Những người sống và những người chết

[macbupda]

— Dậy, dậy đi chứ cậu! — Ephrêmốp lay Xintxốp dậy, cho là không cần gọi một người chưa tỉnh bằng «anh» — Dậy đi anh! — Xintxốp vừa buông chân khỏi trường kỷ là anh ta lại chuyến ngay sang gọi bằng «anh».— Tiểu đoàn trưởng bảo anh đến gặp đồng chí ấy đấy.

Xintxốp bắt đầu xỏ ủng, còn Ephrêmốp đi sang phòng bên cạnh.

— Đã chấp hành xong mệnh lệnh của đồng chí! — khi Xintxốp đi qua phòng ngoài, anh nghe có tiếng nói vẳng ra.

— Được. Bảo vào đây, — một giọng nói trẻ trung và bực dọc cất lên. — Mình đã mệt như con chó, thế mà lại còn...

Một thượng úy người nhỏ bé, chắc nịch, có khuôn mặt tròn trĩnh, tái nhợt, cặp lông mày đẹp như vẽ và đôi mắt hơi lồi, đang ngồi bên bàn trước ngọn đèn dầu hỏa. Anh ta co ro khoác một tầm áo capốt lấm tấm bùn đến tận cổ. Một chiếc mũ kêpi cũng lấm tấm bùn đặt trên cái ghế đẩu đối diện.

Xintxốp đụng phải Ephrêmốp ở cửa, vì thượng úy đã bảo ngay anh ta: «Đồng chí có thể nghỉ». Xintxốp đành phải hỏi: — Đồng chí cho phép vào chứ ạ? Chào đồng chí!

— Xưng hô theo đúng điều lệnh! — thượng úy nói cộc lốc và giận dữ.

Xintxốp lẳng lặng nhìn anh ta, nhấc chiếc mũ kêpi của anh ta trên ghế đẩu mà đặt lên bàn, rồi ngồi xuống.

— Đứng dậy! — thượng úy quát.

Xintxốp cứ ngồi nguyên và vẫn im lặng nhìn anh ta.

— Đứng dậy! — thượng úy lại quát.

Xintxốp vẫn ngồi.

Thượng úy liền đưa tay sờ vào bao súng lục.

— Đừng dọa, tôi đã bị dọa nhiều lần rồi, — Xintxốp không nhúc nhích, nói. — Tôi là chính trị viên, cấp bậc tôi ngang anh, còn đứng thì tôi bị yếu không đứng nổi. Cho nên tôi phải ngồi. Hơn nữa, chính anh cùng ngồi kia mà.

— Giấy tờ của anh đâu?

—Tôi không có giấy tờ.

— Thế thì trong lúc không có giấy tờ, đối với tôi, anh không phải là chỉnh trị viên! Đứng dậy!

Câu chuyện không hứa hẹn một điều gì tốt đẹp giữa hai người đã bắt đầu như vậy. Họ nhìn nhau hồi lâu và hình như thượng úy cùng hiểu rằng dù mình có bắn vào người này đi nữa thì vẫn không đủ sức để bắt anh ta đứng dậy.

— Tôi đã gặp chính ủy của tôi ở đây,—cuối cùng thượng úy đưa mắt nhìn đi chỗ khác trước tiên và nói về chính ủy với giọng chỏng lỏn giống như nói về cấp dưới. — Nhưng, trái với ông ta, tôi không phải là con chiên của Chúa Lời. Hãy kể lại lần nữa những câu chuyện hoang đường của anh cho tôi nghe!

Điều này thật bất ngờ đến nỗi Xintxốp chưa hiểu được ngay.

— Được, tôi sẽ kể lại cho anh nghe những câu chuyện hoang đường của tôi,—sau một hồi lâu im lặng, anh đáp lại, giọng điên khùng nhưng khe khẽ.

May sao anh đã kịp thời sực nhớ ra rằng dù thế nào cả hai người vẫn đều là quân nhân, mình đã thoát ra khỏi vòng vây và rơi đúng vào khu vực của cái đơn vị do chính anh chàng thượng úy này chỉ huy, và mặc dầu mình đã kể hết tất cả với chính ủy đơn vị rồi, nhưng người chỉ huy đơn vị vẫn có quyền hỏi lại mình. Vì vậy, Xintxốp đành cồ nén giận, thành thực nhắc lại từ đầu chí cuối.

