Kỷ niệm Cứu quốc quân

[macbupda]

Từ giữa cánh đồng Bình Gia — một bên là núi, một bên là đồn, huyện, phố, làng — chúng tôi nhằm đi vào hướng Lũng Nọi. Vừa lúc đó trời mưa lo gió lớn. Đêm tối đen như mực. Chỉ một lát nước đã chảy tràn bờ. Quần áo ướt đẫm. Chúng tôi vẫn dấn bước. Vừa tối vừa mưa thế này chắc bọn nó không dám đi tuần.

Đêm càng về khuya, trời càng mưa tầm tã. Anh Quốc Hưng và tôi bàn nhau đưa đơn vị vào dãy núi Lũng Nọi cử hai đồng chí vào làng liên lạc với người quen. Chiều hôm sau —ngày mồng 6 tháng 2 âm lịch (1942) —là ngày chợ sẽ tổ chức cho một số đội Viên Cứu quốc quân gặp anh em bà con ở Pá Niêm, Lũng Nọi, Háng Cáu, nhờ họ điều tra tình hình đường đi Văn Mịch, Bình Gia.

Chúng tôi kéo nhau vào núi Lũng Nọi. Cây cối ở đây không rậm lắm nhưng trời mới mưa, ẩm ướt nên chúng tôi chỉ ngồi chứ không làm sao ngủ được, dù lúc đó trời chưa sáng.

Hai đồng chí Hồng Thái và Hòa được cử đi gặp anh Lầu, người Nùng ở Lũng Nọi. Anh Lầu ra gặp chúng tôi. Chúng tôi nói chuyện với anh hồi lâu. Sau cuộc nói chuyện, anh Lầu hỏi, ngay bây giờ anh có thể giúp đỡ Cứu quốc quân những việc gì ? Chúng tôi nhờ anh chuẩn bị cho bữa cơm chiều, mua hộ hai cân cá mắm, hai đôi pin và thăm dò tình hình... Anh Lầu sốt sắng nhận lời.

Ngay trên đường vượt vòng vây của địch, Cứu quốc quân đã gây dựng được cơ sở chính trị ở một nơi chỉ cách đồn Bình Gia chừng hai cây số theo đường chim bay. Thắng lợi đó làm chúng tôi rất vui mừng.

Đơn vị trèo lên lưng chừng núi và phân tán ra từng tổ, nấp vào các mô đá lởm chởm và cây lèo tèo. Khi trời sáng rõ, nhìn ra đường cái độ một cây số, thấy nhân dân đi chợ tấp nập, lát sau có một đoàn lính đến vài trăm tên đủ súng ống nghênh ngang đi về phía Lạng Sơn. Anh Lầu đã cho biết là bọn lính ấy đi tuần phòng theo thường lệ. Chúng tôi yên trí vẫn giữ được bí mật.

Có đồng chí tinh nghịch gác súng qua khe đá ngắm về phía tụi lính, nói : « Nổ một phát, ngã thằng thứ mấy ? »... Song, nói thế thôi, ai nào dám bắn ! Ngay cả đến những cây con lèo tèo, anh em còn hết sức tránh không động mạnh, tránh con mắt nghi ngờ của địch.

Buổi chợ vãn dần. Giờ hẹn gặp bà con ở địa phương đã đến. Các tổ trinh sát về báo là giữa cánh đồng Lũng Nọi có nhiều người đi quanh quẩn thăm ruộng rồi vòng lên núi hướng về chỗ đơn vị đóng.

Đám người ấy đến gần. Trông rõ mặt mới biết toàn là người quen thuộc cả, có cả già, trẻ, gái, trai...

Cảnh gặp gỡ tay bắt mặt mừng, vô cùng cảm động. Một cụ già ở Pá Niêm nói:

— Bao nhiêu năm không thấy, nay trời cho mới được gặp nhau !

Lúc đó đã gần trưa. Thì ra bà con đi cày về rồi lên chỗ mình. Tôi nói :

— Đừng đi tập trung như vậy, thằng địch dễ thấy, dễ đoán. Đi một, hai người thôi. Như ta đi lấy cây thôi.

Mọi người gật đầu khen phải.

— Cháu nói dúng đấy ! Tao dại rồi !

Bà Bá — chị dâu anh Lầu — cũng có mặt. Bà đưa cho chúng tôi đủ thứ chúng tôi nhờ anh mua, rồi bảo :

— Chả thấy nói gì đâu. Lính nó đi rồi.

Thấy một ông đã đứng tuổi mặc nhiều áo, mồ hôi đẫm trên mặt, trên cổ, tôi hỏi:

— Sốt rét à? Tôi có thuốc ký ninh đây !

[macbupda]

Lúc đó ông ta mới cởi bớt khuy, phanh áo ra, trả lời :

— Tưởng là cái thằng cháu không thôi! Lên đây mới biết là đông như thế. Thấy nói anh em vào rừng bảy, tám tháng rách hết, mang thêm vài cái áo, anh em chia nhau mặc tạm.

Ông cụ đứng cạnh công đưa ra cái kéo, nói:

— A lúi! Bảo các cháu vào rừng tám tháng trời mà! Tóc dài như con gấu. Mang kéo vào cho các cháu cắt tóc ngắn bớt đi!

Nhân đấy, mấy bà lấy trong tay nải ra máy cái bánh, tiếp luôn:

— Lo các cháu phải ở rừng cả ngày cả đêm, ăn cái lá sao mà sống được! Nay nghe tin các cháu về, mua vài cái bánh để các cháu ăn tạm thôi.

Thì ra bà con chẳng ai bảo ai, nhận được tin con cháu về, qua chợ người mua vài tấm bánh, người vào hàng phở mua mấy cái còng gà, còng vịt đem theo. Bà con đã không hiểu đầy đủ về sự hoạt động cũng như về đời sống của Cứu quốc quân. Thế mới biết bọn đế quốc và bọn phản động ác độc đến thế nào, chúng định tiêu diệt lực lượng vũ trang cách mạng đồng thời gây hoang mang, mất tin tưởng trong nhân dân !

Chúng tôi giải thích cho bà con rõ tình hình nhiệm vụ của Cứu quốc quân, của nhân dân các dân tộc trong giai đoạn lịch sử này. Trong khi nói chuyện, anh em còn đưa bà con xem sách báo cách mạng, và tặng truyền đơn, tặng Chương trình Việt Minh.

Chúng tôi nói cho bà con rõ là chúng tôi không đến nỗi thiếu thốn quần áo, chăn màn. Súng ống tuy không nhiều nhưng cũng tương đối đủ dùng.

— Bây giờ tao mới biết đấy! Tao tưởng nhà cửa thằng Tây, thằng đồn nó đốt hết! — Ông cụ già nhất nói, xót xa — Mưa nắng, các cháu ở vào đâu? Thành gấu à?

Nước mắt ông cụ chảy ròng ròng:

— Nghe tụi mật thám nói, tưởng các cháu chết hết rồi!

Chúng tôi bày cho bà con cách gây cơ sở. Họ bảo chúng tôi:

— Lúc nào ít mưa thì về. Ít người thôi, tao giấu vào hang cho. Về dạy chúng tao, giúp chúng tao làm cách mạng.

Bà con chia tay với chúng tôi. Lời không nói được nhiều mà nước mắt cứ tuôn rơi.

Nhá nhem tối, chúng tôi cùng anh Lầu xuống nhà xã đoàn Phủng ăn cơm, vừa ăn vừa tranh thủ nói chuyện cách mạng. Phủng đã cho người thân tín đi hỏi đường sá cho ta. Từ Bình Gia qua Pác Nàng, chỉ còn đồn Văn Mịch là có lính gác.

Cơm xong, chuẩn bị lên đường. Cả anh Lầu và cháu là Phủng thân chinh đưa chúng tôi đi tắt qua đường cái gần Bình Gia, qua Pác Nàng.

