Dòng đời - Nguyễn Trung

[trachvandung]

20.

Tiến sĩ toán Phạm Trung Tân bây giờ là giảng viên chính thức tại đại học Stockholm. Anh được mời và đã ký hợp đồng làm việc dài hạn với trường này. Ông bà Nghĩa vừa hân hoan vừa phân vân. Vui vì con mình thành người. Phạm Trung Tân trở thành một tên tuổi gắn liền với trường phái toán của Viện toán trường Đại học Stockholm. Học trong nước, Tân là học trò xuất sắc của những giáo sư hàng đầu Việt Nam. Được nhiều người đánh giá là môn đệ đáng nể trọng của L. Schwartz, B. Russel, C. Chevalley... Đơn giản là vì Tân đã tự xây dựng được cho mình ý chí để ngỏ cửa tâm hồn mình đối với trí tuệ…

Sau khi ra trường, ngay lập tức Tân bị cuốn hút vào những trận phong ba mới của các lý thuyết về cơ học lượng tử, những cơn bão táp mới được dấy lên từ thời A. Einstein, N. Bohr, L. de Broglie, W. Heisenberg, E. Schroerdinger... Dựa vào những quan điểm mới về “sự hỗn độn tất định” đang đảo lộn phương thức tư duy tuyến tính vốn có trong hầu hết các ngành khoa học từ nhiều thập kỷ nay, Tân đi sâu vào các bài toán của lý thuyết về phân bổ không đều, với hy vọng tìm ra những ứng dụng quan trọng trong môn vật lý...

Song ông Nghĩa vẫn băn khoăn, ông nói với vợ:

   Đất nước này nuôi nó thành người, nhưng nó lại đi làm thuê ở nước khác. Đành rằng khoa học không có biên giới quốc gia, nhưng chẳng lẽ đất nước mình nuôi nó công cốc? Hay là mình không cần người tài?

   Anh và em đều là đảng viên, chúng mình can đảm nhìn vào sự thật đi. Theo anh, Tân về nước liệu có tìm được chỗ làm việc phát huy được khả năng của con không?
   Anh đã hỏi thẳng con chuyện này. Con bảo đã thử mấy chỗ rồi nhưng thất bại. Toán thì học bao nhiêu cũng được, nhưng khôn ngoan thì con nói là không muốn học, nên tự cho mình chỉ số về khôn ngoan thấp và nó cũng không thích học khôn ngoan theo cách đó...

   Mai cũng đồng ý như em của nó! Mai nói với em: Bố mẹ đừng can thiệp vào làm Tân phải suy nghĩ. Tân làm khoa học, đừng để uổng phí tài năng của nó.
   Chết thật, cái Mai nhà này cũng nói thế à?

   Vâng, cái Mai còn nói với em: tụi nó cũng chung số phận như bà con nông dân khi chưa có khoán, phải sống vào mảnh đất 5%(*) [(*) Phần đất chia cho xã viên hợp tác xã nông nghiệp để làm kinh tế gia đình, là 5% diện tích ruộng đất bình quân của mỗi xã viên trong hợp tác xã.] của mình để làm những công việc khoa học chân chính, nghĩa là đích thực khoa học, Tân là một trong những người giúp đỡ bọn nó được nhiều việc.

   Trời ơi, trong trong khoa học cũng phải sống vào mảnh đất 5% à?

   Vâng. Trí thức ngày nay hèn quá phải không anh?

   Nói cho công bằng, anh và em có dũng cảm hơn con đâu! Cái đáng làm thì không làm hoặc không được làm, nhiều cái vừa lãng phí, vừa trái lè lè mà học thức quèn như chúng mình cũng phải nhắm mắt cho qua, huống hồ lũ trẻ nhà mình..! Ngoài ra còn phải kể đến tính đố kỵ nhau gần như cố hữu nữa trong giới khoa học em ạ.

   Có chuyện đó. Theo em hình như đố kỵ tuy rất cảm tính, nhưng về mặt nào đó cũng là cần thiết của khoa học anh ạ, chỉ có điều đôi lúc hơi thái quá, tệ hại hơn nữa là bị chính trị hoá thành bệnh tật. Làm nghề dạy văn, em thấy rõ chuyện này.

   Em làm anh nhớ đến chuyện chửi nhau loạn xạ cách đây vài hôm của mấy nhà văn nhà thơ trên mấy tờ tuần báo, lời lẽ mất hết cả tính văn học! Họ khinh mạt người đọc quá xá.
   Phải nói là mất hết cả văn hóa mới đúng chứ! Chuyện của Tân, tốt nhất để cho Tân tự lo anh ạ...

Nghĩa thực sự bí:

   Thế này thì chắc lại thêm một Đặng Thái Sơn nữa mất thôi! Biết làm thế nào... Thành tài rồi lại ra nước ngoài mất!
 
   Nhưng nếu thêm được một Đặng Thái Sơn như đang dạy ở Nhật thì cũng rạng danh cho nước ta, có làm sao đâu anh?

   Đành là thế... Nhưng...

   Anh chưa hiểu hết đâu...

   Anh chưa hiểu cái gì?
Bà Nguyệt đắn đo một lúc rồi mới nói với chồng:

   Anh phải thông cảm cho Tân về chuyện này anh ạ... Tâm sự với em, có lúc con thốt lên: ...Mẹ ơi, thiên tài như Anh-stanh (Albert Einstein) trong môi trường xã hội của ông ta mà đã có lúc còn phải than thở là không thể thắng được thế lực của những kẻ ngu dốt, vì bọn họ đông quá!.. Huống chi trong cái xã hội này con chỉ được coi là cái đinh gỉ còng queo...

   Chết thật, Tân tự ví mình như vậy à?

   Vâng... Nhưng em lại lo chuyện khác.

   Chuyện Linda Palme?

   Chứ còn chuyện gì nữa! Đi Tây, nó sống theo kiểu Tây mất rồi.

   Em không thích con dâu Thụy Điển?

   Anh bênh nó à? Rõ là cha nào con ấy.

   Em thù dai thế? Natasa bây giờ chắc đã là bà nội hay bà ngoại mấy lần rồi...

   Nếu chúng nó thật sự yêu nhau thì cưới phắt đi. Vợ chồng mà không phải vợ chồng thì đạo lý ta không chấp nhận được.
   Thế hả?

   Anh đừng quên, Nam không còn nữa, đến lượt Tân phải làm nhiệm vụ trưởng nam của họ Phạm đấy!

Ông Nghĩa không nói gì thêm được.

Trong lòng thực ra Nghĩa không lo lắm nỗi lo của vợ. Ông hoàn toàn tin rằng con trai mình ý thức được đầy đủ về cuộc sống riêng của mình, chẳng có lý gì bắt nó nhất nhất rập khuôn theo lối sống của bố mẹ. Hiện Linda cũng là giảng viên của đại học Stocholm, tiến sĩ kinh tế, chuyên sâu về lĩnh vực phát triển quyền năng con người. Nhưng việc Tân không công tác trong nước lại làm ông suy nghĩ mung lung hơn nhiều...

Tốt nghiệp đại học, Linda tình nguyện đi theo các dự án của SIDA(*) [(*)Cơ quan viện trợ phát triển của Thụy Điển.] về đề tài xoá đói giảm nghèo ở Việt Nam. Thật khó tưởng tượng một cô gái Bắc Âu mảnh khảnh, tóc vàng như nàng tiên cá trong truyện cổ tích của H. C. Andersens (Đan Mạch), có đủ nghị lực lặn lội gần năm năm trời trên các vùng núi và trong những vùng sâu, vùng xa ở Việt Nam để làm luận án tiến sĩ về môn học của mình.

Được hỏi, Linda trả lời: “Tôi yêu môn học của mình và yêu Việt Nam!”.

Cảm phục nghị lực và nhiệt tình này, Tân giúp đỡ Linda trong quá trình chuẩn bị và bảo vệ luận án tiến sĩ của cô. Họ biết nhau và yêu nhau từ đấy. Tân kể hết mọi chuyện cho bố mẹ. Con gái họ bốn tuổi, đang học nói tiếng Việt.

Nhưng khi bà Nguyệt đá động đến chuyện cưới xin, Tân trả lời: “Chúng con đang sống bằng tình yêu, tại sao lại phải chuyển sang sống theo nghĩa vụ ràng buộc. Lúc nào cưới mà chẳng được hả mẹ?”.

Bà Nguyệt phải cầu cứu chồng:

   Mình phải bắt chúng nó làm lễ cưới chứ anh?

   Nó sướng hơn anh. Nó là người tự do!

   À ra thế hả? – Bà đấm thùm thụp vào lưng chồng. - Cho tự do! Cho tự do này! Già rồi mà vẫn còn thích tự do hả?..
   Á á! Hàng rồi, hàng rồi! – Nghĩa giơ tay lên vừa cười vừa đỡ. - Anh nói nó tự do hơn anh là
 

so với thời kỳ anh đi học ở Mátxcơva. Anh nói thật đấy. Hồi ấy mà không lý trí một chút thì có khi bị kỷ luật đuổi về nước vì Natasa... Mà này Nguyệt ơi ... Hình như em vẫn còn ghen?

Tận đáy lòng, Nghĩa không giải toả được sự phân vân của mình.

Cách đây ít lâu, thủ tướng Nhật sang thăm Việt Nam, theo dõi trên tivi, Nghĩa nghe trong diễn văn của ông ta đáp từ chủ nhà có câu:

“...Vào thăm Văn Miếu, tôi thấy có câu khắc trên bia đá Người tài là nguyên khí của quốc gia(*) [(1) Tấm bia năm 1442 ở Văn Miếu ghi: “Hiền tài là nguyên khí quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế nước yếu rồi xuống thấp. Vì vậy các đấng Thánh đế Minh Vương chẳng ai không lấy việc bồi dưỡng nhân tài, kén trọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí làm việc đầu tiên”.] ... Tôi xin chúc nguyên khí ấy sẽ đưa Việt Nam lên hàng ngũ các quốc gia tiên tiến trên thế giới...”

Ngồi xem mà Nghĩa chạnh lòng. Mấy hôm sau Nghĩa trao đổi với ông Chính:

   Nghe câu nói ấy, em có cảm tưởng ông Thủ tướng Nhật nhắc nhở mình nhiều hơn là chúc tụng. Nhức nhối quá!
   Lâu nay chuyện đào tạo và sử dụng người tài ở nước ta đang có vấn đề. Mà như thế là đất nước có đại vấn đề!
   Cốt cán như anh mà cũng nhạy cảm nhỉ?

   Tôi mà chú không tha à? - ông Chính cười - Chú làm tôi nhớ lại những lời phê bình khá gay gắt của giáo sư Trần Đại Nghĩa và giáo sư Tạ Quang Bửu trước đây...
   Số người mình đào tạo được bỏ nước ra đi không ít anh ạ, trong khi đó lại phải thuê khá nhiều chuyên gia trình độ không hơn gì.
   Tôi biết. Riêng điểm mặt những con chim đầu đàn của Bách khoa bây giờ đang sống ở Matxcơva có lẽ cũng đủ cho một bộ môn đấy!
   Ngay vợ chồng em cứ lấn cấn mãi với nhau về chuyện cháu Tân.

   Tôi nghĩ nên để tùy cháu. Cứ ép nó làm theo ý mình thì không ổn. Ép cũng không được cơ
mà!

   Vâng, em hiểu. Nó là con mình thật, nhưng bây giờ chẳng gì nó cũng là một trí thức rồi, không áp đặt được!
   Chú xem, thời Cách mạng Tháng Tám, khi đi dự hội nghị Fontainebleau(*) [(*)Bắt đầu từ tháng 7-1946, sau đó ký Tạm ước 14-9-1946.] , Bác Hồ trao vận mệnh đất nước vào tay cụ Huỳnh Thúc Kháng, một Nho sĩ yêu nước không phải đảng viên! Bác Hồ đã đưa về nước được bao nhiêu là nhân tài! Thử hỏi từ khi thống nhất đất nước đến giờ, chúng ta mời được nhà khoa học có tên tuổi nào về giúp nước?

   Bây giờ chúng ta lại còn có cả một chương trình hàng trăm tỷ đồng cho đào tạo nhân tài! Cứ làm như thể mua một cục sắt và một cái máy đúc về, đúc gì nên đấy!
   Sao hôm nay Nghĩa mắm tôm thế? Có gì làm em bực mình không?

   Không, em chỉ nói lên sự thật. Phải thừa nhận Trung Quốc làm việc này tốt hơn ta anh ạ!

   Cách đối xử của ta cũng có chuyện này chuyện khác không ổn thật. Em làm anh nhớ đến nhà triết học Trần Đức Thảo(**) [(*) Trần Đức Thảo, 1917-1993, một triết gia lớn của Việt Nam, hiện có một công trình đã được in thành sách ở nước ta, một số ở nước ngoài, một số chưa được công bố] , một trường hợp tủi buồn. Ông ta luôn luôn đối chiếu, tìm ra mối liên quan giữa khát vọng của con người về tự do và sự vận động tự thân của lịch sử.

   Cả nước tôn sùng ông ta là triết gia duy nhất của Việt Nam thời hiện đại, có phải thế không anh?
   Đúng thế, kể từ cụ Trần Văn Giàu trở đi cùng chung một đánh giá như vậy... Triết gia duy nhất, tranh luận ngang ngửa mãi với Jean Paul Sartre(*)! [(*)J.P.Sartre, 1905 - 1980, Pháp, triết gia tiêu biểu của chủ nghĩa hiện sinh.] Anh được dịp tiếp chuyện ông Thảo mấy lần, luôn luôn bị ông ta hấp dẫn.
 

   Theo em Trần Đức Thảo rất tích cực cổ vũ cho tự do dân chủ và có lẽ là người đầu tiên ở nước ta cảnh báo việc thô lậu hóa, thông tục hóa học thuyết Marx, nhất là phê phán loại chủ nghĩa Mác bị Stalin hóa! Mọi chuyện oan khiên đối với ông ta hình như bắt đầu từ đấy!
   Đáng tiếc là như thế. Hồi ấy mà dám đụng vào Marx là dũng cảm lắm. Một thứ dũng cảm ngày nay chúng ta đang cần...
   Anh lại rơi vào luận điệu trí thức và thanh niên ngày nay không yêu nước bằng ngày xưa!

   Lễ cạo chú đến thế mà vẫn chưa sạch à?.. – ông Chính cười. - ...Cũng vì phát hiện ra những điều chưa hoàn hảo trong học thuyết Marx, nhất là mối quan hệ biện chứng cực kỳ phong phú giữa thế giới khách quan và con người... nên ông Thảo từ rất sớm đã bị học giả phương Tây nghi ngờ là người xét lại học thuyết Marx. Vì là biện chứng, nên có thể trong thế giới khách quan của ông Thảo có nhiều tính người hơn...

   Lẽ ra phải coi đấy là sự đóng góp vào hoàn thiện học thuyết Marx mới đúng chứ?

   Đúng ra có lẽ phải như thế Nghĩa ạ. Hình như sự nghi ngờ này được nhập khẩu vào nước
ta...

   Sao anh lại nói là nhập khẩu?

   Không tự mình sáng tạo thì là nhập khẩu chứ còn gì nữa! Thế là hình thành cái giá phải trả cho bảo vệ chân lý Nghĩa ạ... Anh có cảm tưởng chính vì tranh luận với Sartre, Trần Đức Thảo càng hiểu Marx thấu triệt hơn, cái hoàn thiện và cái chưa hoàn thiện...

   Có lẽ đấy là cuộc tranh luận hiếm hoi giữa chủ nghĩa Mác và chủ nghĩa hiện sinh, có phải không anh Chính?
   Chắc chắn là một cuộc tranh luận sôi nổi. Theo anh Marx và Sartre giống nhau ở chỗ cùng chia sẻ ý tưởng phấn đấu vì tự do của con người. Marx tìm thấy cái đích mình định tìm. Nhưng Sartre thì rơi vào hoài nghi: “được tự do, cũng có nghĩa là bị cột vào kiếp sống tự do”. Trần Đức Thảo nêu bật được sự khác nhau này giữa Marx và Sartre.

   Đó là cái giá phải trả cho tự do hay sao hả anh Chính?

   Anh chưa muốn tìm câu trả lời cho chuyện này, còn phải nghĩ đã... Nguồn gốc của quan niệm này là Sartre cho rằng giữa bản thể con người và thế giới chung quanh là khoảng cách hư không, khiến con người luôn luôn cảm thấy chán ngấy, lo ngại... Sartre không trả lời được vấn đề này, hoài nghi và vì thế rơi vào chủ nghĩa hiện sinh. Nhưng theo anh chủ nghĩa hiện sinh hiện nay, nói cho đúng hơn là chủ nghĩa tân hiện sinh như chúng ta đang thấy, có cái gì đó rất khác so với Sartre!

   Ở chỗ nào hả anh Chính?

   Chủ nghĩa tân hiện sinh bây giờ hình như chỉ khuôn vào “sự tồn tại tự do”, bỏ mất cái gốc ban đầu của Sartre là ý thức đi tìm tự do để tự khẳng định mình. Trong một số tiểu thuyết của mình, có lúc Sartre đề cập đến ý tưởng tự do phải được giới hạn bằng trách nhiệm...

   Anh định nói có sự đánh đồng nhầm lẫn giữa chủ nghĩa tân hiện sinh và Sartre?

   Có lẽ thế. Sartre không đi vào hướng “tự do là phải hiểu lẽ tất yếu”, mà lại đi vào hướng “con người tự do trước hết phải là con người ý thức được mình”.
   Em thấy trí tuệ và khoa học là muôn đường muôn nẻo, không có điểm dừng. Em mà là ông Thảo em sẽ tìm cách hòa nhập cả hai cái tất yếu này lại làm một!
   Thế thì sẽ có ngày tôi lại tiễn chú đi nghỉ ở Thạch Thất đấy!

   Quên chuyện này đi anh Chính!

   Thôi được, xin lỗi!.. Có lẽ Sartre phần nào chịu ảnh hưởng của Luther(*) [(*)Martin Luther, 1483-1546, Eisleben, Đức, người chống lại những ngang trái của nhà thơ thời trung cổ và đề xướng những cải cách quan trọng, đồng thời là người góp phần đổi mới tiếng Đức cổ.] , theo hướng “con người ý thức được về mình thì có thể là nhà tiên tri cho chính mình!”

   Sao cái ý này lại giống với quan điểm của đạo Phật thế hả anh Chính?! “Mỗi người có thể tự thắp đuốc tìm đường đi cho chính mình!” Chú Học nói về điểm anh hay lắm anh ạ.
 
   Anh biết! Em thấy chưa, đó chính là điều em vừa nói đấy! Muôn đường muôn nẻo mà...

Đông Tây có nhiều chỗ gặp nhau đến không ngờ em ạ!

   Hóa ra anh định dẫn em vào kết luận này?

   Thỉnh thoảng cũng phải cho chú một bài học!

   Còn lạ gì nữa, xưa nay anh vẫn đố kị với cái tính “bôn”(**) [(**)Bônsêvich.] của em mà. Anh vẫn chưa mượn được nguyên tác một số bài chưa công bố của Trần Đức Thảo để dịch ra tiếng Việt hả anh?

   Một người bạn của anh sẵn sàng cho mượn rồi, cũng sẵn sàng cùng anh dịch, nhưng còn phải chờ...
    – Nghĩa giương mắt nhìn anh mình.

   Nhưng chúng ta hình như chưa biết Sartre là người chống kịch liệt quan điểm thực dân của De Gaulle(*) [(*) Charles de Gaulle, Tổng thống Pháp, 1890-1970.] , nhất là việc đưa quân trở lại Việt Nam sau chiến tranh thế giới II.

   Có chuyện ấy hả anh?

   Chống găng lắm. Chính quyền Pháp lúc ấy muốn xử nặng việc này, nhưng de Gaulle phải
nói: nước Pháp không thể bắt giam ông Voltaire!(**). [(**) Đại triết gia Pháp, 1694-1778. De Gaulle lúc đó ví Sartre như vậy.]
   Quả thực em không biết Sartre được de Gaulle đánh giá cao như vậy. Thì ra dù đứng ở phía nào, người làm khoa học bao giờ cũng yêu chân lý!..
   Sartre còn là chủ tịch tòa án Bertrand Russel(***) [(***) Tòa án quốc tế xét xử tội ác chiến tranh của Mỹ ở Việt Nam, được tổ chức ở London 1966.] nữa Nghĩa ạ.
   Ôi, như thế ông ta còn là một ân nhân của nước ta nữa, có phải không anh Chính?

   Sự nghiệp chính nghĩa của nhân dân ta có nhiều bạn bè trên thế giới!

   Anh rất là siêu chính trị! Thế là anh cũng “bôn”, chứ không phải chỉ riêng em! Em lại muốn hiểu cách giải thích của anh vừa nói: Tự do là giá trị chung cao quý nhất của toàn nhân loại, được toàn nhân loại chia sẻ.

   Anh không phản đối. Nghĩ như vậy cũng đúng. Trở lại với Trần Đức Thảo của chúng ta, anh thấy hình như ông ta lúc nào cũng ngơ ngơ ngác ngác với Hegel!
   Có lẽ không phải chỉ một mình Trần Đức Thảo anh Chính ạ. Chỉ riêng cái triết lý của Hegel cái gì có lý, cái ấy tồn tại, cái gì tồn tại cái ấy có lý nhiều lúc làm em nhức cả đầu... Em cứ tự hỏi, chẳng lẽ sự tha hoá hiện nay ở nước ta là có lý, vì nó tồn tại, tồn tại gần như không tài nào diệt được – đến mức gần như là không thể tránh được. Nếu thế thì hết đường ra à?

   Tôi ngờ rằng Hegel nhắc nhở chúng ta phải đi tìm nguyên nhân sự vật trong bản chất của nó. Ngày nay những lý thuyết về hệ thống giúp chúng ta cách nhìn vấn đề rõ hơn. Cuộc sống là một phức hợp những phủ định của phủ định mà!

   Trước anh đã có nhiều người đọc Hegel như vậy rồi. Vấn đề hóc búa đấy.

   Đành là thế!.. Thỉnh thoảng nói chuyện với em về triết học cũng thú vị! Đầu óc đỡ lười biếng... – ông Chính rót cho Nghĩa chén trà mới - Uống nước đi… Có điều là thỉnh thoảng vớ được quyển sách mới, do các đệ tử cũ của anh ở nước ngoài gửi về cho, anh càng có cảm giác chúng ta ngồi dưới đáy giếng quá lâu mất rồi Nghĩa ạ… Trong khi đó tri thức mới ngày này nay đang đảo lộn biết bao điều duy lý vốn được coi là khuôn vàng thước ngọc…

   Đúng quá, lò mò trên mạng em cũng cảm thấy nhiều điều như thế! Có lúc em phải thốt lên cái duy lý hình như đang bị cái hợp lý khuất phục ở nhiều nơi nhiều chỗ!..
   Đấy chính là điều anh đang trăn trở… Hình như tri thức và văn hóa của nhân loại ngày nay vừa đòi hỏi, vừa cho phép chúng ta ngự trị tốt hơn cái duy lý đã nắm bắt được em ạ…
   Ngự trị? Anh nói lại đi! – Nghĩa nhấn mạnh câu hỏi của mình.

   Phải! Ngự trị! Với tất cả ý nghĩa của khái nhiệm này!.. Anh muốn diễn tả cảm nghĩ của em
 

như vậy… Hình như sống bây giờ là phải làm chủ được cái phức hợp luôn luôn xuất hiện, luôn luôn nổi trội trong cuộc sống đa dạng đa chiều và tiến triển không ngừng. Nhận thức của chúng ta hình như quá tê liệt trong cái duy lý khô cằn và quá xa vời so với tri thức mới mà nhân loại đã lượm hái được về phương diện này em ạ. Có như thế mới sống được với cả thế giới, phát triển cùng với thế giới… Cái hợp lý có mặt nổi trội hơn cái duy lý mà em cảm nhận được có thể là nhờ lẽ này!.

Ngẫm nghĩ một lúc, Nghĩa thừa nhận:

   Có thể anh có lý!

   Nghĩa ạ, nếu đúng là như thế! Ôi nếu đúng như thế thì cuộc sống phía trước có nhiều điều hay lắm! Ngay trong kinh tế cũng vậy, sẽ không thể và sẽ không còn chỉ là chuyện phải làm tốt hơn, nhanh hơn, rẻ hơn.., mà quan trọng hơn nhiều là phải làm khác hẳn đi! Nói ngắn gọn là phải tiếp cận theo cách mới, làm ra sản phẩm mới!

   Ôi chết! Như thế có nghĩa là cùng một lúc vừa tụt hậu, vừa lạc lõng nữa thì gay lắm anh Chính ạ!
   Đây chính là nỗi ưu tư của anh giọng ông Chính trầm xuống - …Nhiều lúc trong đầu anh vẫn tâm sự với cháu Nam, thậm chí có khi ghen tị với nó… Nam đã sống hết mình bằng nghị lực sáng tạo của chính mình Nghĩa ạ. Xem các tranh của Nam anh càng nhận rõ điều này… Còn anh? Anh trước đây sống nhờ vào tri thức bao cấp, bây giờ là sống nhờ vào tri thức ăn đong qua mấy quyển sách may mắn đến trên tay… Còn nếu không thì dễ bị ô nhiễm, thứ ô nhiễm độc hại của tri thức rởm đầy rẫy trong xã hội. Nhiều lúc anh thấy sao mà ngột ngạt. Có lẽ vì thế anh hiểu Tân hơn, Nghĩa ạ!..

Câu chuyện bị nghẽn lại, do chính sức nặng của nó. Hai người cùng nhau trầm ngâm với chén trà của mình. Một lúc sau Nghĩa mới trở về thực tại:

   Bây giờ, chẳng lẽ trí thức không yêu nước bằng ngày xưa sao Nghĩa?

   Khó nói như thế được anh ạ. Có thể ngày xưa cùng chung nỗi nhục mất nước, cùng dạt dào một tinh thần yêu nước, cùng đứng trên một chiến tuyến cho độc lập của Tổ quốc. Còn bây giờ có nhiều chuyện phức tạp quá. Nào là cách đối xử, nào là sự khác biệt về chính kiến, về lối sống, có cả bối cảnh kẻ chủ người tớ nữa... Có lẽ phải nhìn chân sự thật mới có thể hiểu được bản chất vấn đề anh ạ!

   Đến em mà còn không hiểu nổi ông viện trưởng của em, huống chi lại đòi hỏi những điều cao xa hơn từ giới trí thức?! Có điều anh thấy khá rõ có sự khác nhau giữa các nhà trí thức chân chính và các nhà trí thức làm chính trị; giữa các nhà khoa học thật và các nhà khoa học rởm...

   Nhưng anh ơi không có một nghị quyết quan trọng nào của Đảng không quan tâm đến con người. Đảng đã có nhiều nghị quyết chuyên đề, nào là về giáo dục, về đào tạo, nào là về phát triển, về sử dụng con người. Không thể nói những nghị quyết ấy là dở được.

   Nghị quyết và cuộc sống là hai chuyện khác nhau mà chú. Nếu không vơ đũa cả nắm thì cũng phải nói rằng nhiều nhà khoa học chỉ giỏi làm chính trị và nhiều nhà khoa học rởm và chuyên gia rởm đang được trọng dụng. Em không thấy họ đang hành động nhân danh trí thức Việt Nam đấy à?..

   Em lo ngại với những con người như thế, lại vận động trong cơ chế này, đất nước ta đang lây lan một thứ văn hoá dịch bệnh: “nói dzậy mà hổng phải dzậy!” trên cả hai phương diện. Nghĩa là nói được nhưng không làm được, và nói một đằng làm một nẻo.

   Em ăn phải đũa anh Tám Việt!

   Nếu ông ấy đúng thì phải thừa nhận chứ! Đào tạo và dùng người như thế này cả bộ máy nhà nước và con người đều yếu kém.
   Quả thực lịch sử bốn ngàn năm văn hiến của nước ta chưa bao giờ được mùa giáo sư tiến sĩ như bây giờ, và cũng chưa bao giờ những người này được mùa như bây giờ! Có phải thế không Nghĩa?- Nói bốn nghìn năm văn hiến mà lại dùng hai chữ được mùa nghe quê quá.- Hai cụm từ này bổ sung cho nhau “đẹp nghĩa” nhất đấy!
 
   Sao không nói là chưa bao giờ nước mình có trình độ học vấn cao như bây giờ? – Nghĩa vẫn chưa chịu anh mình.

   Để xem đã! Nước mình hiện nay có khoảng hai chục ngàn trí thức có bằng từ tiến sĩ trở lên, gần gấp đôi Thái Lan, nhưng số bài báo khoa học được công bố mỗi năm ngót nghét ba trăm, nghĩa là bằng một nửa Thái Lan. Vậy em định chọn chữ được mùa của anh hay là dùng chữ học vấn của em?

   Nói như anh, đây còn là cả vấn đề văn hóa nữa! Anh làm em nhớ đến chuyện đã định hỏi anh mấy lần. Tổng giám đốc hay tổng công trình sư có cỡ có hạng như anh, tại sao anh không xí lấy cái học vị giáo sư?

   Xí làm gì! Nếu xí được lại tốn tiền mua khung treo bằng, thà để chỗ treo tranh của Nam còn hơn. Nếu đem cái bằng ấy biếu chú cho đỡ chật nhà, chắc gì chú đã nhận.

Hai anh em cùng cười.

Dù sao thì ông bà Nghĩa rất vui là mình đã có cháu nội. Mỗi năm, khi thì vào nghỉ hè, khi thì vào dịp Nô-en, Tân và Linda đưa bé gái Lisa về thăm ông bà.

Nỗi lo thầm của vợ chồng Nghĩa về Mai cuối cùng cũng được giải toả. Cái cậu tiến sĩ toán gầy gầy đen đen Trần Duy Khái lui tới nhà ông bà mấy năm nay, giờ là rể của ông bà. Mai đang ôm cái chum to tướng. Người đoán con trai, người đoán con gái. Mai đi siêu âm nhưng kết quả lần sau bác sĩ nói khác lần trước. Để duy trì sự căng thẳng trêu mọi người, kể cả bà Nguyệt, Mai nói:

   Mẹ yên tâm, em bé khoẻ là được rồi. Khi soi, bé xấu hổ, chuyển sang nằm ở vị trí không cho bác sĩ biết mình là con trai hay con gái.
   Biết xấu hổ sớm như thế thì chắc chắn là con gái rồi! Mẹ dám đánh cược với con!

Nhà ông Nghĩa tràn đầy tiếng cười. Bà Nguyệt lo con gái mình nhiều tuổi mới đẻ con so sợ sẽ khó sinh, nhưng ông Nghĩa gạt đi: “Em phải tin vào khoa học kỹ thuật hiện đại chứ. Cùng lắm thì mổ!”.

[trachvandung]

Riêng ông Nghĩa có một thú vui mới. Từ mấy năm nay, khi Tân mua biếu ông dàn máy vi tính và nối mạng internet, ông hăm hở tự bổ túc thêm tiếng Anh và truy cập thông tin hàng ngày. Tân vô cùng ngạc nhiên về niềm say mê và sự tiến bộ của bố, mặc dù biết rằng bố mình ngày xưa vốn có năng khiếu ngoại ngữ. Đôi ba lần Tân thử chỉ dùng tiếng Anh để nói chuyện với bố, không ngờ bố nói khá lưu loát, kể cả trong những vấn đề trừu tượng và phức tạp... Thì ra người ta ở tuổi nào cũng học được.., Tân càng tin như thế. Mai cũng trực tiếp giúp đỡ ông Nghĩa rất nhiều. Còn ông Nghĩa rất vui thấy tầm mắt của mình bây giờ có thể nhìn vào khắp thế giới. Nhiều lúc ông dành hàng ngày, hàng tuần đi sâu vào lịch sử, dò dẫm về tương lai, đi thăm những nơi rất xa trên thế giới, đương nhiên tất cả là trên mạng. Ông Nghĩa khám phá ra kho tàng trí tuệ vô tận và thấm thía nỗi bức xúc về mù tri thức.

Trong số những bạn bè cũ của ông Chính và ông Nghĩa hồi cùng học với nhau ở trường thiếu sinh quân, có một người đi sâu vào các lĩnh vực kinh tế – xã hội, hiện giữ trọng trách trong lĩnh vực nghiên cứu đường lối chính sách của Đảng. Phần là bạn cũ, phần vì cảm phục sự thẳng thắn của Nghĩa, song cái chính là ngạc nhiên vì Nghĩa đọc nhiều và có nhiều ý kiến khác lạ, giữa ông và ông Nghĩa hình thành một mối tâm giao mới. Nghĩa hiểu thêm chiều sâu nhiều vấn đề gai góc đất nước đang phải đối mặt, còn bạn ông nhận được nhiều gợi ý quan trọng cho công việc của mình. Mối quan hệ này càng thôi thúc Nghĩa mở rộng tầm nhìn.

   Ban của tôi vừa mới thành lập một tổ nghiên cứu, gồm toàn những người được chúng tôi chọn mời. Tôi mời anh tham gia được không? – Bạn ông Nghĩa gợi ý.
   Tiêu chuẩn được mời là thế nào hả anh?

   Đơn giản thôi, họ phải là người một có và hai không. Một có là có chính kiến xác đáng với đúng nghĩa khoa học của khái niệm này. Hai không là không chức sắc, không vụ lợi vì bất kỳ mục đích riêng tư nào.

   Hai không thì cố gắng có được. Riêng tiêu chuẩn đầu tôi không dám nhận là mình có!
 

   Xin mạn phép cắt ngang thế này, tôi đánh giá là anh tham gia tổ này được. Anh có nhận lời không?

   Tôi nghĩ...

   Thôi, không nghĩ gì cả, nhận hay không?

   Tôi sẽ luôn nói thẳng suy nghĩ của mình khi được hỏi han điều gì đó, nhưng tham gia tổ thì xin anh miễn cho.
   Lý do?

   Đơn giản thôi anh ạ, tôi muốn làm người tự do.

Nói đến mức ấy bạn ông Nghĩa đành chịu bỏ ý định đưa Nghĩa vào danh sách của tổ. Song ông Nghĩa cũng phải nhân nhượng lại: Nhận làm cộng tác viên thường xuyên, không nhận bất kỳ một sự đãi ngộ nào, vì ông Nghĩa không muốn bị ràng buộc. Thấy ông Nghĩa chân bị thương tật, bạn ông đề nghị cho xe đưa đón Nghĩa những khi đi họp tổ, ông Nghĩa cũng từ chối: “Về hưu rồi, còn mỗi cái việc chạy rông ngoài đường cũng bỏ nốt thì còn tiếp xúc với cuộc sống làm sao được nữa!”.

