ giờ chắc không được nghỉ phép nữa đâu.

        — Càng hay, khi không còn được... Càng tuyệt!... — Bô-cốp nói với vẻ nóng nảy khó hiểu. Anh lắc đầu rất nhanh và dứt khoát làm mái tóc xõa xuống mắt, rồi anh lại vuốt lên.

        — Thế là thế nào? —Pa-ven tỏ vẻ ngạc nhiên.

        — Cử mỗi lần gặp nhau rồi lại chia tay mãi mãi. Đó là điều xấu nhất... và rất tốt là mai chúng ta triển khai.

        — Cừ lắm, anh bạn tóc xoăn ạ! — Pa-ven phân vân, làu bàu nói, thoáng nghĩ đến Na-ta-sa.

        Bỗng nhiên anh rất muốn kể cho Na-ta-sa rõ, lúc này anh sống hồi hộp và trọn vẹn như thế nào. Và mặc dù hiện giờ, theo ý Pa-ven, cô ấy ở cách xa nơi đây là một điều hợp lý và có lẽ ít lâu sau, theo lời khuyên của anh, cô sẽ chuyền sâu vào vùng xa mặt trận, nhưng anh vẫn tiêng tiếc điều này. Anh ân hận không phải chỉ vì đã lâu không được gặp cô mà có phần nào đó anh lo lo như thể cô đã bị bỏ quên một cách bất công so với anh. Khuôn mặt vuông vắn của anh với những đường nét rõ ràng, hàng lông mày sâu róm, má nhăn, mũi thẳng rất để bộc lộ những xúc cảm, giờ đây như có vẻ trầm tư, hối lỗi.

        «Không, không, Na-ta-sa chuyển sâu hơn nữa vè hậu phương là điều rất tốt» — Anh thầm khẳng định với chính mình. Và đồng thời ngay lúc đó, anh cũng cảm thấy số phận của anh còn may mắn hon so với người khác, dù có hiểm nghèo hơn.

-----------------------
        1. Tên thân mật gọi Bô-cốp.

[Giangtvx]

        Bô-cốp nóng lòng chờ Pa-ven nỏi.

        — Cậu có chuyện gì vậy? — Anh ta hỏi.

        — Không, không có gì cả, — bừng tỉnh, Pa-ven vội trả lời.

        — Thôi anh bạn, bây giờ thì hãy liệu đấy! Đánh giặc chứ không phải chuyện đùa đâu.

        — Đáng ra phải đánh từ lâu rồi cơ, — Bô-cốp đồng tình.

        — Những cuộc tiễn đưa bao giờ cũng kèm theo những giọt nước mât, đúng không nào ?

        — Đúng vậy! Chi là một việc làm bịn rịn! — Bô-cốp nói to, với một vẻ can đảm cay cú nào đó.

        Pa-ven chăm chú nhìn người bạn và Bô-cốp cũng nhìn lại với vẻ thách thức.   

        — Thôi được anh bạn tóc xoăn, cậu đừng quá lo lắng làm gì, —  Pa-ven nói. —Thôi ta bàn về công việc đi. Ê-go đã ngủ rồi à?

        — Sao ? Mình có lo lắng gì đâu, — Bô-cốp nói.

        Một cái đầu hung hung tóc cắt ngắn ngọ nguậy dưới chiếc bành tô xám, ngay gần đấy.

        — Ai mà ngủ được cơ chứ, — một giọng ú ớ vang lên — Lúc nào cũng có người đi, nói chuyện, gõ cửa.

        — Thôi, dậy đi, anh bạn, — Pa-ven gọi.

        Bỏ bành tô ra, Ê-go Trô-sin ngồi dậy và bực bội nhìn quanh. Anh mặc chiếc áo sơ mi trắng, sạch sẽ, để lộ ra cái cổ ngắn và mập. Trên khuôn mặt tàn nhang đỏ tấy với hàng lông mi trắng, hằn rõ dấu vết của bao dồ anh dùng làm gối.

        — Tớ đã làm hết cách này... Đã đếm nhẩm đến một trăm và nhớ lại bài hát trong phim nữa, thế mà vẫn không ngủ được. — Anh phàn nàn.