Qua Pác Nàng, hai bên là núi cao, giữa là đường cái. Đến đây, gặp anh em trinh sát đường sá đã đợi sẵn và báo tin cho biết «tình hình yên tĩnh cả». Chúng tôi và hai anh Lầu, Phủng chia tay nhau. Tôi cầm tay anh Lầu, dặn thêm :

— Anh về, bọn nó biết, hỏi thì cứ bảo : «Không biết». Nó có đánh cũng phải chịu đòn, nhất định không khai một lời nào có hại cho cách mạng. Làm cách mạng phải không sợ khó khăn, vững tin ở thắng lợi cuối cùng... Có điều kiện chúng tôi sẽ cử cán bộ về giúp anh.

Anh Lầu nhìn tôi, gật đầu...

[macbupda]

*
*   *

Đơn vị tiến thẳng theo đường cái Bình Gia —Văn Mịch. Đường cái thênh thang, nhưng khi qua các làng ven đường, chúng tôi vẫn giữ được hoàn toàn bí mật. Ai hơi động vào đá dù chỉ có tiếng lịch kịch rất khẽ, cũng bị những cặp mắt của đồng đội nhìn lại nghiêm khắc.

Cách Văn Mịch chừng năm cây số, có một con đường rõ xuống tay phải. Tất cả rẽ xuống theo đường đồi. Đi được một quãng lại theo một con mương nước nho nhỏ, lòng mương chỉ vừa đặt một bàn chân, một bên là núi cao, một bên là những hũm thấp, lỡ chân một chút là có thể rơi xuống hai, ba sải. Đi lại phải bảo đảm làm sao không vỡ bờ mương để khỏi lộ bí mật. Mất khá nhiều thời gian mới qua được quãng đường này.

Hết mương nước đến mấy xóm nhỏ có một số ruộng bậc thang, chúng tôi mò theo hướng tiến xuống thác nước Hát Quang. Đây là lần thứ hai tôi đi qua thác nước này.

Trời tang tảng sáng. Từ thác nước Hát Quang nhìn lên bên trái, đã thấy đồn Văn Mịch trắng xóa, cách chỉ khoảng tám trăm thước. Còn trước mặt là dãy núi trùng điệp cao ngất. Mọi người lại giục nhau đi cho mau, vì gần đồn, lộ thì rất nguy hiểm. (Đồn Văn Mịch có hàng trăm lính và dõng). Tất cả vội vã lội qua thác nước, và động viên nhau tranh thủ thời gian leo thẳng lên núi trước mặt.

Sương mù từng đợt, từng đợt ùa vào mắt, cay cay. Nhiều lúc người trước với người sau không nhìn thấy nhau. Rồi mây tan dần. Trời sáng. Ban chỉ huy quyết định tìm nơi nghỉ vì nếu đi nữa rất dễ lộ. Lúc này sương mù chưa tan hẳn, nhìn chưa rõ đường, chúng tôi bàn nhau lên nghỉ trên đồi. Nhưng khi lên tới nơi thì thấy trên đồi toàn một thứ cỏ gianh cao quá ngực và vị trí quả đồi lại chẳng tốt gì. Sương tan. Trời nắng như đổ lửa trên đầu, trên lưng. Tất cả dành phải ngồi rúc dưới cỏ gianh, lấy chăn che nắng.

Tôi lo quá. Chúng tôi «tùm hum» ở đây, đứng dưới đường trông lên rõ mồn một: người trong làng đi ra, người chăn trâu, người cày ở các đồi bên cạnh cũng đều thấy rõ cả.

Quãng mười giờ, nắng càng gay gắt, nước uống đem theo đã hết. Ai cũng khát và mệt. Thái Long, Thánh, Hồng Thái đi qua đường mòn xuống khe lấy nước uống, bị xã đoàn hỏi thẻ. Thái Long nhanh trí trả lời:

— Chúng tôi đi mua trâu. Còn mấy người nữa đi sau. Thẻ tôi đưa một người giữ. Nó đeo pa-pục⁽¹⁾ đi sau. Rồi nó đến nó đưa thẻ cho mà xem!

Bọn xã đoàn thấy lạ quay về thẳng.

Anh em cũng vội vã lấy được ít nước, rồi chạy ngay về chỗ tập trung kể lại sự việc xảy ra.

Ban chỉ huy liền họp, bàn cách đối phó với mọi bất trắc có thể xảy ra. Trong khi đó, bọn xã đoàn cũng vừa về thay quần áo và ra Văn Mịch. Có đứa vừa đi vừa ngoảnh nhìn lên chỗ chúng tôi ở, có đứa đứng hẳn lại, quan sát theo dõi. Mọi hành động của chúng không lọt qua được con mắt của đồng chí gác cũng như của nhân dân chung quanh đấy.

«Trăm phần trăm là lộ rồi!» — Ai cũng có ý nghĩ ấy. Một số đề nghị rút lui, đi tắt vào rừng mà thoát. Nhưng đường sá không thuộc.

— Lên phía trước mặt phục kích. Đánh nó ! — Một đồng chí dằn từng tiếng.

Có người vặn lại :

— Đánh rồi đi đâu?

Tôi chậm rãi nói :

— Từ Văn Mịch đi Thất Khê không có làng đâu. Thấy đông người, bọn nó phải đi báo thôi. Nó báo tin cho đồn Văn Mịch cũng phải đi năm, sáu cây số, kể cả qua sông. Mất hơn một tiếng đồng hồ. Báo đồn xong rồi, chúng còn chuẩn bị vượt sông, phải mất ít ra hai tiếng nữa. Như vậy nếu chúng có đuổi theo sau cũng rất khó mà theo kịp. Nhất là lúc ấy trời đã gần tối. Đó là một trở ngại cho chúng. Nếu chúng đến gần, chúng cũng phải gờm. Nếu cùng lắm chúng ngoan cố thì ta sẽ phục kích diệt chúng một bộ phận, rồi ta sẽ vượt... Bây giờ mới sắp trưa, đi ngay thì mười một giờ đêm nay nhất định qua được Thất Khê. Đi khỏi Thất Khê là tương đối an toàn.

Nhiều anh em gật đầu tán thành. Sau một hồi bàn bạc, chúng tôi quyết định « phải vượt qua Thất Khê mười một giờ đêm nay ». Hoàng Thịnh và một đồng chí được lệnh mặc quần áo Nùng, đeo pạc-hoọc đi trinh sát.

Hai đồng chí vội vã băng đi luôn.

⁽¹⁾ Khăn gói.

[macbupda]

*
*   *

Khau Tập Păng là một cái dốc cao ngất, ngoằn ngoèo chữ chi. Đơn vị tới lưng chừng dốc lúc ba, bốn giờ chiều. Tổ trinh sát cải trang đi đầu ở đỉnh núi vẫy tay ra hiệu cho chúng tôi biết là « ở đằng sau có một toán đông chừng một đại đội đang đuổi theo ta ».

Tôi nghĩ bụng: «Trời gần tối rồi. Bọn nó thấy mình đông chưa chắc đã dám đánh».

Đơn vị lập tức được lệnh :

— Tất cả sắp hàng hai mà đi!

Cả đoàn quân không đi theo mép đường bên trong nữa mà đi thẳng mép đường bên trái dãy núi, xếp hàng hai, mục đích cố ý phô trương lực lượng cho địch thấy.

Mấy tên đi đầu toán lính thấy chúng tôi đi một dãy đông nên dừng lại, đứng nhìn. Anh Quốc Hưng nắm được thóp địch, bình tĩnh bảo anh em:

— Cứ thong thả mà đi !

Cả đoàn quân thản nhiên đi như không có việc gì xảy ra. Năm, sáu phút sau, anh em quan sát ở đỉnh đồi báo về : Bọn địch đang tập họp và quay về Văn Mịch. Đúng là chúng chỉ đuổi lấy lệ, và sợ chết, chúng đã phải quay lại.