Ông Nghĩa bận túi bụi, nhận được một đề tài, một câu hỏi, là phải đào bới hàng đống sách báo ở nhà hoặc ở thư viện, là phải khai thác hàng giờ trên mạng. May là bà Nguyệt thông cảm và ủng hộ chồng:

Hơn nữa, ông bà Nghĩa bây giờ chẳng có gì phải lo âu về hoàn cảnh kinh tế. Ông bà còn tâm đắc: “...Tỷ phú chưa chắc đã sướng bằng chúng mình, vì chúng mình hài lòng với những gì chúng mình có, còn về đời sống tinh thần thì không thể nói là chúng mình tù túng ...”.

Niềm vui lớn nữa của họ Phạm là xúm xít lại làm đám cưới cho Loan. Bé Dũng bây giờ 12 tuổi, bố dượng của Dũng là một nhà giáo, bạn của chồng Mai. Tân và Linda từ lâu đã thu xếp mọi việc để về dự đám cưới này.

Trương Hùng, người chồng Sở Khanh của Loan, sau chuyện vỡ lở bị kỷ luật cảnh cáo trong chi bộ và trong cơ quan vì tội vi phạm Luật Hôn nhân và Gia đình, nhưng không có án. Đến khi Loan sinh bé Dũng, Trương Hùng vận dụng mọi lý lẽ về quyền làm bố, đòi được đi lại thăm con và góp tiền nuôi con. Nhưng Loan một mực giữ ý kiến của mình, coi như không có Trương Hùng trên đời này. Lẵng nhẵng như thế được hơn một năm, Trương Hùng tự ý xin chuyển công tác sang cơ quan khác. Từ đó không thấy Trương Hùng quay lại đòi quyền làm bố nữa. Khi bé Dũng tròn hai tuổi, Loan nhận được thiếp mời dự đám cưới của Trương Hùng. Viết thư hỏi thăm người vợ cũ, Loan được biết Trương Hùng đã ly dị chị ta, theo đúng thủ tục pháp lý.

Bây giờ chẳng ai nhắc lại chuyện ngày xưa ấy nữa.

Gọi là rổ rá cạp lại thì không đúng hẳn, vì nhà vật lý đồng thời là nhà giáo Lê Vân tuy năm nay bốn mươi tuổi nhưng đây là lần đầu tiên cưới vợ.
Khách khứa đã về hết, nhưng bà Hương, bà Nguyệt, bà Hậu và mẹ Yến còn ngồi lại với nhau.
Các bà hễ gặp mặt là có thể ngồi nói chuyện với nhau hàng giờ hoặc suốt buổi. Tướng về hưu
Lê Hải gọi đấy là câu lạc bộ các bà già lắm điều.

Dông dài hồi lâu, câu chuyện giữa các bà lúc này xoay quanh thân phận của Yến...

   Từ ngày tướng Trần Thu về hưu, đề án cải tạo K8 của cháu bị xếp xó. Cậu Bân, lúc ấy là trung tá, ra sức vận động cho đề án này, nhưng thất bại vẫn hoàn thất bại. Bân theo đuổi cháu Yến ba bốn năm trời chứ có phải ít đâu, bây giờ là thượng tá rồi, nay phụ trách Quân y quân khu Tây Bắc, có một con trai rồi... Thỉnh thoảng về công tác Hà Nội, Bân vẫn ghé thăm, cô dâu thì chưa thấy mặt...

Thật ra Yến không dám chắc rằng nếu tướng Trần Thu còn công tác thì đề án có thể thực hiện. Nhưng không còn người đỡ đầu như thế, đề án sớm muộn sẽ bị loại bỏ thì chắc như đinh đóng cột. Yến không còn gì để nuối tiếc.

Vào thời điểm ấy Đảng và Nhà nước ta tiến hành giảm một phần ba quân số toàn quốc để dồn sức cho xây dựng kinh tế. Yến xin giải ngũ, muốn bắt đầu lại cuộc đời của mình bằng một cuộc thử sức khác: tự đứng ra lập nghiệp. Nhiều người khuyên Yến là nếu thích làm ăn thì xin
 
chuyển sang ngạch dân sự, đừng dại gì mà rút ra khỏi biên chế nhà nước. Nhưng Yến có suy nghĩ riêng của mình.

...Anh Nam ơi, hãy giúp em chân cứng đá mềm!..

Yến khấn chồng mình khi thảo xong đơn tự nguyện xin giải ngũ.

Tay không, không một nơi bấu víu, mấy năm trời Yến chạy ngược chạy xuôi cho khát vọng thành lập một xí nghiệp dược có thể cung cấp thuốc rẻ và tốt cho người bệnh, nhưng không thành. Có lúc hàng tháng Yến không thể về nhà gặp con, vì phải lang thang hết tỉnh này đến tỉnh khác để thuyết khách cho đề án của mình. Gia sản duy nhất là chiếc xe máy Peugeot Yến cũng phải bán đi để lấy tiền đi đường...

...Đồ ngu, bỏ mồi bắt bóng!

...Có mỗi cái bằng nước ngoài mà muốn ti toe nhảy lên làm bà chủ!..

...Cái ngữ ấy mà ra đứng đường đứng chợ thì có đi đánh đĩ để kiếm sống cũng không đắt!.. Yến bịt tai lại trước mọi tiếng nói ngoài đời, lê bước đi tiếp khắp mọi nơi trong Nam ngoài

Bắc, gõ không biết bao nhiêu cửa, chỉ khổ tướng Trần Thu phải viết thư giới thiệu...

Kết quả gặt hái được là lòng thương xót và sự ái ngại vô bờ bến của bố mẹ mình và bố mẹ chồng... Nhiều đêm Yến cắn răng lại, tay gạt nước mắt...

Tính toán của Yến thật đơn giản: năng lực sản xuất nơi này nơi khác vừa thiếu vừa thừa, hoàn toàn có thể xắp xếp lại để tận dụng, sẽ hạ được giá thành và bớt được nhập ngoại thuốc thành phẩm. Hơn một năm đi điều tra thực tế để làm đề án cải tạo K8 đã dẫn Yến tới kết luận chắc nịch này... Nhưng Yến không húc nổi bức tường đá là cách làm ăn chụp giựt và mạnh ai nấy lo của các xí nghiệp dược.

Tập đoàn hoá dược Bayer của Đức muốn thuê Yến làm trưởng văn phòng đại diện của họ ở Việt Nam, lương 1200 đô một tháng, nhưng Yến từ chối.

   Nếu đi làm thuê thì con sang Anh mà làm cho sướng! Sống trong nước mình thì tội gì mà đi làm thuê hả mẹ... – Yến tâm sự với mẹ.

Đường cùng, Yến đành xin vào làm việc tại xí nghiệp dược Vĩnh Phong rách nát. Đơn được chấp thuận, là vì xí nghiệp này đang cạn kiệt nguồn bao cấp, thiếu việc làm, Yến tạm thời thế chân ông giám đốc cũ đã khôn khéo cao chạy xa bay mất rồi ... Song cái chính là tỉnh này đang thế bí, muốn thử xem Yến có thể giúp được gì... Đầu tiên là cho Yến làm hợp đồng một năm... Bù lại cho triển vọng mịt mù này và lương rất thấp, tỉnh đồng ý trao cho Yến một số quyền quyết định.

Nỗ lực của Yến gần như muối bỏ biển, tuyệt vọng nuôi thêm tuyệt vọng... Yến quắt queo, đen sọm, hai mắt sâu trũng ... Mỗi lần từ Vĩnh Phúc về Hà Nội thăm con, là một lần Yến đắm chìm trong nước mắt của mẹ mình và mẹ Nam ...

Mãi cho đến khi tập đoàn hoá dược Ciba của Thuỵ Sỹ tài trợ cuộc triển lãm hội họa với tên gọi “Tình yêu cuộc sống”, do Bộ Văn hoá tổ chức tại Hà Nội...

Được tin về cuộc triển lãm này, vì Nam, Yến xin nghỉ mấy ngày về Hà Nội để bàn với ông Chính. Thế là hai bố con tất tưởi mọi việc, chọn những sáng tác đặc sắc nhất của Nam đem đi tham gia triển lãm.

Nhờ được Hội hoạ sĩ Việt Nam giúp đỡ rất chu đáo mọi chi tiết về kỹ thuật, tranh của Phạm Trung Nam chiếm trọn vẹn một phòng riêng và trở thành một trung tâm điểm của triển lãm, đông người đến xem nhất. Kết thúc triển lãm, liệt sĩ hoạ sĩ Phạm Trung Nam đoạt giải nhất.

Được kể cho nghe về Nam, bà tổng đại diện Ciba tại Việt Nam vô cùng cảm động khi được mời lên trao giải thưởng cho Yến. Bà trân trọng sáng tác của Nam và cảm phục nghị lực phấn đấu của Yến, nhất là ý tưởng cung cấp thuốc rẻ và tốt cho người bệnh.

Tình bạn giữa bà tổng đại diện và Yến, vợ của họa sĩ liệt sĩ Phan Trung Nam đã dẫn tới việc mở ra liên doanh giữa Ciba và xí nghiệp dược Vĩnh Phúc.

Hiện tại liên doanh còn đang ở giai đoạn “pilot”(*) [(*) Giai đoạn sản xuất thử.], nếu thực
 
hiện tốt sẽ triển khai thành một liên doanh hoàn chỉnh. Yến đang dồn hết mọi tâm trí dẫn dắt liên doanh vượt qua giai đoạn này, có khi hai ba tuần liền không về Hà Nội. Lãnh đạo tỉnh làm mọi việc hỗ trợ liên doanh này. Việc học hành của con mình Yến đành tiếp tục trao phó cho ông bà nội vậy.

Cái khó nhất đối với Yến là phải đầu tư quá tốn kém vào nhà xưởng và các thiết bị cho việc nâng cao tối đa độ sạch và hạ xuống mức thấp nhất độ ẩm của không khí trong các phòng bào chế. Hơn nữa lại phải có thêm một máy phát điện riêng hỗ trợ cho xí nghiệp những lúc mất điện hoặc không đủ điện thế. Yến chạy ngược chạy xuôi lo vốn cho những khâu này, vì trong hợp đồng liên doanh Yến muốn phía Ciba tập trung đầu tư vào khâu thiết bị và công nghệ hiện đại. Nhờ tướng về hưu Lê Hải và chú Nghĩa giới thiệu, Yến vay được một khoản vốn khá lớn của công ty Ngọc Vân của bốn anh em Vũ cho công trình của mình, nâng được tỷ lệ góp vốn trong liên doanh lên 40/60, quyền hành trong liên doanh vì thế cũng nhiều hơn. Trong khi đó phần lớn các liên doanh khác trong cả nước phía ta chủ yếu là góp đất mặt bằng, tỷ lệ góp vốn thường là 30/70. Bộ Y tế về kiểm tra đã tấm tắc khen: Cái máy Generalmac này là cái thứ hai có trên miền Bắc. Còn các máy Dehlco RC 200, Dehlco RC 500 của Ý cũng lần đầu có mặt ở miền Bắc. Thiết bị các dây chuyền khá hiện đại và được bố trí hợp lý.

Trước khi đi vào sản xuất chính thức, xảy ra một trục trặc nhỏ: Một công nhân bị sa thải vì khi kiểm tra đột xuất anh ta bị phát hiện trong nước tiểu có phản ứng với héroine. Cậy mình là cháu gọi ông bí thư tỉnh ủy là chú ruột, anh ta về nhà huy động cả nhà và họ hàng mang dao rựa gậy gộc ra uy hiếp.

Hôm ấy, vào lúc tan tầm, vừa lúc Yến bước ra khỏi xí nghiệp để lên ô-tô đi về Hà Nội, đám người này ùa ra vây chặt lối xe đi.

   Chính con mẹ này đuổi tao đấy! Đánh chết mẹ nó đi!

   Cho nó một mẻ át-xít vào mặt!

   Đánh cho nó biết đất này có chủ!

   Đ. mẹ nó lại dám đụng vào cháu vua à!

   Đánh! Đánh!...

Tiếng hô hoán ầm ĩ.

Công nhân xí nghiệp ngơ ngác, chạy lại chung quanh thành một vòng vây lớn. Mọi người rất ngạc nhiên thấy Yến không chạy trốn mà lại nhảy phắt lên đứng trên mui xe, đĩnh đạc:

   Tôi là giám đốc đây. Chính tôi ra lệnh đuổi anh này vì nghiện ma tuý. – Tay Yến chỉ thẳng vào mặt người cầm dao đứng gần ngay dưới chân Yến. - ...Ai phản đối việc này thì đứng ra đây mà cãi đi!

Không khí náo loạn đột nhiên tắt ngấm. Nhiều người há hốc mồm nhìn Yến đứng trên mui ô-tô với oai phong khác thường, chẳng khác gì bỗng dưng có một nữ tướng xuất hiện giữa trời cao vời vợi. Thỉnh thoảng mới có tiếng gió vi vu nhè nhẹ qua các hàng cây, còn tất cả im phắc.

   Sao? Không có ai đứng ra bênh cho anh nghiện này à? – Yến chờ một lúc rồi hỏi lại. Một lúc sau công nhân nhà máy ầm ầm hô lên:

   Anh em ơi... Đánh! Đánh bỏ mẹ thằng ma cô này đi!

   Đồ hỗn láo...

   Quân xì ke ma tuý!

Thoắt một cái mấy công nhân đứng gần đã đè dí tên nghiện xuống đường. Đám người nhà tên nghiện quẳng dao quẳng gậy chạy tán loạn.

- Thả anh ta ra. Không được đánh anh ta. - Yến ra lệnh.

Mọi người răm rắp làm theo. Tên nghiện câm bặt, mặt xám ngoét cắt không còn hột máu.

- Nếu anh ta không có gì để nói thì cho anh ta về. – Yến điềm đạm nói tiếp.

Những bàn tay buông ra. Tên nghiện lồm cồm đứng dậy rồi lủi đi. Được vài bước nó quay lại
 
chửi tục một câu rồi co chân chạy. Yến cảm ơn mọi người rồi nhảy từ trên mui xe xuống đất. Mọi người xúm lại hỏi han Yến. Yến đứng lại nói chuyện với họ một lúc rồi bảo lái xe đưa mình đến thẳng nhà bí thư tỉnh ủy. “Xin đề nghị đồng chí xử trí tên này ngay tức khắc theo đúng pháp luật. Nếu không như vậy tôi sẽ chủ động đề nghị phía Ciba hủy bỏ hợp đồng liên doanh!”.

Hai ngày sau tên nghiện bị đưa đi cai ở trại Cát Bà. Đồng thời danh sách những kẻ đồng loã bị phạt vi cảnh được niêm yết ngay trước cổng xí nghiệp và loan báo trong toàn tỉnh trên các phương tiện thông tin đại chúng của tỉnh. Trật tự và kỷ luật trong xí nghiệp bỗng nhiên có thêm một luồng gió mới.

Liên doanh bước vào thị trường vô cùng chật vật, vì thương hiệu của liên doanh lúc đầu rất ít người biết đến. Nhưng nhờ giai đoạn sản xuất thử tiến hành trôi chảy, nên ngay từ đầu sản phẩm cạnh tranh được trên cả hai phương diện chất lượng và giá cả. Hai năm trước xí nghiệp liên doanh đã hoàn tất giai đoạn phát triển II, đặt thêm hai dây chuyền bào chế gia công các loại biệt dược cho Hàn Quốc để xuất đi Mehico, Brasil, châu Phi.., bao gồm một số biệt dược chữa HIV/AIDS... Sản phẩm và tính hiệu quả kinh tế cao của liên doanh làm cho giới đầu tư nước ngoài ca ngợi liên doanh này là một điểm sáng của cải cách ở Việt Nam. Tiếng lành đồn xa...

Cuối bữa tiệc cưới của Loan, trong gia đình, cánh đàn ông tranh luận sôi nổi với nhau về bài báo của ông Đoàn Danh Tiến: “Chúng ta lựa chọn toàn cầu hoá nào?”. Đám con cháu họ Phạm hôm nay chỉ thiếu Yến. Võ Sang, Hai Phong, Hai Hân, Tư Cương, Bảy Dự ra dự đám cưới Loan nhân thể đi thăm Hà Nội cũng có mặt. Ngoài ra một số bạn bè là khách của ông Chính dự đám cưới Loan cũng được mời. Kẻ khen, người chê, tranh luận không phân thắng bại. Ông Nghĩa rủ họ đến nhà minh uống trà tranh luận tiếp. Mọi người đồng ý, với lại chẳng mấy khi có dịp hỏi Tân về mọi chuyện thế giới đó đây. Chủ đề tự do, ai muốn hỏi gì thì hỏi, nói gì thì nói ...

   Cánh già đã nói hết ý kiến của mình rồi. Cháu Tân có lời bình đi. – Lê Hải đứng ra cầm chịch, giục
   Cháu cứ ngồi xuống mà nói cũng được. – Võ Sang ngồi cạnh kéo áo Tân.

   Xin phép các bác các chú cho cháu đứng nói cho thoải mái ạ. – Tân đáp lời. Cháu ngồi nghe, nhưng lại cảm thấy mình được nhắc nhở về nghĩa vụ công dân của mình. Cháu chưa đủ vốn sống để bình luận chuyện này chuyện nọ...

   Cứ nói đi, nghĩ nào nói thế, đừng sợ! Ít lý thuyết càng hay! – Nghĩa giục con mình.
   Vâng ạ. Trước hết cháu xin kể lể một chút, bắt đầu từ gần tới xa... Đầu năm nay cháu được Viện Toán của trường đại học Thanh Hoa mời sang thỉnh giảng ba tuần, chủ yếu là thuyết trình những bài toán mới. Sau đó cháu được mời đi tham quan Trung Quốc ba tuần nữa, chủ nhà đài thọ hết. Cái chính là họ muốn mời cháu hợp tác, dưới hình thức nào cũng được. Chuyến đi này cháu thừa nhận là đã phát hiện ra một nước Trung Hoa mới. Đúng là trăm nghe không bằng một thấy các chú các bác ạ. Cả miền Tây Trung Quốc còn lạc hậu thật, nhưng sự phát triển của miền Đông nếu chỉ biết qua những phương tiện truyền thông mà không đến tìm hiểu tận nơi thì thật khó tin!.. Ví dụ, cháu không ngờ chỉ trong vòng 12 năm trở lại đây thôi Quảng Châu thay da đổi thịt hoàn toàn, bây giờ đã có một bộ mặt khang trang bề thế còn muốn hơn Hongkong, mặc dù mức độ phát triển chưa có thể so được với Hongkong.

Trung tâm thể thao Olympic của Quảng Châu thực sự là một công trình văn hoá đẹp, hiện đại, không phải các nước công nghiệp nào cũng có được đâu, cháu bị bất ngờ. Hỏi kỹ thì hoá ra là Trung Quốc thuê Mỹ thiết kế và xây dựng. Ra đảo Hải Nam, cháu còn ngỡ ngàng hơn. Cháu nhớ bài học địa lý cháu học phổ thông ngày xưa mô tả hòn đảo này là của dân chài và những người trồng rau nghèo khổ, có 30 hay 40 dân tộc thiểu số sinh sống... Nhưng Hải Nam bây giờ là một trung tâm du lịch lớn, một trung tâm hội nghị quốc tế.., mỗi năm gần hai chục triệu lượt khách và còn tăng nữa. Khắp đảo đang mọc lên những khu công nghệ cao, khu công nghiệp sạch, đồng ruộng của đảo chuyển sang phát triển nông nghiệp nhiệt đới hiện đại và các cây dược liệu quý hiếm. Sân bay Hải Nam có vài chục cái Boeing...

   Nhiều hơn hãng hàng không của nước ta à? – Ông Chính hỏi.

   Hiểu được, nước hơn một tỷ dân mà, anh Chính. – Nghĩa trả lời thay cho con.
 
   Vâng ạ. – Tân nói tiếp - ...Chúng cháu có một kỷ niệm nhỏ ở Hải Khẩu, thủ phủ của đảo này. Hôm ấy chúng cháu đang ăn cơm trưa, có một ông già vận Âu phục rất chải chuốt, lõm bõm được vài câu tiếng Anh. Ông ta đến chào và gọi người ra rót rượu chúc mừng chúng cháu. Ông già nói biết cháu là nhà toán học của Việt Nam đang thăm Trung Quốc nên đến chào, vì ông ta rất biết ơn Nghệ An. Ông già kể cho nghe ngày xưa là dân chài, đi đánh cá bị bão dạt vào bờ, được dân chài Nghệ An cứu sống. Chuyện xảy ra năm 1942. Ông ta chính là chủ nhân khách sạn cháu đang ở, tương tự như khách sạn Daiwoo ở Hà Nội... Tại Tam A’, trên một công viên lớn, Trung Quốc dựng một đài viễn vọng bằng thép, cao khoảng hơn trăm mét gì đó, hướng tầm nhìn về phương Nam bao la của biển Đông...
   Nhưng người Trung Quốc thực dụng lắm, nghe nói có nơi họ còn kết nạp cả tư sản vào Đảng? – ông Hai Phong chen vào câu chuyện Tâm đang kể.
   Vấn đề bác hỏi cháu trả lời được ạ. Các bạn Trung Quốc chỉ lý giải việc họ đang làm bằng
câu: Phát triển, phát triển và phát triển – hay là chết!

   Cháu chỉ có thể nói về những điều gì đập vào mắt cháu thôi ạ. Ấn tượng nhất là Trung Quốc thẳng thắn đặt ra cho mình nhiệm vụ tiến cùng thời đại để phát triển mạnh, sớm trở thành siêu cường.

   Thế chẳng lẽ họ từ bỏ chủ nghĩa xã hội cháu? – ông Hai Phong ngạc nhiên.

   Họ nói, đấy chính là chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc ạ! Anh viện trưởng viện toán đại học Thanh Hoa nói với cháu: Phục hưng Trung Hoa, lấy lại 5 thế kỷ đánh mất và giành vị thế trung tâm thế giới, đấy mới là chuyện sống còn của chúng tôi, là thước đo sự trung thành với chủ nghĩa Mác, tư tưởng Mao Trạch Đông và lý luận Đặng Tiểu Bình! Trổi dậy hòa bình là như thế! Cháu nghe mà cứ ngây ra như vịt nghe sấm...

   Sao lại thế hả con? - ông Nghĩa hỏi.

   Bố ạ, nếu đúng như anh ta nói thì trên đời này ít nhất là có hai chủ nghĩa Mác, một của Việt Nam và một của Trung Quốc!
   Nói bậy! Có phải Trung Quốc thờ ơ đối với sự sụp đổ của các nước Liên Xô - Đông Âu không? – Vẫn ông Hai Phong.
   Cháu thấy sách báo Trung Quốc giải thích cho dân nói rõ sự sụp đổ này là tất yếu, do đổ vỡ từ bên trong và thua cuộc với bên ngoài. Trung Quốc cần rút ra cho mình bài học! Cháu nghĩ Trung Quốc có lý!

   Lại nói bậy! Sụp đổ là do Gorbachov và Yeltsin phản bội!

   Cháu thấy hiểu thế không được đâu bác Hai ạ! Nhưng cháu thừa nhận là hai ông này muốn cải cách để cứu vãn, nhưng không có phương sách phù hợp nên đã làm cho sụp đổ diễn ra nhanh hơn... và... và... hoành tráng hơn ạ!.. – Tân lúng túng không chọn được từ thích hợp.

   Hoành tráng hơn?.. Thái độ của anh như thế à? – Ông Hai Phong rất khó chịu.

Mọi người lo cho Tân. Ông Nghĩa đùn ông Lê Hải đứng ra lái câu chuyện đi hướng khác để cho không khí dịu lại, nhưng Lê Hải gạt đi:

   Cháu cứ nói suy nghĩ của cháu cho cả nhà nghe xem nào!

   Vâng ạ. Theo cháu, không có câu trả lời nào khách quan hơn là lịch sử. Có lẽ nên tìm hiểu lại lịch sử Liên Xô - Đông Âu trong suốt thời gian tồn tại khối SEV và hệ thống Varsovie là tốt nhất ạ. Từ thời ông Khrut-xốp trở đi đã gặp nhiều khó khăn lắm rồi...

   Hết bênh vực kẻ phản bội, còn bào chữa cho cả xét lại nữa! Sao cả nhà chịu khó ngồi nghe mãi cái nhà anh này nói nhảm! – Ông Hai Phong không tự kiềm chế được.

Lê Hải phải xông vào cuộc:

   Bình tĩnh một chút anh Hai. Cứ để cho cháu nó trình bày có đầu có đuôi xem nào. – Lê Hải quay ra Tân - Như vậy những lục đục trong nội bộ khối SEV và hệ thống Varsovie trước hết là do những mâu thuẫn quốc gia, mâu thuẫn dân tộc mà ra? Có thể hiểu như thế được không Tân?

   Dạ, chí ít đấy là nguồn gốc của những lục đục đã xảy ra ạ. Có nhiều ví dụ lắm. Nhìn lại, xin
 

các bác các chú thử hình dung xem: Có cách gì chia cắt vĩnh viễn nước Đức thành hai quốc gia riêng biệt được không ạ? Cháu nghĩ chủ nghĩa xã hội ưu việt đến mấy cũng không thể át được vấn đề này. Đấy mới chỉ là một trong những ví dụ nổi bật thôi ạ!

   Anh vẫn đánh trống lảng, đổ cho hết nguyên nhân nọ đến nguyên nhân kia mà chẳng thấy anh nói lên điều gì có thực chất! – Ông Hai Phong vẫn chưa chịu.
Tân lắc đầu lè lưỡi, nhưng phải cúi mặt xuống, vì sợ thất lễ với ông Hai Phong. Một lúc sau

Tân mới dám ngửng mặt lên:

   Cháu đã trình bày những vấn đề chết người như thế mà vẫn chưa thuyết phục được bác. Cháu xin trình bày ý của các nhà lý luận Trung Quốc đánh giá về đảng cầm quyền có được không ạ? Họ đăng trong các tạp chí lý luận của đảng, báo chí phương Tây đăng lại và rất chú ý chuyện này.

   Hay đấy! Nói đi! Nói đi! – Cánh trẻ nhao nhao như cái chợ vỡ.

   Trật tự! Trật tự! – Lê Hải vừa nói vừa giơ hai tay làm nhiệm vụ chủ tọa của mình: - Được đấy, cháu nói đi! Cấm giấu điều gì đấy Tân nhé!
   Bác yên tâm ạ. – Tân trình bày - Trung Quốc có nhiều bài phân tích về sự sụp đổ của các đảng cầm quyền tại các nước Liên Xô - Đông Âu cũ. Tóm tắt lại, các nhà lý luận Trung Quốc đưa ra mấy nguyên nhân sau đây: Thứ nhất là đảng lãnh đạo nhưng lại không tự tách mình ra khỏi chính quyền, do đó trên thực tế đảng làm mất hiệu lực vai trò nhà nước. Thứ hai là đảng không xây dựng được một hệ thống chính trị - xã hội của dân làm rường cột cho hệ thống chính trị - xã hội của đất nước, nên trên thực tế đảng nắm hết, và như thế đã làm trống rỗng hệ thống chính trị - xã hội của đất nước. Thứ ba là đảng ngày càng tha hóa và thao túng mọi quyền lực. Thứ tư là nội bộ đảng, nhất là ở cấp trên, có hiện tượng phân liệt và tranh giành quyền lực. Các nhà lý luận Trung Quốc cho rằng nguyên nhân của mọi nguyên nhân là nội bộ các đảng ở các nước Liên Xô - Đông Âu cũ mất dân chủ nghiêm trọng, nhấn mạnh đấy là những bài học sống còn đối với đảng Cộng sản Trung Quốc. Cháu phải ngả mũ bái phục sự thẳng thắn của giới nghiên cứu lý luận Trung Quốc các bác các chú ạ. Thấy người cháu muốn liên hệ đến ta...

[trachvandung]

Để giảm bớt sự bực bội của ông Hai Phong, ông Chính chủ động lái câu chuyện đi hướng khác:

   Tân này, nghĩ kỹ đi rồi hãy trả lời bác nhé.

   Vâng ạ.

   Câu hỏi của bác là thế này: Tại sao Trung Quốc lại làm được những điều kỳ vĩ như vậy? Chẳng lẽ họ có phép màu gì?

Quả là câu hỏi làm Tân ngắc ngứ. Anh phải cố lục lọi trong trí nhớ của mình những ấn tượng còn lưu lại, những cuộc tranh luận không dứt trong nhiều hội thảo ở Stockolm, London, Maine ... mà Tân đã tham dự trong những năm vừa qua, cân nhắc, đánh giá ...- Bác Chính ạ... cháu thú thật đấy cũng là câu hỏi của cháu, cứ mỗi lần nghĩ đến cháu lại tự trả lời mình một cách khác... Trước khi bước vào cải cách, Trung Quốc đã có mấy chục năm tìm kiếm, thí nghiệm các mô hình. Đã trải qua nhiều đổ vỡ tan hoang, cao điểm là cách mạng văn hóa đẫm máu... Hôm qua cháu vừa mới tìm ra được câu trả lời mới: Trung Quốc cải cách thành công vì bản thân nước này là cả một thế giới, có một đảng mạnh lãnh đạo, nên khả năng xoay trở lớn... Hôm nay cháu lại thấy không thoả mãn... Gần hai mươi năm tốc độ tăng trưởng liên tục trên 9% ở cái nước có hơn một tỉ dân thật không phải chuyện đơn giản!..

   Hôm nay con tự trả lời mình thế nào? – Ông Nghĩa hỏi luôn.

   Dạ... Hôm nay con tìm ra một điều khác: Có lẽ các đồng nghiệp của con ở đại học Trung Sơn tại Quảng Châu giải thích có lý hơn cả: Trung Quốc đã làm được một việc mà sáu mươi năm qua nền dân chủ đông dân nhất thế giới là Ấn Độ chưa làm được. Còn nước Nga từ thời ông Yeltsin đã định làm thế mà cho đến nay vẫn chưa ra khỏi đổ vỡ...

   Việc gì vậy, cháu nói rõ ra ngay xem nào! – Lê Hải sốt ruột.

   Vâng... Đó là Đảng Cộng Sản Trung Quốc mấy chục năm qua đã tạo ra được một tầng lớp trung lưu trong xã hội đông khoảng gấp hai lần dân số nước ta ạ! Lực lượng này đã đánh thức
 

và bây giờ đang làm cho con rồng Trung Quốc cất cánh... Cả thế giới phải sửng sốt. Hiện nay Trung Quốc đang theo đuổi kế hoạch xây dựng xã hội trung lưu hay xã hội khá giả toàn diện vào năm 2020!

   Thế giai cấp công nhân đâu? Ai lãnh đạo? – Ông Hai Phong dồn ngay, như một bản năng.

   Thưa bác, giai cấp công nhân cho đến bây giờ... cháu chắc vẫn là giai cấp công nhân, vẫn là do Đảng Cộng Sản Trung Quốc lãnh đạo ạ... Nhưng trong khi trả lời các bác các chú như thế này, cháu lại bắt đầu nghĩ khác rồi ạ...

   Khác cái gì? – Lê Hải hỏi ngay.

   Thưa bác, nghĩ kỹ lại, cháu thấy có lẽ cách giải thích của cánh nghiên cứu ở Thượng Hải có lý hơn. Họ nói Trung Quốc cải cách thành công lớn là do: Lãnh đạo có gan, phát huy được trí tuệ của khoa học, khơi dậy được tính năng động của giới kinh doanh, tạo ra được đồng thuận xã hội, cùng đi với trào lưu thế giới!

   Tân ơi, đây là sự tổng kết đáng kính nể! – ông Nghĩa thốt lên.

   Thượng Hải được coi là thinktank của Trung Quốc mà bố! Họ còn nói với con là con đường tơ lụa từ ngàn đã xưa tỏa ra đi khắp thế giới, trong năm thế kỷ qua đã tới Lisbon, đến London, hiện nay là đang ở Washinghton.., trong tương lai nhất định sẽ dẫn về Thượng Hải... Thưa các chú các bác, nghe như vậy có sướng tai không ạ?!

   Ôi tầm nhìn Trung Quốc! – ông Chính kêu lên, cánh trẻ cũng lao xao đồng tình.

   Cháu thực sự tin rằng lãnh đạo Trung Quốc đang giác ngộ sâu sắc thời vận lớn nhất trong lịch sử năm nghìn năm của dân tộc mình, các chú các bác ạ...

Nhận xét này của Tân làm cho câu chuyện tự dưng gián đoạn hồi lâu. Mỗi người rơi vào suy nghĩ riêng của mình. Giác ngộ sâu sắc thời vận lớn nhất của dân tộc mình… - Ông Nghĩa đánh vật với ý này trong đầu.

   Thôi được, hãy biết thế đã, cháu nói tiếp đi! – ông Chính muốn tập trung khai thác những suy nghĩ của Tân.
   Cháu thực sự khâm phục ý đồ muốn biến Trung Quốc thành công xưởng của cả thế giới. Đi đến đâu họ cũng giảng cho cháu mục tiêu này. Có lẽ Trung Quốc hiểu và thuộc bài học toàn cầu hóa nêu trong Tuyên ngôn Cộng sản tốt hơn chúng ta rất nhiều ạ!

Cả nhà ồ lên... Chờ cho mọi người im lặng, Tân lại tiếp tục:

   Thưa các chú các bác, trông người lại nghĩ đến ta... Cháu có một chuyện băn khoăn như thế này ạ... Năm ngoái, khi qua Los Angeles cháu mua được cuốn sách có tên là Tại sao chúng ta thua Việt Cộng? Trong đó các nhà chính trị chế độ Sài Gòn cũ tranh luận với nhau về nguyên nhân dẫn đến ngày 30 Tháng Tư. Đọc phần kinh tế, cháu thấy một cựu phó thủ tướng đưa ra nhận xét, đại ý thế này: Toàn bộ quá trình ra đời và tồn tại của Việt Nam Cộng hòa cho đến khi tiêu vong không có một vấn đề kinh tế nào là vấn đề kinh tế, nên sự sụp đổ đã được thiết kế sẵn (built in) ngay trong lòng chế độ Cộng hoà... Cho nên sụp đổ là tất yếu, không tiền của hay sức mạnh quân sự nào có thể đảo ngược được, lại càng không thể đối chọi được với sức mạnh quân sự của Việt Cộng. Nhận xét này làm cháu suy nghĩ lắm... Thế thì làm sao đua tranh được với thiên hạ...

   Không có một vấn đề kinh tế nào là vấn đề kinh tế! Một nhận xét đáng nể đấy Tân ạ. - Ông Chính đồng tình với cháu mình, trong đầu nghĩ đến không ít những vấn đề, những công trình kinh tế không phải là vì kinh tế trong suốt mấy chục năm qua trên cả nước ta.