        Pa-ven lấy mẩu giấy trong túi áo vét tông ra, đặt lên đùi và lấy bàn tay to che lại:

        — Hãy nghe đây, giai cấp công nhân, — anh nói. Trô-sin đến bên chăn Pa-ven, và lúc này ba người ngồi sát bên nhau. — Đã có mệnh lệnh, — Pa-ven thầm thì nói tiếp,— mệnh lệnh chiến đấu... Sáng mai chúng ta sẽ triển khai ra tuyến phòng thủ. — Anh nhìn các bạn như muốn hỏi: «Thế nào, các cậu có thích cái này không ?».

        — Thật tuyệt là chúng ta sẽ được triển khai, — Bô-cốp nhắc lại.

        Pa-ven cầm mảnh giấy trên dùi.

        — Để cho khỏi quên, tớ đã ghi vào đây, liếc nhìn dòng chữ bút chì, anh nói.

        Trên tờ giấy xé ra từ quyền sổ tay có ghi: «1. Chọn người liên lạc với đại đội; 2. Nhận xẻng công binh ; 3. Nhận túi cứu thương ; 4. Kiểm tra vũ khí...».

        — Vũ khí của các cậu bình thường chứ? — Pa-ven hỏi.

        — Bình thường, — Bô-cốp gật đầu trả lời.

        Pa-ven đọc tiếp: «5. Nhận thêm lựu dạn; 6. Thảo luận cách đánh xe tăng... ».

        — Các cậu ơi, — anh nói, — mình chẳng phải giải thích gì cho các cậu nữa. Lúc đầu cái gì mà chả xảy ra cơ chứ. Tất cả chúng ta đều là dân sự, chưa chiến đấu bao giờ và nhiều người đã có gia đình riêng. Công tác tuyên truyền của trung đội ta đã giao cho anh chàng thợ đúc Xve-nhi-cốp đảm nhiệm.

        — Mình biết cậu ấy, một chàng trai kiên nghị đấy. — Trô-sin nói.

        — Nhưng các cậu cũng không được thờ ơ với công tác quần chúng đâu nhé! — Pa-ven đảo mắt nhìn và hạ thêm giọng — Có thể, ngay ngày mai chúng ta đã phải chiến đấu. Trên tình đồng chí, mình yêu cầu các cậu: hãy giúp đỡ nhau, không để một ai được lùi bước...

        Lúc này trong phòng lại tối hơn. Phía trên, trong bóng đèn thủy tinh, đây tóc đỏ lòm sáng cháy chi độ một phần tư công suất. Từ đấy vọng lại tiếng thở khò khò, tiếng mê sảng và tiếng ngáy. Một chàng trai trẻ với mái tóc Di-gan đen nháy, đang hai tay, chép miệng tem tép trong giấc ngủ say sưa. Nhưng không phải tất cả mọi người đã ngủ say trong đêm khuya tĩnh mịch này : trong góc tường, một người nào đó đang hút hết điếu thuốc này đến điếu thuốc khác, có người tuy nằm nhưng đôi mát bất động vẫn trân trân nhìn lên trần nhà.

        — Rất tốt, nếu mà ngày mai!... Bô-cốp nói, giọng thanh thanh.

        — Cần phải làm gương cho mọi người, — Pa-ven sôi nổi thì thầm. — Và cần phải giải thích cho mỗi người hiểu rằng, khi xe tăng chúng nó tới, trong bất kỳ trường hợp nào. Cũng không được bỏ chạy. Đây là mệnh lệnh đầu tiên. Cứ bình tĩnh cầm chai xăng hoặc lựu đạn mà chờ, cứ bình tĩnh nhắm súng trường vào lỗ quan sát. Xe tăng không nguy hiểm nếu bạn không sợ nó.

        — Pa-sa, cậu rút ra điều này từ kinh nghiêm bản thân chứ? — Trô-sin dịu dàng hỏi nhỏ.