Anh em chúng tôi phấn khởi tiếp tục cuộc hành trình, hết đèo này qua đèo khác. Đến Pò Có⁽¹⁾ vào quãng tám giờ tối. Đúng 11 giờ thì vượt qua Thất Khê. Tờ mờ sáng, đến gần bốt Pác Cam, trông rõ cái bốt ba tầng có nhiều lỗ châu mai. Đến gần bốt, đơn vị tạt qua vườn của nhân dân, kéo cành tre lấy lối đi rồi lại kéo rào trả lại cẩn thận.

Sáng ngày 24 tháng 3, đơn vị tới bản Nà Cại, xã Đại Đồng. Vượt thêm một cây số nữa, chúng tôi rẽ lên rừng phía trái ngủ... Đây là một khu rừng già có nhiều cây gỗ quý : vàng tâm, dẻ, đặc biệt là cây kháo, cây nào nhỏ cũng bằng cột nhà, cao đến hàng hai chục thước. Đơn vị nghỉ cả ngày ở đó.

Hai đồng chí Phố và Đàm được cử xuống liên lạc với gia đình cụ Phù Ngan. Đây là một cơ sở của anh Vân từ hồi ba mươi tư; các đồng chí Trung ương đi dự Hội nghị Trung ương lần thứ 8 cũng vào đấy ngủ. Quê đồng chí Phố cũng ở đấy nên biết rõ đường đi lối lại. Phố đưa con cụ Phù Ngan tới thăm chúng tôi. Chúng tôi hỏi về bốt Pác Cam. Anh nói;

— Có mấy thằng xã đoàn ra đại lý Thất Khê tập rồi. Yên trí. Nó đi tập chưa về đâu.

Sau đó, anh về mua giúp cho hai con gà sống thiến, làm cơm trưa. Phố gánh cơm lên rừng cho đơn vị ăn.

Con cụ Phù Ngan biết tôi lần đi trước. Tôi với anh ấy cùng một lứa tuổi nên thân nhau từ buổi ấy. Gặp lại «tri kỷ », sâm sẩm tối hôm ấy, anh cố tình đưa anh em Cứu quốc quân qua nhà, mục đích là mời tôi uống một chén rượu rồi mới đi. Tôi nhất định từ chối. Anh hẹn tối ngày trở về sẽ «đánh một bữa say túy lúy».

Lần này đưa đường cho chúng tôi có một anh cố nông hơn 30 tuổi, người tầm thước, nhanh nhẹn, chuyên đi vào rừng kiếm lâm thổ sản bán. Biết cách mạng, anh mừng lắm, tự nguyện bỏ công việc để dẫn đường cho chúng tôi lên biên giới. Được người tin cẩn, tính đến biên giới chỉ còn vài cây số nữa thôi, chúng tôi tin chắc chắn rằng cuộc đi sẽ an toàn, chẳng có việc gì xảy ra nữa.

Từ nhà ông cụ Phù Ngan ra đến đường rẽ, trước mặt là những đám ruộng đã cày, rất quang đãng. Chúng tôi ung dung đi. Qua ngã ba đường Pác Cam — Kim Lỵ — biên giới, một nửa số người đang đi con đường mòn hướng ra biên giới, còn một nửa thì đang đi trên bờ ruộng. Bỗng nghe thấy có nhiều tiếng lên đạn.

Phố và hai đồng chí nữa được lệnh dừng lại, nấp ở bờ ruộng. «Dõng tốt thì nói chuyện, thuyết phục họ. Lính thì bắn cho nó chết ba thằng rồi đi. Độ hai, ba mươi phút sau, không thấy gì thì rút theo luôn».

Đi được thêm một cây số nữa mà vẫn chưa nghe thấy một tiếng súng nào. Tới Kim Lỵ, tổ ba người phục kích đuổi kịp đơn vị.

Kim Lỵ là nơi có cơ sở rất tốt. Năm 1941, anh Vân đã đưa chúng tôi vào đây nghỉ. Anh cố nông dẫn đường chỉ vào mấy nhà quần chúng, bảo tôi :

— Vào đây nghỉ !

— Đông lắm. Đi thôi ! — Rồi tôi nắm lấy tay anh — Cảm ơn anh đã đưa đường cho chúng tôi. Tới đây chúng tôi đã có nhiều người biết đường. Anh vào làng mà ngủ đã. Mai hãy quay lại, đêm nay địch có thể phục kích đường anh về.

— Không sợ! — Anh cố nông lắc đầu nói — Tôi về Nà Cại thôi !

Tôi nhắc anh một lần nữa. Nhiều anh em trong đơn vị cũng nói vào, nhưng anh ta đã quyết rồi :

— Địa phương tôi quen cả... Không có sợ gì hết vớ !

Anh về đến đúng chỗ lần đi có động thì bị bọn tổng, xã đoàn phục sẵn, xông ra bắt ngay. Chúng đánh đập, tra khảo thế nào anh cũng không khai nửa lời. Chúng đã bắn chết anh tại chỗ. (Chuyện này, sau anh em mới báo ra cho biết : Phong trào ở địa phương định diệt luôn mấy thằng khốn kiếp này. Bàn đi bàn lại mãi, rồi thôi vì sợ địch khủng bố đồng bào, mất cơ sở. Vì vậy mà mấy tên này còn sống sót đến ngày 9 tháng 3 năm 1945. Khi cao trào lên, tụi nó đã phải đền tội).

⁽¹⁾ Pò : đồi; Có : cây dẻ. Pò Có, thuộc Thất Khê.

[macbupda]

*
*   *

Vượt qua Kim Lỵ, qua Nà Khau, Nà Kẻ là xóm cuối cùng của đất nước. Lên đồi cỏ gianh và đến những đỉnh đồi biên giới. Leo lên đồi càng cao càng nghe rõ tiếng chó sủa từ đằng xa dội lại. Hình như có một số người nào đuổi theo sau và tiếng chó sủa cũng từ thôn nọ lan sang thôn kia, sau lưng chúng tôi.

Đỉnh đồi phân chia biên giới đây rồi ! Quãng mười giờ đêm. Anh em bàn nhau nên ngủ ở đỉnh đồi, không xuống làng Trung Quốc vội, vì đêm tối thế này, nhân dân rất dễ hiểu lầm ta là phỉ. Chúng tôi tăng cường canh gác hai vọng, đề phòng địch đuổi theo.

Trong đêm khuya thanh vắng, bỗng có tiếng hô khẩu lệnh của đồng chí gác, đồng thời có tiếng đạn lên nòng. Tiếp đó văng vẳng nghe có tiếng trả lời bằng tiếng Nùng của một người nào từ dưới dốc lên :

— Nhác⁽¹⁾... pay… pay công tác mà !⁽²⁾

Đúng tiếng người quen, tiếng Nhác nói lắp, tôi chạy vội ra.

Nhác chính là đồng chí Mạc Văn Hải đã ra Trung Quốc hoạt động từ lâu, gần đây lại trở về liên hệ với tổ chức và gây cơ sở ở mấy xóm Việt Nam sát biên giới. Mạc Văn Hải mừng rỡ nắm lấy tay tôi :

— Các anh mạnh khỏe cả chứ ? Có thiếu anh nào không ? Tôi tới Nà Cại công tác, vào ông Phù Ngan. Được con ông Phù Ngan cho biết tình hình các anh vừa đi khỏi. Ôi là mừng! Tôi lập tức ba chân bốn cẳng...

Tôi đã hiểu vì sao có tiếng chó sủa đuổi theo bọn chúng tôi. Tôi hỏi:

— Đuổi theo chúng tôi làm gì mà vội thế?