Riêng Lê Hải và Nghĩa chụm đầu lại với nhau bàn về nhận xét rất tổng hợp và khái quát này.

   Tóm lại là cháu thấy Trung Quốc nhìn vào cả thế giới để tìm đường phát triển cho mình, còn ta thì hình như đang còn ngắm nghía mình và lạc lõng trong thế giới! – Tân muốn kết thúc

   đây.

   Giỏi nhỉ, lại còn mỉa mai phỉ báng đất nước nữa! – ông Hai Phong bực lắm, nhưng không dằn lòng được.
   Xin bác Hai Phong bớt giận, cháu nghĩ sao nói vậy ạ. – Tân phân bua. - Cháu nói rất cảm
 

tính, băn khoăn lắm, chẳng có chút lý luận khoa học nào cả.

   Không, không sao. Cháu cứ bộc bạch hết đi! – Lê Hải động viên Tân.

   Cháu thấy lãnh đạo Trung Quốc làm việc có bài bản, tính toán cao thủ với ý chí như Ngu Công dời núi...
   Phản ứng trên thế giới thế nào hả cháu? – Ông Chính hỏi.

   Thưa bác, không ít nhà kinh tế, nhà chiến lược có tiếng tăm trên thế giới đang đặt ra bao nhiêu câu hỏi về Trung Quốc... Bao vây không được, cạnh tranh hàng rẻ không được, đối đầu với nhau thì Trung Quốc lớn quá... Nhiều người còn nói Trung Quốc là vấn đề của cả thế giới!..

   Bậy! Vấn đề của cả thế giới là ai thắng ai giữa chủ nghĩa đế quốc và chủ nghĩa xã hội! – Ông Hai Phong sửa gáy Tân ngay tức khắc.
   Nhận xét riêng của cháu thế nào? – Ông Chính chủ động giữ không cho câu chuyện lạc đề.

   Nhìn một cách khái quát, cháu thấy Nhật đã đi quãng đường của Mỹ làm ra hàng hóa có chất lượng và công nghệ cao nhanh hơn Mỹ, sau đó là Hàn Quốc lại đi nhanh hơn Nhật, hình như bây giờ Trung Quốc lại đang tìm cách đi nhanh hơn Hàn Quốc... Nước đi sau thì phải như vậy.

   Cháu liên hệ như thế nào với nước mình? – Vẫn ông Chính hỏi.

   Thưa bác, nếu được nói theo ngôn ngữ của Tuyên ngôn Cộng sản, cháu cho rằng: Hàng rẻ của Trung Quốc là những đạn trọng pháo đang bắn thủng hàng rào hải quan trên khắp biên giới nước ta. Đấy là phát ngôn liều mạng của cháu ạ.

   Tân, cháu không được phép gây căng thẳng quan hệ hai nước! – Ông Lê Hải nói thế nhưng lại cười cười, mắt nhìn ông Hai Phong, cái chính là để giữ cho quả bom Hai Phong khỏi nổ tung.

   Tôi thấy nghĩ như các anh lệch lạc hết rồi... Đổ bao nhiêu xương máu là để giành lấy độc lập tự chủ. Ta làm gì là quyền ở ta chứ! Sao bây giờ nhất cử nhất động cứ phải ngó ngó nghiêng nghiêng thiên hạ? Thế thì hy sinh chiến đấu để làm gì? - Ông Hai Phong bác lại kịch liệt.

   Bác Hai Phong có cái lý của bác. Con nghĩ như thế nào? – Nghĩa muốn biết suy nghĩ của con mình về chuyện nhạy cảm này và cũng để tỏ ý tôn trọng Hai Phong.

Tân phải suy nghĩ một lúc:

   Vâng con xin nói theo cách hiểu của con. Đúng là chúng ta hoàn toàn có quyền làm các việc chúng ta muốn. Nhưng thưa... nếu không cạnh tranh được thì sẽ ách tắc, nợ nần chồng chất và cuối cùng đổ vỡ... Sử dụng cái quyền độc lập tự chủ theo cách nghĩ như vậy sẽ là tội lỗi, các thế hệ con cháu sẽ phải trả giá chết thôi đấy ạ.

   Tân, lời lẽ nên thận trọng! – Bà Nguyệt nhắc con.

   Mẹ ạ, có thể độc lập tự chủ trong việc chọn lấy cái chết, cái phá sản đấy ạ! - Sao anh không nói toẹt ra đấy là độc lập chủ quyền của những thằng khùng?! Thà như thế tôi còn đỡ tức hơn! Ai còn có thể chửi độc lập chủ quyền của đất nước tệ hơn thế nữa không? - Ông Hai Phong không chịu nổi nữa, vùng vằng bỏ ra ngoài, không còn bác bác cháu cháu với Tân nữa..

Mọi người không quá bất ngờ trước sự phản ứng quyết liệt của Hai Phong, nhưng riêng Tân thì sợ hết hồn, định nói lời xin lỗi mà cũng không dám, đành ngồi xuống nhấp mấy ngụm nước, chờ đợi.

Căn phòng ồn ào những câu hỏi, những lời bình. Nhiều ý kiến biểu lộ sự băn khoăn lo lắng.

   Anh Hân nên mang vấn đề cháu Tân đặt ra cho giáo sư Đoàn Danh Tiến trả lời đi. – Lê Hải đập đập vào vai Hai Hân.
   Đáng lắm. Nhưng tôi sợ ông Tiến sẽ từ chối. Lâu lâu rồi đã mấy lần tôi viết cho ổng hỏi thăm sức khỏe mà ổng cũng không trả lời... – Hai Hân đáp lại.
   Suốt buổi cháu đặt nói về cái hay cái mạnh của Trung Quốc. Cháu có tôn sùng Trung Quốc quá không Tân? Bác hỏi rất thật lòng đấy. – Ông Hai Phong đã trở vào, hình như bắt đầu bình tĩnh trở lại.

Tân đứng lên:
 

   Dạ thưa bác nước nào chẳng có những chuyện dở ạ. Tổng thống Clinton có chuyện phải ra hầu toà. Cựu tổng thống Ý bị kết án tù vì tội cho người ám sát nhân viên công an điều tra hành

   tham nhũng của ông ta. Chuyện Thành Khắc Kiệt bị xử tử, Trần Hy Đồng(*) [(*) Các ủy viên Bộ Chính trị ĐCSTQ.] phải ngồi tù... cháu chắc ai cũng biết. Internet có nhiều bài viết về con đường trở thành tỷ phú của một số con cháu mấy vị cao cấp ở Trung Quốc... Nhiều vùng nông thôn Trung Quốc còn khổ lắm... Những chuyện đau đầu như thế nhiều lắm, nhưng chẳng lẽ kể lể ra để tự ru ngủ mình hay sao ạ?

- Có ý kiến coi Trung Quốc là một đầu tàu mới trong kinh tế thế giới, ý cháu thế nào? - Ông Chính hỏi.

Tân đắn đo hồi lâu:

   Thưa bác, cháu chưa biết nói thế nào ạ... Trung Quốc hiện nay đang dùng những khoản thặng dư thương mại và trữ ngoại tệ lớn nhất thế giới của mình đi mua các hãng nước ngoài khổng lồ, các vùng nguyên liệu lớn trên thế giới, ở châu Á, châu Phi, châu Mỹ Latinh, châu Đại Dương... Báo chí nói việc Trung Quốc đàm phán với tập đoàn dầu khí UNOCAL để mua đứt tập đoàn này với giá 19 tỷ đôla, trong khi người khác dám trả cao nhất mới chỉ đến cái giá 17,5 tỷ! Thật là những chuyện chưa từng có trên trái đất này các bác các chú ạ. Nhà cầm quyền Mỹ đang rất lúng túng, cháu chắc là họ sẽ không dám cho phép bán... Rõ ràng chúng ta đang ngơ ngác trước sự xuất hiện một thế giới khác trong lòng thế giới của chúng ta, cứ như thể một con khủng long từ đâu đó bỗng dưng xuất hiện giữa vườn tự nhiên của thế giới hôm nay – Tân dừng lại, không muốn đi sâu vào đề tài này.

   Ví von của con thở ra toàn mùi ông Darwin! – Ông Nghĩa bình câu cuối cùng của Tân.

   Con thú nhận Darwin từ lâu đã ngấm vào máu con rồi bố ạ. Không thế có lẽ con không sống
   nước ngoài được!

   Con suy nghĩ gì về tình hình hiện tại? – Giọng ông Nghĩa đầy ưu tư.

   Thưa bố, đời sống thực tế không ít các thị tứ, thành phố nhỏ ở Tây Âu, Canada.., lác đác cả
   Mỹ và ở Nhật nữa, đã bị sản phẩm xuất khẩu của Trung Quốc xóa khỏi bản đồ sản xuất của thế giới – nhất là hàng tiêu dùng, bây giờ lan sang cả hàng tiêu dùng lâu bền và cao cấp, hàng công nghệ tin học... Riêng về hàng dệt may thì cả Mỹ và Tây Âu đều khốn đốn với Trung Quốc!.. Dăm năm trở lại đây giá dầu lửa, giá các nguyên liệu khác tăng liên tục, trong các nguyên nhân có nguyên nhân cầu của thị trường khổng lồ Trung Quốc tăng vọt... Nền kinh tế Trung Quốc quá dư thừa hàng hóa và rất khan hiếm nguyên nhiên liệu đang tham gia vào thay đổi phân công lao động thế giới, nhất là tác động vào những nước đang phát triển... Đấy là những sự thật hiển nhiên, ai có thể bàng quan được ạ.

   Thế còn ảnh hưởng chính trị? – Nghĩa hỏi tiếp.

   Theo con, Trung Quốc là bậc thầy của vận dụng mâu thuẫn ạ. Họ lựa chọn đi với cả thế giới đa nguyên, tận dụng cái tâm lý chống Mỹ để kình địch lại cái thế độc tôn đơn phương của Mỹ...

Quả là sự lựa chọn cao tay.

   Lại sẽ tiếp tục cái chuyện cổ lỗ sĩ trâu bò húc nhau ruồi muỗi chết có phải thế không hả cháu? – Bố Yến hỏi.
   Thưa bác... quả là có nhiều người lo lắng. Tổng thống Malaysia đã có lần nói với thủ tướng Trung Quốc: Trỗi dậy hòa bình là một con voi, đi đến đâu là xéo nát đấy! Thủ tướng Trung Quốc phải trấn an ngay: Chúng tôi sẽ cố gắng làm người quản tượng tốt! Còn trong một cuộc hội thảo năm ngoái ở London, đồng nghiệp của cháu nói trắng ra: Mỹ và Trung Quốc là hai con voi, chúng làm tình với nhau hay đánh nhau, chung quanh đều tan hoang!..

Lê Hải đế vào:

   Cuộc đời còn bi đát hơn nếu đứng kề bên con voi mà chỉ làm thầy bói xem voi! Cháu có nghĩ thế không Tân?

Dạ... – Tân lúng túng không biết nên trả lời thế nào, chỉ sợ phạm thượng...

   Sao Trung Quốc họ giỏi thế hả cháu? – Ông Trần Thu lên tiếng.

   Cả thế giới hỏi nhau câu này chứ không phải riêng mình bác đâu ạ. – Tân trả lời.
 
   Cả thế giới? – ông Trần Thu.

   Thưa bác cả thế giới có ý thức ạ!..

   Nói thế là anh gián tiếp phê bình ta vô ý thức à? – ông Hai Phong vặn lại.

   Cháu không dám... Theo cháu chẳng có sự huyền bí Trung Quốc nào cả. Nhưng cháu thừa nhận Trung Quốc có một nền văn hóa độc đáo lâu đời, lại có khả năng xoay trở biến hóa của một cường quốc đang lên, nên rộng đất tung hoành.

   Nhưng vẫn cứ phải thừa nhận lãnh đạo của họ là siêu chứ hả Tân? - Lê Hải gặng hỏi.

   Vâng, điều này thì thiên hạ đều thừa nhận. Song thế giới ngày nay cũng khác xưa nhiều rồi
ạ...

   Khác cái gì? Trước sau vẫn mạnh được yếu thua, khôn sống mống chết... – Lê Hải hỏi.

   Nói như bác thì không sai vào đâu được ạ... Hiện nay một số người đang xôn xao về việc Mỹ và Trung Quốc thỏa hiệp với nhau kỳ này chưa cho Nhật kiếm một ghế ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc!

   Sao? Nhật là đồng minh chiến lược của Mỹ cơ mà? – Ông Lê Hải hỏi ngay.

   Thưa bác, bàn cờ lớn và đánh cờ thì nó như thế ạ! Đối với Mỹ và Trung Quốc trong vấn đề cụ thể này thì hôm nay Nhật chỉ là nước bên thứ ba thôi! Mà số phận nước bên thứ ba thì nó như thế!.. Mạnh yếu nó là như thế ạ...

Tân chưa dứt lời, Lê Hải đã kêu lên:

   Ôi, Nhật mà còn bị thế, vậy nước ta là nước bên thứ ba loại nào trong cái thế giới này hả Tân?

Tân ngẫm nghĩ, nhưng bí:

   Cháu chịu không biết trả lời thế nào ạ... Cháu chỉ biết rằng nước ta không phải là đối tác quan trọng của hầu hết các nước quan trọng đối với ta! Cho nên câu chuyện hoàn toàn tùy thuộc vào cách ứng xử của ta ạ?

   Các anh các chị ạ, gần một nửa thế kỷ nay nước ta đã nếm trải các vị thế khác nhau của nước bên thứ ba trong nhiều tình huống, có phải thế không ạ?.. – Nghĩa bổ sung cho ý kiến của con mình. - ...Có những điều khó nói trước thật... Nhưng cốt lõi là phải hiểu cả bàn cờ lớn để có thể hiểu được vị thế nước bên thứ ba của mình trong mỗi tình huống.

   Có lẽ nói như bố cháu là xác đáng đấy ạ. – Tân đồng tình: - Có người còn cho là ngày nay Trung Quốc đã bắt đầu tham gia vào việc sửa lại bản đồ chính trị thế giới!
   Nhằm thúc đẩy xu thế thời đại đi lên chủ nghĩa xã hội chứ? – Khái muốn ép Tân phải nói sát sườn vào suy nghĩ của ông Hai Phong.
   Em để cho trí thông minh của anh tự tìm hiểu! – Tân cười đáp lại rồi nói tiếp. - Rồi đây thế giới sẽ là đa cực, lưỡng cực, hay một cực? Trong từng vùng trời vùng đất, trong từng vấn đề và từng lúc sẽ là mấy cực? Cực nào?.. Thiên biến vạn hóa lắm ạ...

   Cái bàn cờ lớn thì đúng nó là như thế đấy! – Nghĩa thốt lên, biểu thị sự đồng tình với con mình.

Ông Nghĩa liên hệ lại trong đầu những nước cờ lớn đã xảy ra đối với nước ta từ những năm đánh Mỹ đến nay, nhớ lại thời cái thế giới nhâu nhâu chống ta đã làm cho ông và Lê Hải nát ruột nát gan hôm đến thắp hương cho Nam năm nào... Năm ấy Nam vừa mới hy sinh, con của Nam đang bi bô tập nói, Lê Hải vừa mới cầm quyết định cho về hưu nóng bỏng trong tay... Những năm tháng thiêu đốt tim gan, ông nhớ như in trong óc tất cả ...

Cả gian nhà người nọ nhìn người kia, im lặng, căng thẳng.

Bà Nguyệt ghé sát vào tai chồng: - “Thôi chết! Thế này thì không thể nói Tân ghét chính trị được anh Nghĩa ạ” – “Anh cũng nhận thấy vậy, câu chuyện còn nghiêm trọng hơn chúng ta nghĩ nhiều em ạ. Lo càng thêm lo...” - ông Nghĩa đáp lại.

- Có thể nói Trung Quốc đã tìm ra con đường cho riêng mình không hả Tân? – Vẫn ông
 
Chính.

- Dạ... thưa bác quả là vậy ạ. Cháu vẫn giữ nguyên ý kiến là họ chọn đúng cho họ...

Nhận xét này của Tân làm cho ông Nghĩa như bị điện giật. Ông không sao hiểu nổi con mình lại nghĩ giống ông già Học đến thế?

Ông Nghĩa liên hệ lại cả một chuỗi những buổi nói chuyện với chú mình suốt từ Bắc vào Nam trong chuyến đi nhớ đời...

...Cháu ơi, đừng làm cái việc như Lễ nói là đưa chuyện trên trời xuống trần giới ... Đấy không phải là con đường đi lên của nước ta... Nhưng đã lựa chọn rồi mà không ý thức được mình đã lựa chọn thì cũng nguy lắm!.. Hay mấy năm đổi mới vừa qua chỉ là sự lựa chọn bất đắc dĩ? Cháu không mảy may suy nghĩ gì về điều này sao?.. Một chân đã bước hẳn vào thị trường thế giới, thế mà chân kia vẫn còn ngập sâu trong quá khứ... Sao mãi không nhận ra điều này hả Nghĩa?..

Trong giây lát ông Nghĩa quên mất sự có mặt của những người chung quanh. Ông không rõ mọi người đang nói tiếp những gì. Sự lựa chọn của Trung Quốc thu hút hết tâm trí ông...

   Cháu nghĩ gì về quan hệ hai nước? – Ông Lê Hải tiếp tục khai thác Tân.

   Thưa bác, là nước liền kề... – Tân dừng lại, cân nhắc thận trọng một lần nữa rồi mới dám nói tiếp - Trước sau cháu vẫn cho rằng nước ta phải có bản lĩnh, phải vượt lên trên gánh nặng của lịch sử và thách thức của hiện tại để thực hiện hữu nghị và hợp tác thật sự với Trung Quốc! Đây là vấn đề sống còn đối với nước ta ạ... Khó lắm đấy ạ, nhưng không có con đường nào khác. Nhất thiết không tự ti, không ảo tưởng, không ỷ lại thì hợp tác được ạ... Bạn bè còn có thể tuỳ nghi lựa chọn, nhưng láng giềng thì phải chung sống với nhau vĩnh viễn. Câu chuyện là như thế.

– Tân dừng lại uống nước để cân nhắc cho thấu đáo.

Chung quanh như đang nuốt sự im lặng. Mọi người kiên nhẫn chờ đợi.

   … Cháu xin nói thêm, trong quá khứ sự tin cậy lẫn nhau giữa hai nước đều bị cả hai bên gây chấn thương... Đấy là sự thật, về phần nước mình, mình phải chủ động khắc phục vết thương này... Phải rất sòng phẳng như thế và cùng có lợi ạ... không chống lại bất kỳ bên thứ ba nào...
Phải tìm cách đi được với cả thế giới để thực hiện bằng được sự hợp tác sống còn này với Trung Quốc các bác các chú ạ... Theo cháu cuộc sống đang đặt ra vấn đề như thế, không có gì phải úp úp mở mở cả...

   Cháu tin là như vậy à? – Lê Hải hỏi lại cho chắc.

   Theo cháu, nước yếu, chơi bài ngửa với cả thế giới thì có thể chơi được với tất cả các nước mạnh ạ... Những thập kỷ phía trước là thời gian vàng đối với nước ta, không tận dụng được sẽ tự chuốc thêm nhiều khó khăn không đáng có ạ. – Tân cả quyết.

Ông Nghĩa ngồi im, gật gù nhìn Tân, nhưng lại tự nói với mình trong lòng... Những câu chuyện với ông già Học cứ lởn vởn mãi trong tâm trí ông...

   Lẽ tự nhiên không tránh khỏi lúc này lúc khác ta và bạn sẽ có những xung đột lợi ích. Vấn đề chỉ là xử lý những xung đột này theo tinh thần như cháu vừa nói thôi ạ. Cháu hiểu nói thì dễ, nhưng làm khó lắm đấy ạ, song bắt buộc phải như vậy... – CÀNG NÓI, TÂN CÀNG CảM THấY Tự TIN.

Cả gian nhà lại lặng đi trong chốc lát vì tầm vóc lớn của câu chuyện.

   Cháu Tân này, cháu đi nhiều nước, cháu thấy thời đại ngày nay các nước họ xử lý quan hệ láng giềng với nhau như thế nào? - Ông Lê Hải là người đầu tiên phá vỡ sự im lặng này.
   Bác toàn hỏi khó cháu thôi! – Tân lúng túng mất một lúc: - ...Nếu bác khoanh gòn gọn cái xu thế thời đại của bác vào phạm vi một vài thập kỷ tới, thì may ra cháu mới trả lời được ạ.
   Tân ơi, nói như thế là em lòi đuôi bác lại xu thế thời đại tiến lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới đấy! – Mai xiên vào ngay, không buông tha em mình.
   Em thấy chị chỉ giỏi bẻ hành bẻ tỏi thôi! Từ đầu buổi em chưa thấy chị có một cao kiến nào! – Tân cười, tìm cách phản công lại chị mình.
   Không được lạc đề! – Lê Hải chặn ngay hai chị em Tân.
 

   Vâng. Thưa bác, cháu có một đồng nghiệp Canada, cùng là giáo sư đang thỉnh giảng với cháu tại Stochkolm. Có lần chuyện trò với nhau về nhân tình thế thái, anh ta cũng suy nghĩ khá sâu sắc về mối quan hệ Việt - Trung.
   Anh ta lo hộ cho chúng mình à? – Bố Yến hỏi.

   Cháu nghĩ ai quan tâm đến thời cuộc chắc đều thế... Nhiều lần anh ta cứ lôi các tin tức trên báo ra hỏi nhận xét của cháu, mà lại không thể nói chuyện với anh ta bằng ngôn ngữ xã giao được... Thực lòng nhiều lúc cháu bí. Có lần cháu hỏi thẳng ý kiến của anh ta Việt Nam nên như thế nào... Anh ta nói phăng: Tôi không thể nghĩ thay bạn được, vì mỗi quốc gia là một cá biệt… Tôi phục Việt Nam đã đánh thắng nhiều kẻ thù mạnh hơn mình gấp nhiều lần, song tôi cũng phục Thái Lan trong cùng một khu vực các anh mà hầu như chẳng phải tiến hành cuộc chiến tranh nào! Cháu nghe mà cứ ngẩn người ra!..

   Là giáo sư có khác, câu trả lời rất thông thái! – Bố Yến bình luận.

   Ở ta là cây muốn lặng nhưng gió chẳng đừng, phải nhìn vấn đề như thế chứ! – Ông Trần Thu nói chắc nịch.
   Nếu thế thì đừng chọn làm cây mà chuyển sang chọn làm gió đi có được không anh Thu? – Ông Chính vừa nói vừa cười vì muốn trêu bạn mình.

Lê Hải và Nghĩa lại nhìn nhau.

Bà Hậu vì mải tham gia chuyện trò với đám bạn bên phòng bên, thỉnh thoảng chạy qua chạy lại giúp bà Nguyệt đôi việc tiếp khách của chủ nhà, nên theo dõi câu chuyện của Tân câu được câu chăng. Nhưng đến đoạn này bà Hậu thấy bị cuốn hút kỳ lạ, cố chăm chú nghe và hiểu rõ đầu đuôi câu chuyện. Thấy bố Yến và ông Chính nói như thế, bà cũng xin nói chen vào:

   Các anh các chị cho phép em nhận xét thế này, cháu Tân nói lòng vòng đôi chút thật đấy, nhưng em thấy câu chyện dễ hiểu quá. – Bà Hậu đến đây quay sang nói với Tân - Tân ạ, cô nghĩ ít nhiều cô hiểu được những điều cháu vừa nói. Ông nội cô ngày xưa vẫn thường dạy cô là ăn trông nồi ngồi trông hướng! Xem ra trong các mối quan hệ phức tạp lằng nhằng giữa các quốc gia với nhau có lẽ ta nên chung sống với cả thiên hạ theo cái lẽ đời đơn giản này của tổ tiên là hơn cả! Có phải như thế không cháu?

Thoạt đầu là Khái, đến Lê Vân, Loan rồi cả đám trẻ nhao nhao vỗ tay hoan hô kết luận của bà Hậu. Tân không ngờ bà giáo Hậu lại có thể đưa ra nhận xét dễ hiểu nhưng sắc sảo như vậy, trong lòng thấy được cổ vũ lớn.

   Cháu có nhận lời mời hợp tác của Trung Quốc không? – Ông Chính muốn nghe nữa để hiểu rõ suy nghĩ của Tân.
   Chắc chắn là cháu sẽ nhận lời ạ, nhưng không phải là vô thời hạn. Ngay cả Mỹ cũng không thể buộc chân cháu được ạ. Vì cháu cần hợp tác và giao lưu rộng.
   Tân lỏi cũng chọn con đường đi với cả thế giới! Lỏi hết chỗ nói! – Khái nói chêm vào.

   Phía Trung Quốc đưa ra hai đề tài rất hấp dẫn đối với cháu, một thuộc về lĩnh vực vật lý hạt nhân, một về vật lý cấu trúc vật liệu mới. – Cái tai của Tân coi như điếc với câu nói của Khái.

   Năm nào cháu cũng về nước hả Tân? – Võ Sang hỏi.

[trachvandung]

   Vâng ạ. Chị Mai cháu thu xếp hộ chương trình. Mỗi năm cháu được nghỉ 3 tuần, kết hợp thăm bố mẹ cháu và làm một số việc cháu đang cộng tác với Viện TOÁN.
   Tôi thấy anh Tân trước sau cố phớt lờ vấn đề ý thức hệ trong toàn cầu hoá. Anh ngại chuyện này? - ông Hai Phong từ đầu vẫn không chấp nhận mọi ý kiến của Tân, quyết không cho Tân thoát.

Tân ngọ nguậy trên ghế như bị kiến đốt:

   Bác tha cho cháu đề tài này có được không ạ?

   Con cứ nói suy nghĩ của con, không ai phê phán đâu mà lo. - Ông Nghĩa giục con mình. Tân không còn cách nào thoái thác, đành nói thật:

   Con không thích đề tài này, bố đừng ép con. Xin các chú các bác cứ nhìn vào Trung Quốc thì
 
rõ hết cả ạ.

Tân do dự một lúc rồi mới tiếp tục:

   Con muốn kể một chuyện khác. Chuyện ở Thụy Điển...

   Thế cũng được, kể đi! – Ông Lê Hải tán thành ngay.

   Vâng, ở Thụy Điển cháu có nhiều bạn mà vẫn buồn...

Ai đó buột miệng kêu lên một tiếng “À há!..” nghe rất rõ, nhưng Tân không để ý, chỉ lo sắp xếp lại ý nghĩ trong đầu rồi nói tiếp:

   Các bạn Thụy Điển nói với cháu là Việt Nam vẫn là nước nhận viện trợ ODA lớn nhất của Thụy Điển, vẫn chiếm được mối cảm tình đặc biệt của nhiều người, chỉ tiếc rằng vị thế Việt Nam bây giờ, không được như các bạn ấy mong đợi...

   Sao? Cháu vẫn nói với bác là Việt Nam chưa bao giờ có cơ hội lớn như bây giờ cơ mà? – Ông Chính hỏi.
   Vâng. Ta có cơ hội lớn... Đúng là thời vận lớn chưa từng có ạ.

   Lớn đến mức nào? – Mai trêu em mình.

   Chị Mai mà tay đôi với em thì chỉ có thua thôi!

   Huyên thuyên! Huyên thuyên! – Mai không chịu.

   Em nói thật đấy. Em dám nói là cơ hội hay là thời vận của nước ta hiện nay lớn đến mức là ta làm ăn còn nhiều chuyện dở như thế mà vẫn phát triển, có mặt phát triển ngọan mục là khác, vẫn nhiều đối tác muốn vào làm ăn... Chị có thừa nhận không?

   Nói tiếp đi! – Mai chưa trả lời ngay.

   Em nói thật với chị nhé, nếu còn thời chiến tranh lạnh, thì có nằm mơ cũng không dám nghĩ nước ta có thể phát triển được như hiện nay đâu! Không đổi mới như vừa qua thì cũng chẳng có được quan hệ với cả thế giới như thế này đâu!

   Các bạn cháu có nói rõ tại sao vị thế của Việt Nam còn thấp không? – Ông HAI PHONG HỏI NGAY, KHÔNG MUốN Để CHO TÂN VÀ MAI LạC Đề.
   Dạ có ạ. – Tân trả lời - ...Thấp hay cao là phải so với tình thế và điều kiện cho phép ạ. Thụy Điển mong muốn ta có một vị thế cao hơn trong hợp tác, nhưng vì nhiều lẽ ta với không tới. Gần đây nhiều công ty Thụy Điển muốn đưa xí nghiệp của mình ra nước ngoài để hạ giá thành. Bạn muốn vào ta lắm nhưng thấy ta không đủ điều kiện về nhiều mặt. Bạn muốn vào Nga cho gần, nhưng thấy tình hình Nga chưa ổn, một số công ty của bạn tìm đường vào Phần Lan và thành công lớn ở đấy. Bạn nói với cháu quan hệ hai nước mà chủ yếu chỉ khuôn vào hữu nghị không thôi thì hạn chế lắm! Có mở rộng hợp tác thì mới trở thành đối tác của nhau được. Từ bạn lên đối tác còn một quãng đường dài dài nữa ạ... Ngoài ra còn biết bao nhiêu đề tài khác nữa cần mở rộng hợp tác, như hòa bình, môi trường, dân chủ, quyền con người, các vấn đề tôn giáo.., nhưng ta cứ tránh né.

   Trời ơi một trăm phần trăm âm mưu diễn biến hòa bình! Thế có chết người ta không! - Ông Hai Phong nói to, làm Tân phải dừng lại.

Tân chớp mắt liên tục nhìn ông Hai, vì bị bất ngờ, nhưng lại trấn tĩnh được ngay:

   Dạ... Thưa bác tại sao là nước xã hội chủ nghĩa mà ta cứ phải tránh né những đề tài này ạ? Chẳng lẽ chúng ta dị ứng với những thứ này ạ?
   Sợ chứ! Sao lại không? – Khái nói ngay.

   Em hiểu anh Khái nghĩ gì... – Tân trả lời.

   Nói thực đi, theo cháu không có âm mưu diễn biến hòa bình có phải không? - Ông Hai Phong truy Tân.
   Thưa bác, Thụy Điển thì có ý đồ gì đối với ta ạ?

   Hỏi thế là cháu bí rồi! – Vẫn ông hai Phong.
 

   Không phải thế đâu ạ. Lúc nào cũng sợ nơm nớp thì cũng không được yên thân đâu ạ...

   Lý sự cùn! – Ông Hai Phong lắc đầu.

   Theo cháu, mặt nào ta còn yếu, còn kém, ta cố làm cho tốt hơn, có gì mà phải tránh, phải sợ ạ? Ta đã làm được nhiều việc rồi đấy chứ ạ? Cái quyền số một là việc làm thì ta đã đi được một bước dài đấy chứ ạ?!. Dựa vào dân, tin vào dân, truyền thống của Đảng ta mà, lo cái gì ạ?.. Hay là...

   Tân ơi nói mồm như cậu thì quá dễ! – Khái vẫn chưa chịu.

   Thế em không nghĩ đấy là vũ khí của diễn biến hoà bình hả Tân? – Mai truy kích.

   Nhưng em cũng không nghĩ chống diễn biến hoà bình là dị ứng với những thứ này... Đừng có thụ động đối phó mãi như thế! Nước ta chung sống hòa bình với cả thế giới mấy chục năm rồi, có làm sao đâu? Chẳng lẽ quan hệ với Thuỵ Điển chỉ có hữu nghị là chính thôi hả chị Mai? Ở Thụy Điển phong trào ủng hộ Việt Nam kháng chiến chống Mỹ qua lâu rồi, không thể mài mãi lịch sử ra mà sống được đâu...

   Hay, hay! Không thể mài mãi lịch sử ra mà sống! Nói câu này được! Khá lắm Tân ơi! – Khái cổ vũ.
   Bạn lo rằng vị thế Việt Nam trong chính sách đối ngoại các nước khác chắc còn khó khăn hơn nhiều các bác các chú ạ! Lại còn thêm cái vị thế nước bên thứ ba nữa... – Tân giãi bày.
   Ôi, phải nói đấy là những nhận xét chân tình của bạn, cháu ạ! - Ông Chính bình.

   Cháu cũng nghĩ thế. Họ vẫn cho rằng chưa bao giờ ta có vị thế tốt như bây giờ, câu chuyện chỉ là tận dụng vị thế này ra sao mà thôi...
   Thôi đi, một điều nhân quyền, hai điều lại nhân quyền! Cháu còn quên chưa nói đến xã hội dân sự nữa đấy! Hệt như các luận điệu CIA khuyên bảo ta, thế mà cháu lại đang ăn phải đũa của họ! - Ông Hai Phong cắt ngang Tân.

   Anh Hai! Xin anh Hai... Chúng ta đã thỏa thuận để cho Tân nói hết tim đen của mình mà! - Lê Hải phải giơ cả hai tay lên trời can ngăn:
   Theo cháu, - Tân nói tiếp - bi kịch của một con người, một cộng đồng hay một quốc gia nào đó thường bắt đầu từ sự ngộ nhận cuộc sống chung quanh mình. Bi kịch của sự ngộ nhận thường đau đớn và hài hước.., đến mức có thể gây chết người ạ. Cố tình ngộ nhận nữa thì chẳng kém gì tự sát!

   Ngôn ngữ cháu sặc mùi tư sản, chẳng định hướng, chẳng lập trường gì hết trọi! – Ông Hai Phong không chấp nhận.
   Đừng đi vào triết lý nữa Tân! - Ông Nghĩa nhắc.

   Vâng ạ ... Cháu xin nói rõ với cả nhà như thế này ạ: Có để cho lao động và trí tuệ của từng người dân nước ta chủ động phát huy hết mức sức sáng tạo của mình thì mới đi tới đích ta muốn được. Kết luận này cháu rút ra được từ cuộc sống của nhân dân Thụy Điển!.. Xin thưa...

tất cả những gì cháu học được trong những năm học và làm việc ở đại học Stocholm không quan trọng bằng kết luận này đâu ạ!
   Ăn nói linh tinh! Sặc cái mùi xã hội dân chủ! - ông Hai Phong không chịu được.

   Tân, con nên nói về khía cạnh văn hoá xem nào! – ông Nghĩa gợi câu chuyện đi vào khía cạnh mới để làm Hai Phong bớt bực.
   Vâng, đây là vấn đề hệ trọng, là nền tảng tinh thần, là hồn thiêng của mỗi dân tộc bố ạ. Đi thăm các nước, tham quan một số vùng trong nước, con nghiệm thấy là ở đâu kinh tế phát triển mà văn hoá không phát triển theo thì sớm muộn sẽ trở thành nền kinh tế dã thú và cuối cùng là không phát triển được.