        — Sắp tới, chúng ta sẽ được kiểm nghiệm lại điều này, — Pa- ven trả lời một cách kiên quyết. Còn Trô-sin thì lắc đâu một cách lập lờ. Lúc nào anh cũng ghen với Pa-ven, ghen với nghị lực tràn trề biểu lộ một cách tự nhiên, thoải mái và tinh lạc quan yêu đời của anh. Cảm giác này đã có ở Ê-go ngay từ thời còn học phổ thông xa xôi. Trong cảm giác đó vừa có lòng yêu mến, khâm phục Pa-ven, vừa cỏ nỗi bực túc là Pa-ven bỏ phí quá nhiều. Đôi mắt xanh nhạt với hàng mi trsedng nheo lại một cách giễu cợt.

        — Pa-sa, cậu có nhớ không ? Dạo nhỏ chúng mình thả tàu lượn do cậu chế tạo trên gò Vô-dơ-dvi-gien-xki, chiếc «PG-2» nổi tiếng của cậu? — Anh nói. —Cậu còn nhớ ba đứa mình sơ suất như thế nào ở đấy không ?

        Pa-ven ngạc nhiên nhìn Trô-sin nhưng lại mỉm cười ngay. Cái trò tàu lượn mà anh quên từ lâu đã kết thúc khá thảm hại: chưa rời khỏi mặt đất, chiếc máy thô sơ của anh đã lộn nhào và vỡ tan ra.

[Giangtvx]

        Nhìn Pa-ven, Trô-sin không kìm nổi, cũng mỉm cười. Mặc dù những năm sau khi tốt nghiệp trường phổ thông học nghề, họ ít được gặp nhau, — Pa-ven học tiếp đại học ở Mát-xcơ-va, Trô-sin đi đến U-ran và trở về với tấm bằng kỹ sư, còn Bô-cốp ở lại thành phố quê hương và không học tiếp đại học nữa, nhưng cả ba người đều rất gắn bó với nhau bởi tình bạn khăng khít của thời thơ ấu mà họ cùng chung sống. Điều này làm họ, những chủ nhân của niềm hạnh phúc xa xưa luôn luôn gắn gũi nhau, bất kề cuộc sống sau này của họ ra sao...

        — Dạo ấy mình cũng chơi với Ma-ri-na nữa chứ, — Bô-cốp sôi nổi. — Mình đi từ gò Vô-dơ-đvi-gien-xki về, áo rách tới rốn. Tớ nghĩ: thật khốn khổ, ông bố sẽ mắng cho một trận. Cô ấy trông thấy tớ, gọi vào tắm gội và khâu lại áo cho chứ. Sau đó lại còn thương hại...

        — Cậu tốt số thật đấy, — bỗng nhiên Trô-sin cũng dịu dàng nói. — Mình nhớ, dạo cô ấy còn theo lớp học nghề của nhà máy. Lúc đó cô ta ít nói và mảnh khảnh như cây sậy ấy.

        — Thường thường, ông cụ mình nhìn mình chỉ hỏi gọn lỏn, — Pa-ven nói vẻ hài lòng, — « Cái đâu vẫn còn nguyên chứ, anh lính A-nhi-ca?».

        Họ im lặng, hồi tưởng lại những năm tháng xa xôi đó. Mỗi người đều cảm thấy việc họ được ngồi bên nhau trong lúc này là một món quà tốt lành của số mệnh. Một điều rất tốt và hoàn toàn hiển nhiên, là cả ba người giờ đây lại được sống bên nhau cùng chung sức, chung lòng đương đầu trước một thử thách khó khăn nhất trong đời họ. Lúc này thử thách ấy tưởng như được giảm bớt đi vì khi ở bên nhau, mỗi người trong họ đều cảm thấy mình mạnh hơn.

        — Các cậu có biết không, ông già mình không muốn ra đi, —  Pa-ven phàn nàn với các bạn. — Mình không làm thế nào để ông già thay đổi ý kiến được.

        Bô-cốp nhích lại gần anh.

        — Ma-ri-na gửi lời hỏi thăm hai cậu, — anh nói. — Khi biết các cậu cũng ở đây, cô ấy yên tâm hẳn...

        — Hãy thề với cô ấy đi, — Trô-sin yêu cầu. — Và tại sao cậu không đưa cô ấy đi đâu đi?