Anh em ở bốn chung quanh đã vây lấy Nhác. Nhác cho biết tình hình ở đây đã trở nên gay go. Bọn Quốc dân đảng lại bắt đầu giở mặt. Có tin là ở Tĩnh Tây, chúng nó đang khủng bố Đoàn ngoại giao Việt Minh. Chắc có cả bàn tuy bọn Việt Nam quốc dân đảng, bọn Việt Nam cách mệnh đồng minh hội. Anh Lý Quang Hoa (tức là đồng chí Hoàng Văn Hoan) phải về Cao Bằng rồi!

Vẻ đầy lo lắng, Nhác càng nói lắp tợn :

— Các anh... anh sang đông thế này... sợ... sợ không đủ chỗ ở mất...

Dưới ánh trăng mờ, các tổ thì thào bàn tán :

— Thật tránh hổ lại gặp phải sói!

— Ta có súng ống trong tay, cứ lập ngay chiến khu ở biên giới này hoạt động cũng được!

Có tiếng một đồng chí cắt ngang, giọng hơi gắt:

— Hãy đợi Ban lãnh đạo bàn bạc đã. Có cách đối phó vớ!

⁽¹⁾ Họ “Mạc” tiếng Nùng là “Nhác”. Ở biên giới người ta gọi nhau bằng họ ít gọi bằng tên.
⁽¹⁾ Nhác đi công tác về!

[macbupda]

Mạc Văn Hải nói khẽ:

— Quần chúng sợ khủng bố.

Tôi hỏi:

— Anh em ở đây còn bao nhiêu người ?

— Ở đây có tôi và Khai Lạc thôi! — Hải đáp.

— Khai Lạc nào?

— Khai Lạc—Bắc Sơn đấy !

Nghe Mạc Văn Hải nói rõ về Khai Lạc, lòng tôi phút nao nao, Khai Lạc đã cùng với một số anh em của Trung đội Cứu quốc quân l hành quân lên Cao Bằng trong bộ phận của anh Phùng Chí Kiên và anh Giáo đây. Từ bấy đến nay chưa có một tin tức gì cụ thể về các anh! Tôi tự nhủ: « Lúc nào xong việc hỏi xem sao mới được. Bây giờ thì chưa nên...». Tôi trao đổi với hai đồng chí Quốc Hưng và Lê Dục Tôn. Hoạt động của Cứu quốc quân sẽ vô cùng khó khăn. Song ở đây họ Chu có hàng trăm gia đình, họ Đường có mấy xóm. Quần chúng ở đây rất đông, rất tốt. Dựa chắc vào quần chúng nhân dân lao khổ thì mọi việc dù khó đến đâu cũng giải quyết được. Và đây cũng là một dịp giúp thêm cho phong trào cách mạng của bạn ở địa phương đang lúc khó khăn.

Rồi tôi quay lại nói với Mạc Văn Hải, nhưng cũng là gián tiếp nói với anh em Cứu quốc quân :

— Đồng chí đã cho biết tin tức kịp thời. Như vậy là tốt rồi. Trước khi sang đây, chúng tôi cũng đã dự tính có thể xảy ra trường hợp như thế này nên cũng đã có cách đối phó. Chỉ cần anh em bình tĩnh, có kỷ luật, giữ được bí mật và biết dựa vào quần chúng. Đồng chí sẽ cùng đồng chí Pính Chi và đồng chí Khai Lạc sáng sớm ngày mai đón tôi ở lưng chừng đồi, ở sau làng.

Mạc Văn Hải về rồi, Lê Dục Tôn, Chu Quốc Hưng, Nông Thái Long và tôi hội ý nhận định tình hình mới và bàn cách đối phó với những bất trắc có thể xảy xa.

Đêm khuya tĩnh mịch. Trăng đã lặn từ lâu. Sương xuống ướt dẫm hai vai. Cái rét ở biên giới hình như giá lạnh gấp bội cái rét ở quê nhà. Ai cũng trằn trọc, suy tính và lo nghĩ đến tương lai, đến nhiệm vụ cách mạng.

Đàn mảng đi ăn đêm cất tiếng co... oọc..., co... oọc gọi nhau về tổ. Một tiếng gà bỗng gáy lên. Rồi dồn dập nhiều tiếng gáy gấp theo. Một ánh lửa bùng sáng trong một căn nhà ngang sườn đồi phía trước từ nãy vẫn im lìm tối sẫm...

Mệt bã mà ngủ cũng chẳng say nữa. Tôi nằm suy nghĩ về những điều sẽ bàn với Pính Chi và Khai Lạc ngày mai. Pính Chi là người Trung Quốc, quê ở ngay Bản Khiếc, bản chúng tôi sẽ tới ngày mai đây. Pính Chi là người rất thân thiết với anh Vân. Trước đây Pính Chi đã ủng hộ ta một khẩu súng pạc-hoọc bắn liên thanh 10 viên; anh Phùng Chí Kiên được trao giữ khẩu súng này.

Trời rạng sáng. Một đám mây hồng bay lơ lửng trên đỉnh núi xa. Rừng nhấp nhô một màu xanh ngắt. Sương mù ẩm ướt. Rồi nắng lên chiếu sáng cả đồi cỏ gianh hoe hoe vàng. Đàn gà gô gọi nhau từ đồi gianh này sang đồi gianh kia. Chúng kêu «tắc tà là...tà!» nghe như «Cái đất nhà ta» «Nhớ cái đất nhà ta». Dưới thung lũng, dọc khe suối sương mù nõn xốp như bông. Một con cầy hương chạy vụt qua, lao vào bụi mua bên đồi. Tiếng cối nước đều đều từ xa vọng lại. Từng đàn chim từ cửa rừng bay tới, sà xuống nương rẫy, líu lo, líu lo.

[macbupda]

Bản Khiếc hiện lên trước mặt với gần hai chục nóc nhà sàn chênh vênh dựa lưng trên sườn núi, cái cao cái thấp với những con đường hẻm quanh co uốn khúc, những rặng cây ăn quả um tùm. Mỗi nhà đều có hàng rào, sân phơi. Khói bếp đã bắt đầu bốc lên từ những mái gianh mái ngói cũ kỹ. Trước làng là ruộng bậc thang, từng mảnh nhỏ ôm vòng về sau, với những luống khoai lang, đỗ, lạc...

Chúng tôi rẽ gianh vạch cỏ theo con đường hẻm vừa ướt vừa trơn, lặng lẽ đi xuống làng. Người đi đầu phải lấy gậy đập cho sương rơi xuống hết để đỡ ướt quần áo. Từ đây nhìn rõ thấy hai ngả đường đi Nà Sliềng và Bản Nạc. Một con đường khác vắt qua ngọn đồi sau làng đi tới Khẻo Mèo. Cảnh vật ở đây cũng không khác gì quê nhà, vẫn chung một vẻ quen thuộc của dân tộc Nùng. Lòng mỗi người lại thấy hăng hái, tin tưởng vào khả năng công tác quần chúng, kinh nghiệm đấu tranh cách mạng của mình. Nhất định chúng tôi có thể dừng chân được ở đây.

Từ xa xa đã nhìn thấy hai đồng chí Pính Chi và Khai Lạc đang ra đón. Nét mặt hai người đều hiện vẻ lo âu, khác hẳn không khí vui vẻ trong chuyến đưa Trung ương đi họp ở Pác Bó năm trước. Khai Lạc thấy đông, cũng tỏ ra rất lo lắng.

Tôi kéo hai anh Pính Chi và Khai Lạc ra một chỗ, hỏi nhỏ:

— Dân làng biết chưa ?

Khai Lạc và Pính Chi cùng nói:

— Nhác nó xì xào, dân nó biết rồi đấy!

Chúng tôi trao đổi với nhau : Hãy đưa anh em vào làng, để ở ngoài đồi ban ngày không tiện. Mọi việc sẽ tiếp tục bàn, giải quyết sau.

Trên đường vào làng, tôi hỏi Khai Lạc:

— Thái độ của nhân dân thế nào?