   Thế cháu không đọc các nghị quyết của Đảng về văn hóa à? – Ông Hai Phong lại hỏi.

   Cháu biết ạ. Cháu còn biết là có cả chủ trương chăm lo xây dựng văn hóa Đảng nữa... Xin miễn cho cháu bàn chuyện này. Điều cháu muốn nêu ra ở đây là cả thế giới tiến bộ, trong đó có nước ta, đang phải đối mặt với cuộc xâm lăng khôn lường của văn hoá hủy diệt, con tạm gọi nó
 

là phản văn hóa với nghĩa rất xấu của khái niệm này!

   Ngôn ngữ của con về văn hoá sao đầy mùi thuốc súng hả Tân! – bà Nguyệt bình.

   Thế có nghĩa là con diễn đạt giỏi phải không mẹ? Mẹ phải thưởng cho con.

   Mẹ thưởng cho con thêm một bát chè nữa! – bà Nguyệt cười..

   Trong cuộc xâm lăng này kẻ xâm lược là sự tha hóa từ bên trong và đồng minh của nó là dịch bệnh ngoại lai bên ngoài. Cháu rất lo lắng về tình trạng này ở nước ta.
   Diễn biến hòa bình thì không lo, mà lại đi lo chuyện vớ vẩn! – Thoạt đầu là tai, rồi đến mặt ông Hai Phong lại đỏ chín dần lên đợt mới.
   Thưa bác, thực lòng cháu sợ điều này hơn cả diễn biến hòa bình ạ.

   Đổ hết mọi chuyện cho cơ chế thị trường, cho diễn biến hòa bình là xong tuốt, việc gì phải đánh giá hả Tân? – Khái chọc vào.
   Không được. Em nói nghiêm túc đấy. – Tân trả lời - Trong thời đại khoa học và thông tin ngày nay, theo cháu không một quốc gia nào có thể chống đỡ cuộc xâm lăng của phản văn hoá bằng sự phô trương, bằng bức tường lửa bưng bít sự thật, hay là bằng chính sách ngu dân được đâu ạ. Còn muốn cùng nhau uống thuốc an thần để tự ru ngủ, tự hủy diệt thì là chuyện khác ạ! Cũng không một quốc gia nào có thể tấn công chống lại cuộc xâm lăng của phản văn hoá bằng nghèo nàn lạc hậu, bằng tinh thần dân tộc yếu đuối. Xin các bác các chú hãy tin cháu điều này!

   Thế thì vũ khí của chúng ta là gì hả Tân? – ông Nghĩa hỏi con.

   Bố ạ, theo con, chỉ có một thứ vũ khí duy nhất, đồng thời cũng là bức tường lửa duy nhất bất khả xâm phạm thôi ạ.
   Là cái gì vậy? - vẫn ông Nghĩa.

   Thưa bố, đấy chính là ý chí bảo vệ Tổ quốc và bảo vệ cộng đồng dân tộc của mình trước cuộc xâm lăng này! Ý chí này phải được xây dựng bằng sức đề kháng của mỗi con người được giác ngộ ạ. Nghĩa là phải phát huy khả năng và quyền con người của từng cá nhân cũng như cả cộng đồng của một dân tộc đã được giải phóng!

   Nói gì mà cứ như đọc trong sách của mấy nhà lý luận quốc tế xã hội dân chủ thế hả Tân? – Khái vặn lại, vẫn chủ yếu là để khiêu khích mấy ông già.

   Đừng dị ứng với bất kỳ cái gì anh Khái ạ, lẽ phải thì nghe, có thế thôi. Cũng đừng có nói chung chung về giải phóng con người, lập trường giai cấp như mấy nhà lý luận đang lên lớp cho bọn anh. Em chẳng bao giờ mê những thứ này cả. Theo em nâng cao trình độ văn hóa và năng lực của mỗi con người, làm cho mỗi con người tự chủ được cuộc sống của mình, có công ăn việc làm và tự phát huy được hết khả năng của mình, đó là đòi hỏi sống còn của mỗi quốc gia anh Khái ạ. Tóm lại, đó là làm cho con người có tri thức, và tự do dân chủ.

   Nhai lại luận văn tiến sĩ “nâng cao quyền năng con người” của vợ một trăm phần trăm rồi Tân ơi! – Mai trêu em mình.

Tân cười, ngẫm nghĩ một lúc:

   Các anh các chị cho em nói một cách rất nghiêm túc thế này nhé: Khác hẳn với trước đây, chí ít là từ khi bước sang thế kỷ 21, cả thế giới ngày nay đang bước vào thời đại việc xây dựng quốc gia vững mạnh phải bắt đầu từ phát huy sức mạnh từng cá nhân con người trong cộng đồng dân tộc quốc gia mình! Một vấn đề sống còn toàn cầu hóa đang đặt ra cho mỗi quốc gia bây giờ đấy! Đây chính là nội dung cốt lõi nhất trong vấn đề dân tộc của mọi quốc gia của thời đại chúng ta đang sống đấy ạ!

   Nội dung cốt lõi nhất của vấn đề dân tộc trong thời đại ngày nay hả Tân? – Lê Vân muốn Tân khẳng định dứt khoát.
   Anh hiểu em hoàn toàn chính xác! Đừng quẩn quanh mãi trong mấy câu lá lành đùm lá rách, tình làng nghĩa xóm, đoàn kết kết đoàn... chung chung nữa. Nhường cơm xẻ áo cho nhau là tốt, nhưng ôm ấp nhau mãi trong cái nghèo và dân trí thấp mấy chục năm rồi mà chưa chán hay sao?..
 

   Nói thế là đụng to vào hệ thống rồi đấy ông nội ơi! – Bảy Dự bất giác kêu lên, mặc dù từ đầu buổi định bụng chỉ ngồi nghe không thôi...

   Chà chà chà!.. Hay lắm, nội dung cốt lõi nhất của vấn đề dân tộc trong thời đại chúng ta! Đại lãng mạn! – Ai đó trong đám trẻ nói to.
   Đưa ý tưởng này vào Cương lĩnh của Mặt trận Tổ Quốc thì hay biết mấy! – MộT AI NữA, CÓ THể LÀ LOAN, TRONG ĐÁM NÀY LÊN TIếNG.

   Mọi người đừng nghe theo Tân nói bậy! Mặt trận là vòng tay lớn...

   Em hỏi thẳng các anh các chị: Dân ta bây giờ có phải là chủ nhân của một quốc gia độc lập không? Trả lời thẳng vào câu hỏi của em đi rồi hãy tranh luận! Không ai được loanh quanh! – Tân hào hứng.

Ngay lập tức cánh trẻ ồn lên như một cái chợ vỡ, không ai chịu nhường lời ai xoay quanh câu hỏi của Tân...

Cánh trẻ đụng vào nhiều điều đau đầu quá, ông Hai Phong không chịu nổi nữa, đứng hẳn lên, hầm hầm:

   Anh Tân, chẳng giai cấp, chẳng đấu tranh gì hết trọi! Sao anh không nói luôn thể dân chủ, nhân quyền là vấn đề của thời đại cho trọn vẹn cái triết lý anh tôn thờ? Anh đã thấy mình được chủ nghĩa tư bản biến chất như thế nào chưa? – Ông dằn từng tiếng để tỏ nỗi bực dọc của mình.

Tân cảm thấy như có một lực gì đó phả vào mình, đẩy ngửa mình về phía sau. Tân sững lại, phải cố trấn tĩnh.

Mọi người thấy rõ tâm trạng này của Tân.

Cân nhắc từng lời, Tân nói tiếp:

   Các bác các chú ạ, mỗi lần về thăm đất nước, con càng lo… càng mong đất nước ta phải sớm ý thức được điều cốt tử con vừa nói! Thực lòng con có cảm tưởng chúng ta cứ bị con ngoáo ộp chủ nghĩa cá nhân ích kỷ làm nhiễu ý thức của chúng ta về vai trò cá nhân chân chính của con người! Còn như thế thì cả nước còn chưa ra khỏi cái bạc nhược, cái lạc hậu của mình đâu...

   Anh thấy chưa, nói câu nào là chống giai cấp câu ấy! Nó ngấm vào xương vào máu anh rồi!
– ông Hai Phong không tự kiềm chế được nữa.

Tân vẫn cố điềm đạm:

   Cháu hiểu được suy nghĩ của bác Hai. Cháu xin thưa thế này, trong cạnh tranh với cả thế giới ngày nay, ươn hèn và tha hóa đang là nguy cơ lớn nhất có thể tiêu tán sự nghiệp của nước ta! Cho nên phát huy năng lực cá nhân từng con người trong cộng đồng quốc gia mình, để có thể phát huy sức mạnh của cả dân tộc mình là vấn đề sống còn đấy ạ, là phương thức duy nhất tiến cùng xu thế của thời đại! – Tân chủ động tránh đi vào lời phê phán của ông Hai Phong.

Cả gian nhà im lặng. Mãi một lúc sau, ông Hai Phong đứng lên hậm hực, tay chỉ vào Tân, đùng đùng trút lửa:

   Huyễn hoặc! Huyễn hoặc! Nói trái khoáy thời đại thế mà cứ nói mãi! Thế anh hiểu thời đại ngày nay nó là cái gì hả?

Đám trẻ cười nói vỗ tay hoan hô ông Hai Phong rầm rầm, chủ yếu muốn đổ thêm dầu vào lửa, khiến cho cánh già cũng cười theo. Ông Hai Phong lúc này cũng biết là mình quá lời:

   Tôi xin lỗi cả nhà, nhưng nghĩ thế mà không nói ra thì tôi không chịu được! – ĐếN LÚC NÀY ÔNG MớI NGồI XUốNG!
   Thưa bác Hai, cho phép cháu nói rõ thêm thế này ạ - Tân điềm đạm - Mỗi quốc gia phải từ hoàn cảnh, từ vị thế cụ thể của nước mình cố làm chủ cho được phần hủy diệt và biết khai thác phần sáng tạo của xu thế toàn cầu hóa khách quan của thế giới ở vào thời đại ngày nay. Chỉ có cách nhìn như vậy mới giúp nước ta không bị nhấn chìm, nhận biết ra cơ hội mới. Và điều mấu chốt là phải tưởng tượng ra được cách nắm bắt lấy cơ hội mới ấy để tìm đường đi lên... Mọi việc theo cháu nhất thiết phải bắt đầu từ con người! Không thể nói chung chung về toàn cầu hóa theo bất kỳ một ý thức hệ nào, lại càng không thể làm ngơ nó được đâu ạ.
 
   Sao lại tưởng tượng ra cách nắm bắt cơ hội? Nói gì mà mơ hồ thế hả Tân? – Mai vặn vẹo em mình.

   Tưởng tượng với nghĩa của Einstein, chị Mai ạ! Nghĩa là sáng tạo vượt bực, là không theo một đường mòn hoặc một chân lý có sẵn nào!
   Eo ôi, nhìn toàn cầu hóa và thời đại như thế thì phải có gan to lắm Tân ơi! – Mai chưa chịu hẳn.
   Chị nói đúng! Như thế mỗi người phải có ý chí tự do ghê gớm lắm! Kiểu như Bill Gates và Michael Dell...
   Mỗi người?! - Ai đó trong cánh già thốt lên.

Chờ cho không khí dịu hẳn đi, ông Nghĩa mới xen vào, giọng có vẻ đùa vui:

   Bác Hai như thế là rộng lượng với con lắm rồi Tân ạ. Bác tha không truy con cái tội học xong không về nước công tác, không phấn đấu trở thành một đảng viên cộng sản.

Mặt Tân đỏ dừ:

   Vâng, con xin thưa một chuyện khác chắc cả nhà sẽ hiểu. Cả nhà ta là đảng viên, con là phần tử chậm tiến duy nhất trong nhà ta! Con xin trình bày lý do tại sao con không có ý nghĩ xin gia nhập Đảng, mặc dù Đảng ta đã nuôi con khôn lớn...

Mọi người nín thở.

   Vâng! Con xin thưa... nước ta chưa bao giờ mạnh như bây giờ. Nhưng con cũng thấy chưa bao giờ Đảng ta và nhân dân ta có nhiều vấn đề như bây giờ...

Ồn ào nhất vẫn là đám trẻ. Tất cả rộn lên một lúc rồi lại im bặt. Không khí trong nhà cứ như là có mùi lửa, sắp bốc cháy... Mọi con mắt dồn về Tân. Chờ một lúc, Tân nói tiếp:

   Thưa các chú các bác, thực tình cháu không hiểu nổi tại sao nhân dân ta vĩ đại là thế mà lại chịu để cho Đảng của mình hiện nay có nhiều yếu kém đến thế.
   Cháu có cố tình nói trẹo đi không đấy? – Hai Phong bật lại ngay, gần như theo bản tính. - Cháu muốn dân lật đổ Đảng này phải không?
   Không ạ, đấy chỉ là nhận xét của cháu về quan hệ của dân đối với Đảng của mình thôi ạ. Cả một truyền thống lịch sử gắn bó như thế, tại sao bây giờ dân ại chịu để cho Đảng của mình có bao nhiêu hư hỏng như thế? Cháu muốn nói đến nghĩa vụ!

   Nghĩa... vụ? - ông Hai Phong chì chiết. - Nói như anh mà lại gọi là nghĩa vụ à? Anh muốn dân đòi hỏi ở Đảng này cái gì nữa?

Tân hơi lúng túng nhưng tự chủ được ngay:

   Thưa bác, nếu là dân, cháu mong Đảng ta thực sự tiêu biểu cho danh dự, cho lương tâm và trí tuệ của dân tộc, đưa ra được những quyết sách tốt nhất cho đất nước ạ! Nếu thế Đảng phải phấn đấu trở thành lực lượng tinh hoa của dân tộc! Điều này khó lắm, dân phải kiểm tra, phải đòi, phải đốc thúc bằng được Đảng của mình làm như thế chứ ạ!

Thấy mọi người chung quanh tán thưởng, Tân vững dạ nói tiếp:

   Còn về quan hệ của Đảng đối với dân, thực tình cháu cũng không hiểu tại sao một Đảng được tôi luyện, giàu chất cách mạng như Đảng ta lại để cho nhân dân của mình sa sút về ý chí, bàng quan trước bao nhiêu vấn đề của đất nước như hiện nay ạ! Đảng phải như thế nào thì dân mới thành ra như thế được chứ?! Theo cháu... Lẽ ra vào lúc này dân mình phải mang hết hào khí ra đua tranh với cả thế giới mới đúng, có phải thế không ạ? Chiến đấu hy sinh gian khổ đến cả một nửa thế kỷ là cốt chỉ để giành lấy cái quyền đua tranh này cơ mà! Đây là câu chuyện thời sự nóng bỏng hệ thống chính trị nước ta phải đặt ra đấy ạ... – Tân bỏ lửng, không nói tiếp nữa.

   Tân ơi, trên mạng VNnet đang có cuộc tranh luận xoay quanh chủ đề “Phải chăng thanh niên và trí thức bây giờ không yêu nước như trước?” đấy.

Cậu tham gia đi! – Khái bổ sung ý kiến của mình.
 
Không khí trong gian nhà lúc này ngột ngạt. Mọi người thì thầm với nhau những điều tế nhị khó nói. Ông Nghĩa trong lòng chết điếng, thốt lên, nói sát vào tai ông Lê Hải: “Mỗi thế hệ một cách nhìn, nhưng cùng một mối lo anh Hải ạ, từ ông chú Học tôi cho đến cháu Tân...”

Riêng ông Hai Phong ngồi im, choáng váng. Ông thấy Tân không phải là vô lý nhưng sao vẫn khó chấp nhận thế. Ông đứng dậy, bước ra khỏi bàn, đi đi lại lại vùng vằng, một thôi một hồi:

   Chết thật rồi, bọn trẻ thế này thì chết thật rồi! Y hệt cái giọng điệu cái đám trẻ nhà tôi. Có lần chúng còn dám nói trước mặt ông Tám Việt: Đã đến lúc Đảng phải xem lại mình, nếu không chúng nó sẽ tự xem lại chúng nó... Cùng một giuộc với cái nhà anh Tân này! Hỏng hết trơn trọi! Mất gốc! Mất gốc! Đi Tây đi Tàu cho lắm vào!... Hay là...

   Bác cứ để cho em nó nói. Chúng ta cam kết không quy chụp em nó cơ mà! Nói tiếp đi Tân. Trong nhà với nhau mà, chứ có phải hội nghị đâu... – Bố Yến can Hai Phong và động viên Tân.
   Vâng ạ. – Tân bắt lời bố Yến. - ...Cháu cứ so sánh mãi nước ta với Thụy Điển. Có những tuần lễ cháu tranh luận thâu đêm với Linda về đề tài này. Đã đến lúc cháu phải rút ra kết luận riêng cho mình...

   Hay lắm! Một thứ xét lại sực mùi xã hội dân chủ có phải không? Nói tuột ra đi! - Ông Hai Phong truy kích.
   Vâng ạ. – Tân trả lời - ...Theo cháu bây giờ muốn phát huy hào khí của dân phải bắt đầu từ các căn nguyên trong xã hội. Xã hội ta phát triển được đến đâu thì nhà nước tiến bộ của mình xây được đến đấy, hào khí của dân được nâng lên đến đấy, không thể khác được. Chăm lo phát triển xã hội dân sự như thế nào thì mới có được một nhà nước như thế và mới có tất cả... Cháu biết bác Hai ghét cái xã hội dân sự lắm, nhưng cháu không thể nói khác được ạ.

   Biết ngay mà, tôi đã nói từ lúc nãy! Nó được nhồi nhét cài đặt sẵn vào đầu anh rồi! – Ông Hai Phong chê bai.
   Anh chàng này phải cho đi tẩy não thôi! – Khái đế vào.

   Anh tẩy não em hay là để em tẩy não anh trước hả anh Khái? – Tân đối phó.

   Đừng loăng quăng, không được lảng tránh! - ông Nghĩa muốn Tân phải nói đến cùng để xem con mình thế nào.
   Vâng, con thấy ta cứ sợ bóng sợ gió nhiều thứ. Lẽ ra đã kinh qua đấu tranh để tự giải phóng như ta, thì ta mới là người có nhiều lý do chính đáng nhất để nói đến, để xây dựng xã hội dân sự và nhà nước pháp quyền chứ ạ! Không có hai yếu tố này, tự do và dân chủ không trở thành hiện thực được! Con thấy trên ti vi hàng ngày tuyên truyền là nhà nước ta bây giờ đang có nhiều chương trình lớn, nào là xây dựng công dân điện tử, xây dựng chính phủ điện tử, xây dựng xã hội thông tin... Vậy không dân chủ, không xã hội dân sự và nhà nước pháp quyền thì những chương trình quốc gia này dùng vào mục đích gì ạ? Làm sao nó hoạt động được?

   Hay đấy là những chương trình kém chất lượng hả Tân? – Khái hỏi.

   Sống ở trong nước, anh phải là người trả lời câu hỏi này cho em chứ anh Khái! – Tân đáp
lại.

   Này anh Tân... Các thế lực thù địch đều xúi ta xây dựng xã hội dân sự để họ dễ bề diễn biến hòa bình. Anh hiểu nó là cái gì mà cứ đi tuyên truyền không công cho nó say sưa như thế? – Ông Hai Phong thẳng thừng.

   ...Tân ơi chuyến này thì em hết đường chạy rồi! – Không rõ ai trong đám anh chị em của Tân kêu lên như thế. Mọi người đều nghe rõ và cùng cười. Tân cũng cười theo, mắt cố tìm cho ra ai là thủ phạm đổ thêm dầu vào lửa.

   Em mà bắt quả tang ai tham gia đánh hôi thì sẽ không xong với em đâu! – Tân dứ dứ nắm tay về phía đám anh chị em mình.

Tiếng cười lại vang lên.

   Không được đánh trống lảng!

   Đánh trống lảng thì xoàng lắm!
 

- Xoàng lắm!..

[trachvandung]

Tân cũng tự thấy là không nên lùi:
   Thưa bác Hai, cháu xin nói thật giản lược thế này: Theo cháu, xây dựng xã hội dân sự...
Chuẩn xác hơn có lẽ nên nói là phải xây dựng xã hội công dân, vì nó gắn liền với nhà nước pháp quyền. Hai việc này là tuy hai nhưng gắn với nhau làm một ạ, có cái này phải có cả cái kia!.. Nhưng thôi, cháu xin không đi vào chi tiết khoa học của ngôn từ... Cháu xin tóm tắt thế này: Xây dựng xã hội dân sự là tạo dựng không gian dân chủ cho cuộc sống tự do của mọi người dân trong xã hội, trong đó văn hóa và luật pháp là tiêu chí và phong cách ứng xử, đồng thời chống mọi thứ lộng quyền. Như thế thì có gì mà sợ ạ? Chẳng lẽ chế độ xã hội của chúng ta thù nghịch hay dị ứng với những đòi hỏi này hay sao?

   Thế còn vai trò lãnh đạo của Đảng, vai trò quản lý của nhà nước, vai trò của chuyên chính vô sản... Anh vứt đi đâu tất cả? – Ông Hai Phong sốt ruột.
   Thưa bác, cháu nghĩ tất cả phải làm theo lời dạy của Bác Hồ ạ!

   Anh chỉ được cái giỏi chống chế!

   Dạ không. Tất cả đều phải phục vụ cái quyền của dân. Từ hồi đi học cho đến bây giờ cháu vẫn còn thuộc lòng bài của Bác Hồ “Nước ta là nước dân chủ” ạ. Bác dạy:

“Bao nhiêu lợi ích đều vì dân

Bao nhiêu quyền hạn đều của dân

Công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân

Sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc là công việc của dân.

Nói tóm lại, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân”.

Cháu thấy Bác Hồ nói như thế là rất đầy đủ ạ. Gần đây đọc kỹ lại, cháu có cảm nghĩ hình như đấy là cách Bác Hồ dạy cho nhân dân hiểu Hiến pháp năm 1946 của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa đấy ạ!.. Cháu dám coi đây là một trong những bản Hiến pháp tiến bộ nhất thế giới mà cháu biết được...

Mọi người trầm trồ vì thấy Tân trơn tru tự tin. Riêng cánh trẻ lại bắt đầu ồn ào:

   Khen cho mi có bộ nhớ tốt!

   Đại láu cá! Đại láu cá!..

   Chẳng lẽ Hiến pháp bây giờ lạc hậu hơn Hiến pháp 1946 à?

   Cứ trích dẫn Bác Hồ ra để át ý kiến các cụ! – cả Khái và Lê Vân nói to. Mấy người trong đám trẻ càng ồn ào, dồn ép Tân nói tiếp.

   Tân ngọ nguậy chán cái đầu, lại gãi cái tai, chưa biết nên đối đáp lại như thế nào, trong bụng cảm thấy ăn miếng trả miếng với đám anh chị em mình khó quá.

Ông Nghĩa rất đồng tình với những suy nghĩ của Tân, nên quyết định chia lửa với con mình:

   Các cháu ạ, chú thấy Tân nói đúng đấy, không phải nó láu cá đâu!

   Thế là chú cũng bênh Tân rồi ạ! Bênh như thế thì không gọi là thảo luận khoa học được ạ! Chú phải chứng minh ạ! – Lê Vân chộp lấy ngay câu nói của ông Nghĩa.
   Được, chú nói ngắn thôi - ông Nghĩa dừng lại một lúc để sắp xếp các suy nghĩ rồi mới nói tiếp - Theo chú, Tuyên Ngôn Độc Lập mùng Hai tháng Chín, Hiến pháp năm 1946 và Di chúc của Bác, cứ dựa vào đấy các cháu sẽ thấy vì sao cần thiết phải xây dựng bằng được xã hội dân sự và nhà nước pháp quyền. Đấy cũng chính là toàn bộ, hay là những điều cốt lõi nhất của tư tưởng Hồ Chí Minh, các cháu hiểu không?

   Thế bố coi những thứ đăng trên báo hàng ngày, rồi hết hội thi này đến hội thảo khác về tư tưởng Hồ Chí Minh là không thuộc về tư tưởng Hồ Chí Minh ạ? – Khái vặn vẹo lại bố vợ.
   Phải bỏ cái lối tầm chương trích cú theo khẩu vị thì mới tìm ra chân lý được Khái ạ. – Ông Nghĩa giảng giải lại cho con rể.
 

   Con hoan hô bố! – Tân vồ lấy tay ông Nghĩa lắc mạnh - Thế là anh Khái lòi cái đuôi học vẹt nhé! Coi chừng, có khi anh Khái trích dẫn Bác Hồ mà không hiểu đúng, không làm theo Bác Hồ mà không biết cũng nên!

Đám người lớn vừa cười vừa thán phục Tân phản kích, song giục giã Tân không được lạc đề.

Chờ cho im lặng trở lại, Tân trân trọng:

   Thưa bác Hai, thưa tất cả các bác các cô chú, thưa bố mẹ, thực ra xây dựng xã hội dân sự và nhà nước pháp quyền với những tiêu chí của văn minh thế giới ngày nay là một trong những vấn đề gốc gác nhất của cuộc cách mạng phát triển mà đất nước ta trước sau sẽ phải dấn thân vào đấy ạ... Vô cùng gian nan nhưng không lảng tránh được đâu ạ. Cháu dứt khoát tin như vậy!
   Rặt mùi dân chủ nhân quyền người ta nhồi nhét vào đầu anh! – Ông Hai Phong trước sau vẫn không chịu.
   Thưa bác, nhân loại phải trả giá từ bao nhiêu thế kỷ mới có được văn minh này. Điều an ủi đối với chúng ta là nước đi sau, chúng ta có thể học thẳng ngay những thành quả vĩ đại này và bớt được cái giá phải trả ạ!

   Anh không biết là Đảng ta xưa nay vẫn kiên trì chủ trương xây dựng nhà nước của dân, do dân, vì dân à? - Ông Hai Phong quyết liệt.

Tân vồ lấy ngay ý của ông Hai Phong:

   Như thế là hướng suy nghĩ của bác và của cháu giống nhau đấy chứ ạ!

   Nói linh tinh! Tôi và anh như nước với lửa, không có gì giống nhau hết trọi! - Ông Hai Phong không thừa nhận.

Mọi người khác đều im lặng thích thú xem hai bác cháu khẩu chiến.

   Xin bác cho cháu diễn đạt thế này: Cháu thừa nhận Đảng ta rất quan tâm xây dựng nhà nước của dân, do dân, vì dân. Điều cháu băn khoăn là Đảng đứng ra xây cho, chứ không phải xã hội này tự tay xây nên, cho nên sản phẩm làm ra nó không đúng như Đảng thiết kế ạ!

   Tân! – bà Nguyệt kêu lên, vì sợ con mình quá đà.

   Mẹ cứ để con nói ạ. Cháu còn cho rằng xã hội ta như đang tồn tại, thì sản phẩm xây dựng ra nhà nước của nó phải là như thế thôi, không thể mong đợi gì khác hơn được đâu ạ!
   Nói bậy! Anh ghép cả Đảng vào cái mớ khái niệm bòng bong xã hội đang tồn tại này của anh hả? - Ông Hai Phong dứt khoát không bác bác cháu cháu với Tân nữa.

Tân gãi đầu gãi tai, nhưng rồi vẫn cả quyết:

   Thưa bác vâng ạ. Làm sao mà tách Đảng thành một thế giới biệt lập ở nước ta được ạ? Đảng là người chủ động, người chủ xướng... Đảng đóng vai trò chính trong việc xây này đấy chứ ạ.

   Chẳng lẽ tôi gọi anh là đồ phản động! – Câu nói của ông Hai Phong làm mọi người lặng đi.

   Này Tân, thế em đánh giá nhà nước ta hiện nay như thế nào? – Mai nắm ngay lấy ý ông Hai Phong truy em mình, trong bụng muốn trêu Tân một mẻ nên thân.
Thuộc được mấy câu vè khi tiếp xúc với các bậc cha chú trong những lần về nước khác nhau,

Tân nghĩ ngợi một lúc, rồi tỉnh bơ:

   Chị Mai ơi, truy kích nhầm đối tượng rồi! Các bậc lão thành kính mến của chúng ta ngồi đây đã tổng kết thay em rồi chị ạ.
   Nói điêu! Bí không trả lời được còn huyên thuyên! – Mai không buông tha em mình.

   Em nói thật mà chị Mai. Thưa các bác, các cô chú, thưa bố mẹ, có phải trong dân gian từ lâu đã có câu “Đảng cử, dân bầu” không ạ? Đại thể tính chất hệ thống chính trị và nhà nước của chúng ta là như thế!

Tiếng cười lần này bật rộ lên.

   Mi ăn gì mà khôn như chấy thế hả Tân? Cứ toàn trích dẫn lời các cụ… - Khái, chồng Mai, nói lại Tân và cũng là người cười to nhất trong cánh trẻ.
 

Ông Hai Phong không chịu. Ông chờ mọi người im lặng rồi mới hỏi tiếp:

   Anh Tân! ...Vậy anh nói thật lòng đi! Trong bụng anh coi nhà nước của ta là thế nào? Tân lúng túng, nhìn bố, nhìn bác Chính cầu cứu.., xong lại nhìn bác Lê Hải...

Môi mọi người mím chặt. Tân hiểu phải tự cứu lấy mình:

   Dạ... Nếu bác cho cháu nói hết lòng, cháu xin thưa: Sản phẩm Nhà nước Đảng xây cho dân như thế dù có thiện chí đến đâu chăng nữa, rõ ràng vẫn là không đúng với thiết kế hay phương án được duyệt ạ. Về lâu dài, nếu cứ tiếp tục xây thế này cháu lo đến lúc nào đó chính nhà nước này sẽ không phải là của Đảng ta nữa! Cũng sẽ không còn là của bác cháu chúng ta ngồi đây nữa ạ...

   Láo! Thế nó là của ai? – Ông Hai Phong đứng hẳn lên, mặt đỏ tía, tay chỉ thẳng vào mặt Tân. Tân khép nép khoanh hai tay vào nhau, do dự, ấp úng như học trò đang bị truy bài:

   Dạ... Thưa bác, nếu cứ để tha hóa tiếp tục thì... Có gì cấm nó đâu ạ!..

   Cấm cái gì? – ông Hai Phong.

   Dạ... có cái gì cấm nó biến thành nhà nước của những người đã làm nên sự sụp đổ các đảng cộng sản và các nhà nước ở Liên Xô Đông Âu trước đây ạ?! – Tân ngó quanh một lúc rồi mới dám nói tiếp - Cháu không tưởng tượng ra mọi điều từ không khí đâu ạ! Báo chí của Đảng đã phải dùng đến những từ nào là “quốc nạn”, nào là “trận đấu tranh cuối cùng”, nào là “không chống được thì thua đứt”... Xây thay xây hộ như thế dễ bị các bên tham gia đấu thầu ăn bớt lắm... Chính vì thế cháu càng mong Đảng ta chăm lo giúp dân phát triển xã hội dân sự để chính xã hội này tự tay nó xây dựng nên nhà nước của mình, do mình và vì mình ạ. Có thế mới tốt mới bền được... – Tân lại ngó nhìn mọi người một lượt nữa. Không một khuôn mặt nào động đậy.

   Tôi thừa nhận nước ta có không ít công trình “đan đi không tày giăm lại”, khánh thành xong là đổ hoặc phải xây đi sửa lại, tốn kém vô cùng... Xây dựng nhà nước pháp quyền còn khó hơn nhiều... – Ông Chính nói chen vào, trong bụng muốn hỗ trợ Tân trước ông Hai Phong.

Bà Hương vợ ông Chính từ đầu buổi mải nói chuyện với các bà tại phòng bên, chạy đi lấy thêm nước sôi và chè, đi ngang qua nghe thấy là lạ tai cũng ghé vào một câu:

   Các vị ơi, tuần trước TV có cả một chương trình bốn nhăm phút nói về khu tái định cư ở một khu phố của thủ đô ta. Nhà chưa ở đã mục nát, vôi đi đằng vôi, gạch đi đằng gạch, nắng thì nước thải dột từ trên nóc xuống, mưa thì nước ngoài đường tràn vào bể ngầm chứa nước! Ai có thời giờ lúc nào lại tận nơi mà tham quan!

   Lại còn cái chuyện ăn bớt thép các cột trụ bê tông nhà cao tầng nữa chứ... – Ai đó nói thêm
vào.

Được thể, Tân nói theo:

   Vâng ạ. Còn xây dựng cả một nhà nước cho xã hội theo kiểu đảng cử dân bầu thì cơ man nào cái nghịch lý! – Tân cảm thấy được cổ vũ.
   Cháu đổ hết mọi tội lỗi lên cái cơ chế đảng cử dân bầu hả Tân? – Ông Chính hỏi.

   Nếu quy kết như thế cháu thấy cũng không oan, nhưng chưa phải là tất cả bác Chính ạ.

   Thế còn cái gì nữa? – hỏi thế, nhưng trong lòng ông Chính tán thành cách suy nghĩ của Tân.

   Thưa bác, theo cháu… gốc gác vẫn là vấn đề tự do dân chủ, ngày càng nâng cao dân trí để phát huy tự do dân chủ… Thật là một nhiệm vụ, một sứ mệnh vô cùng khó khăn của Đảng ta đấy ạ. Cháu so sánh mãi xã hội nước ta với xã hội Thuỵ Điển, cháu không thể kết luận khác được ạ. Không yêu Đảng thì cháu phỉ báng chế độ này và đả kích Đảng ta, chứ cháu không băn khoăn và cầu mong như vậy ở Đảng ta đâu ạ... Hay là đến giờ phút này mà cháu vẫn còn quá ấu trĩ về Đảng của chúng ta ạ? Là người ngoài Đảng, cháu có được phép nói là Đảng của chúng ta không ạ?

Ông Hai Phong không chịu nổi những lời chối tai như thế. Ông vùng vằng đứng dậy đi sang
 

phòng bên. Mọi người còn đang phân vân vừa muốn khuyến khích Tân mạnh dạn nói tiếp lại vừa muốn khuyên Tân kiềm chế để không làm ông Hai Phong giận, thì Hai Phong đã hầm hầm quay lại:

   Tôi xin lỗi cả nhà nhé. Nhưng mà tôi bực lắm, không vạch cái sai trái của cái nhà anh Tân này ra thì tôi không chịu được.
   Anh Hai, anh là người có quyền cao nhất trong phe phản biện ở đây mà. Anh cũng không được giấu lấy một chữ trong bụng! – Lê Hải nói dấn vào, vì bản thân rất thích thú nghe tiếp cuộc tranh luận này.