        — Sáng nào cô ấy cũng xếp va li, đến chiều thì lại dỡ ra. Cô ấy không nỡ để tớ ở lại một minh. — Bô-cốp buồn rầu trả lòi.

        — Các cậu có thấy không — Pa-ven vuốt mái tóc dày, dựng đứng của mình. — Bọn chúng mình đều đã sống rất thơ mộng, rất đẹp, rất tuyệt vời. Hồi tưởng lại chỉ làm cho chúng ta thêm nhớ tiếc...

        — Ở trường đại học, học bòng hoàn toàn không đủ, — Trô-sin nhận xét với vẻ nghiêm nghị giả tạo thường có ở cậu ta.

        — Vì sau đó phải tính toán chi tiêu từ kỳ học bồng này đến kỳ học bổng khác.

        — Ma-ri-na của tớ chẳng thiếu cái gì cả, — Bô-cốp nói. — Tớ đưa hai, ba suất. Các cậu có biết tớ làm thêm được nhiều như thế nào không?...

        — Dù sao thì trên thế giới này cũng không có ai giàu hơn chúng ta, — Pa-ven nói tiếp. — Mỗi người chúng ta cảm thấy như trong túi minh có bạc triệu. Mà đúng vậy, đấy là sự thật. Chúng minh bàn bạc với nhau như những người phải lo nhiều khoản kinh phí lớn cho kế hoạch năm năm, công nghiệp hóa, nhà máy chế tạo máy cày Xta- lin-grát, mỏ sắt ở Ma-gơ-nhi-tô Goóc-xcơ...

        Pa-ven cảm thấy nóng nực: anh cởi hết khuy, phanh cổ áo ra, để lộ bộ ngực trắng với mớ lông ngực xoăn xoắn.

        — Kể cung bực thật, — Trô-sin nói. — Chúng tớ vừa mới định mở thí nghiệm một lò thổi bằng ô xy.

        Ba người kể chuyện về minh, về cuộc sống riêng của mình, nhưng tưởng như họ đang nói chuyện về chính một điều quan hệ đến cả ba. Điều này thường chỉ có ở những người bạn rất thân thiết và hơn thế nữa, hình như đã lâu rồi, họ chưa có buổi tâm sự nào phong phú như vậy. Mặc dù mỗi người chỉ mới kể được vài câu vụn vặt nhưng tất cả những điều họ vừa nói ra hôm nay đều là những ý nghĩ chung, tổng quát những lý tưởng, hy vọng và ước mơ của cuộc sống trong nhiều năm qua. Cho nên mỗi người đều có cảm tưởng là mình đã được nghe thấy những điều mà tự mình chưa hoặc không nổi ra được.

        — Tất cả chúng mình đã sống rất hạnh phúc, — Pa-ven lại bắt dầu. — Và các cậu có tin không, chính ngay lúc này đây, dù sao đi nữa mình vẫn cảm thấy mình rất hạnh phúc. Không, không phải từ này. Tự hào thì đúng hơn. Không, không phải, mình không thể tìm ra một từ thật chính xác.

        — Rất tiếc là cậu không kịp chế tạo chiếc máy cái của mình, —  lần này Trô-sin nói với vẻ hoàn toàn nghiêm nghị. — Sáng kiến của cậu rất đáng khen.

        — Dĩ nhiên là tiếc rồi, sáng kiến đó của mình thì đơn giản, rơ- le một mã, nhưng cấu tạo lại khá phức tạp. Mình muốn cho mọi người có thể điều khiển máy dễ dàng như gọi điện thoại tự động. — Pa-ven lắc đàu. Ừ, khỉ thật, tiếc quá!

        Một người nằm gần cửa sổ, cựa quậy tung chiếc áo bông đắp trên người, đứng dậy. Hình như chưa hoàn toàn tỉnh ngủ, anh ta loạng choạng bước ra cửa, chẳng khác gì người mù. Cánh cửa mở, một luồng không khí lạnh ùa vào mặt, vào ngực Pa-ven.

        « Sắp sáng rồi, — anh nghĩ, — buổi sáng, triển khai, trận đánh... »