Khai Lạc đáp:

— Bà con được tin anh em sang đây cũng mừng, nhưng cũng có phần lo bọn Tưởng nó biết nó khủng bố. Đối với tôi, dân làng vẫn tốt lắm, trước sau như một. Họ vẫn luôn luôn nhắc đến các đồng chí ta, nhất là anh Vân.

Tôi nói thêm với Pính Chi:

— Giặc Pháp khủng bố phong trào Võ Nhai dữ quá, chúng tôi phải tạm lánh sang đây ở nhờ đất các đồng chí ít ngày, rồi sẽ liệu trở về hoạt động sau...

Pính Chi sốt sắng ngắt lời:

— Chúng ta là bà con quen thuộc cả. Các đồng chí cứ coi ở đây như ở Tràng Xá, cần giúp đỡ gì cứ bảo chúng tôi.

Vừa bước tới ngõ đã thấy nhà nào nhà nấy kéo nhau ra đứng ở cửa đón chúng tôi, con mắt nhìn nửa mừng nửa lo. Theo sự hướng dẫn của Pính Chi, Cứu quốc quân chia thành từng tổ vào ở từng gia đình. Anh em vừa trò chuyện vừa bắt tay ngay vào giúp đỡ việc trong nhà. Tuy mới gặp gỡ lần đầu, nhưng vốn đã nghe tiếng nhau từ lâu nên người dân biên giới sẵn lòng hiếu khách, hào hiệp, càng dễ kết thân với những người cùng chí hướng, cùng tâm tình. Thấy Nông Thái Long có cây sáo trúc, cánh thanh niên và thiếu nhi bu ngay lấy, mở những đôi mắt thật to, giục Nông Thái Long dạo một bài Lưu thủy cho vui... Cái không khí hồ hởi của tuổi trẻ đã át được nỗi lo âu của một số đồng chí. Chỉ cần Cứu quốc quân biết tuyên truyền, gìn giữ bí mật và thiết thực giúp dân làm ăn thì chắc chắn có thể đứng chân ở đây một thời gian để hoạt động; hơn nữa, còn có thể giúp phần nào cho phong trào địa phương lúc này.

[macbupda]

*
*   *

Tại vùng Bó Cục này, phong trào cách mạng do Đảng Cộng sản Trung Quốc lãnh đạo vẫn duy trì được tốt, qua các cơ sở hoạt động bí mật như Pính Chi ở Bản Khiếc, Phan Sèn Chân ở Nà Sliềng, Nông Kỳ Chẩn (tức Tài Thầu) ở Nà Trảo, Khim Dỉ, Quai Dính ở Bản Trang và Hẻn Máy, Lão Giám, v.v.

Đồng chí Hẻn Máy bị mù nhưng rất có uy tín trong nhân dân. Hồi đó, ở biên giới, có rất nhiều phe phái linh tinh. Bọn nào cũng muốn gây ảnh hưởng trong nhân dân. Nhưng hễ chúng đến vùng Bỏ Cục này mà tuyên truyền thì người dân chỉ cần hỏi lại bọn đó một câu :« Hẻn Máy nó có theo chúng mày không ? ». — «Không, Hẻn Máy nó theo Cộng sản kia!».—«Thế thì tao cũng không theo bọn mày. Hẻn Máy nó theo ai, tao theo người đó !». Thật là dứt khoát. Sự tín nhiệm này không phải một ngày mà cỏ. Nhân dân đã biết rõ Hẻn Máy ảnh hưởng cách mạng Long Châu đỏ. Và đã hơn chục năm nay, Hẻn Máy tuy đã mù rồi nhưng vẫn là người sáng suốt, trung thành bảo vệ quyền lợi của nhân dân⁽¹⁾.

Sau đó, chúng tôi họp cán bộ đội. Các đồng chí bạn như Pính Chi, Hẻn Máy, Lão Giám, Phan Sèn Chân cũng tới dự họp. Tôi báo cáo tình hình cách mạng trong nước. Lê Dục Tôn kể lại tám tháng đấu tranh vũ trang. Khai Lạc nói sơ qua về vài đầu mối cơ sở của ta ở bên Trung Quốc mà đồng chí đó mới nắm được. Các đồng chí bạn giới thiệu tình hình chung của địa phương, từ tinh thần cách mạng của nhân dân, những chính sách, luật lệ của Quốc dân đảng, đến cách thức làm ăn, sinh sống, tín ngưỡng, phong tục của vùng này.

Nhờ vụ mùa vừa qua thu hoạch khá, đời sống dân làng tạm dư dật. Nhưng cũng phải có thêm hoa màu mới đủ ăn đến vụ gặt cuối năm. Đặc vụ Tưởng, tình báo Pháp đôi khi cũng lảng vảng qua đây. Nạn thổ phỉ thì vẫn không giảm đi được chút nào, mặc dầu việc tuyên truyền kháng Nhật gần đây có khá hơn.

Hội nghị nhận định là tuy ở hai nước khác nhau, nhưng sẵn tình cảm cùng dân tộc, ngôn ngữ, cùng họ hàng thân thuộc, nhất là cùng giai cấp, cùng chí hướng cách mạng, nên hầu hết nhân dân đều một lòng sẵn sàng nuôi dưỡng, che chở cho Cứu quốc quân. Nhưng thế lực của chính quyền Quốc dân đảng đang mạnh, chính sách của chúng đối với cách mạng Việt Nam lại xảo quyệt, phản trắc, liên kết đấy mà tiêu diệt ngay đấy, nên nhân dân cũng có phần lo sợ bị đàn áp, khủng bố lây.

Quần chúng đang lo lắng. Các đồng chí Trung Quốc đã hứa phối hợp cùng Cứu quốc quân, giải thích tình hình, giáo dục thêm ý thức đấu tranh cho bà con. Chúng tôi cũng hứa sẽ chịu đựng hết mọi khó khăn, nguy hiểm, gánh tất cả trách nhiệm về mình, tìm mọi cách không để liên lụy đến dân làng và cố gắng làm hết sức mình để góp phần xây dựng và phát triển phong trào cách mạng địa phương. Hội nghị quyết định một kế hoạch hành động cụ thể, từ dự kiến đối phó với địch, cách thức vận động quần chúng, ổn định sinh hoạt vật chất của toàn đội đến kỷ luật phòng gian, giữ bí mật, dân vận...

Sau cuộc họp, có được phương hướng và kế hoạch rõ ràng rồi. tất cả anh em đều hăng hái, tin tưởng bắt tay vào việc. Cứu quốc quân được biên chế thành từng tổ nhỏ, đảng viên lẫn với quần chúng, có khả năng độc lập công tác và chiến đấu.

Một số anh em có bà con họ hàng làm trưởng thôn thì lấy giấy thông hành và có thể công khai đi Long Châu, Bằng Tường hoạt động.

Một bộ phận chừng một tiểu đội thì tổ chức làm lán ở rừng núi giáp biên giới. Tất cả trang bị, súng đạn, nồi niêu, vật dụng để hẳn trong kho ở rừng. Ngày làm việc ở rừng, chăn trâu bò cho nhân dân, phát nương, phát rẫy, tối lại xuống làng ăn cơm. Ăn xong lại lên ngủ ở lán.

Sang đến ngày thứ ba, tất cả Cứu quốc quân đã có thể phân tán thành từng tổ ba người trở lên đi dần vào từng bản sau khi đã có điều tra và bàn bạc với các đồng chí ở bản đó. Bản nào thuận tiện thì đi trước ; bản nào ít thuận tiện thì đi sau. Phân tán nhưng vẫn giữ bí mật, chỉ có dân ở xóm nào biết xóm ấy thôi. Những xóm như Bản Khiếc, Bản Trang. Khẻo Mèo. Nà Sliềng, Bản Nạc, Hò Tọ, Ái Kèng, Nà Trảo, Hạ Đống đều có các tổ Cứu quốc quân tới. Sau đó, có tổ về tận Đoỏng Hình, gần Long Châu.