   Được. Tôi sẽ sử dụng hết quyền hạn của mình. Không cần phải lôi thôi dài dòng, tôi chỉ hỏi anh Tân một câu nữa thôi: Nói thẳng cho tôi nghe vì sao anh lại tâm đắc đến thế với cái xã hội dân sự chết tiệt này!? Anh có tai có mắt, thông thạo Tây Tàu mà không biết mảy may một tý gì về các cuộc cách mạng nhung, cách mạng màu da cam(*) [(*) Chuyện xảy ra ở Ukraina và một số nước cộng hòa Trung Á thuộc Liên Xô cũ.] hả?

Cả nhà ồ lên vì câu hỏi quyết liệt đó.

Tân ngồi xuống uống nước, thừa nhận câu hỏi của ông Hai Phong hóc búa quá. Anh cân nhắc, khi thấy tin ở mình, Tân đứng dậy:

   Vâng. Cháu xin chịu bác Hai. Các cuộc thi vấn đáp cháu đã trải qua trong đời thật chưa bao giờ có câu hỏi khó thế này! Giá mà bác cho cháu nêu ra nhiều ví dụ để minh họa thì lại đi một nhẽ... Thưa bác Hai, có lẽ một trong những điều cháu thích nhất của cái xã hội này là..., là.., là con người có quyền thất bại ạ!

   Quyền ấy như thế nào? – Ông Lê Hải nôn nóng.

   Thưa bác, quyền ấy bắt đầu từ bác bỏ mọi sự áp đặt ạ!

   Lại sặc mùi chính trị phản động! – Ông Hai Phong phang luôn.

   Tân, cháu cố nói cho có đầu có đuôi xem nào. – Ông Chính giục.

   Vâng ạ. – Tân vừa nói vừa sắp xếp ý nghĩ của mình - Thưa các bác các chú, ý cháu muốn nói là thành công của một người, ngoài nỗ lực của mình ra, bao giờ cũng nhờ vào thành công và thất bại của những người đi trước, của những người khác, những người chung quanh, nói rộng ra nữa là của lịch sử và văn hóa, của văn minh nhân loại ạ... Một xã hội có từng con người giác ngộ đến mức dám mạo hiểm sẵn sàng chấp nhận thất bại như thế. Một xã hội có được những con người có phẩm chất và khả năng tích tụ như thế những thành quả cho sự phát triển của riêng mình và cả xã hội, ...ôi theo cháu, đấy sẽ là xã hội của một quốc gia vô địch ạ! Cháu khao khát một Việt Nam như thế!.. - Tân sôi nổi hẳn lên.

   Thì ra cậu hiểu quyền được thất bại là như thế hả Tân? – Lê Vân hỏi.

   Sao em không nói là quyền tự do, quyền được mạo hiểm, thế có dễ hiểu hơn không? – Mai hỏi em mình.
   Em cũng nghĩ như chị thôi. – Tân trả lời. - ...Nhưng em muốn nhấn mạnh khía cạnh xã hội ấy phải biết chấp nhận quyền thất bại của mỗi người, nghĩa là đòi hỏi xã hội ấy chứa đựng quyền tự do rất cao, phải có được ý thức thế nào đấy về cái lẽ tất yếu, phải có trí tuệ và văn minh cao lắm thì mới có được tự do như thế, một văn hóa như thế trong xã hội!

   Ở đâu trên thế giới này có được cái xã hội đẹp như tranh vẽ thế hả con? – Nghĩa hỏi con mình.
   Thưa bố, đấy đích thị tự do của mỗi người là điều kiện tự do của mọi người ạ!

Cánh trẻ cười nói rồi vỗ tay ầm ầm. To tiếng nhất vẫn là Khái: “Đại láu cá! Tân ơi mi là đồ đại láu cá!” Tất cả ra sức cổ vũ cho Tân.

Riêng ông Nghĩa mắt tròn xoe vì ngạc nhiên. Chờ cho cánh trẻ bớt ồn ào, ông mới hỏi Tân:

   Con nói cái gì? Con nhắc lại đi!

   Bố nổi tiếng là mọt sách rồi, bố đừng tra khảo con nữa ạ! Bố biết con nói gì rồi mà! – Tân trong bụng rất vui vì đã “trả đũa” bố mình được ít nhất là một lần trong suốt buổi nay.
 

Tiếng cười của cánh trẻ lại rộ lên.

Ông Nghĩa cũng cười, lắc đầu chịu thua con trai:

   Thôi được, ta chịu. Đấy là cách hiểu của con.

   Một – không! Bố ơi, con ghi nhận cho Tân một – không! – Mai giơ hai tay đấm trời reo lên, kéo theo tiếng cười của cả nhà.
   Tân ơi, mi mồm nói ghét ý thức hệ mà lại đi trích dẫn Marx! – Khái vẫn chưa muốn buông tha Tân.
   Anh Khái nhầm to rồi! Em không trích dẫn! Em tìm cách hành động!

Ông Hai Phong nghe được hết, nhưng trong lòng nghi ngờ, không rõ là Tân suy nghĩ thực như thế hay là Tân trêu mình, nhưng thấy khó bắt bẻ quá…

Bụng bảo dạ: Bọn trẻ bây giờ ma quái lắm! Trong bụng ông liên hệ đến anh em Vũ, đành bấm bụng nghe tiếp.

   Nhưng con vẫn chưa trả lời thẳng vào câu hỏi của bố! – Ông Nghĩa nhắc Tân.

   Thưa bố trên thế gian này chưa nơi nào đạt tới đỉnh cao như vậy ạ. Nhưng nó đang hình thành ở các mức cao thấp khác nhau ở khắp mọi nơi ạ, nhờ sự phát triển nói chung của văn minh nhân loại cho đến nay, trước hết là phát triển kinh tế, trình độ dân trí, phát triển của khoa học kỹ thuật và công nghệ, của kinh tế tri thức...

   Đành là thế, nhưng con kết luận thế nào? – Ông Nghĩa thực sự quan tâm đến vấn đề này.

   Thưa bố, xã hội dân sự như thế hình thành từ bao đời nay rồi ạ, nhưng đang được những thành tựu mới của văn minh nhân loại hoàn thiện, phát triển dần. Chính những thành tựu này đang làm cho xây dựng xã hội dân sự trở thành một xu thế tiên tiến trên thế giới không gì ngăn cản được, giống như thể nhà thờ đã từng không sao ngăn cản được thuyết nhật tâm của ông Cô-pec-ních.

- Lại nói trật! Lại nói trật! Chủ nghĩa xã hội mới là xu thế tất yếu của xã hội loài người! – ông Hai Phong chen ngang.

   Xin cho con nói thêm thế này – Tân bình tĩnh - Không một nước nào có thể độc quyền chiếm giữ thành quả này, cũng không một nước nào có thể dạy khôn hay áp đặt cho nước khác thành quả này đâu ạ, bất kể nhân danh cái gì. Chỉ có mỗi quốc gia phải tự mình tìm đường vươn lên nắm bắt lấy và tự làm chủ thành quả này, để tự nâng mình lên, để đi tiếp... Thừa nhận hay không thừa nhận, xã hội dân sự tự nó cũng đang lấp ló ở nước ta rồi đấy ạ, trong những mảng sống nhất định của xã hội... Không cưỡng lại được ạ!

   Hoàn toàn được! – Khái nói to, quyết dồn Tân vào chỗ bí.

   Cái võ của anh Khái xoàng lắm, chỉ muốn bắt em khai báo hết thôi.

   Thì cháu cứ khai báo cho các chú các bác cùng nghe nào! – Ông Trần Thu nói thực lòng. Nhiều người khác trong cánh già lên tiếng đồng tình.

   Vâng ạ. Theo cháu không thể khác được, đời sống mọi mặt của đất nước dù là tự nó, dù là được thúc đẩy, nó đang ngày càng mở không gì cưỡng lại được. Làm nghề toán, cháu xin thưa chuyện bằng một vài con số hàng ngày: Từ nhiều năm nay tổng kim ngạch xuất và nhập khẩu của nước ta bằng khoảng 130 – 140 phần trăm tổng giá trị số của cải cả nước làm ra, rõ ràng đấy là một nền kinh tế mở ở mức độ rất cao, gắn bó mật thiết với kinh tế thế giới. Mỗi năm có hàng vạn người trong nước ra nước ngoài, có hàng triệu khách du lịch vào nước ta, xã hội nước ta đóng làm sao được ạ? Chưa nói đến công nghệ thông tin, tin học ngày nay ngay trên đất nước ta đang phát triển nhanh! Mỗi năm hàng tỷ đô-la kiều hối đổ vào trong nước, nhiều năm số kiều hối này còn lớn hơn cả số lượng đầu tư trực tiếp của nước ngoài vào nước ta! Đóng làm sao được ạ? Cháu không biết cả nước có bao nhiêu gia đình có họ hàng ruột thịt ở nước ngoài. Riêng các gia đình họ Phạm nhà cháu ngồi đây đã có hàng chục gia đình là máu mủ ruột thịt đang sinh sống tại Mỹ, tại châu Âu, châu Á, riêng cháu tại Thụy Điển... Còn biết bao nhiêu mối quan hệ khác nữa. Xin các bác các chú thử hình dung xem, nếu tất cả những mối quan hệ như vậy của đất nước không vận động trong khuôn khổ một xã hội dân sự và nhà nước pháp quyền
 

thì câu chuyện sẽ ra sao ạ? Chắc chắn là sẽ có bao nhiêu vùng mờ, vùng chồng lấn đầy rối rắm trong xã hội và trong hệ thống nhà nước, sẽ tốn kém và lãng phí không biết bao nhiêu mà kể. Chắc chắn là mafia sẽ mọc lên như cỏ dại không sao diệt được! Từ đây chỉ cần lỡ chân một bước sẽ có đủ các màu sắc xanh, tím, vàng, da cam... như bác Hai Phong đang lo đấy ạ... Đấy là cháu chưa đụng chạm tý tẻo tèo teo nào đến tỷ tỷ những chuyện trong nước – Tân quyết định dừng lại ở chỗ này.

Cánh già gật gù, trừ ông Hai Phong. Cánh trẻ chụm lại với nhau, vì chưa muốn buông tha Tân.

   Có lý! Con có lý. Vấn đề còn lại chỉ là nhận thức... Làm lãnh đạo trước hết là phải có nhận thức... Chí ít là phải có tâm tập hợp trí tuệ để cố nhận thức cho ra vấn đề! – Ông Nghĩa lên tiếng trước... bâng quơ, hình như trong đầu ông đang nói chuyện với ai đó...

Ông Chính chất vấn Tân:

   Tân ơi, tại sao cháu lại nảy ra cách nhận xét xây dựng nhà nước pháp quyền ở nước ta cứ như thể là xây nhà tình nghĩa hả cháu?

Trên nét mặt đầy suy tư của mọi người, dường như không ai có ý muốn làm gián đoạn cuộc đối thoại nghiêm túc giữa hai thế hệ.

Tân muốn tìm cách thay đổi không khí câu chuyện:

   Thưa các bác các chú, Cách đây mấy hôm cháu vừa được xem một trích đoạn Gala cười trên tivi, đại ý một cán bộ báo cáo với cấp trên: Đường lối đúng, chỉ đạo sâu sát, cán bộ tốt, mọi việc không hoàn thành được là do dân thôi ạ, chỉ cần thay dân là mọi chuyện trở thành lý tưởng! Xem xong cháu rất khâm phục. Dám phê phán đến mức ấy thì thật là dũng cảm.

Hai Phong phừng phừng nổi nóng, chỉ tay vào Tân, bổ luôn:

   Đó là chuyện của Gala cười, anh đừng méo mó xỏ xiên. Là đàn ông, anh nói thật lòng đi! Cách mạng nuôi anh lớn khôn, để đến giờ bây giờ Đảng anh không muốn vào, chủ nghĩa xã hội anh không thích, ăn cơm Tây nhiều rồi bây giờ anh tôn sùng cái gì? Nói trắng ra đi, đừng vòng vo lôi thôi!

Câu chuyện nên căng thẳng.

   Bác hỏi câu này thì cháu xin cố... Chính cháu cũng đang tự tra xét lại mình, nhất là qua buổi nói chuyện hôm nay. Vâng, cháu thực sự tôn sùng cái gì?.. – Tân ngồi xuống cầm lấy chén nước, uống một hơi rồi dứt khoát - Thưa các bác các chú, trước sau cháu vẫn chỉ tôn sùng tự do dân chủ!

Cả gian nhà lại lặng ngắt mất một lúc. Sự đăm chiêu lộ rõ trên các khuôn mặt của người lớn. Riêng cánh trẻ chúi đầu vào nhau thì thào những gì đó, lại nhiều tiếng cười khúc khích… Tân quyết định phải nói hết:

   Thưa các bác các chú, để các bác các chú hiểu cháu, cả cái đám mất trật tự đằng kia nữa, cái đám thế hệ kế cận các bác các chú đấy ạ... – Tân chỉ tay về phía các anh chị em mình - ...cháu thấy cũng phải xin được vòng vo một chút để làm rõ suy nghĩ của cháu... Xét về rất nhiều phương diện, tự do dân chủ bây giờ là vấn đề của thời đại. Đúng như bác Hai Phong lúc nãy truy kích cháu! - Tân nói tiếp - Thời buổi toàn cầu hóa ở nấc thang phát triển của kinh tế thế giới ngày nay lại càng như thế ạ. Tự do dân chủ bây giờ trở thành sức sống, nguồn sáng tạo, là cội nguồn sức mạnh cạnh tranh của mỗi quốc gia trên thế giới này, vô luận nước này hay nước kia theo chế độ chính trị nào. Điều này cháu thấy rõ lắm ạ. Đi đến đâu cũng thế. Một quốc gia bây giờ muốn có sức cạnh tranh được với bên ngoài, đối mặt với cả thế giới, quốc gia đó nhất thiết phải dựa vào từng công dân của mình. Dựa vào từng công dân các bác các chú ạ, không khác được đâu. Tự do dân chủ bây giờ không còn là câu chuyện dân được làm cái này cái khác, nhà nước đứng trên ban cho quyền này, cấm đoán quyền kia... Không thể như thế được nữa đâu ạ. Nghĩa là mỗi quốc gia phải biết phát huy tự do dân chủ theo cách tốt nhất của mình, để tạo ra sức mạnh cho cả nước mình. Nước nào cũng phải thế ạ, hoặc chấp nhận thua cuộc! - Vì vậy, xét về nhiều mặt, tự do dân chủ bây giờ thực sự là một vấn đề thời đại đối với mọi quốc gia đấy ạ.

[trachvandung]

   Lại vấn đề thời đại!.. - Ông Hai Phong nhấp nhổm.

   Nó cũng là vấn đề của các nước phương Tây chứ? – bố Yến hỏi.

   Thưa bác không loại trừ bất kể nước nào ạ, ở các nước phương Tây vấn đề tự do dân chủ nhiều khi nhạy cảm hơn.
   Sao lại thế? – bố Yến ngạc nhiên.

   Thưa bác, đơn giản là sự giác ngộ của nhân dân về tự do dân chủ ở những nước này nhìn chung cao hơn. Bộ máy cầm quyền không thể muốn làm gì cũng được ạ.
   Nói như thế thì anh cho dân ta là kém giác ngộ à? – Ông Hai Phong lại đỏ mặt tía tai.

   Dạ thưa... Có lẽ là như thế thật ạ. Nước càng phát triển, đòi hỏi này càng cao ạ. – Tân nói tiếp: - Ngay ở nước ta tự do dân chủ bây giờ dù sao cũng tốt hơn nhiều so với trước đổi mới. Nhờ thế đất nước mới được như hôm nay chứ ạ. Nhưng chính những thành quả của đổi mới đang đòi hỏi phải mở rộng hơn nữa tự do dân chủ! Nhìn vào đâu ở nước ta cháu cũng thấy: Nếu thiếu tự do dân chủ thì cái tốt bị thui chột, tất cả những gì đã xây dựng lên được mà không có tự do dân chủ thực chất thì cũng chỉ là ngụy tạo.

   Tất cả à, nhà toán học nói năng có chính xác không đấy? - ông Nghĩa vặn lại con mình.

   Thưa bố chính xác, câu này con nói có cân nhắc ạ. Tự do dân chủ đến đâu thì phát triển được đến đấy. Không ăn bớt được đâu ạ. Con đã ngẫm nghĩ mãi về những gì nước ta đã làm được trong đổi mới. Rõ ràng tự do dân chủ và phát triển vừa là tiền đề, vừa là cứu cánh của nhau.

   Tạm cho là như thế đi Tân! Còn điều gì cháu chưa xưng tội thì hôm nay nhân thể nói hết đi!
– Ông Chính muốn nghe những điều khác.

Cả nhà hồi hộp chờ đợi.

   Bác Chính dồn cháu vào chỗ chết! – Tân thú nhận, ngập ngừng một lúc rồi mới nói tiếp, vì lo nhiều hơn chứ không phải vì bí - Các bác các chú ạ, chẳng gì đất nước ta độc lập thống nhất cũng mấy chục năm rồi… Thế mà dân trí nước ta sao còn thấp thế! So với mấy chục năm là thấp! So với thiên hạ cũng là thấp! Nghèo còn có lối ra, để dân trí thấp thế này thì lối ra khó lắm… Con không hiểu vì sao?

   Thế anh không biết thế nào là tám mươi năm nô lệ à? Là cả một nửa thế kỷ mấy cuộc chiến tranh tàn phá? Anh là người nước nào thế anh Tân? - Dứt lời ông Hai Phong ngồi phịch xuống ghế, không thèm nhìn mặt Tân.

   Bác Hai mắng cháu thế nào cũng được ạ. – Tân nhẹ nhàng - Nếu là hoà bình mới chỉ có dăm mười năm thì cháu hiểu được, đằng này là mấy chục năm rồi, ì ạch mấy chục năm trong cái thế giới tiến như vũ bão thế này, thì cháu không yên tâm ạ. Theo cháu truyền thống vẻ vang là cốt để hiểu rõ điều này mới phải...

   Bác đồng ý với cháu, cứ đổ hết tội lỗi cho quá khứ thì chúng ta khoẻ re, tha hồ ăn no ngủ kỹ.
   Ông Chính biểu lộ đồng tình.

   Không thể nói dân mình là dốt, không thể nói dân mình là lười, cháu nghĩ thế là đúng. – Ông Lê Hải đồng tình.
   Vậy theo cháu dân trí nước mình bây giờ còn thấp quá là vì sao? - Ông Chính hỏi.

Tân nói ngay:

   Lúc đầu cháu cũng nghĩ mãi đến cái nghèo. Song ở vào những điều kiện của nước ta sau mấy chục năm xây dựng như bây giờ, lý do vin vào cái nghèo không thuyết phục được cháu nữa. Càng nghĩ, cháu lại càng cho rằng cái nghèo kéo dài mãi thế này là hệ quả, chứ không còn là nguyên nhân nữa ạ!

   Còn nguyên nhân của mọi nguyên nhân thì chắc chắc bác, bác Lê Hải, ba cháu và cả bác Hai Phong nữa sẽ phân tích sâu hơn cháu. Điều đập vào mắt mà ai cũng dễ nhận ra là dấu ấn sâu đậm của quá khứ phong kiến lạc hậu cộng với những tha hóa mới đang là gánh nặng lớn cho đất nước ta hiện nay!...
 

   Còn tệ nạn nói dối và ru nhau ngủ nữa - Bà Nguyệt tiếp lời Tân - Câu này không phải tôi nói mà chính Thủ tướng đã nói công khai trên ti vi trong kỳ họp Quốc hội vừa qua.

Cả gian nhà lại càng ồn ào hơn nữa. Nhiều người tiếc là đã bỏ sót chương trình thời sự này trên tivi. Tất cả đều hoan nghênh hỉ hả Thủ tướng đã nói thẳng ra được như vậy. Riêng Tân thì mừng ra mặt là không lo bị ăn đòn vì đã bộc bạch suy nghĩ của mình.

   Bây giờ mời cả nhà nghe tin sốt dẻo đây! – bà Nguyệt giơ tờ báo trong tay ra trước mặt mọi người, dõng dạc: - ...Báo An Ninh Thành phố đăng trang nhất đây này: Nguyên thanh tra Nhà nước khi còn đương chức đã để lọt việc cơ quan mình mua ô-tô trốn thuế và lập quỹ trái phép! Phụ tá của ông ta cũng dính vào, hiện đang bị tạm giam vì tội thuê côn đồ hành hung hai cán bộ cùng cơ quan..! Tôi nghe báo rao lạ quá, chạy đuổi theo mãi mới mua được...

   Ô hay, năm ngoái ngành này vừa mới được tặng huân chương cao quý của quốc gia! – Lê Hải đập tay xuống bàn, kêu ầm lên.

Ông Hai Phong bất giác đứng dậy sững người ra... Ông lại nhớ câu mắng đau điếng ngày nào của Năm Thịnh, đến cả những buổi tranh luận gay gắt với các con mình...

Vì ngồi quá lâu, cái chân giả làm cho toàn thân ông Nghĩa tê cứng. Ông tập tễnh bước ra khỏi bàn đi đi lại lại bên cửa sổ, nhưng mắt vẫn chăm chú nhìn kỷ những phản ứng khác nhau đang hiện lên trên nét mặt mỗi người. - “...Ta đang bước vào cuộc chiến khó nhất trong đời?” - Ông Nghĩa thầm hỏi chính mình.

Ngày hôm ấy, sau bữa cơm tối, chưa kịp uống hết ấm trà muộn, ông Nghĩa bỏ cái lệ ra ngồi trước tivi, đi lấy cái phích nước sôi giúi vào tay Tân rồi kéo Tân về phòng riêng của mình. Ông Nghĩa quay ra bê cả bộ ấm chén đi theo:

   Ban chiều đông quá, bố con ta đàm đạo thêm với nhau vài chuyện được không?

   Dạ… Bố cứ làm như con là nhà thông thái trên đời này… - Tân tìm cách đánh trống lảng.

   Trước khi vào chuyện chính, Bố muốn trao đổi thêm với con, qua câu chuyện hôm nay bố thừa nhận không có con đường nào một bước đưa lên chủ nghĩa xã hội. Cũng không có con đường nào một bước đưa đến tự do dân chủ của một nhà nước hiện đại.

   Chắc chắn như vậy ạ.

   Nhưng sự sụp đổ của hệ thống Liên Xô - Đông Âu cho thấy có con đường chỉ một bước có thể đưa cả một hệ thống chính trị xuống âm phủ!
   Bố có quá bi quan?

   Không. Nhưng sự thật thì vẫn là sự thật… Bố càng vỡ lẽ ra một điều…

   Điều gì ạ?

   Phải tiến hành đổi mới tiếp tục như nước ta đang làm là đúng thôi!

   Con nghĩ thời đại ngày nay hoàn toàn cho phép nước ta đi tiếp trên con đường đổi mới. Con rất tin như thế… Riêng về điểm này con thấy nhân dân ta thật vĩ đại, còn Đảng của bố đã có một quyết định chiến lược xoay chuyển hẳn tình thế.

   Này, này… Nói lại đi, thế không phải là Đảng của anh?

   Con đã được là đảng viên đâu ạ… - Tân rụt rè, vì trong bụng định mạnh lời hơn để trêu bố mình.
   Hồi hôm thì anh cho là nhân dân của tôi và Đảng của tôi đều có vấn đề. Bây giờ anh lại khen hết lời.
   Ối, bố khai trừ con khỏi nhân dân từ bao giờ thế ạ?

   Tốt… - Ông Nghĩa cười xòa, đập đập vào vai con mình - …Thế là bố con ta nhất trí với nhau. Bây giờ bố muốn bàn với con chủ đề chính tối nay. Con nói cho bố nghe ý con nước mình nên xử sự với Trung Quốc và Mỹ như thế nào?

   Trời đất ơi, con có là nhà ngoại giao đâu mà bố!

   Chẳng cần là nhà gì cả, người Việt nào cũng cần phải tự hỏi mình câu hỏi này! Nhất là con ở
 
nước ngoài, biết nhiều, thông tin nhiều…

Tân ngẫm nghĩ một lúc:

   Trước khi đi vào câu chuyện, con muốn biết, theo bố kẻ thù của ta là ai?

   Ta nào? – Ông Nghĩa không bất ngờ, mà lại đăm chiêu điều lâu nay nung nấu trong lòng.

   Ta ở đây con nói là dân tộc, ít nhất có cả con trong đó nếu con không bị bố khai trừ!..

   Con hỏi được như thế là bố không thất vọng. Đúng, phải thấy rõ kẻ thù của mình là ai trước đã. Kẻ thù của ta là những hư hỏng trong ta, bố nghĩ mãi rồi, sau đó mới đến những kẻ chọc ngoáy từ bên ngoài… Đồng minh của hai kẻ thù này là cái ngu dốt - lại cũng là từ trong ta mà ra con ạ.

   Vâng. Thế là con hiểu về bố không sai. Nhưng đặt vấn đề như thế, con sợ bố phải ngồi nghe con nói đến sáng đấy ạ… Nếu bố muốn nghe con nói cho có ngọn có ngành…
   Đến bao giờ cũng được!

   Vâng ạ. Về quan hệ giữa các quốc gia với nhau, con xin bắt đầu từ cái triết lý nếu mình cứ nhăm nhăm coi ai là kẻ thù thì sớm muộn sẽ biến người đó thành kẻ thù…

Giữa đêm, ngoài trời tối đen. Gió mùa Đông Bắc đột nhiên ào ào đổ về, cây cối lay chuyển lào rào. Một vài cánh cửa nào đó cài chưa kỹ va đi đập lại rình rình… Nhưng cả hai bố con ông Nghĩa mải mê câu chuyện của mình, không hay biết gì về không gian rung động ầm ầm bên ngoài… Bà Nguyệt lật chạy đến, mang cho hai bố con ông Nghĩa phích nước sôi mới và đĩa hoa quả…

[trachvandung]

21.

Mùa hè năm nay đến vùng San Francisco sớm hơn mọi năm. Mới cuối tháng ba cây cối xanh um, thời tiết ấm nóng hẳn lên. Nhờ thời tiết này, thành phố Bakerfield bớt đi cái lạnh từ lục địa toả ra, không khí trở nên khô mát một cách dễ chịu. Đây là thời tiết Thảo thích nhất trong năm. Từ ngày nới rộng van tim bằng một ống nong (prothesis), sức khoẻ Thảo ngày một phục hồi, sóng gió trong cuộc sống gia đình Thảo cũng lắng dần. Về nhiều mặt, có lẽ Thảo lạc quan hơn Lễ. Từ khi gia đình Thảo - Lễ theo ông bà Học lần đầu tiên về thăm đất nước, cả hai bắt đầu tìm thấy niềm vui mới trong cuộc sống, nỗi cô quạnh bớt dần....

Vợ chồng Thảo - Lễ đang tính đến việc thực hiện chuyến về thăm lần thứ hai.

   Tại sức khoẻ của em ngày một khá lên, hay tại chúng mình bận bịu nhiều việc... Thoắt một cái về nước đã hơn ba năm rồi đấy. Thế mà chúng mình hứa với anh chị Chính và anh chị Nghĩa là sẽ sớm về thăm trở lại. – Lễ nói với vợ.

   Cảm ơn Trời Phật, ngày tháng bây giờ em không thấy lê thê như trước. Chỉ riêng điều này đã làm cho em thấy cuộc sống ngày càng đáng sống hơn. Có lẽ sự giải toả về tinh thần cũng làm cho sức khoẻ của em ngày một khá hơn.

   Phải nói là từ vài năm nay chúng mình mới có một cuộc sống tạm gọi được là sống. Nghĩ lại, anh chỉ thấy Sài Gòn hồi ấy là địa ngục. Những năm tháng ấy sống nhưng hầu như không thấy mặt trời, quanh năm ngày tháng cắm mặt xuống đất để chạy chọt, hết lo việc này lại lo đối phó với chuyện khác, cho đến những ngày bị tạm giam, đến cái tát hộc máu mồm máu mũi trên đường Phạm Đăng Hưng của bọn tàn quân An Lộc, rồi vào trại cải tạo...

   Chỉ tiếc là đến lúc sóng yên bể lặng thì chúng ta lại thiếu Huệ... Con ra đi ngót nghét hai mươi năm rồi còn gì nữa anh!
   Chuyến về nước vừa rồi, lúc bay vào bầu trời Thái Bình Dương em khóc nức nở, làm anh lo quá. Nghĩ lại đến bây giờ vẫn buồn...
   Vâng... Lúc ấy em cứ như là đang nhìn thấy Huệ giãy giụa, chới với vẫy gọi... Cũng may hôm đó những người ngồi chung quanh tỏ ra thông cảm...
   Không biết là chúng mình giữ được ý chí muốn sống này bao nhiêu lâu nữa?- Lễ bâng quơ.

   Chú Thành cũng vĩnh biệt chúng ta mấy năm rồi...

   Chúng ta bây giờ chỉ còn mỗi chỗ dựa tinh thần là Tín.

   Vâng, chỉ còn một cách là nhìn vào một điều gì đó tốt lành phía trước anh ạ. Em bắt đầu cảm thấy vui vui là vẫn còn giúp được người này người khác trong công việc của mình...
   Đúng là nhiều bà con người Việt ở đây trông cậy vào văn phòng luật của em. Chịu khó thuê anh làm planton cho anh bớt khổ sở với tâm trạng chán đời nhé?
   Planton cỡ xịn, có phải không? – Thảo cười.

   Có lẽ em nói đúng, khi nào cảm thấy được mình còn có ích cho người này người khác thì tâm trạng anh bớt khổ.

Nghĩ thế, nhưng nhiều lúc vợ chồng Thảo Lễ cảm thấy hình như không sao át được tâm trạng hiu quạnh, họ vẫn nghĩ nhiều đến cái chết thảm thương của Huệ. Sự hiu quạnh ấy đột nhiên tăng lên do cái chết đột ngột của ông Thành. Sang Mỹ sống với gia đình Thảo Lễ được gần sáu năm, ông Thành đột nhiên bị phát hiện là mắc bệnh ung thư máu ở giai đoạn ác tính, nằm viện mất gần một năm thì ông qua đời. Sống tâm niệm niệm với ước nguyện giữ gìn đức độ của người tin sùng đạo Phật, ông Thành những mong ở hiền gặp lành. Trớ trêu thay đức tin này không thể giúp ông Thành tránh khỏi bệnh tật hiểm nghèo. Song lương tâm trong sáng của ông đã mang lại cho ông nghị lực phi thường, có lẽ vì thế ông chịu đựng được một cách điềm tĩnh những ngày tháng bị bệnh tật hành hạ vô cùng đau đớn.

Sau cái chết của ông Thành, vợ chồng Thảo Lễ lại phải một phen tự gồng mình lên trong tinh thần để xua đi cái nỗi ám ảnh của cuộc sống tàn lụi. Lễ thú nhận với vợ:
 
   Tâm lý bi quan vắt kiệt mọi ý chí muốn sống của anh mất rồi, Thảo ạ. Nhiều lúc anh không thể chịu đựng nổi câu hỏi: Mình còn tiếp tục sống để làm gì? Chỉ để tồn tại một cách không thiết sống như thế này hay sao?
   Anh giúp em được rất nhiều việc.

   Đừng trách anh. Có lẽ anh luẩn quẩn đến mức bệnh hoạn rồi.

   Không được nghĩ thế anh Lễ! – Thảo gần như sắp khóc.

   Lâu lâu trong con người anh lại dấy lên thứ sóng gió ghê sợ: Chết thì không dám chết, nhưng sống lại không thiết sống... Nhiều khi rất vô cớ.
   Em hiểu. Quá khứ vẫn hành hạ anh.

   Đúng là quá khứ đáng nguyền rủa. Có lúc giữa ban ngày mà anh vẫn ngủ mơ mình bị quân cảnh tống giam trở lại, nằm chờ chết đưa ra toà án quân sự. Có lúc rõ ràng thằng Túc cụt cầm tiểu liên chĩa thẳng vào anh mà bắn! Có lúc anh lại thấy mình chuẩn bị các thứ đi thăm Huệ...

   Anh Lễ! – Thảo nắm lấy tay chồng, giựt giựt, vì cảm thấy giọng nói của chồng có vẻ gì khang khác. Lúc còn sống, ông Thành đã có lần nhắc nhở Thảo là không được để cho Lễ rơi vào tâm trạng trầm uất.

   Em phải cố giữ sức khoẻ để canh chừng cho anh... – Lễ vẫn tỉnh táo.

   Thôi, chúng mình nói chuyện khác đi.

   Ừ, nói chuyện khác. Em phải làm mọi việc để chuẩn bị lên chức bà nội.

   Như thế là con đã hé ra điều gì với anh rồi phải không?

   Đâu có. Con không nói gì với anh cả. Nhưng anh cố bấu víu vào tương lai.

   Anh chỉ làm cho em sốt ruột thêm. Em cứ tiếc mãi kỳ về nước vừa rồi không rủ được cô con gái út của anh Loan đi cùng.
   Đúng là nhà ta và nhà anh Loan thông gia được với nhau thì còn gì bằng. Dù sao cũng dòng dõi họ Tôn Thất…
   Cô này xinh đẹp nhất nhà, rất nết na anh ạ. Em mấy lần định tạo cơ hội cho Tín gặp riêng mà chưa thành.
   Chuyện của Tín chúng mình không can thiệp quá sâu được.

   Em biết chứ.

   Chúng ta cần sức khỏe làm việc tiếp sáu bảy năm nữa để trả xong tiền mua nhà! Có nên đề ra mục tiêu này không em? Lúc nào anh cũng phải cố tìm ra trong đầu một điều gì đó đẩy anh lên phía trước...

   Em nghĩ có thể được. Nếu chú Thành còn sống, chắc chú sẽ vui lắm. Ít nhất là chú được nhìn những người bệnh đã được chú cứu sống, trong đó có em...

Vợ chồng Lễ rất mong Tín sớm lập gia đình, dù sao Tín đã ra trường hơn 10 năm nay rồi. Nhưng chuyện trò với con lần nào Lễ và Thảo cũng chỉ thấy toàn những chuyện công việc, chuyện kinh tế, chuyện trong nước ta, chuyện nước Mỹ, chuyện thế giới...

Tốt nghiệp được 6 năm, Tín hoàn tất cả 3 cấp CFA và làm xong Ph. D với đề tài “Đặc thù những biến động ngoại biên trong khủng hoảng chu kỳ và khủng hoảng đột biến”. Như thế là Tín đã thực hiện được đúng thời khoá biểu mình đề ra, một sự nỗ lực vượt bực. Ngay lập tức Tín nhận được khoảng gần một tá các thư mời Tín đến làm việc của các cơ quan và tập đoàn tài chính khác nhau, có nhiều thư nêu rõ cả chức vụ công việc sẽ giao, tiền lương và các chế độ thưởng, các ưu đãi cho vay tín dụng để mua nhà, để lập gia đình, một số ưu đãi khác nữa... Tín thừa nhận lời khuyên của ông Học vô cùng giá trị: Rõ ràng một tiến sĩ có chứng chỉ CFA cấp 3 hoàn toàn khác với một anh tiến sĩ trơn!
Cục dự trữ Liên bang (FED) muốn dành cho Tín một ghế trong nhóm nghiên cứu chính sách.
RAND Corporation muốn mời Tín về làm công tác giảng dạy trong Học viện Tài chính của họ.

Havard cũng muốn bổ sung Tín thêm vào lực lượng cán bộ giảng dậy khoa kinh tế...
 

   Tự nhốt mình trong thư viện hoặc bán cháo phổi., cả hai thứ nghề này con đều không thích ba má ạ. Con muốn biết thế giới, trước khi con ngồi chết dí một chỗ.

   Ba má tôn trọng sự lựa chọn của con.

   Anh Tân và con có cách nghĩ rất giống nhau về điểm này, ba má ạ.

   Con cũng sẽ đem về giới thiệu với ba má một cô dâu Thuỵ Điển như Tân chứ? – Thảo thăm dò con.
   Ý muốn của má sẽ là mệnh lệnh đối với con!

   Chết, chết, má xin lỗi, má trêu con thôi. – Thảo cuống lên.

Tín cười ngất.
   Con biết ngay là má thua con mà! Nhưng cô dâu Thuỵ Điển của anh Tân được đấy chứ hả
má.

   Thảo ngồi yên.

   Có thể cuối năm nay anh Tân lại đến Harvard mấy tuần ba má ạ. Chúng con sẽ gặp nhau. Rồi con sẽ đưa gia đình anh Tân thăm ông bà Học, thăm ba má như lần trước. Lisa bây giờ chắc lớn lắm rồi.

   Nếu Lisa giữ được màu tóc vàng của mẹ thì đẹp lắm đấy. Con bé rất đáng yêu. – Thảo nhận
xét.

   Thế là mẹ không phản đối đấy nhé!

Thảo ngơ ngác trong tiếng cười của con trai mình.

Tín tiếp tục làm việc ở tập đoàn Goldman Sack. Vì dù sao đây cũng là nơi tạo mọi điều kiện thuận lợi cho Tín trong suốt thời gian làm CFA các bậc và làm Ph. D. Hơn nữa công việc được giao cho phép Tín đi khắp mọi nơi Goldman Sack có đối tác làm ăn trên thế giới. Tín nói với mẹ ước ao sẽ tìm cách đi khắp thế giới như ông Học. Lúc có dịp, Tín giúp mẹ được rất nhiều việc về chuyên môn tài chính, nhờ vậy công ty tư vấn về dịch vụ luật của Thảo ngày càng đông khách. Mỗi lần về thăm mẹ, Tín lại mang về cho mẹ những kinh nghiệm mới nhất. Lúc đầu mới mở văn phòng luật, hầu như Thảo làm lấy mọi việc, Lễ phụ trợ các việc lặt vặt. Bây giờ văn phòng luật sư của Thảo thuê được trụ sở mới khá đẹp, phải thuê thêm hai thư ký làm thường xuyên, ngoài ra phải thuê một luật sư Mỹ phụ thêm, làm việc 4 tiếng mỗi tuần. Công việc chính là tư vấn về thuế cho nhiều người Việt làm ăn sinh sống ở vùng San Francisco. Luật về tài chính và thuế của Mỹ vốn rắc rối, riêng bang California còn rắc rối hơn vì còn phải chịu thêm một số quy định riêng của bang. Văn phòng của Thảo ngày càng có uy tín. Ngay Sở Tài chính của San Francisco cũng khuyên các hãng và các cá nhân người Việt nên tận dụng dịch vụ tư vấn của văn phòng luật sư Thảo để tránh những rắc rối không cần thiết và tiết kiệm được nhiều tiền trong khi trang trải các loại thuế. Lời khuyên này dựa vào thực tế là cộng đồng người Việt mới nhập cư vẫn còn nhiều vướng mắc về ngôn ngữ và luật pháp, về nhiều tập quán văn hoá khác liên quan đến nhiều vấn đề tài chính và thuế ở nước Mỹ. Văn phòng luật sư của Thảo dần dần xác lập được sự tín nhiệm lớn trong cộng đồng người Việt ở California và đồng thời cũng là một đối tác quan trọng của các nhà chức trách địa phương. Thực tế này khiến cho gia đình Thảo có một vị thế khá đặc biệt trong cộng đồng người Việt ở đây. Những phiền toái và một số hành vi quậy phá của một vài nhóm người Việt, trong đó có nhóm Túc cụt, xảy ra trong mấy năm đầu tiên ở đây đối với gia đình Thảo cũng nhạt dần và gần đây hình như mất hẳn. Có thể bây giờ ai cũng phải lo làm ăn sinh sống, cũng có thể bây giờ gió đã đổi chiều, nhất là từ khi quá trình bình thường hoá quan hệ Việt – Mỹ ngày càng tiến triển.

Thảo đã dự tính trong vòng sáu bảy năm tới sẽ chuyển dần văn phòng luật của mình cho một luật sư trẻ, làm việc thêm ba bốn năm nữa rồi nghỉ hưu là vừa. Thảo nhằm vào người con trai vừa mới tốt nghiệp đại học luật của Năm Thịnh. Ý nghĩ này bắt nguồn tự khi Thảo tiếp xúc với đám con cháu má Sáu Nhơn trong chuyến gia đình Thảo cùng với ông bà Học về nước cách đây mấy năm…

Riêng ở Los Angeles từ mấy năm nay hình thành một tập hợp số người Việt chống lại đất nước. Trước hết đấy là những người làm báo tiếng Việt, một số văn nghệ sĩ người Việt sống ở
 

hải ngoại, một vài người làm nghề tự do khác. Trừ vài người đứng đầu, phần đông họ là những nhân vật bình thường cả về học vấn cũng như nghề nghiệp. Lạ thay, nhiều trí thức lớn lại đứng ngoài cuộc…

Những người tập hợp nhau lại này có trong tay công cụ báo chí khá lợi hại. Từng lúc họ có thể huy động được một số lượng đáng kể người Việt làm việc này việc khác, nhất là vào các dịp bầu cử thường kỳ hay là bầu cử giữa nhiệm kỳ của Quốc hội Mỹ. Nhiều năm qua con đường buôn bán chính trị này đối với họ tỏ ra rất hiệu quả... Họ đã làm vài cuộc thử sức để xem có thể với xa đến đâu.

Lần thứ nhất, đó là vào dịp Mỹ tuyên bố bỏ cấm vận với Việt Nam, bưu điện của bang công bố quan hệ hợp tác chính thức với bưu điện Việt Nam. Nhân dịp này bưu điện Los Angeles phát hành quyển danh bạ điện thoại mới, trong đó có mục giới thiệu Tổng cục Bưu điện Việt Nam và in quốc kỳ Cộng Hoà Xã hội Chủ Nghĩa Việt Nam. Chờ cho ngày bầu cử ở Bang đến gần, nhóm chống đối này đột nhiện huy động người Việt đi biểu tình phản đối quyển danh bạ điện thoại này với lý do: có quốc kỳ của Việt Cộng. Đoàn biểu tình tuyên bố sẽ huy động người Việt bỏ phiếu cho Đảng nào chấp thuận yêu sách của họ! Ngay lập tức cơ quan bưu điện Los Angeles phải thu hồi và huỷ quyển danh bạ điện thoại nói trên, phát hành quyển mới không in quốc kỳ Việt Nam. Các nhà chức trách ở đây muốn tránh những rắc rối có thể xảy ra trong cuộc bầu cử đang tới gần.

Lần thứ hai, chuyện xảy ra tại một nơi gần đại lộ Bolsa ở quận Cam, ngay trong khu vực “Little Saigon”. Tại đây có một cửa hàng văn hoá phẩm của một người Việt, trong đó bán nhiều băng và đĩa ghi hình các tác phẩm âm nhạc nổi tiếng của Việt Nam nhập từ trong nước. Sở dĩ cửa hàng này gây xôn xao là vì bên ngoài cửa hàng thì treo quốc kỳ Việt Nam, bên trong cửa hàng có bàn thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Hội người Việt này quyết định huy động Việt kiều đi biểu tình dẹp bằng được tiệm hàng này. Nhưng tiệm hàng này hoàn toàn hợp pháp theo các tiêu chuẩn của luật pháp Mỹ, đoàn biểu tình chỉ làm tắc nghẽn đường phố nhưng không tạo ra được lý do pháp lý nào cho việc dẹp tiệm. Cuối cùng, không biết bằng cách nào, hội người Việt này phát hiện ra một số vụ lậu thuế đồ điện tử nghe nhìn của tiệm hàng ngày, họ không tìm thấy hàng văn hoá phẩm lậu thuế nhập từ Việt Nam. Thế là cuộc biểu tình mang thêm nội dung chống lậu thuế và ép được cơ quan chức trách địa phương đóng cửa tiệm hàng này – với lý do chủ tiệm vi phạm luật thuế! Nhưng báo chí của hội này thì nói rằng biểu tình giành thắng lợi lớn chống lại quốc kỳ Việt Nam xuất hiện tại quận Cam... Về sau, ngay trong quận Cam lại có tin đồn rằng toàn bộ vụ việc này được bố trí thế nào đấy để phá chủ tiệm và để ngăn cản những ai có thiện ý hướng về quê hương trong tình hình mới – nói chung là chỉ để bôi nhọ đất nước... Chẳng có cách gì xác minh thực hư ra sao.

Lần thứ ba, khi biết thời điểm bình thường hoá quan hệ Việt Mỹ đang đến gần, hội người Việt này ráo riết vận động phong trào tố cáo Việt Nam vi phạm dân chủ và nhân quyền. Người thì nói sáng kiến này chính là do cánh hữu trong giới cầm quyền Mỹ giật dây cho họ làm, để cản trở các bước đi ngoại giao của tổng thống Clinton trong quan hệ Việt - Mỹ. Những người cầm đầu của hội thì lại nói rằng sáng kiến của họ được nhiều thế lực quan trọng trong giới cầm quyền Mỹ ủng hộ ... Song dù sự thật là thế nào, hệ quả cuối cùng là ông Clinton gặp thêm nhiều khó khăn, lộ trình bình thường hoá quan hệ Việt – Mỹ kéo dài... Đọc báo chí trong nước gửi ra Lễ thấy các khó khăn từ phía Việt Nam cũng không ít...

Rõ ràng có một sự chuyển hướng mới, một sự tập hợp lực lượng mới trong cộng đồng những người Việt chống lại đất nước, dưới những hình thức hoạt động mới, khai thác mọi khó khăn của đất nước, bất kỳ từ hướng nào... Ông Học cũng nhận xét như Lễ và tán thành suy nghĩ của Lễ. Hai chú cháu đồng tình dứt khoát với nhau một điều: Không dính dáng đến các nhóm đầu cơ chính trị chống lại đất nước.

Cánh Tôn Thất Loan và cánh Năm Thịnh cũng cùng chung một ý nghĩ với cánh ông bà Học. Họ hiểu được những gì đang xảy ra và giữ được thái độ đúng mực. Cho đến nay những người suy nghĩ như thế trong cộng đồng người Việt đông lên nhiều, nhưng vẫn là thiểu số, chưa hình thành một xu thế mạnh mẽ... Họ hầu như không có hoặc rất ít liên hệ với các cơ quan đại diện của nước ta ở Mỹ, ngoại trừ một số việc tối thiểu cần thiết – ví dụ như xin visa về thăm nước...
 

Ngay ông bà Học cũng chưa một lần đến cơ quan Tổng lãnh sự hoặc Đại sứ quán, mặc dù ông rất tích cực tham gia nhóm ngôn ngữ Việt – Hán Nôm. Hai lần xin visa về nước ông bà đều giao cho Hoài và những người giúp việc đứng ra lo. Chính ông Học cũng tự thấy lạ là tại sao mình còn giữ một khoảng cách như vậy. Đã hai lần về nước mà chưa một lần đến thăm sứ quán! Hay là mình chịu ảnh hưởng của dư luận người Việt ở đấy? - Ông Học tự hỏi.

... Có lẽ tại vì mình còn mặc cảm? Thế nhưng tại sao chưa bao giờ thấy một ai trong các cơ quan đại diện của nước ta tại Mỹ liên hệ hay tìm hiểu công việc của nhóm ngôn ngữ Việt – Hán Nôm này nhỉ? Họ không quan tâm, hay họ quá bận?!

Thường thường hàng năm, vào dịp giữa Nô- en và Tết Dương lịch, cánh ông bà Học, cánh Tôn Thất Loan và cánh năm Thịnh lại tụ tập với nhau một lần, kết hợp đi nghỉ đông chung với nhau. Thói quen này có lý do đơn giản là họ muốn dành trọn vẹn Tết Nguyên đán cho gia đình.

Một lần, Tôn Thất Loan hỏi ông Học:

   Bác Học ạ, có lúc tôi tự hỏi sợi dây thực sự còn ràng buộc mình với đất nước là gì. Tôi không rõ là gì bác ạ.
   Thế mà ông lại hỏi tôi? Tôi sang Mỹ trước ông nhiều năm cơ mà!

   Quả là thế bác ạ. Quan hệ máu mủ ruột thịt còn lại ở quê nhà ư? Phần nào thôi, vì ngay khi tôi còn sống ở trong nước quan hệ họ mạc đã xa xôi rồi. Có lẽ vì mồ mả cha mẹ và ông bà tôi còn nằm lại tại đó. Hay là vì trong người mình vẫn còn cái máu của người Việt?

   Còn tự hỏi mình được như thế là quý lắm, anh Loan ạ!

   Ước gì con chúng ta cũng biết đặt ra cho mình những câu hỏi như vậy.

   Chú sợ nguy cơ mất gốc, có phải không ạ? – Lễ hỏi.

   Mất gốc làm sao được, anh Lễ. – Năm Thịnh xen vào. Riêng đối với bọn tôi, bây giờ mấy anh em tôi chỉ cảm thấy mình là những đứa con đi làm ăn nơi phương xa. Cái cảm nghĩ bỏ nước hay mất nước như hồi mới chạy sang đây vẫn còn, nhưng nhạt dần rồi. Năm nào tôi cũng có việc về nước, vì nhớ má tôi và họ hàng ruột thịt, vì công việc làm ăn đòi hỏi phải như vậy. Siêu thị của tôi có hẳn một tầng bán các sản phẩm cao cấp của nước ta, từ đồ gỗ Đồng Kỵ, đến hàng men sứ Quảng Ninh, gốm sứ nghệ thuật Bát Tràng, nước mắm Phú Quốc... Tôi chỉ lo đến lượt các con mình các mối liên hệ sẽ không giữ được bền chặt như bây giờ...

   Có lẽ tâm trạng mỗi người mỗi cảnh. Tôi mà được bận rộn như anh Năm Thịnh thì chắc tôi sẽ hạnh phúc lắm. – Chuyện đang vui mà giọng Lễ vẫn phảng phất ưu tư.
   Lễ ạ, về già chú mới lại càng thấy cái triết lý sâu xa của tổ tiên mình: Lá rụng về cội. Nếu chú tự hỏi mình những câu hỏi như của ông Loan, chú sẽ trả lời: Cội nguồn đất nước đối với chú bây giờ là tất cả. Cách đây mười lăm năm, hai mươi năm, chắc chắn chú không hỏi mình như thế và chắc chắn cũng không có câu trả lời như thế.

   Thưa chú, tuổi tác và cuộc biển dâu của đất nước đã thay đổi con người chú, có phải như thế không ạ?
   Phải. Về phương diện nào đó có thể nói như vậy. Đến lúc gần đất xa trời chú mới bắt đầu ý niệm được về thân phận mình, cũng có nghĩa là về đất nước mình! - Ông Học trầm ngâm rồi tiếp - Nói riêng về số phận một con người, về nhiều mặt có thể ví von chú là một người sống sót sau nạn đại hồng thuỷ của đất nước. Những gì đã xảy ra trên đất nước ta trong mấy cuộc chiến tranh vừa qua còn ác liệt hơn bất kể trận đại hồng thuỷ nào mà con người biết đến…

   Vâng. Nhìn lại mới càng thấy khủng khiếp, chú ạ. - Lễ xen vào.

   Nhưng có cái lạ là chú không có cảm giác là người được may mắn sống sót. Có một lẽ gì đó khiến chú hiểu, chú nghĩ là mình đang sống tiếp để thấm được, để hiểu được nạn đại hồng thuỷ đã cướp đi của đất nước ta những gì! Thế có lạ không hả cháu? Có lẽ vì thế chú khát khao mong đất nước mình hoà bình, thịnh vượng. Chú cũng đã trao đổi hết nhẽ với Nghĩa về nỗi khát khao này.

   Bác Học ạ, bác đã nói vậy, tôi xin thưa như vầy. Cho đến tận bây giờ, chỉ cần nghĩ đến hai tiếng cộng sản là tôi đủ thấy người mình ớn lạnh. Tuy vậy, đi theo bác về thăm quê hương kỳ
 

vừa, tôi thấy đất nước bây giờ có nhiều điều làm cho tôi khấp khởi vui mừng, dù rằng tôi thấy vẫn còn nhiều điều tôi không thể chấp nhận được. Có lẽ cũng giống như Lễ, chúng tôi là loại người không còn khả năng thay đổi mình nữa rồi bác ạ! - Loan nói, giọng buồn buồn.

   Mặc cảm vẫn đeo bám anh? – Ông Học hỏi.

   Dạ.., cũng không hẳn thế. Đôi lúc chúng tôi vẫn mặc cảm thật, tự coi mình là những vật thể lạ sống trong lòng đất nước. Nhưng có điều chính tôi cũng thấy rất lạ là mỗi khi ngồi nói chuyện với ông Nghĩa, ông Lê Hải, ông Chính thì sự mặc cảm ấy biến mất.

   Ông Loan ạ, về mặt chống Cộng hay ghét Cộng, chưa hẳn Phạm Trung Học này đã thua kém ông đâu. Chỉ có điều là từ khi tôi hiểu được những tổn thất của đất nước mình, hiểu được nỗi thống khổ của dân tộc mình, hình như tôi vượt qua được chính mình. Tất cả bắt đầu từ khi tôi cảm nhận được chính gia đình tôi mất mát nhiều quá trên cả hai phía...

Mọi người hiểu tâm trạng ông Học lúc này. Lễ quay sang Tôn Thất Loan, cố xoay câu chuyện đi hướng khác:

   Còn khi nói chuyện với ông Võ Sang, anh thấy thế nào?

   Tôi không biết là mình bây giờ cảm nhận khác trước, hay là Võ Sang đã thay đổi. Điều chắc chắn là ông ta bây giờ cởi mở hơn xưa nhiều. Song vẫn không thể nào so sánh được với ông Nghĩa, ông Lê Hải, ông Chính - đấy là những người tôi thực sự có hứng thú đối thoại với họ, với tất cả suy nghĩ của mình... Nhất là những ông này hiểu biết rộng và không bao giờ áp đặt một điều gì, lúc nào cũng sẵn sàng trao đổi ý kiến đến kỳ cùng.

   Còn người đối thoại và còn đối thoại được với nhau như thế là tốt rồi. Toàn là những ông cộng sản chính hiệu đấy anh Loan ạ. – Năm Thịnh bình vào - Đấy là những người thân thiết nhất trong gia đình tôi, nói cho đúng hơn là chỗ dựa tinh thần của gia đình tôi. Các cháu con anh Hai tôi coi những ông này là thần tượng của mình. Bây giờ được bọn trẻ chấp nhận không phải là dễ đâu hai anh ạ. Điều tôi băn khoăn là thời gian gần đây chuyện tham nhũng, tiêu cực có vẻ ngày càng nhức nhối hơn.

   Anh Năm nhận xét như thế là khá nhạy bén đấy. - Ông Học đồng tình với Năm Thịnh. - Một số điều lo lắng tôi nói với Nghĩa trước đây, hình như đang trở thành mối lo thật sự. Không thể nào có một xã hội thuần khiết hay một sự phát triển êm đẹp như đi trên con đường lát toàn bằng vàng đâu. Tôi đã nói với Nghĩa như vậy mấy lần rồi. Miễn sao đừng để những yếu kém, những vấp váp khó tránh khỏi này lấn át cái tốt và trở thành một xu thế phát triển

   Thưa chú điều cháu lo nhất là mấy công ty đang làm ăn với cháu gần đây bị đánh lên đánh xuống, cháu chưa rõ thực hư thế nào. – Năm Thịnh trình bày. - Họ sai lầm đến đâu, hay là các sai lầm của họ bị hình sự hoá đến đâu, hay đó là chủ trương không để cho kinh tế tư nhân đi quá cái ngưỡng hiện nay. Đây thực sự là điều cháu không rõ, đoán già đoán non cho sắp tới lại càng khó chú à!

   Gần đây báo chí nói nhiều đến các vụ án Tamexco, Minh Phụng, ngân hàng Việt Hoa... Các công ty làm ăn với anh Năm có dính dáng đến những vụ án này không? - Ông Học hỏi Năm Thịnh.

[trachvandung]

   Dạ thưa, đó chính là điều không ai giải thích được rạch ròi. Các vụ án này là có thực, xử các vụ án là có thực. Thậm chí có quá nhiều quan chức cao cấp dính líu vào, nên tính chất các vụ án này rất nghiêm trọng. Dư luận cho rằng vẫn có quan chức cao cấp lọt lưới pháp luật, nhiều tài sản của những bị cáo trọng tội bị thất thoát trong quá trình thành án. Cháu thấy dư luận trong nước rất trông cậy vào sự nghiêm minh của pháp luật, ủng hộ pháp luật. Nhưng nếu nhân danh chống tham nhũng và tiêu cực rồi hình sự hóa mọi hành vi kinh tế phạm luật để hạn chế kinh tế tư nhân thì lại là câu chuyện khác. Hơn nữa nhìn chung, trừ trường hợp thật đặc biệt, hình sự hoá tội phạm kinh tế là chuyện cần thận trọng...

   Có thể xem đấy là biến tướng của cải tạo tư sản lần thứ ba được không, anh Năm? – Tôn Thất Loan nghi ngờ.
   Tôi chịu, không đoán mò được. Vì trong nước công khai minh bạch chưa đủ cỡ, nên còn nhiều điều khó đoán lắm, tính toán làm ăn lâu dài càng khó - NĂM Thịnh quay sang ông Học -
 

Chú à, cháu ngờ rằng đấy là một trong những nguyên nhân làm cho đầu cơ vào bất động sản ở nước ta tăng lên một cách quá đáng so với sức chịu đựng của nền kinh tế. Lác đác cháu thấy trong nước có một vài kiến nghị đòi thận trọng và hạn chế hiện tượng hình sự hoá những hành

   kinh tế phạm luật. Điều này chứng tỏ nỗi lo của cháu là có lý…

   Còn nhiều trầy trật đau đớn lắm, Năm Thịnh ạ. Còn phải trả giá nhiều đấy, đất nước nào cũng thế thôi, dân tộc nào cũng thế thôi. Tôi chỉ mong những bài học ở nhiều nước châu Phi, ở Nga trong suốt thập kỷ 1990, ở các nước Đông Nam Á và Hàn Quốc trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 1997 vừa qua.., sẽ được nước ta tôn trọng. Đấy là cái lợi của anh đi sau...

   Đầu năm nay cháu có việc qua Bangkok. Giá đồng Bath Thái Lan bây giờ chỉ còn một nửa so với mấy năm gần đây. Nhiều doanh nghiệp trắng tay trong một đêm. Có mấy chủ doanh nghiệp tự tử. Các ngành kinh tế cứ dắt dây nhau sụp đổ như các lá bài domino. Thật không thể tưởng tượng nổi, chú à. Nhưng bây giờ họ khá hơn nhiều rồi. – Năm Thịnh thuật lại.

   Bác Học ạ, một số người lãnh đạo ở châu Á buộc tội George Soros là thủ phạm cuộc khủng hoảng này, có đúng thế không bác? – Tôn Thất Loan hỏi.
   Tôi xin lỗi, tiếng Việt xưa có câu rất tục nhưng diễn đạt rất đúng cách buộc tội kiểu như vậy: Tim la đổ vấy cho trâu! Câu này tục lắm, nhưng lột hết được sự việc. Tôi học được câu này từ bọn lính khố đỏ thời Pháp thuộc trong những ngày tôi phải đi kéo xe bò kiếm sống lúc thất cơ lỡ vận...

Mọi con mắt đổ dồn về ông Học.

   Đã có lúc bác phải đi kéo xe bò sao? - Năm Thịnh trợn trợn mắt.

   Sao bác lại ví von như vậy? – Tôn Thất Loan ngạc nhiên.

   Theo tôi George Soros chỉ có một tội duy nhất là người châm ngòi lửa vào cái thùng đã chứa đầy thuốc súng. Tội của ông ta chỉ có thế thôi! - Ông Học chậm rãi. - Ông Soros này không châm thì có ông Soros khác châm, vì chẳng có một nhà tài phiệt nào chịu khoanh tay ngồi nhìn cổ phiếu và vốn của mình có nguy cơ mất giá đồng thời có cơ hội vồ được món lớn. George Soros thính mũi hơn người ở chỗ đã ngửi thấy mùi bão trước khi cơn bão xảy ra. Quả nhiên khi đồng tiền của ông ta mới thoạt chạy khỏi Malaysia thì cơn bão đã đổ bộ ngay tức khắc lên toàn khu vực Đông Á và Đông Nam Á.

   Thời đại kinh tế tri thức mà con người vẫn bất lực trước những hiện tượng như vậy sao chú? – Lễ hỏi.
   Đúng hơn nó là một phản sản phẩm của kinh tế tri thức, chú nghĩ như vậy Lễ ạ. Kinh tế tri thức trong trường hợp này chứng tỏ nó thông minh và xảo quyệt hơn so với những hiểu biết con người thu lượm được trong kinh tế tri thức. Về mặt tiền tệ thì càng như thế. Ví sự tai quái của tiền tệ với Mephistopheles như Tín đã phân tích thật là một ý tưởng tuyệt diệu đấy.

   Nhưng Tín chưa bao giờ là Soros chú ạ!

   Nhưng rõ ràng Tín hiểu được vấn đề! Sự thật vĩnh hằng là cuộc sống luôn luôn thông minh hơn con người.
   Trời ơi, nên gọi bác là kẻ thực dụng hay là một triết gia đây, bác Học?

   Ông Loan tặng tôi biệt danh gì cũng được. Tôi nói cho có đầu có đuôi như thế này: Thật ra trước khủng hoảng mấy năm đã có những lời cảnh báo khá gay gắt về những yếu kém của ngành tài chính – ngân hàng trong những nước này. Tôi là người trong nghề, tôi biết rất rõ. Rồi đến những lời cảnh báo về sự lũng đoạn do câu kết giữa các giới quyền lực chính trị và các chủ tập đoàn, nạn đầu cơ bất động sản và nạn đầu cơ tiền tệ, nhưng tất cả đều bị giới cầm quyền ở những nước này bỏ ngoài tai hoặc có lợi ích trong việc bỏ ngoài tai. Tất cả đã tạo ra các nền kinh tế bong bóng. Điều không ai biết trước được chỉ là khi nào các bong bóng ấy nổ tung và nổ như thế nào mà thôi. Các nước Đông Nam Á này cuối cùng đã rơi vào tình trạng tích tụ phát triển mấy thập kỷ để đổ vỡ tan hoang trong một trận bão! Kinh tế nước ta đứng ngoài tâm bão, thế mà cũng lao đao vì nó. Theo tôi, nước ta cố học lấy những bài học ấy, có lẽ đấy là cách tốt nhất để tiết kiệm mồ hôi, nước mắt và có lẽ cả máu nữa trong quá trình phát triển. Làm được như vậy, đất nước ta sẽ sớm tìm được đường ra, và các nhóm người Việt đầu cơ chính trị ở đây
 

cũng sẽ khó có đường kiếm chác chính trị. - Ông Học giải thích.

   Chú luôn luôn trung thành với cái nhìn của người đi sau, có phải không ạ? Cháu thật không hiểu làm thế nào mà chú rất lạc quan, nhìn ra ánh sáng trong mọi tình huống. – Lễ hỏi chú mình.

   Có lẽ chỉ vì lúc nào chú cũng ham sống một cách tột bực. Gần suốt cuộc đời, chú vẫn coi tâm lý đầu hàng là kẻ thù không đội trời chung của mình.

Lấy xong hành lý tại sân bay San Francisco, Tín thuê một xe van rồi tự lái đưa vợ chồng Tân và Lisa đến chỗ bố mẹ mình, từ đó đón bố mẹ đến thẳng khách sạn La Cigale để cùng ăn cơm với ông bà Học và gia đình cô Hoài. Thời giờ quá eo hẹp, nên Tín tổ chức tất cả đi chung một xe để tận dụng hơn 5 tiếng đồng hồ chạy xe trên đường cho bố mẹ mình có dịp nói nhiều chuyện với vợ chồng Tân và cháu Lisa. Lần này Tân đến dự hội thảo tại đại học Maine, trên đường về hẹn gặp Tín ở San Francisco để hôm sau còn đi tiếp London dự hội nghị Toán học châu Âu, do Viện toán Greenwich tổ chức. Tín từ New York bay đi San Francisco để thực hiện cuộc gặp mặt này.

Gia đình lớn của ông bà Học có một buổi tối trọn vẹn tại La Cigale. “Cảm ơn các cháu, các cháu làm cho ông bà trẻ lại mấy tuổi”. Bà Học hết ôm Lisa, ôm Linda rồi lại ôm Tân, những giọt nước mắt lăn trên má.

Ông Học, vợ chồng Lễ, vợ chồng Hoài, Tín cứ đứng lặng chia sẻ sự xúc động của bà Học. Khi mọi người ngồi vào bàn, Tân là người nói đầu tiên:

   Cháu rất mừng là ông bà gần như không thay đổi. Lần trước cháu đến thăm ông bà ở Santa Monica Hill cách đây đúng một năm. Lần ấy chỉ thiếu Linda và Lisa.
   Thưa ông bà, chọn khách sạn La Cigale lần này là sáng kiến của anh Tân đấy ạ, vì còn vài ngày nữa là đến ngày giỗ anh Nam – Tín thưa.
   Ông nhớ. Chính tại khách sạn này, cũng ngay tại phòng ăn này, hôm ấy ông là người đầu tiên được báo tin Nam mất – nói đoạn ông Học gọi người bồi bàn rót rượu, bảo anh ta rót thêm một cốc để ở giữa bàn. - ...Tất cả chúng ta nâng cốc, mười sáu năm qua rồi các cháu ạ. Chúng ta hãy uống với Nam ly rượu này!

Mọi người nâng cốc. Ông Học là người đầu tiên chạm vào ly rượu để ở giữa bàn, tất cả đều làm theo, lòng ngùi ngùi thương tiếc.

Ngậm ngùi trong giây lát, ai cũng để cho lòng mình lắng xuống... Bé Lisa tuy chưa hiểu gì lắm, nhưng cũng biết giữ lặng lẽ, vì thường ngày Linda vẫn dậy con trong những lúc như thế này, để giữ lịch sự phải biết làm theo người lớn. Nhìn Lisa, ông Học nói:

   Thế hệ thứ ba của họ Phạm không tồi. Ông rất tự hào. Bây giờ ông nâng cốc chúc mừng các cháu.

Tiếng chạm cốc leng keng...

...Tuy xa nhau nửa vòng trái đất, song mọi người trong gia đình lớn của ông bà Học thường xuyên có tin tức của nhau, nhờ có phương tiện hiện đại, nhưng trước hết là tình máu mủ ruột thịt luôn luôn kết họ lại thành một khối. Chuyện đám cưới Mai, rồi đám cưới Loan, chuyện Yến bây giờ là giám đốc một xí nghiệp liên doanh nổi tiếng trong ngành dược ... tất cả bên này đều biết tường tận.

   Linda thấy các con trai họ Phạm rất giỏi. Nhưng cũng phải nói là các con gái, con dâu họ Phạm cũng rất giỏi chứ ạ. Nhất là chị Yến và chị Mai là hai phụ nữ Việt Nam tuyệt vời. Chị Loan thật là một người can đảm – Linda nói bằng tiếng Việt khá thành thạo.

   Linda đang chờ ông bà và các cô các chú khen nữa đấy ạ! – Tân liền được ăn mấy cái đấm nhẹ vào vai của vợ mình vì câu nói này.
   Không phải. Không phải, Linda không nói thế. Đấy là Tân nói ạ! – Linda mặt ửng đỏ - Ý Linda muốn nói Việt Nam có một giá trị tốt đẹp là chăm sóc truyền thống gia đình.
   Linda nhận xét đúng đấy. – Thảo khen.

   Anh đố Linda tiếng Việt dân dã có câu nói nào chứng tỏ sự quan tâm đến giữ gìn truyền
 

thống gia đình. – Tân đố vợ.

   Sao cháu lại đố Linda khó vậy? – cô Hoài chen vào.

   Anh Tân thường bắt nạt Linda kiểu như vậy. Nhưng nếu Linda đố lại như thế bằng tiếng Anh hay tiếng Thuỵ Điển thì anh Tân chết luôn!

Mọi người phục Linda nói được hai từ chết luôn với cái giọng rất Việt. Song Linda vẫn phải tự xưng tên mình trong khi nói chuyện, vì đại từ nhân xưng của tiếng Việt khó quá, Linda học mãi mà vẫn chưa rành.

   ...Thì anh Tân chết luôn! Thím thấy tiếng Việt của cháu giỏi quá. – Thảo ngồi cạnh, cố nhại lại cho đúng cách nói của Linda, rồi ôm lấy vai Linda.
   Thế là em chịu thua rồi, có phải không Linda? – Tân vẫn chưa buông tha vợ mình.

   Một phút! Hãy đợi một phút! – Linda đưa ngón tay chỏ lên miệng ra hiệu cho chồng im lặng, trán nhăn lại. - ...Câu nói ấy là thế này: Lấy vợ kén tông, lấy chồng kén giống!
   Thế thì bây giờ chú có thể nói con dâu họ Phạm ai cũng giỏi! Xin mời cả nhà nâng cốc uống thưởng Linda. – Lễ đứng dây, trịnh trọng, gương mặt nở một nụ cười rạng rỡ.

Thảo rất vui. Bóng dáng ưu tư trên nét mặt của Lễ bỗng nhiên biến mất.