Anh em cùng dân lên rừng đốn cây, lấy củi, ngắt nấm, hoặc phát nương rẫy, tỉa hoa màu, chăn trâu bò... Chiều về lại giúp đỡ việc nhà, bếp nước, quét dọn, đan rổ rá, sửa nông cụ. Có nhiều việc anh em lại tỏ ra khéo tay hơn cả dân làng. Họ vừa làm vừa trò chuyện : trao đổi kinh nghiệm trồng trọt, cày cấy, săn bắn, chuyên gia đình quê hương, chuyện chiến đấu cách mạng... Người già, trẻ con, thanh niên, phụ nữ, ai cũng ham nghe chuyện. Nhân đó, anh em lựa lời mà tuyên truyền cách mạng, nâng cao ý thức giác ngộ dân tộc và giai cấp, tình hữu nghị quốc tế, phổ biến cách phòng gian, giữ bí mật... Phong tục tập quán của địa phương được hết sức tôn trọng, giữ gìn.

Vốn đã sẵn lòng ủng hộ cách mạng, hâm mộ Cứu quốc quân, nay lại nhìn thấy tận mắt anh em đều là những người đứng đắn, biết làm ăn, biết giữ bí mật, một lòng giúp dân, nên tất cả dân làng đều yêu mến, tin cậy. Trong tuần lễ đầu, trừ vài anh em gác kho phải xuống làng ăn cơm, tối lại về lán ngủ, còn tất cả Cứu quốc quân đều đã về hẳn nhà họ hàng hoặc nhà dân ăn ở, hoạt động. Chẳng bao lâu tất cả mọi nhà, mọi xóm đều đã hết hẳn lo sợ kẻ địch khủng bố, tranh nhau mời anh em về nhà mình ở, coi như người trong gia đình. Nhất là thanh niên thì một bước không rời anh em.

Cứu quốc quân đã hòa mình hẳn vào trong nhân dân từ cách ăn mặc, nói năng đến cách làm ăn, sinh sống, anh em đã giống hệt người địa phương, kẻ ở xa tới khó mà phân biệt. Đã dừng chân được ở một nhà, một xóm, được nhân dân nuôi dưỡng, che chở, anh em lập tức mở rộng cơ sở, loang ra mọi nhà trong xóm, phát triển ra toàn hương, tạo thành một chỗ dựa vững chắc cho toàn đội.

Hương⁽²⁾ Bó Cục, giáp Đông Khê và Thất Khê của Việt Nam, có hàng vạn dân, lại hẻo lánh xa xôi. Bó Cục nhiều rừng, nhiều núi, có những cánh đồng tương đối rộng như cánh đồng Tồng Phờu, cánh đồng Ái Kèng. Bản Trang có gần 200 nóc nhà. Ở đây toàn là người Nùng. Nhân dân tương đối hiểu cách mạng, có cơ sở từ năm 1930. Đại bộ phận cán bộ cách mạng của ta đi ra nước ngoài đều đã ở đấy. Dân phần lớn tốt nhưng cũng có số ít «nghịch» đi làm thổ phỉ.

Hương trưởng Bó Cục lúc đó là cháu tôi. Thấy nhân dân tín nhiệm và che chở Cứu quốc quân, hắn cũng nể sợ. Một hôm tôi ra chỗ hắn, hỏi thử:

— Tao ra đây mày có bảo đảm được không?

Hắn bô bô:

— Chú ra đây thì lo cái gì ! Chú muốn đi Long Châu cháu cho giấy ngay.

Sau hôm đó hắn cấp giấy thông hành cho anh Chu Quốc Hưng và tôi được công khai đi lại suốt một vùng Hạ Đống — Long Châu — Bằng Tường.

Như cá gặp nước, Cứu quốc quân lại bắt đầu vẫy vùng hoạt động, mở đầu cho thời kỳ tập hợp lực lượng cách mạng, chuẩn bị gây cơ sở đánh thông đường về nước.

⁽¹⁾ Khi Cách mạng tháng Tám thành công, Hẻn Máy có sang Việt Nam. Trong quá trình chiến đấu, có lúc phải rút sang ta, cùng đánh Pháp, đánh Quốc dân đảng. Năm 1949, Hẻn Máy và các đồng chí ở địa phương cùng nhân dân nổi lên cướp chính quyền, đánh Tưởng ở vùng Long Châu—Bằng Tường. Rồi toàn nước Trung Hoa được giải phóng, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc và đồng chí Mao Trạch Đông kính mến. Khi quân viễn chinh Pháp rút khỏi biên giới nước ta, Hẻn Máy và các đồng chí khác có ở lại bên Việt Nam một thời gian, sau đó trở về Bản Khiếc. Hẻn Máy bị ốm rồi mất tại đó.
⁽²⁾ Hương: tổng.

[macbupda]

*
*   *

Một hôm, nhân lúc hai anh em hàn huyên với nhau về chuyện cũ chuyên mới, hỏi đồng chí Khai Lạc về chuyến đi lên Cao Bằng của Cứu quốc quân I, tôi mới được nghe kể lại cụ thể và tỉ mi về sự tích anh hùng của anh Phùng Chí Kiên và anh Giáo.

Hà Khai Lạc biết rất tường tận con đường xuyên núi xuyên rừng từ Khuổi Nọi đi lên biên giới : trước khi tham gia cách mạng, anh đã từng đi làm vàng ở Kim Hỷ thuộc châu Na Rì, tỉnh Bắc Cạn. Anh Kiên giao cho Khai Lạc nhiệm vụ dẫn đường. Hà Khai Lạc dẫn anh em nhằm Khau Pi⁽¹⁾ đi tới. Đây là một dãy núi rất vắng vẻ, chỉ có thú rừng và bọn buôn thuốc phiện thường lui tới. Các anh sẽ qua Khau Pi rồi xuyên rừng lên Ngân Sơn. Không dè sắp tới Khau Pi thì sa vào ổ phục kích của một bọn dõng do thằng chánh Phượng, chánh tổng thuộc châu Na Rì chỉ huy.

Anh Phùng Chí Kiên lấy chính nghĩa của những người làm cách mạng tìm cách thuyết phục tên này. Nhưng thằng chánh Phượng đã tối mắt vì món tiền thưởng hậu hĩ và cái mề đay do «nhà nước Đại Pháp» ban thưởng: nó thét bọn lính dõng bắt trói anh lại. Anh Kiên không hề núng chí. Anh nhìn thẳng vào bọn lính đang bao quanh, rất độ lượng và rất hiên ngang, thuyết phục họ bằng những lời lẽ có tình, có lý. Anh kêu gọi họ không bắn vào những người cách mạng, quay súng bắn vào bọn thực dân Pháp và bè lũ tay sai. Bọn lính không dám làm gì anh Kiên, một số lấm lét nhìn thằng chánh Phượng... Thấy người trai trẻ đứng phía trước chỉ có dùng lời lẽ mà làm cho bọn lính dưới quyền đứng im như phỗng, chánh Phượng gầm lên:

— Bắt lấy nó ! Đứa nào để nó chạy thoát, đứa ấy mất đầu !

Thấy tình hình không dịu đi mà lại găng lên vì sự hung hăng của thằng chánh tổng, có anh em đã đề nghị «mở đường máu, bắn chết mấy thằng mà đi !». Nhưng ngờ đâu, ngoài bọn lính dõng còn có bọn mật thám đã theo dấu chân các anh đến đây. Trong lúc xuất kỳ bất ý, bọn này đã đồng loạt bắn vào anh Kiên. Súng nổ. Bọn lính bàng hoàng, nhốn nháo. Anh Kiên gục xuống, khẩu pạc-hoọc rơi xuống đất. Anh em Cứu quốc quân lập tức bắn trả. Đồng chí Lâm rút súng vẩy một phát đạn rất chính xác trúng thằng chánh tổng, bắt nó phải nằm sấp tại chỗ. Lâm xông lên định cứu anh Kiên. Song địch bắn rất rát. Chúng đông gấp bội, bắn như vãi đạn và đang khép chặt vòng vây. Anh Giáo phải ra lệnh cho anh em mở đường máu...