Câu chuyện chuyển dần sang bàn việc mời ông bà Chính và ông bà Nghĩa sang chơi bên này, để biết đó biết đây, kết hợp đi thăm một số nước châu Âu luôn thể. Bây giờ ông bà Chính và ông bà Nghĩa đều đã nghỉ hưu, xin visa đi thăm Mỹ và mấy nước châu Âu cũng dễ, chắc việc đi thăm không có gì trở ngại. Riêng bà Nguyệt thì chưa muốn đi đâu cả, Mai vừa mới sinh công chúa. Bà ngoại không muốn rời cháu lấy nửa bước. Tân kể lại chuyện Mai đi siêu âm, em bé xấu hổ nên mãi đến lúc cất tiếng khóc chào đời mọi người mới biết là con gái. Cả nhà rất thích thú, ai cũng khen bà Nguyệt có sự nhạy cảm đặc biệt của bà ngoại.

   Chỉ có anh cu Tín nhà ta trước sau vẫn là anh cu Tín thôi! – cô Hoài chọc cháu mình.

   Trời ơi, ông tiến sĩ có hạng của người ta mà em cứ gọi mãi cháu là anh cu! – Nhân, chồng Hoài, bác sĩ nha khoa, vốn rất ít nói, lên tiếng bênh cháu.

   Cháu chỉ lo cô Hoài không đủ tiền mua quà cưới tặng cháu thôi.

   Có thật vậy không con? – Thảo hỏi Tín - Nếu đúng như vậy, má cho cô Hoài vay, bao nhiêu cũng được!
   Thôi được, nếu cháu không thích cái tên anh cu Tín thì cô tặng cháu cái tên anh hùng rơm vậy. – Hoài nói.
   Anh hùng rơm là cái gì ạ? – Linda hỏi Hoài.

   Dịch là gì bây giờ nhỉ? – Hoài suy nghĩ một lúc. – ...Thôi thế này, tạm dịch là straw puppet(*)![(*) Bù nhìn bằng rơm.]
   Chết chết, cô dịch thế thì chết cháu! Anh hùng rơm không phải là straw pupet! – Tín giãy nảy lên.
   Trời ơi, cô Hoài tặng Tín cái tên hay tuyệt! Em rất xứng đáng với cái tên ấy. – Tân đế thêm
vào.

   Linda đề nghị cả nhà thông cảm với Tín.

   Cháu đề nghị cả nhà thông cảm với Tín điều gì? - ông Học hỏi lại Linda.

   Thưa ông, Tín còn đang ở trong tình trạng: Tìm em như thể tìm chim, chim ăn bể Bắc, anh tìm bể Đông!

Mọi người cười phá lên!

Riêng bà Học lấy khăn tay che miệng, cố ngăn bớt tiếng cười của mình mà không được, mấy giọt nước mắt cứ tự nó trào ra.

   Đúng là cả nhà nên thông cảm với nỗi khổ của straw puppet!.. Ngày xưa ba đi học mới chỉ có truyện Nỗi thống khổ của chàng Werther(**) [(*) Một trong những tác phẩm văn học đầu tay của W.Goethe.] thôi, Tín ạ. Có lẽ ba sẽ cầm bút viết truyện về Nỗi thống khổ của Straw
 

Puppet Phạm Trung Tín! Việc này ba làm được đấy...

Tất cả mọi người lại cười.

   Lại cả ba cũng về hùa với cô Hoài nữa. Nhưng hôm nay cả nhà sẽ thua con cho mà xem. Giỏi như Linda cũng thua! Cô Hoài cũng thua!
   Tín ơi, nếu con không chứng minh được cả nhà thua, thì cái tên cô Hoài tặng con là hoàn toàn chính xác đấy, má không cho đổi lại đâu Tín ạ. – Thảo không bỏ lỡ dịp này muốn hiểu con mình.

   Thế này thì hết đường chạy rồi Tín ơi. Mi ra toà Thị chính xin đổi tên mới đi là vừa! – Tân chạm cốc chọc em mình.
   Anh Tân đừng lo cho em. – Tín dừng lại, tự tay đi rót rượu cho mọi người thật đầy đặn rồi trở về chỗ ngồi của mình, trịnh trọng - Thưa ông bà, thưa ba má, thưa cô chú, hôm nay con xin long trọng đề nghị cả nhà cho con cưới vợ! Nếu cả nhà cho phép, xin uống với con hết ly rượu này. – Giọng Tín tỉnh bơ, nhưng trang nghiêm, tay nâng ly rượu ra phía trước, chờ đợi...

Tất cả các khuôn mặt ngơ ngác, không biết là Tín nói đùa hay nói thật. Nhưng mọi người đều lục cục xích ghế ra, đứng dậy, tay nâng ly rượu như những người máy, song ai cũng đứng yên như vậy, chưa chịu uống.

   Con xin cụng ly với ai trước? – Lễ hỏi.

   Con xin cụng ly trước với ông bà! – Tín đi ra khỏi chỗ ngồi, trịnh trọng xin chạm cốc với ông bà, rồi với bố mẹ, với cô chú Hoài, với Linda, với bé Lisa. Tân là người Tín chạm cốc sau cùng.

   Rượu uống rồi, bây giờ con giới thiệu con dâu của má đi! – Thảo là người giục đầu tiên, trong bụng vẫn bán tín bán nghi.
   Thưa ông bà... – Tín dừng lại một chút, vì bản thân cũng xúc động. - ...Thưa ba má, thưa cô chú, Linda và anh Tân, và cả cháu Lisa nữa. Con xin cả nhà ưng thuận cô dâu mới của họ Phạm nhà ta là con cô Trang và chú Lâm. Anh Tân ạ, chú Lâm là người đã cứu bác Nghĩa tại Quảng Trị và đã hy sinh ngay sau đó!

   Tín!.. – Tân ngơ ngác.

   Trời ơi Kim! Con dâu của má sẽ là Kim? – Thảo bỏ chỗ ngồi chạy lại ôm chầm lấy Tín.

   Vâng, thưa má, chúng con yêu nhau 3 năm nay rồi!

   Con nhắc lại đi. Con dâu của má sẽ là Kim? – Thảo hỏi lại một lần nữa.

   Thưa má đúng là như vậy ạ!

   Bố dượng của Kim là chú Võ Sang? – Lễ muốn hỏi lại để tự tai mình được nghe thấy.

   Vâng, đúng thế ạ.

Đến lượt mọi người nâng cốc chúc mừng Tín.

Riêng Tân vẫn còn bồi hồi mãi cảm xúc khó tả khi Tín nhắc đến người đã từng hy sinh để cứu sống bố mình, bây giờ lại thêm một sợi dây gắn bó tình nghĩa nữa!.. Đứng giữa mọi người mà Tân vẫn cảm thấy muốn ôm tất cả mọi người vào vòng tay mình… Ôi cuộc sống đầy đau thương này có vô vàn điều đáng sống!..

   Thế này thì anh chắc chú Lễ phải đổi tên truyện rồi: Niềm hạnh phúc của straw puppet! Nhiệt liệt chúc mừng em! – Tân uống hết ly rượu với em mình, nhìn vào tận mặt Tín: - Không thể tưởng tượng được Tín ơi! Anh phải cảm ơn em rất nhiều - Tân đặt ly rượu xuống bàn, ôm xiết em mình.

   Trong trường hợp này, em đồng ý giữ lại cái tên straw puppet của cô Hoài tặng! – Tín đáp lại, rồi lại ôm lấy anh mình.

Khi Tín theo bố mẹ đến thăm vợ chồng Võ Sang nhân chuyến về nước cùng với ông bà Học, Kim và Tín gặp nhau trong ánh mắt, tìm thấy nhau trong ánh mắt. Cũng có lúc Tín thú nhận cái tính bướng bỉnh và ý chí tự lập của Kim thu hút hết mọi tâm trí của Tín. Thư đi thư lại rồi họ
 

yêu nhau. Có khi họ “chat” với nhau trên internet cả giờ đồng hồ trong đêm khuya. Không một năm nào, không một lần nào có việc gì về qua khu vực Đông Nam Á mà Tín lại không tạo cớ về thăm Kim và gia đình cô chú Võ Sang. Điều thuận lợi lớn là cô chú Võ Sang đều quý mến sự nhiệt thành và tính giản dị của Tín. Giữa Kim và Tín có một thoả thuận chung: Khi nào công việc của mỗi người ổn định, thì cả hai cùng chính thức thưa chuyện với hai bên bố mẹ. Tuy gặp nhau trong ánh mắt, nhưng câu chuyện tình yêu giữa hai người lại bắt đầu từ những cuộc đối thoại bằng một thứ ngôn ngữ bất đồng, với các nguyên lý, các con số và những công thức toán vô cùng khô khan, kéo dài hàng tháng, hàng năm...

…Khi Kim bắt đầu học đại học Ngân hàng năm thứ hai thì Tín đang làm CFA cấp 3 và chuẩn bị làm Ph. D. Lần đầu tiên trên email, Kim hỏi Tín một số vấn đề liên quan đến lập bản cân đối thu chi cho một cơ sở kinh doanh theo chuẩn quốc tế, một vấn đề ABC của ABC về tài chính – ngân hàng mà bất kể ai làm nghề gì liên quan đến tiền nong, sổ sách, kế toán, tài chính... đều phải học. Thư đi thư về mà cứ ông chẳng bà chuộc mãi. Thì ra nguyên do là hai người có hai cách học và học ở hai loại trường khác nhau, dẫn đến các phương pháp luận khác nhau. Có những cái theo Tín bắt buộc phải tiền tệ hóa rồi đưa vào hạch toán và cân đối thu chi, nhưng bài Kim được nghe giảng ở trường lại không dạy thế. Có những thứ trên thực tế là chi “kép” hay chi “khống”, vì dưới dạng nào đó nó là tàn dư của các khoản bao cấp trực tiếp hay gián tiếp còn sót lại từ ngân sách nhà nước, theo Tín nhất thiết phải nhặt ra, không được đưa vào giá thành đề hạch toán, thì các bài giảng Kim được học lại bỏ qua. Có những khoản nợ khó đòi theo Tín dứt khoát phải nhặt ra đưa sang phần chi, sau này nếu đòi được thì đưa trở lại vào phần thu cũng không muộn, nhưng trường lại không dạy Kim như vậy... Khấu hao không phải nộp vào ngân sách thì không được đưa vào phần chi, nhưng bài giảng lại bảo nên đưa vào phần chi để giảm gánh nặng cho xí nghiệp, vì xí nghiệp còn nhiều nghĩa vụ xã hội chủ nghĩa khác phải thực hiện - Tín nhất định không chịu... Có lần chỉ vì nghe Tín “xui dại” – Kim viết cho Tín như vậy - nên một bài thi học kỳ của Kim suýt bị đánh trượt...

   Anh ơi, nếu so sánh các điều trái nghịch nhau thế này, em có thể viết được một tập sách giáo khoa đấy.
   Sách giáo khoa?

   Sách viết về sự khác biệt giữa hệ thống tài chính tiền tệ của ta và của thế giới. Có thể viết ra thành nhiều quyển cho từng chủ đề...
   Em viết gì cũng được. Nhưng viết là em trái nghịch với anh thì anh chết mất!

   Em sẽ viết thật mà, nhưng sách em viết sẽ không liên quan gì đến luận án tốt nghiệp. Vì luận án của em thì bắt buộc phải viết theo giáo trình.
   Vậy em viết sách bàn việc gì?

   Quyển đầu tiên em sẽ đưa ra những suy nghĩ của mình về quản lý vốn doanh nghiệp nhà nước theo những tiêu thức của ngân hàng thương mại. Em coi đây là bước đầu xóa bỏ tệ những nạn do cơ chế chủ quản gây ra.

   Em to gan đấy!

Họ “chat” với nhau trên mạng như vậy. Cũng từ đây Tín bận bịu với công việc sưu tầm một số sách báo có liên quan để giúp Kim chuẩn bị. Tín đã bất ngờ về tiến bộ của Kim trong học tiếng Anh, bây giờ lại thêm bất ngờ mới. Trông Kim hiền lành nhưng thật táo tợn!.. Thư đi thư về, nhắn đi nhắn lại, tính cách của họ bộc lộ ra với nhau, họ ngày càng trở nên thân thiết với nhau và không ai biết được tình yêu đến từ khi nào. Càng ngày, trong thư nói về học hành càng ít, về nhớ, về thương, về yêu ngày càng nhiều, rồi đến những đêm hàng giờ trên internet về đủ mọi chuyện trên đời.., khiến Tín mong ngày mong đêm sớm có những dịp đi đi về về khu vực Đông Nam Á để có cớ tạt vào Sài Gòn thăm cô chú Võ Sang, thực ra trước hết là thăm Kim.

Cuộc vui còn kéo dài cho tới khuya. Dự kiến lễ ăn hỏi cho đôi uyên ương Kim Tín vào cuối năm cũng sắp xếp xong. Tối hôm ấy Tín báo cáo với cả nhà những dự định cho tương lai:

Ngân hàng Thế giới (WB) đang đàm phán với Chính phủ Việt Nam Dự án Hợp tác Cải tiến hệ thống ngân hàng Việt Nam giai đoạn II. Dự án giai đoạn I sẽ kết thúc vào cuối năm tới. Rút kinh
 

nghiệm thực hiện Dự án giai đoạn I, WB muốn tăng cường chuyên gia người Việt trong nhóm điều hành dự án của WB tại Hà Nội. Tín đang liên hệ với WB tại New York để đăng ký tham gia Dự án giai đoạn II.
   Con dự kiến sẽ về sống và làm việc ở Hà Nội ít nhất là đến khi thực hiện xong Dự án II? – Lễ
hỏi.

   Hai chúng con đã bàn với nhau như vậy ạ. Chúng con sẽ chăm về thăm ông bà, ba má và cô chú Hoài...

Lý Lam hẹn đến gặp riêng Lễ mấy lần, nhưng Lễ đều cho thư ký của văn phòng tìm mọi cách thoái thác. Cuối cùng Lý Lam phải giở cái bài có việc cần nhờ đến dịch vụ của Văn phòng luật sư Thảo, rồi nhân dịp này lấy cớ bạn bè cũ đến thăm sức khoẻ Lễ. Thảo và Lễ hết đường thoái thác.

Sau vài câu thăm hỏi xã giao. Lý Lam không rào trước đón sau gì cả: Mời Lễ ra lãnh đạo phong trào thay Quách Minh Châu.

   Tôi không thể đánh giá thấp nhiệt tình và sự kính trọng của ông Lý dành cho tôi, nhưng thực lòng tôi không hiểu ông Lý còn kỳ vọng gì ở một kẻ chán đời như thế này?
   Tôi biết chứ. Anh có tâm lý chán đời từ khi còn ở trại Bảo Lộc cơ, đâu phải bây giờ. Nhưng tôi hy vọng thời gian đã làm cho anh bình tâm trở lại.
   Sự thật thì ngược lại, ông Lý ạ. Ông Thành, chú tôi, lúc còn sống ổng đã nói với Thảo là phải coi chừng trạng thái trầm uất của tôi có vẻ ngày một nặng lên. Chú tôi còn nói đấy có thể là một hội chứng bệnh lý thường gặp ở một số người nhất định nào đó sau chiến tranh.

   Nếu thế thì càng phải áp dụng cái thuyết activ therapy, lấy hoạt động năng động át đi tất cả. Nghĩa là anh càng phải nhận đề nghị của tôi vì lý do sức khoẻ của chính anh.
   Phong trào đã bí lắm rồi sao mà phải vời đến cả người bệnh như tôi.

   Phong trào thì không bí, nhưng thiếu người cầm cờ. Tôi đã trình bày với anh rồi, anh Châu bây giờ mang chứng tiểu đường nặng, không làm việc bình thường được nữa. Anh ấy bây giờ toại nguyện vui duyên già với Thẩm Đôn Hoa. Mai- cơn Fốc bị thải rồi, vì thời hậu chiến của ông ta đã hết. Bây giờ là thời quan hệ bình thường hoá, phải có loại Mai-cơn Fốc mới.

   Thế tôi vẫn một mực xin ông Lý tha cho thì sao?

   Chúng tôi tính nát nước ra rồi. Những loại như Trần Đình Bùi, Hoàng Thư Vũ... – họ là con nhà nòi của cách mạng, họ sống trong nôi của chế độ Hà Nội, họ chống Hà Nội có lẽ cuồng nhiệt hơn anh mấy chục lần, thông minh không kém gì anh, văn hoa chữ nghĩa nếu không hơn thì chắc cũng chẳng kém anh, nhưng chúng tôi không vời đến.

   Vì sao?

   Vì trong con mắt của phong trào ở đây, họ chỉ là những người bất mãn, là kẻ phản bội lại hàng ngũ của họ. Mà đã có vết như thế thì không thể là người cầm cờ cho phong trào mình được.

   Ông Lý kén gớm nhỉ!

   Tôi không nịnh anh đâu, những người này muốn quậy phá gì thì tha hồ, cần thì chúng tôi tiếp sức hết mình, nhưng có ngửa tay xin làm nhiệm vụ cầm cờ thì chúng tôi cũng xin kiếu. Phong trào phải có một bộ mặt sạch sẽ cầm chịch, anh hiểu không?..

   Ví dụ như Phạm Trung Lễ này, có phải không?

[trachvandung]

   Khoan hãy giễu cợt, nghe tôi nói hết nhẽ đã. Anh là người có học, từng là tù của cả ông Thiệu lẫn Việt cộng, có anh em bạn bè là những Việt cộng cao cấp mà vẫn nhất nhất không màng theo Việt cộng. Người như thế đứng ra cầm cờ cho phong trào thì mới mang lại thanh thế cho phong trào. Chuyện tướng Lê Hải mời anh ăn cơm bây giờ cứ được đồn đi đồn lại trong phong trào, tự nó cứ thêu dệt mãi lên thành một thần thoại. Có người còn nói bốc: Ngay đến cả tướng Lê Hải cũng là người khâm phục đại tá Lễ! Cứ như là chuyện ngày xưa kiến đục lá đa thành các chữ “Lê Lợi vi quân, Nguyễn Trãi vi thần” ấy. Tôi thấy đó là điềm tốt, càng khuyến khích những chuyện phóng đại như vậy. Đại tá Loan không được đánh giá cao như anh đâu...
 

Lễ không hiểu vì sao Lý Lam lại biết và nêu ra cả chuyện Lê Hải mời cơm...

...Ông khách lai này định giở thủ đoạn gì ra với mình đây?

Trong lòng tự hỏi như thế, nhưng Lễ vẫn ngồi yên, trệu trạo nhai mực khô, cố tỏ vẻ lơ đãng.

Thấy Lễ cứ ngồi nhắm đồ khô và uống rượu, Lý Lam nói tiếp:

   Trước khi đi Mê-hi-cô tìm nghề mới kiếm ăn, Mai-cơn Fốc cũng khuyến nghị phong trào là cố thuyết phục anh đứng ra làm nhiệm vụ. Nghĩa là cả Michael cũng chấm anh đấy! Anh nhận lời chứ?

   Vợ tôi đau tim bẩm sinh, chuyện này tôi chắc anh biết từ hồi còn ở Sài Gòn. Nhờ trời bây giờ sức khoẻ nhà tôi khá hơn trước một chút, nhưng vẫn là người có bệnh... – Lễ thong thả phân bua. - Còn tôi thì đang trên đường đi tới bệnh viện tâm thần. Chỉ vì không nỡ bỏ Thảo một mình bơ vơ ở nhà nên còn lần chần nấn ná dọc đường thế thôi. Ông Lý không hình dung được thế nào là sống mòn à? Chắc phong trào bí lắm nên mới phải làm cái việc bắt mèo đi cày?

Lý Lam cười vang, một giọng cười không thể phân biệt rõ được là tự nhiên hay là đóng kịch, khiến Lễ càng phải thận trọng.

   Anh Lễ ơi, nếu anh cho là phong trào bí, nên phải vời đến anh, thì sai lầm to, sai lầm nhiều mặt đấy. Tôi xin nhắc lại: Phong trào cần người chọn mặt gửi vàng để phong trào ngày một lan toả…

   Chọn mặt gửi vàng?

   Đúng thế. Chỉ cần nhìn vào người cầm cờ là có ngay thiện cảm với phong trào. Anh chính là người như thế! Bây giờ là thời quan hệ bình thường hoá, phong trào lại có những vùng đất mới, những triển vọng mới mà thời hậu chiến không có. Phong trào rất cần gương mặt mới cho phương thức hoạt động mới, chứ không thể nói là phong trào bí được.

   Ông Lý ơi, ông Lý giải thích như thế cách đây 15 năm thì tôi tin. Tôi vừa mới gặp ông Lý ở khách sạn REX, nên tôi khó tin. Thế mà cũng mấy năm rồi nhỉ?.. Tôi thừa nhận đất nước bây giờ thay đổi nhiều rồi, vì thế tôi mới nghĩ là phong trào bí.

   Anh xa thời cuộc nhiều quá rồi.

   Sao ông Lý không nói thẳng ra là tôi lạc hậu?

   Thời đổi mới, chế độ Hà Nội làm được nhiều việc, nhưng lại cũng vấp nhiều việc nan giải. Càng đổi mới kinh tế, càng vấp nhiều vấn đề thuộc về tự do, dân chủ. Hệ thống chính trị càng có nhiều vấn đề chạy theo không kịp. Tệ nạn tiêu cực, quan liêu tham nhũng nở rộ. Đấy là những vùng đất mới cho phong trào của chúng ta. Anh không nhận ra à?

   Tôi lại nghĩ rằng mức sống trong cả nước được cải thiện nhiều. Gallup(*) [(*)Viện thăm dò dư luận, ở Mỹ, thành lập năm 1935.] gần đây mở một cuộc điều tra, cũng thừa nhận như vậy. Gallup còn đưa ra nhận định đại đa số người được phỏng vấn cho là vừa lòng với cuộc sống hiện tại và với chế độ, đạt tỷ lệ cao nhất trong số 44 nước đang phát triển họ vừa mới thăm dò.

   Đấy chỉ là mặt phải của tấm huân chương thôi, anh Lễ ạ. Còn mặt trái của tấm huân chương là những hiện tượng bất mãn, phản kháng cũng gia tăng mạnh mẽ. Đã đến mức Hà Nội phải bắt một vài nhà văn rồi lại phải thả, lúng ta lúng túng, bắt đi bắt lại nhóm nhân sĩ trí thức chống đối mà không dám đưa ra công khai. Gần đây Hà Nội án xử án rất nặng một vài người để trấn áp, nhưng tôi chắc ít hiệu quả. Thế mà các thư từ, các bài viết phê phán chế độ vẫn ngày càng nhiều, các thư góp ý, nhiều thư gửi thẳng cho lãnh đạo, có vô khối thư ngỏ. Các vụ phản kháng, kiện cáo của nông dân xảy ra liên tục, vang dội nhất có lẽ là vụ nổi dậy của nông dân Thái Bình mà báo chí Hà Nội cũng phải nói đến, lãnh đạo Hà Nội phải về tận nơi giải quyết...

Tôi có thể kể cho anh nghe nhiều thứ lắm. Tóm lại là phong trào bây giờ có hai vùng đất mới vô biên, tha hồ khai thác, tha hồ khoét sâu. Một là những bất cập trước các đòi hỏi của sự phát triển. Hai là phẩm chất đội ngũ cán bộ chế độ Hà Nội sa sút. Không thể nói là phong trào bí được.

   Phong trào của ông Lý quyết tâm đến cùng theo đuổi mục tiêu lật đổ chế độ Hà Nội?

   Nếu anh tin như thế, thì việc phong trào mời anh ra làm thống soái là hoàn toàn xác đáng.
 
Tôi muốn phong trào của tôi rồi đây trước hết sẽ thống soái được cộng đồng người Việt ở nước ngoài, trước khi đạt được mục tiêu cuối cùng của mình. Hiện nay ảnh hưởng của phong trào đối với cộng đồng người Việt còn quá bé nhỏ so với yêu cầu.

   Ông Lý bi quan về cộng đồng người Việt ở nước ngoài đến thế cơ à?

   Rất tiếc là phong trào chưa đảo ngược được xu thế thờ ơ với chính trị ngày càng tăng trong cộng đồng người Việt ở Mỹ, đã thế lại còn chia năm xẻ bảy. Tại các nước khác tình hình còn tệ hơn. Chúng tôi sẽ tăng cường những hành động anh hùng kiểu Lý Tống, Nguyễn Vĩnh Tân...(*) [(*) Lý Tống cướp máy bay ở Thái Lan rồi đột nhập vào Việt Nam thả truyền đơn, bị bắt ở Thái Lan. Nguyễn Vĩnh Tân, bị cảnh sát Philippines bắt về tội âm mưu đánh bom Đại sứ quán Việt Nam tại Manila.], sẽ đẩy mạnh hơn nữa việc đưa FUNRO(**) [(**) Một tổ chức phản động bao gồm một số người Thượng ở Tây Nguyên, có trụ sở chính hiện nay ở Mỹ.] về Tây Nguyên...

Miễn sao gây được nhiều tiếng vang để thức tỉnh ý thức chính trị của cộng đồng người Việt ở nước ngoài, gây được rối loạn trong nước càng nhiều càng hay, làm xấu bộ mặt Hà Nội trên trường quốc tế.

   Phong trào của ông Lý còn ít lực lượng trong cộng đồng người Việt như vậy, sao hy vọng giành thắng lợi?
   Nhưng phong trào của tôi có nhiều đồng minh. Có hai đồng minh chiến lược sẽ đi với chúng tôi đến cùng và giành thắng lợi.
   Là ai vậy?

   Tôi đã kể anh nghe rồi còn gì nữa: sự bất cập của hệ thống chính trị Hà Nội và sự tha hoá trong hàng ngũ Việt cộng. Nói theo cách nghĩ của Tôn Tử, không đánh mà tan mới là đánh. Đấy cũng là bài học rút ra từ chính trường Nga Xô và cộng sản Đông Âu vừa qua. Chỉ cần vào lúc ấy chúng tôi phải giành được thời cơ, phải có ngọn cờ. Vì thế chúng tôi quan tâm xây dựng ngọn cờ, ngay từ bây giờ.

   Có phải đấy là chiến lược diễn biến hoà bình không? Tôi được biết là báo chí Hà Nội phê phán rất mạnh, gọi đấy là âm mưu thâm độc của các thế lực thù địch chống Việt Nam...
   Anh hỏi câu này thì tôi thừa nhận là anh ít quan tâm đến thời cuộc. Nó là một thứ vũ khí chúng tôi đi mượn, là một quan điểm để vận dụng. Nhưng nó không phải và không thể là vũ khí chiến lược của chúng tôi.

   Thật vậy sao?

   Diễn biến hoà bình giỏi lắm thì cũng chỉ có thể tạo ra sản phẩm phụ cho chúng tôi thôi, nghĩa là phần của chúng tôi tác động vào trong đó rất nhỏ. Vì tự chúng tôi không thể tạo ra được sự diễn biến đáng mong muốn này, dù ở quy mô nhỏ như sự kiện Thái Bình chẳng hạn. Diễn biến như thế trước hết chỉ có thể là sự diễn biến tự thân của hệ thống chính trị trong nước thôi. Đó là sản phẩm đích thực của bất cập và tha hoá. Nói thế này để anh dễ hiểu: Diễn biến hoà bình thật sự chỉ có thể là một kiệt tác của chính bản thân hệ thống chính trị hiện nay

   Việt Nam mà thôi. Nói cho thật công bằng, trong việc tạo ra kiệt tác này chúng tôi chỉ làm được cái việc cổ vũ nó, làm chất xúc tác... Nghĩa là chúng tôi chọc ngoáy, làm cho câu chuyện có thêm kịch tính, thêm rôm rả… Thế là ăn tiền rồi, không hơn không kém. Nói đến mức ấy anh hiểu chưa?

   Hiểu.

   Thế nhưng chuyện làm đổ cả một toà lâu đài thì không thể là chuyện của chọc ngoáy được anh Lễ ạ. Đó phải là chuyện của bom đạn, của động đất, thiên tai... Mà nếu không phải là của các thứ đó thì phải là chuyện của sụp đổ cấu trúc hệ thống bên trong, bắt đầu từ tha hoá và bất cập. Anh không thấy hai yếu tố diễn biến tự thân như vậy trong lòng chế độ Hà Nội là hai đồng minh chiến lược lợi hại của phong trào ta hay sao?

   Vậy hả?

   Cốt lõi vấn đề là ở chỗ này. Cho đến khi thời cơ rơi vào tay chúng tôi...

   Ông Lý nói gì mà khó hiểu quá.
 
   Đơn giản là khi thời cơ đã rơi vào tay chúng tôi thì chúng tôi độc chiếm luôn, không cần đồng minh nào nữa.

   Nói gọn lại, nhiệm vụ của tất cả các loại đồng minh chỉ là tạo ra thời cơ để cho phong trào của ông Lý chộp lấy? Tôi hiểu thế có đúng không ông Lý?

Lý Lam cười một cách khoái trá:

   Trí tuệ của anh quả thực là mẫn tiệp. Anh kết luận ngắn gọn mà sắc bén vô cùng. Ngày đêm tôi sống với chiến lược của mình mà cũng không thể diễn đạt đanh thép được như anh. Tình hình đang thích thú lắm, anh Lễ ạ.

   Thích thú như thế nào?

   Chế độ Hà Nội đang tiến thoái lưỡng nan. Không tiếp tục đẩy mạnh đổi mới và cải cách chính trị thì rơi vào ách tắc và khủng hoảng, đẩy mạnh mà bất cập thì cũng đi tới đổ vỡ! Ngọn cờ dân chủ, ngọn cờ nhân quyền lúc này hay lắm! Cánh ta phải giành lấy!

   Ông Lý cao thủ quá! – Lễ thừa nhận.

   Nó đổ thêm dầu vào lửa. Những thứ này một mặt là những đòi hỏi bức xúc của cuộc sống, của dân chúng, nhưng mặt khác nó giúp chúng tôi làm cho mọi thứ rối tung rối mù lên… Tuyệt lắm!.. Mà đục nước béo cò, thật giả lẫn lộn, giậu đổ bìm leo... Đấy là những hiện tượng phái sinh tất yếu ở bất kỳ quốc gia nào trong tình huống như vậy, lý thú tuyệt vời anh Lễ ạ!

   Thế mà ông Lý vẫn chưa thuyết phục được tôi... – Lễ cố ý tỏ vẻ tỉnh bơ.

Lý Lam đã cầm ly rượu lên rồi, định làm một tợp, nhưng lại đặt xuống, nhìn Lễ chằm chằm:

   Chỉ vì ông không quan tâm đến thế sự và thiếu thông tin một cách thảm hại! – Lý Lam bắt đầu hết kiên nhẫn.
   Tôi mở mắt mà cũng như mù chăng?

   Tôi nói “ừ!” thì lỗ mãng quá, nhưng anh thật quả gần như vậy. Phong trào đã phân tích rất kỹ với nhau những chuyện xảy ra ở Thái Bình. Rõ ràng là đã xuất hiện những nét phôi thai dẫn đến sụp đổ của Nga Xô trước đây. Vừa rồi Hà Nội lại có thêm mấy cái án tù cho người chống đối, trong đó có người đã gọi chế độ Hà Nội là “triều đại phong kiến cuối cùng...”. Phong trào theo dõi từng ly từng tý những gì xảy ra trong nước, chứ không bàng quan như anh.

Lễ loay hoay trong đầu, cân nhắc nên tiếp tục đối đáp như thế nào, vì những điều Lý Lam nêu lên không phải là lấy ra từ không khí. Lễ cố nhớ lại những buổi nói chuyện với chú mình và Tôn Thất Loan để tìm cách ứng xử thích hợp.

   Xin được nghe cao kiến của anh. Những nhận định của tôi anh có thấy chỗ nào phi lý không? – Lý Lam trở giọng, quay sang giục giã.
   Ông Lý... Anh đủ can đảm nghe tôi nói thẳng không?

   Xin mời.

   Anh biết rồi đấy, cả gia đình bố mẹ tôi, hầu hết những người trong họ hàng tôi đã hy sinh chiến đấu cho chế độ cộng sản. Tôi trân trọng điều này. Vì tôi không chấp nhận được chế độ cộng sản, nên mới đành bỏ đất nước sang đây. Tôi cũng trân trọng những người đang sống ở đây có chí hướng chân thành đối với đất nước theo cách nghĩ riêng của mình, dù là có quan điểm chính trị chống lại Hà Nội đi nữa... Ai cũng có quyền yêu nước mình, theo cách của mình, ông Lý ạ. Nhưng tôi không thể chấp nhận con đường ông Lý đang theo đuổi! Ông Lý còn muốn dân tộc mình xâu xé nhau đến bao giờ nữa?

Cốc rượu trong tay Lý Lam sóng sánh:

   Anh nói gì thế anh Lễ? Tôi không hiểu!

   Anh hiểu rồi đấy. Anh chỉ trốn câu hỏi của tôi thôi.

   Tôi thừa nhận. Nhưng anh vừa mơ hồ, vừa mâu thuẫn với chính mình!

   Vậy hả? Để xem ai mơ hồ. Ông Lý còn nhớ nghề cũ của tôi không nhỉ?

   Anh ở Bộ Tổng tham mưu thì ai không biết. Nhưng anh nói chuyện cổ tích để làm gì?
 

   Anh phải nói thêm là tôi làm planton ở Bộ Tổng tham mưu thì mới đúng là nghề cũ của tôi chứ.

   Được. Cứ cho là như thế đi.

   Nhờ cái nghề này tôi đã biết được bao nhiêu kế hoạch, bao nhiêu chiến lược, mà lý lẽ chiến lược nào nghe cũng chắc nịch như cua gạch. Theo những chiến lược này, lô gích mà nói, thì chúng ta giải phóng Hà Nội từ lâu rồi, chứ không phải Hà Nội giải phóng Sài Gòn. Có phải thế không, ông Lý?

   Lý luận của anh hay đấy. Rồi sao nữa? – Lý Lam cười nhạt.

   Sao ông Lý lại cười?

   Anh Lễ thông minh nhưng không thức thời. Xin nói tiếp đi. Rồi sao nữa?

   Rồi sao nữa à? Rồi là bây giờ chúng ta đang ngồi ở đây, không bàn chuyện giải phóng nữa. Lần này chúng ta bàn chiến lược lật đổ Hà Nội.
   Giải phóng thì không được. Nhưng lật đổ thì có thể. Xưa và nay khác nhau ở chỗ này.

Lễ rót thêm rượu cho Lý Lam, đồng thời cũng muốn có thêm thời giờ, vì biết là câu chuyện đã đi tới mức gay cấn.

   Loại hard salami(*) [(*) Một loại xúc-xích nổi tiếng của Hungari.] này được đấy chứ? Ông Lý? Nhập từ Hung-ga-ri đấy, hơn hẳn các loại sausages của Mỹ.
   Anh còn yêu thứ này với wishky có nghĩa anh còn yêu đời. Đừng nói đến những ngày tàn lụi. Lại càng không nên huỷ hoại trí tuệ của mình.
   Ông Lý vẫn tiếp tục ép tôi, có phải thế không? - Lễ làm một tợp rượu, rồi mới nói tiếp - Ếch ngồi đáy giếng hàng chục năm nay mất rồi, bây giờ tiếp chuyện ông Lý khó quá. Trước hết phải thừa nhận ông Lý dũng cảm, dám tìm ra đồng minh chiến lược ngay trong kẻ thù của mình. Về điểm này ông Lý hoàn toàn không nhầm.

   Anh thực tin như vậy?

   Tin. Không đánh mà tan, mới là đánh! Tôi không thể ngờ một ông Lý ngày xưa vốn chỉ nổi tiếng là kỵ sỹ chinh phục corsets(*) [(*) Nịt vú của phụ nữ.], ngày nay trở thành triết gia chính trị! Ông Lý không phải là kẻ mê tín Tôn Tử, mà thực sự có đầu óc tính toán. …Quả thực bất cập và tha hoá hoàn toàn có thể đánh đổ bất kỳ chủ nhân nào của nó. Ông Lý dẫn chứng ra sự sụp đổ - của lâu đài Nga Xô xây trên một phần sáu quả địa cầu!Thật chí lý…

   Cảm ơn anh, như thế là anh nhận lời với phong trào rồi đấy nhé.

   Xin cho tôi nói hết đã. Tôi chỉ xin lưu ý là hai đồng minh chiến lược của ông Lý chỉ thành công có điều kiện, chứ không phải là vô điều kiện.
   Sao anh lại tự mâu thuẫn ngay tức khắc với chính lời anh vừa nói ra thế, anh Lễ?

   Không mâu thuẫn. Hai đồng minh chiến lược của ông Lý muốn thành công thì phải có điều kiện. Đó là Hà Nội phải tự trói tay mình. Ông Lý có chờ đợi kẻ thù tự trói tay mình nộp mạng không?

   Cứ cho là không bao giờ có điều kiện này đi, nhưng bất cập thì sao? Có ai muốn tự trói tay mình bao giờ đâu? Nhưng đã bất cập thì vô phương, bất cập có nghĩa là di căn đã tới mức cấp tính rồi! – Lý Lam sôi nổi, tin là mình đang thắng thế.

   Ông Lý đi nhanh quá. Có tự trói thì mới đi tới bất cập và tha hoá. Thời kỳ 1986 – 1989 đã chứng minh trong hoàn cảnh trứng để đầu đẳng của mình, Hà Nội đã không tự trói.
   Nhưng từ 1995 thì Hà Nội bắt đầu quá trình tự trói, đấy là nói theo cách suy nghĩ của anh, còn tôi thì lại gọi đó là tình trạng bất cập, là tha hoá. Đơn giản là hệ thống quản lý nhà nước không theo kịp đòi hỏi phát triển và ngày càng phát sinh nhiều vấn đề nan giải. Chưa bao giờ nạn nhũng nhiễu của tham quan và sự phản đối, khiếu kiện của dân chúng nhiều như bây giờ – Lý Lam cướp lời.

   Ông Lý sôi nổi quá. Có chỗ nào Tôn Vũ nói say sưa và mù quáng chỉ là một bệnh giống nhau không?
 

   Anh vào loại ngoan cố. Phong trào không say sưa, mà tính toán trên cơ sở các sự việc đã xảy ra. Anh xem, ròng rã bao nhiêu năm chiến tranh quân Mỹ và quân Cộng hòa có vào nổi U Minh Thượng và U Minh Hạ đâu, nhưng lửa của dốt nát, của hệ thống hành chính quan liêu yếu kém thì vào được và đã đốt trụi các vùng này rồi! Anh xem, hiện thân của trạng thái bất cập đấy!
   Cứ cho là như thế đi, rồi sao nữa?

   Bây giờ lại chính người cầm quyền ở đấy ra tay phá nhiều thứ khác! Rõ ràng bộ máy quản lý nhà nước của chế độ Hà Nội quá tồi. Rừng cháy đến một tuần mà chính quyền tỉnh vẫn án binh bất động. Bộ máy quản lý của chế độ Hà Nội hiển nhiên không có khả năng xử lý những sự cố lớn. Thế không là bất cập thì là cái gì? Anh quên mất bài học lịch sử.

   Bài học nào?

   Việt Cộng đánh xong Ban Mê Thuột và Đắc Lắc, chúng ta tỉnh ra thì muộn rồi. Vừa qua dân Tây Nguyên ở Đắc Lắc nổi loạn to, kéo nhau về tận trụ sở tỉnh rồi chính quyền tỉnh mới biết, người của chúng tôi đã nằm ở đó cả năm nay. Nghĩa là bây giờ đến lượt chúng ta!.. Chúng tôi đang tiếp tục vận động người Tây Nguyên một mặt thì nổi lên chống đối, một mặt thì kéo nhau bỏ trốn ra nước ngoài. Nước Nga bây giờ có Tréc-ni-a, chúng tôi sẽ làm cho Hà Nôi bận bịu với chuyện thành lập nước Deghar(*) [(*) Một âm mưu của các thế lực phản động đang muốn dựa vào các vấn đề lịch sử để dựng lên một nước Tây Nguyên riêng rẽ nhằm chống phá và chia cắt nước ta.]. Sự kiện Thái Bình là điển hình của mọi sự kiện. Phân tích cho anh nghe từng khía cạnh như thế là tôi say sưa và mù quáng?

...Trời ơi tâm địa tên khách lai này! Đấy là lý tưởng của phong trào!..

Lễ thốt lên trong lòng như vậy. Nhưng Lễ thực sự lúng túng, vì mới gần đây có lúc chính ông, Tôn Thất Loan và ông Học cũng cảm nhận được có nhiều chuyện nghiêm trọng đang xảy ra trong nước. Ông ôn lại tình hình kinh tế, xã hội Việt Nam những năm vừa qua do các báo chí nước ngoài mô tả, những chuyện nhiễu nhương cản trở công việc làm ăn mà Năm Thịnh đang kêu ca... Đã thế thỉnh thoảng về nước, Tín còn mang ra một số sách báo chính thống trong nước đăng tải những nghị quyết quan trọng của Đảng Cộng Sản Việt Nam, các bài viết về tình hình đất nước. Lễ thực sự băn khoăn về những nhận định chính thống của những người lãnh đạo và nêu trong các văn bản nghị quyết Đại hội Đảng, Hội nghị Ban chấp hành Trung ương:

...Nạn tham nhũng kéo dài trong bộ máy của hệ thống chính trị và trong nhiều tổ chức kinh tế là một nguy cơ lớn đe doạ sự sống còn của chế độ cách mạng... những bài phát biểu của những người lãnh đạo phê phán gay gắt ...tình trạng năng lực phẩm chất của đội ngũ cán bộ và bộ máy quản lý chưa tương xứng với yêu cầu của nhiệm vụ; không ít cán bộ đảng viên tha hoá về phẩm chất, đạo đức; sức chiến đấu của một bộ phận tổ chức cơ sở Đảng suy yếu... Thực chất đấy là gì nếu không phải là bất cập, là tha hoá? Do chính những người có chức có quyền trong nước nói ra!.. Trong thâm tâm Lễ thấy nhận xét của Lý Lam không phải không có cơ sở.

   Chịu rồi chứ anh Lễ? Sao ngồi im mãi thế?

   Tôi thừa nhận tình trạng bất cập và tha hoá trong hệ thống chính trị hiện nay là một vấn đề hết sức nan giải của Hà Nội như ông Lý nhận xét. Nhưng xin hỏi có quốc gia nào trên thế giới mà không có tình trạng này! Những tin tức tôi đọc được thì có lẽ tình hình Trung Quốc còn phức tạp hơn nhiều. Ông Lý sẽ có lý nếu Hà Nội chịu bó tay trước những yếu kém trong chế độ của mình. Điều này đồng nghĩa với cam chịu sụp đổ.

   Rõ ràng là anh Lễ có muốn bênh vực Hà Nội đến đâu chăng nữa vẫn phải thừa nhận Hà Nội đang đi tới gần sụp đổ, có phải không?
   Tôi vẫn nghĩ khác ông Lý. Điều ông Lý vừa nói là một nguy cơ thật sự của Hà Nội. Báo chí chính thống và nhiều người lãnh đạo của Hà Nội cũng tự mình nói hẳn ra như thế, chứ không phải là ý kiến riêng của tôi. Nghĩa là Hà Nội tự thấy được nguy cơ này. Chính vì vậy tôi tin là Hà Nội không bao giờ chịu tự trói tay mình đầu hàng.

   Đấy là anh tin. Có lẽ tại vì anh còn có nhiều họ hàng ruột thịt làm việc cho chế độ Hà Nội. Còn sự thật hiển nhiên vẫn là bất cập và tha hoá trong nước đang ngày một trầm trọng.
 
   Chúng ta nói chuyện đến giờ mà vẫn không ai thuyết phục được ai. Ông Lý có thừa nhận như thế không?

   Tại vì anh ngoan cố và bênh Hà Nội. – Lý Lam tự rót rượu cho mình, nói nhưng mắt chỉ nhìn vào ly rượu, giọng đượm vẻ bực bội, một mình uống từng ngụm lớn, không thèm nâng cốc mời chủ nhà.

   Không, tại vì tôi có những thước đo khác.

   Còn những thước đo nào nữa?

   Ông Lý có kiên nhẫn nghe không?

   Tôi đi từ bờ biển bên kia sang bờ biển bên này của nước Mỹ chỉ cốt để nói chuyện với anh, như thế chưa đủ kiên nhẫn hay sao, anh Lễ?
   Thế thì xin ông Lý hãy nghe đây. Tại sao mỗi năm các nước phát triển vẫn tiếp tục cung cấp cho Hà Nội hàng tỷ đô-la ODA(*)?[(*) Viện trợ phát triể] Tại sao đầu tư trực tiếp của nước ngoài vẫn tiếp tục đổ vào Việt Nam. Tại sao trong tình hình Việt Nam hiện nay, Mỹ lại bỏ cấm vận, bình thường hoá quan hệ và đang đàm phán ký Hiệp định thương mại song phương với Việt Nam? Chẳng nhẽ Mỹ và các đồng minh của Mỹ muốn cứu chế độ Hà Nội khỏi sụp đổ à? Như thế nghe có lô-gích không ông Lý? Kinh tế Việt Nam vẫn tăng trưởng đều đều, Hà Nội tự đánh giá khoảng 6 đến 7%/năm, còn nước ngoài đánh giá khoảng 5 đến 6%/năm...

   Càng tăng trưởng mà lộn xộn, không có chất lượng, hàng ế không cạnh tranh được, thì càng chóng chết! – Lý Lam cướp lời.
   Ông Lý cứ để tôi nói hết đã. Nếu so với các nước khác trong khu vực đấy là các con số rất oách, có phải vậy không ông Lý... Các con số này cho thấy Hà Nội rõ ràng không chịu tự trói mình để đi tới sụp đổ. Thời kỳ 1986 – 1989, Hà Nội đã không tự trói mình, thì bây giờ Hà Nội càng không có lý do gì để làm việc này. Ông Lý thử phản bác lại có được không, rồi chúng ta sẽ kết luận.

   Có lẽ vì anh Lễ nghĩ vậy, nên một mực thoái thác tham gia phong trào?

   Ông Lý đừng nóng nảy. Đó là hai việc khác nhau, ông Lý ạ.

   Nghĩa là công sức và chi phí cho chuyến đi này của tôi là công cốc? - Lý Lam có vẻ hơi sẵng. Lễ dừng lại, rót rượu cho cả hai:

   Nếu được biết trước mục đích chuyến đi của ông Lý như vậy thì tôi đã khuyên can. Thảo gọi điện cho tôi chỉ nói là thấy tôi bịnh, ông Lý muốn đến thăm. Hơn nữa thỉnh thoảng tôi cũng muốn được tiếp chuyện bạn bè cũ. Phải thừa nhận là hôm nay ông Lý làm cho tôi hiểu thêm nhiều điều, tôi xin cảm ơn. Ông Lý không thể nói là công cốc được.

   Anh hiểu thêm được những gì?

   Nhiều lắm. Từ kỵ sĩ corsets đến triết gia chính trị, ông Lý chắc phải đi một đoạn đường dài lắm?
   Anh làm tôi luyến tiếc những năm tháng phiêu lưu phỉ chí tang bồng trong thế giới đàn bà. Đàn bà thật tuyệt!

Lý Lam tự rót cho mình một cốc rượu đầy, làm một tợp cạn luôn, rồi duỗi thẳng chân, ngả dài lưng trên ghế, gần như tự nói cho mình nghe...

   ... Có lẽ đến chết tôi cũng không bao giờ quên được một kỷ niệm ở Chơn Thành anh Lễ à. Hôm ấy tôi được chiến hữu cho biết mời được một hoa khôi ở Tây Nguyên về... Tôi chọn con ngựa đẹp nhất của bác Lý tôi, từ Sài Gòn phi lên thăm, không thèm dùng xe hơi. Tôi băng băng trên đường mấy ngày để sống với nàng trọn vẹn một đêm. Con gái Tây Nguyên mê hồn lắm, anh Lễ à. Sáng hôm sau ra về, tôi không có ngựa. Thì ra lính của tôi nhốt nó bên cạnh một con ngựa cái. Ra xem thì thấy con ngựa của tôi nằm chết lơ lửng trên hàng rào, ba bốn ngọn nứa xuyên thủng cổ thủng bụng nó… Một cái chết tuyệt đẹp, hoàn toàn vì tình! Tôi có lý do ở lại với nàng thêm một ngày nữa...

   Cho nên tôi càng hiểu sự hy sinh của ông Lý cho phong trào. Nghĩa là ông Lý phải nhìn thấy
 

   phong trào một cái gì đó kỳ vĩ lắm, đáng hy sinh lắm! Tôi bộc bạch ra như thế để ông Lý thấy tôi hiểu câu chuyện ông Lý nói, chứ không không đến nỗi đàn gảy tai trâu.

[trachvandung]

   Anh Lễ, điểm này tôi thừa nhận anh nói thật. – Lý Lam giọng lạnh lùng.

Lễ biết, nhưng vẫn thủng thỉnh:

   Không những thế, tôi phải thừa nhận ông Lý đúng ở một điểm rất quan trọng, đó là chọn đồng minh chiến lược ngay bên trong kẻ thù của mình. Táo tợn và mưu lược lắm mới dám như thế. Nhưng ông Lý chắc cũng phải chấp nhận ý kiến bổ khuyết của tôi chứ? Đồng minh chiến lược của ông Lý chỉ thành công có điều kiện! Nghĩa là ông Lý không lỗ vốn trong chuyến đi thăm tôi, thậm chí có thể nói là lãi to đấy, nếu ông Lý hiểu đúng điều tôi bổ khuyết này. Nó giá trị lắm đấy.

   Tôi thừa nhận điều bổ khuyết của anh quan trọng thật. Nhưng còn tôi lỗ hay lãi thì phải để xem đã. Anh hiểu việc tôi làm, nhưng tôi lại không thuyết phục được anh, tôi bất lực trước sự tàn lụi trong anh!

Ngay sau khi Lý Lam ra về, Lễ vào lục chồng báo tiếng Việt mới nhất do Tín mang từ trong nước ra, lật nhanh lại những bài vừa mới đọc, so sánh với những nhận xét của Lý Lam. Vừa lật lật các bài báo, Lễ vừa kêu lên:

- ...Không! Không! Không thể như thế này được!

Lễ lướt nhanh các bài báo về nạn “cơm tù”, về cháy rừng U Minh, về các vụ ngân hàng đổ bể, các vụ chạy án, các vụ hải quan thông đồng với buôn lậu ở Hang Dơi, Mộc Hoá, Cầu Treo, vụ nông dân Hà Tây, bài báo “Tại tỉnh N. kiểm tra đâu phát hiện ra sai đấy!’, bài báo “Quốc nạn tham nhũng và dịch bệnh HIV/AIDS”... Càng đọc, Lễ càng cảm thấy mình như nghẹt thở, chạy đi mở các cửa sổ, gió bên ngoài ập vào làm cho đống báo bay tứ tung khắp nhà.

...Rõ ràng trong nước ngày càng xảy ra nhiều sự việc bê bối nghiêm trọng... Trời đất ơi, những tính toán của Lý Lam không phải là tưởng tượng ra từ không khí!..

Lễ ném nắm báo trong tay xuống, chân chạy lạo xạo lên các trang báo nằm trên sàn nhà, suýt ngã mấy lần vì vội. Lễ vồ ngay lấy cái điện thoại, nói chuyện gần một giờ đồng hồ với ông Học về cuộc đối thoại giữa Lễ và Lý Lam...

   Chuyện về phong trào thì mặc xác Lý Lam, cháu không quan tâm. Hàng chục năm nay là như vậy rồi. Nhưng bây giờ cháu thực sự lo lắng nỗi lo của chú! Nếu để cho bất cập và tha hoá trở thành một xu thế phát triển của nước ta thì.! Điều này nguy hiểm quá chú ơi! Cháu phát điên lên mất! Cháu không thể nào chịu nổi ý nghĩ là đất nước ta sẽ lại quay trở về quá khứ, nghĩa là lại trở về điểm xuất phát! Lại bắn giết nhau, lại chia cắt, lại can thiệp của nước ngoài...

Dân ta tổn thất và khốn khổ quá nhiều rồi! Gia đình họ Phạm chúng ta cũng mất mát quá nhiều rồi! Làm được gì ngăn chặn được những điều xấu nhất thì chú làm ngay đi! Chú làm ngay đi!..

Đấy là những câu nói cuối cùng trước khi Lễ cúp máy.

Lễ ra bàn thờ thắp một nén hương cho bố mẹ mình, các em mình các cháu và con mình, đứng lặng người một hồi lâu.

Sau đó Lễ đi lấy quyển album xem lại từng trang, từng trang các ảnh từ ngày bố mẹ Lễ mới cưới nhau cho đến bức ảnh cuối cùng là lễ truy điệu Nam ở Hà Nội... Còn một vài bức ảnh mới trong lần về nước vừa qua chưa kịp dán vào album Lễ cũng giở ra xem ... Những người đã khuất trong ảnh như đang nói với Lễ bao nhiêu chuyện. Từ chú Phương, chú Tuấn, rồi Mạnh, rồi đến bố mẹ mình là ông bà Tuyên, thím Tuấn bức ảnh chung của vợ chồng và hai con của em Minh, rồi Huệ, rồi Nam ... Người cười, người nói, người như đang khóc, người như đang nhìn, đang trò chuyện cùng với Lễ.

Mười hai ngày sau ông Học gửi qua FEDEXE(*) [(*) Tên một công ty dịch vụ quốc tế vận chuyển nhanh các bưu phẩm.] một thư dài 52 trang đánh máy cho những người lãnh đạo cao cấp nhất của nước ta. Nội dung nói lên các suy nghĩ và các kiến nghị của ông về tình hình và đường đi nước bước của đất nước trong tiến trình hội nhập vào cuộc đua tranh nghiệt ngã của quá trình toàn cầu hoá kinh tế thế giới ngày nay. Ông nêu lại hầu hết mọi suy nghĩ quan trọng, những điều lo lắng ông đã trao đổi với Nghĩa và Lễ, tường thuật khá tỉ mỉ những lực lượng
 

chống đối trong cộng đồng người Việt ở nước ngoài đang trông chờ vào “đồng minh chiến lược” của họ ở trong nước, những ý tưởng mà Lý Lam đã nói ra với Lễ. Cuối thư, ông Học nêu lên kinh nghiệm đau đớn hiện nay của cường quốc kinh tế Nhật Bản: Mất đứt cả thập kỷ 1990 mà không ra khỏi cuộc khủng hoảng suy thoái hiện nay, mọi sự bắt đầu từ chuyện muôn thuở: khủng hoảng địa ốc và nợ khó đòi ... Đấy cũng là hai hiện tượng đang phổ biến trong nền kinh tế nước ta. Ông cũng nhắc lại những tàn phá đến bây giờ vẫn chưa lường hết được của cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ tháng 7-1997, bởi vì nó đánh dấu kinh tế thế giới đã đi vào một bước ngoặt khác khó lường...

Ông Học nhờ Nghĩa chuyển thư này đến tận tay người nhận, dặn kỹ: Thư bàn những việc đại sự quốc gia, chấp nhận hay phản bác những ý kiến nêu trong thư là quyền của những người lãnh đạo Việt Nam, Nghĩa nhất thiết không được phổ biến hay sử dụng công khai thư này. Ông mong muốn cháu mình hiểu những suy nghĩ tâm huyết của ông đối với đất nước...

...Khoảng gần hai tuần sau khi làm xong việc ông Học giao cho, Nghĩa được Văn phòng các đồng chí lãnh đạo mời lên, nhờ Nghĩa chuyển thư cảm ơn đến ông Học. Thư bày tỏ lòng trân trọng đối với tinh thần yêu nước của ông Học và sự kính trọng của ông dành cho Đảng Cộng Sản Việt Nam. Thư cảm ơn đánh giá cao những ý kiến đóng góp của ông Học. Các đồng chí lãnh đạo trân trọng mời ông Học về thăm đất nước vào bất kỳ lúc nào mà sức khoẻ và điều kiện thời gian của ông cho phép.

Bản thân Nghĩa cũng thấy xúc động vì hai lẽ: Nghĩa không ngờ chú mình đã trình bày rất thẳng thắn với Đảng hầu hết những suy nghĩ hai chú cháu đã bàn nát ra với nhau, bức thư lại được các đồng chí lãnh đạo tiếp nhận với thái độ chân thành và bày tỏ sự trân trọng đối với ông Học. Nhưng điều làm cho Nghĩa cảm phục chú mình nhất là trong thư ông không ngần ngại nói thẳng: chỉ vì thương dân tộc mình đã chịu đau khổ quá nhiều nên ông Học cố vượt qua chính mình, sẵn sàng thừa nhận vai trò của Đảng Cộng Sản Việt Nam nếu Đảng làm được nhiệm vụ của mình đối với đất nước. Ông Học đã mấy lần nói ý này với Nghĩa trong các buổi hai chú cháu đàm đạo với nhau, và đấy là điều vẫn làm cho Nghĩa suy nghĩ nhiều nhất. Ông Học khẩn khoản yêu cầu lãnh đạo nhất thiết không để cho tình trạng tiêu cực và tha hoá trong Đảng, trong bộ máy chính quyền và ngoài xã hội trở thành một xu thế không đảo ngược được...

Trong thư của ông Học có một đoạn được ông Nghĩa đọc đi đọc lại:

...Xin các nhà lãnh đạo hiểu cho, làm gì thì làm, trước sau con đường sống của Việt Nam là cần mở rộng không gian kinh tế của Việt Nam ra cả thế giới, nghĩa là phải sớm chiếm được thị phần ngày càng lớn trên thị trường thế giới. Song lực ta có hạn, để đạt mục tiêu sống còn này, không có cách nào khác phải mở rộng làm ăn với thế giới bên ngoài... Điều đơn giản ai cũng biết này rất khó thực hiện, bởi vì trong quan hệ kinh tế chỉ có hai chữ lợi ích. Bên ngoài hợp tác với ta mà chỉ tới được cái đích khai thác thị trường nội địa nước ta, thì sớm muộn cũng sẽ đi vào ngõ cụt, vì thị trường của một nước ngày càng nhỏ so với sức phát triển ngày nay của mỗi sản phẩm, đã thế nước ta lại còn rất nghèo. Lợi ích của sự hợp tác này ăn chia thế nào để cuối cùng ta mang hết được nội lực của mình và họ chịu cùng hiệp lực với mình đi khai thác thị trường thế giới, đấy mới là kế lâu dài. Giữ trời yên bể lặng cho mình vì kế lâu dài này, khó vô cùng, và cần bắt đầu từ một chiến lược phát triển làm cho nền kinh tế nước ta trở thành một mắt xích hay một khâu ngày càng có ý nghĩa trong guồng máy vận hành của kinh tế thế giới. Điều này chính các vị đã nêu ra rất đúng trong Nghị quyết của mình: Lựa chọn phân công lao động quốc tế tối ưu! Tôi thấy điều này hay quá! Vậy Việt Nam ta làm gì để cuối cùng thực hiện được kế lâu dài này, đấy chính là câu hỏi mà nước Việt Nam công nghiệp hoá, hiện đại hoá phải tìm ra câu trả lời ... Tôi cũng thừa nhận nói thì dễ, nhưng làm thì khó lắm. Vì thế tôi xin lưu ý các quý vị: Làm ăn với nước ngoài mà nội bộ ta không vững vàng, hoặc lại không công khai minh bạch, không ngăn chặn được tham nhũng nữa, thì kéo thiên hạ vào làm ăn với ta khó lắm! Hoặc giả nếu kéo được họ vào thì rất dễ xảy ra trường hợp phía ta mất cả chì lẫn chài, phía nước ngoài hớt hết váng béo rồi bỏ đi!.. Xin các quý vị đừng cho tôi như thế là ăn nói nước đôi.

...Trong lúc tôi viết những dòng này trình lên quý vị, dư luận Mỹ đang xôn xao về việc có 26/27 nhà máy điện ở Indonesia – được ký kết và xây dựng dưới thời ông Soeharto - giá điện trung bình của những công trình này đắt hơn giá thị trường khoảng 30%. Ký kết những công trình này phía nước ngoài là các công ty Mỹ, phía Indonesia là con cháu họ hàng ông Soeharto!
 

Indonesia còn nhiều công trình kinh tế khác liên doanh với nhiều nước ngoài khác nhau theo kiểu họ hàng thân quen như vậy. Hậu quả bao trùm của cách điều hành đất nước theo quan hệ thân quen như thế là khi xảy ra tia chớp tiền tệ, lâu đài kinh tế Indonesia sụp đổ, ông Soeharto phải ra đi ... Và bây giờ Indonesia cứ xuất khẩu được 3 USD thì phải dành ra 1 USD để trả nợ! Dư luận Mỹ đang chất vấn vai trò đại sứ quán Mỹ hồi đó trong những vụ bê bối này như thế nào?!.. Thưa các quý vị, không có cách gì thoát khỏi làm ăn với các tập đoàn xuyên quốc gia, nhưng để không bị họ làm thịt thật không dễ... Trước sau phải làm cho cả thế giới là không gian kinh tế và là đối tác của nước ta thì mới hy vọng có được một nước Việt Nam công nghiệp hoá, hiện đại hoá như các vị đã viết trong nhiều Nghị quyết của mình. Tôi cầu mong đấy là ý chí của cả dân tộc ta...

Điều mà ông Nghĩa cảm nhận được ngay là chú mình lo nghĩ nhiều cho đất nước, mong muốn đất nước mở mày mở mặt với thiên hạ thì mới kiến nghị như vậy. Thế nhưng so sánh lời khuyên này với những gì đang diễn ra trên đất nước ta, ông Nghĩa thực sự phân vân. Ông Học đúng đến mức độ nào? Có cách gì so sánh giữa kiến nghị của ông Học với thực tế phát triển của đất nước không? Ông Nghĩa ước ao tìm được ai đối thoại để cùng nhau mổ xẻ những ý kiến này của ông Học...

...Chú mình nói đến một nước Việt Nam công nghiệp hoá, hiện đại hoá mà chẳng thấy nói gì đến xi-măng, mía đường, bột giấy, than đá sắt thép hay một sản phẩm cụ thể gì cả!...

...Cái đích phải đạt tới đúng là phải sớm chiếm được thị phần ngày càng lớn trong thị trường thế giới, nhưng bằng cách nào? Bước đi?..

...Hy vọng như thế là trên hiểu được người dân yêu nước nghĩ gì, người đảng viên nghĩ gì. Không biết bức thư này có gợi ra được điều gì đối với các đồng chí trong tay đang nắm giữ vận mệnh đất nước hay không?..
Ông Nghĩa thiết tha xin được giữ một bản sao thư này cho riêng mình để suy nghĩ tiếp.
Nguyện vọng của ông được đáp ứng.
Ngày đêm ông Nghĩa mừng mừng lo lo với biết bao nhiêu suy nghĩ, với biết bao nhiêu câu
hỏi của sự mong đợi. Bà Nguyệt cũng được chồng cho đọc bản sao thư này. Nói cho đúng là cả
hai vợ chồng đã đọc thư này không biết bao nhiêu lần, lúc trao đổi ý kiến với nhau đoạn này,
lúc bình với nhau ý khác.

Một hôm bà Nguyệt kêu lên;

   Thì ra chú Học thực sự là người mong muốn hoà giải!

   Em nói gì mà lạ thế. Hoà giải hòa hợp là chủ trương của Đảng và nhà nước mình. Bên chiến thắng mới cần đưa ra ra hòa giải cho bên bị đánh bại. Còn đây là thư của một cá nhân, một Việt kiều yêu nước, của một thành viên trong cộng đồng dân tộc mình.

   Em cho là chú Học còn là con người của hoà giải. Anh đọc lại mà xem, trong thư không tìm được lấy một chữ nào trực tiếp phê phán điều này điều khác, lời lẽ thật mềm mỏng. Chú Học nêu cao đúng mức những cái đã làm được, đồng thời đề đạt rất thuyết phục là còn có thể làm tốt hơn những việc đã làm tốt. Ngay cả đối với những yếu kém tiêu cực, chú Học cũng xem xét với quan điểm không có con đường lát toàn bằng vàng, miễn sao luôn luôn giữ cho cái phát triển thắng thế.

   Có lẽ nhờ vậy chú giữ được lòng tin của Lễ phải không em?

   Là người chuyên làm nghề chấm văn, em thừa nhận người đọc có thể hiểu sâu sắc những cái thiếu sót, những cái chưa làm được. Một phong cách phê bình thực sự xây dựng, khiêm tốn, xuất phát từ tinh thần hoà giải!

   Sâu sắc quá! Cho đến nay anh mới chỉ nghĩ là chú Học cố vượt qua mình, chấp nhận vai trò của Đảng chỉ vì mong dân bớt khổ nếu Đảng làm được những điều nhân dân mong muốn. Em phát hiện ra một khía cạnh mới. Hiểu như em nói, thì đúng là chú Học có tinh thần hoà giải thật.

   Dù thế nào, hoà giải bao giờ cũng phải đến từ hai phía. Nếu không là khuất phục nhau, quá đi nữa là sự đầu hàng của bên này đối với bên kia, anh Nghĩa ạ! Lâu nay em chỉ mới hiểu chú
 

Học là một con người từng trải. Nhưng bây giờ em ngày càng hiểu chú mình là một mảnh đời, một nhân cách trong cộng đồng dân tộc ta!

   Ôi Nguyệt! – Ông Nghĩa ôm chầm lấy vợ mình. - Xưa nay anh vẫn thán phục sự phê phán văn chương của em. Bây giờ anh thừa nhận em thực sự có bản lĩnh nhìn đời. Nhưng... - Ông Nghĩa như chợt chạm phải điều gì rất hệ trọng. - Nói như em có nghĩa là còn một khía cạnh cực kỳ quan trọng của hai cuộc kháng chiến vừa qua chúng ta nhìn nhận chưa thật thấu đáo…

   Là những vấn đề gì thế anh?

   Đó là những vấn đề thuộc về nội bộ cộng đồng dân tộc nước ta em ạ!

Bà Nguyệt nắm lấy tay Nghĩa:

   Anh đã hiểu đúng ý em. Anh thử nhìn lại lịch sử đất nước mà xem, ít nhất là từ khi Trịnh Nguyễn phân tranh cho đến bây giờ, rồi tình hình đất nước bị chia cắt thời Pháp thuộc, bị chia cắt trong hai cuộc kháng chiến, những hệ quả, những tác động của các trào lưu...

   Anh hiểu. Truy tìm những dấu ấn của lịch sử anh càng hiểu thêm! Hai cuộc kháng chiến chống ngoại xâm của đất nước ta ít nhiều cũng chịu tác động của những dấu ấn này...
   Anh Nghĩa ạ, nói cho công bằng và nghiêm khắc, sống ở trong nước, sống ở nước ngoài, mỗi người mỗi vẻ, những con người có nhân cách đứng bên này hay bên kia chiến tuyến của chúng ta trong hai cuộc kháng chiến vừa qua nhiều lắm anh ạ. Em tin như vậy.

   Em có lý, anh đã tiếp xúc một số người như thế…

   Chúng ta chưa nhìn hết những yếu tố tốt đẹp trong cộng đồng dân tộc ta đâu, cũng chưa thấy hết những điều dị biệt chính đáng, lại càng chưa có ý chí lớn từ đó vượt lên xây dựng sự đồng thuận dân tộc mà thời nay đất nước ta nhất thiết phải có anh ạ!

   Điều gì dẫn em tới cách suy nghĩ này? – Ông Nghĩa vừa kinh ngạc, vừa khâm phục vợ mình.

   Bài học lịch sử anh ạ… Méo mó bệnh nghề nghiệp của em mà anh!..

   Anh chịu em đấy. Anh ngày càng hiểu em say mê nghề cô giáo dạy văn của em.

   Văn là người mà anh. Em đọc chú Học và hiểu chú như thế… Nhưng có lẽ chú Học nói đúng…
   Chú đúng cái gì?

   Chú chê anh bôn-sê-vích quá! Mà có lẽ vì như thế…

   Trời ơi Nguyệt!

   Em cứ tự hỏi mình mãi vì sao chú Học cứ trơ như đá như đồng trước mọi biến cố trong đời, vẫn giữ cho mình cái gốc của tổ tiên! Bà Sáu Nhơn là một hình mẫu khác. Còn nhiều hình mẫu khác nữa. Hai Hân cũng là một hình mẫu... Em tin lịch sử sẽ dần dần trả lại họ hình ảnh thực của họ anh ạ. Những người như thế trong cộng đồng dân tộc ta nhiều lắm...

   Nói như thế thì anh chịu. Sẽ chẳng có gì thay đổi được lịch sử…

   Thừa nhận như thế, anh phải cố thấu hiểu hai cuộc kháng chiến chống ngoại xâm của nước ta còn mang nặng dấu ấn một số vấn đề khác thuộc nội bộ cộng đồng dân tộc ta!
   Ôi nhà giáo ưu tú của anh! – Nghĩa ôm lấy vợ, cảm phục.

Bản sao bức thư của ông Học, Nghĩa tìm bìa plastic đóng lại thành một tập cẩn thận, trông rất đẹp,

   Đây là tài sản quý nhất của gia đình họ Phạm ta, Nguyệt ạ. – Nghĩa nói với vợ như vậy.

   Thế mà...

   Thế mà gì nữa hả em?

Bà Nguyệt đắn đo một lúc rồi mới nói với chồng:

   Anh ạ, chú mình thì vượt qua bản thân để chọn Đảng. Trong khi đó chi bộ em có hai đảng viên lão thành xin thôi sinh hoạt Đảng!
   Trời đất!... - Ông Nghĩa rơi vào tâm trạng mung lung.