Bọn địch ở các vùng chung quanh được báo động. Thằng giám binh Pông-tích ở đồn Bắc Cạn đánh dây thép đi các nơi trong tỉnh chặn đường. Thằng đồn trưởng đồn Ngân Sơn và tên tri châu Ngân Sơn cho lính khố xanh và lính dõng bịt các ngả đường giáp giới với Cao Bằng...

Anh Phùng Chí Kiên bi thương nặng, nằm lại. Bọn mật thám xông vào đánh đập anh rất tàn nhẫn cho đến gần chết rồi khiêng về đồn Bằng Đức (thuộc châu Ngân Sơn) lấy thưởng.

Phần bị thương nặng máu ra nhiều, lại bị bỏ nằm mưa cả đêm ở sân đồn, phần bị tên châu ủy Vi Văn Bảo⁽²⁾ tra khảo dã man, anh Kiên đã trút hơi thở cuối cùng !

Anh Giáo đã tạp họp anh em lại và đưa đi. Chẳng may giữa đường anh Giáo bị một cơn sốt ác tính. Nhưng anh vẫn gắng gượng, luôn luôn động viên đơn vị đi tới đích. Hôm đi không nổi nữa, anh họp anh em lại, nói :

— Anh Phùng Chí Kiên mất rồi ! Không nên vì tôi mà mất hết cả đơn vị. Các đồng chí cứ đi trước, mặc tôi ở đây. Tôi sẽ lên sau.

Anh Giáo, trong những năm hoạt động ở Trung Quốc, đã từng làm đình trưởng (tức là tiểu đoàn trưởng), nói tiếng Quan hỏa rất giỏi. Anh nghĩ đến đơn vị nên đã tự quyết định cách giải quyết như vậy. Anh em không đồng ý. Nhưng anh Giáo nói :

— Tôi là chỉ huy, các đồng chí phải theo lệnh tôi ! Các đồng chí lên Chiến khu Cao Bằng trước. Tôi khỏi sốt sẽ theo sau. Tôi biết đường này, không phải lo cho tôi.

Thấy anh em còn dùng dằng chưa quyết tâm, anh Giáo tiếp :

— Tôi đã nói : tôi là người chỉ huy ở đây. Các đồng chí phải phục tùng mệnh lệnh của người chỉ huy ! Thôi các đồng chí đi đi! Phải rắn rỏi lên!... Tôi nói được tiếng Quan hỏa, tôi sẽ có cách đối phó...

Nói rồi, anh nằm lại ở một lò ngói. Anh em gạt nước mắt, từ giã người đồng chí, người chỉ huy thân yêu của mình.

Tất cả số anh em này đều lên được Cao Bằng. Sau đó, các anh Mã «béo» (Mã Thành Kính), Lam, Hải Tâm và Hà Khai Lạc vượt sang đất nước Trung Hoa.

Anh Giáo ốm sốt mê man, bị địch bắt được, giam ở nhà lao Cao Bằng. Anh đã bị cơn sốt rất nặng và qua đời! (Sau này, đồng chí Lã trong tinh ủy Cao Bằng có kể cho tôi nghe về anh Giáo và nói: «Chúng tôi định tổ chức cho anh Giáo vượt ngục. Chỉ ba ngày nữa là ra. Nhưng không may anh Giáo bị một trận sốt rét ác liệt mà chết! Tiếc quá!»).

Nghe hết câu chuyện, lòng tôi đau xót khôn cùng. Thương tiếc anh Kiên, anh Giáo, những người chỉ huy quân sự có tài được cả Bắc Sơn yêu mến! Căm thù đến tận xương tủy bọn thực dân Pháp và bè lũ tay sai đã giết hại các anh!

Càng nghĩ tới cái chết anh hùng của anh Phùng Chí Kiên và tinh thần vì đồng chí, vì Đảng, vì cách mạng hy sinh quên mình của anh Lương Văn Chi, tôi càng thấy trách nhiệm của mình nặng thêm lên. Chúng tôi không phải sẽ chỉ ở mãi đây « ngon ăn ngon ở rồi làm rể ở đây » mà còn phải trở về nước. Liệu trên đường trở về có được an toàn như khi ra đi không ? Ai mà đoán biết trước được! Từ đây đến ngày ấy, ngày lại được đặt chân lên mảnh đất quê hương, đánh địch trên mảnh đất của mình, nếu để xảy ra việc gì chẳng lành thì thật là có tội với những người đã hy sinh và cả với những người còn sống.

Tôi nói với Khai Lạc bằng tất cả lòng quý mến đồng chí:

— Cứu quốc quân còn sống được đến ngày hôm nay là nhờ có sự lãnh đạo của Trung ương Đảng và Ông cụ, nhờ có nhân dân hết lòng đùm bọc và che chở. Tình hình trong nước mà yên yên là ta phải trở về thôi. Mình còn nợ đồng bào nhiều lắm. Hết đời mình cũng chưa trả hết nợ ấy đâu!

Khai Lạc gật đầu đáp:

— Về chứ! Lúc nào anh cần, anh gọi một tiếng là tôi đi ngay thôi mà !

⁽¹⁾ Khau : núi; Pi : hoa chuối.
⁽¹⁾ Năm 1954, tên Vi Văn Bảo đã phải đền tội.

[macbupda]

*
*   *

Ngoài việc tiếp tục đi sâu vào cùng ăn, cùng ở, cùng làm với nhân dân Trung Quốc thuộc các xóm của hương Bó Cục, thường xuyên tuyên truyền cách mạng Trung Quốc và cách mạng Việt Nam đo hai Đảng Cộng sản hai nước lãnh đạo, giáo dục tinh thần quốc tế vô sản, hữu nghị dân tộc, để củng cố căn cứ địa mới của Cứu quốc quân, Ban lãnh đạo chúng tôi đề ra nhiệm vụ trước tiên là phải góp phần tập hợp được các lực lượng cách mạng Việt Nam hiện còn đang rải rác trên suốt dọc biên giới này. Chúng tôi thấy cần nhanh chóng thống nhất sự chỉ dạo, phối hợp hành động chung, theo đúng tinh thần các nghị quyết, chỉ thị của Trung ương Đảng ta và Tổng bộ Việt Minh mà chúng tôi đã được biết hồi còn ở trong nước. Lảm được việc này sẽ góp phẩn đẩy cách mạng ta tiến lên, tăng cường được đội ngũ Cứu quốc quân.

Những cơ sở cách mạng Việt Nam trên biên giới Việt — Trung lúc đó không thuần nhất. Có khá nhiều cơ sở vững vàng được tổ chức từ ngót chục năm nay do cụ Thu Sơn, anh Lý Quang Hoa, anh Vân, anh Phùng Chí Kiên... gây dựng lên. Cũng còn có những đồng chí vốn hoạt động trong nước, bị địch khủng bố phải bỏ chạy sang đây, người tiếp tục hoạt động, người lúng túng đợi chờ bắt liên lạc với tổ chức. Lẻ tẻ có người vì cầu an hoặc hết kế sinh nhai nên buộc phải đi làm việc cho chính quyền Quốc dân đảng. Lại có người có lòng yêu nước, nhưng lức đầu đi theo đường lối chính trị sai lầm, nay tỉnh ngộ muốn tìm đến Đảng ta. Có cả những phần tử can án hình sự, trốn ra ngoài nước, thấy cách mạng là tốt đẹp, đã tự hối cải, cũng muốn tham gia hoạt động. Đó là chưa kể một số rất ít những tên cơ hội, những tên phản bội vẫn bí mật đội lốt cách mạng.

Hà Khai Lạc và tôi đã xin được giấy thông hành để đi bắt mối ở các nơi. Các đồng chí chỉ huy như Chu Quốc Hưng, Lê Dục Tôn, Nông Thái Long thì ở lại Bản Trang, Bản Khiếc, Nà Sliềng liên hệ với các tổ Cứu quốc quân, duy trì sinh hoạt, kỷ luật, đẩy mạnh công tác quần chúng, củng cố các cơ sở đã có và phát triển thêm cơ sở mới, mở rộng khu căn cứ địa. Các đồng chí trên cũng lại thường luân phiên thay nhau đi công tác xa.

Hồi 1941, tôi qua Long Châu. Chính cụ Bùi Ngọc Thành, một đồng chí lão thành xuất dương đã lâu, hiểu rõ tình hình các cơ sở cách mạng của ta, đã lên tìm chúng tôi và nói cho biết tình hình các nơi. Do đó, chúng tôi thấy được nhiều mối lẻ tẻ, chưa được tập trung.

Tháng 4 năm 1942, tôi được gặp cụ Bùi Ngọc Thành lần thứ hai. Ngoài ra tôi còn gặp các ông Hồ Đức Thành, Lâm Phủ Thình, Nông Nhì Cố, Âu Đường Tất và Dùng Pin Sìn. Đó là những người mà tôi đã được anh Vân giới thiệu hoặc quen biết từ năm ngoái.

Sau cuộc gặp gỡ với các đồng chí và quần chúng kể trên, chúng tôi đã nắm được tình hình như sau : Nhìn chung, anh em ở đây chưa có một phương hướng rõ ràng và đúng đắn để hoạt động. Mỗi người ở rải rác mỗi nơi, mạnh ai người ấy làm. Sự liên lạc chưa xuyên suốt, chưa chặt chẽ. Tất cả chưa hợp lại thành một tổ chức nhất định, có sinh hoạt thường kỳ, có lãnh đạo tập trung. Suốt một dải Hạ Đống, Long Châu, Bằng Tường bên này biên giới, hoặc Tràng Định, Thoát Lãng, Văn Uyên bên đất nước ta, ai ở đâu vẫn chỉ loay hoay ở đó.

Có vài nhóm, vài tổ như ở Nà Hình, Na Sầm, liên lạc được chặt chẽ với nhau thì cũng gặp việc gì làm việc nấy, không có kế hoạch lâu dài, không có rút kinh nghiệm, nên rút cục vẫn chỉ là vài người loay hoay hoạt động lẻ loi, không gây được thành một phong trào rộng rãi, lớn mạnh.

Trước tình hình ấy, toàn thể Cứu quốc quân đã họp, đề ra chủ trương : phải nhanh chóng thống nhất lực lượng, mở rộng cơ sở quần chúng, liên lạc với trong nước. Phải bắt đầu tạo những hành lang an toàn để đánh thông đường trở về các Chiến khu Bắc Sơn—Võ Nhai, nối liền với các cánh quân ở Đại Từ, Sơn Dương, Định Hóa, Phú Bình, Yên Thế, Hữu Lũng...

Đồng chí Lê Dục Tôn được phân công đi vào Thất Khê cùng các đồng chí ở địa phương để chuẩn bị cơ sở. Anh Quốc Hưng đi về Thủy Khẩu, Na Lạn, Đông Khê và giữ mối liên lạc với cụ Bùi Ngọc Thành. Hà Khai Lạc và tôi đi Bằng Tường gặp Lão Chương, Lý Mùng Sàng; rồi đến Lũng Nghịu gặp Mã Khánh Phương đẩy phong trào vùng này lên; sau tới Bản Quyến, Kéo Ái (thuộc Trung Quốc) gặp Bế Chấn Hưng, Voòng Tài (tức Hoàng Kiều), Voòng Nhì, Mùng, Tô...

Trên đây chỉ là đợt liên lạc gây cơ sở đầu tiên, sau đó các đồng chí Lê Dục Tôn, Chu Quốc Hưng, Hà Khai Lạc, tôi và nhiều anh em Cứu quốc quân khác còn thay phiên nhau đi lại các vùng này nhiều lần nữa.

Quê đồng chỉ Bế Chấn Hưng ở Nà Hình, giáp biên giới; quê các đồng chí Voòng Taì, Voòng Nhì, Mùng, Tô ở Hội Hoan (huyện Thoát Lãng, tỉnh Lạng Sơn). Sau khi bàn bạc thảo luận trong Ban lãnh đạo, anh em Voòng Tài được phân công về Hội Hoan hoạt động. «Cửa ngõ» đã mở tốt, cái cầu bắc về nước cũng tốt. Đồng chí Bế Chấn Hưng thì về Nà Hình. Tôi cũng về đó, «cắm cọc». Tôi sẽ nằm với Bế Chấn Hưng, hoạt động, tuyên truyền cách mạng, mớ lớp huấn luyện Việt Minh, thành lập các tổ chức cứu quốc. Từ Nà Hình đi Hội Hoan 30 cây số, nối liền được hai cơ sở này thì tốt lắm. Các đồng chí đó đã hoạt động rất hăng hái và chỉ trong thời gian ngắn, Voòng Tài và một số anh em Cứu quốc quân như Chu Phóng, Hồng Thái đã có cơ sở vững chắc thâm nhập sâu vào nội địa. Có được bàn đạp mới an toàn rồi, Cứu quốc quân càng dễ dấn bước tiến nhanh...

Chúng tôi đi tới đâu cũng được đa số anh em mừng đón, đồng tình với chủ trương tập hợp lực lượng, thống nhất chỉ đạo, đẩy mạnh hoạt động. Đó cũng là nguyện vọng của anh em từng ấp ủ lâu nay, nhưng chưa có điều kiện thực hiện được. Anh em đều thừa nhận là làm cách mạng không thể ngồi chờ một cách thụ động, mà phải tạo thời cơ, tạo điều kiện không ngừng phát triển công tác. Sự đoàn kết nhất trí trong nội bộ thêm vững mạnh. Mọi người tổ chức nghiên cứu thêm tài liệu, chương trình hoạt động của Tổng bộ Việt Minh, học tập kinh nghiệm về tám tháng đấu tranh vũ trang của Tràng Xá, trao đổi những phương pháp vận động quần chúng. Số anh em hoạt động lẻ tẻ ở biên giới được tập hợp lại. Đội ngũ của Cứu quốc quân càng thêm đông đảo, mạnh mẽ. Cơ sở vững vàng, hoạt động tập trung, thống nhất.

Việc gây dựng cơ sở quần chúng ở hai bên biên giới đang tiến hành được thuận lợi. Sau bước đầu bắt mối tuyên truyền, đồng chí Lê Dục Tôn đã trao nhiệm vụ tiếp tục củng cố, huấn luyện các cơ sở ở Thất Khê cho các đồng chí ở địa phương và trở lại Hạ Đống họp Ban lãnh đạo nhận định tình hình, đề ra kế hoạch công tác mới. Tháng 6 năm 1942, anh lại đến Bản Sản, kiểm tra phong trào ở Thất Khê, Tràng Định, rồi trở về Long Châu tham gia công tác ngoại giao với chính quyền Tưởng.

Hà Khai Lạc và tôi cũng thường qua lại để tuyên truyền, huấn luyện, giác ngộ quần chúng cho các cơ sở thuộc vùng Nà Pùng, Tẩu Ái (Trung Quốc) và Nà Hình, Phiêng Phần, Nà Ngòa, Bản Tải (Việt Nam)...

Các đồng chí Voòng Tài, Voòng Nhì, Bế Chấn Hưng, Mùng, Tô, Hà Châm, Thái Long... cũng đang hoạt động mạnh ở vùng Hội Hoan, Thoát Lãng. Vài tổ khác cũng thường qua lại bên này bên kia biên giới.