Xintxốp cứ nói, còn viên thượng úy thì ngồi nghe mà vẫn cứ không tin. Gã còn trẻ, xấu bụng và có vẻ hoang mang. Và như người ta thường thấy ở những kẻ yếu đuối và hay tự ái, sở dĩ gã không muốn tin vào người khác một cách có ác ý là vì gã đã hoang mang một cách đáng xấu hổ. Chính gã đã tự mình xin ra mặt trận, nhưng sau khi sa vào cuộc hỗn chiến kinh khủng này ở cửa ngõ Maxcơva, ngay ngày đầu tiên gã đã cảm thấy khủng khiếp dưới những trận mưa bom trên cánh đồng trống trải, và nỗi khủng khiếp này cứ ám ảnh gã mãi suốt ba ngày đêm nay. Gã đã cố sức làm ra vẻ bình thường theo đúng bổn phận mà bộ quân phục của gã đòi hỏi, và gã nhạo báng, trách mắng cấp dưới là hèn nhát để hòng che giấu sự khiếp sợ của chính gã. Nhưng gã không thể tự lừa dối lòng mình được. Và giờ đây, ngồi trước mặt Xintxốp, trong thâm tâm đã cảm thấy rằng không bao giờ mình lại có thể chịu đựng được tất cả những điều mà người này đang kể cho mình nghe: không chịu nổi ba tháng bị bao vây, không thể mặc nguyên bộ quân phục chính ủy mà đi cho đến giờ phút cuối cùng, không chạy trốn khỏi đoàn tù dưới làn đạn địch trong khi vẫn mang thương tích trên mình. Và vì biết rằng bản thân mình không thể làm được như vậy nên do bản năng tự vệ gã không muốn tin là những người khác có thể làm được như vậy.

[macbupda]

Thượng úy nghe Xintxốp kể mà không tin, không phải vì không thể tin Xintxốp mà trái lại là vì gã rất muốn thuyết phục mình rằng cái anh chàng ngồi trước mặt gã đang nói dối, và hơn nữa, đây có thể là một tên biệt kích Đức, và tên biệt kích này sẽ bị bắt giữ không phải do tay ai khác mà chính do tay thượng úy Kruchikốp là người mới ra mặt trận vẻn vẹn ba hôm nay, nhưng đã thông thạo tình hình hơn một số người khác, mặc dù họ đã từng ở cả ngoài mặt trận lẫn trong quân y viện. Qua mấy ngày ấy, gã đã nhiều lần cố nén cơn run sợ trong lòng mà rúm mình lại dưới cái nhìn hiền hậu, thầu hiểu mọi điều của người chính ủy, song lại rất vui mừng có cơ hội thắng thế ông ta ít ra là ở đây, như bây giờ chẳng hạn, bằng sự soi mói, thái độ gây khó dễ, bằng lòng hăng say thì hành công vụ một cách tàn nhẫn, một thứ lòng hăng say mà những hạng người như vậy thường rất sẵn sàng biểu lộ trong những lúc họ không phải lo sự cho tính mạng của mình.

Mấy lần gã chặn họng Xintxốp bằng những câu hỏi hoài nghi ra mặt:

— Không còn một tí giấy tờ nào, sao lại thế được nhỉ?.. Chẳng những thế, anh đi đường bao nhiêu lâu mà chiếc áo bông vẫn gần như mới toanh là thế nào!

Ngay cả lần này nữa Xintxốp cũng vẫn nén giận và kiên nhẫn giải thích rằng anh lột áo bông của người chết.

Nhưng khi viên thượng úy bỗng nói với anh :

— Chuyện lạ nhỉ: bị thương ở đầu, ngã xuống ngất đi, mà sau đó lại cuốc bộ được những gần bốn chục cây số! — thì Xintxốp không chịu nổi nữa. Anh đứng hẳn dậy, thong thả cởi áo bông, vén chiếc áo quân phục và chiếc áo sơ mi lót lên.

— Anh thấy không? — anh dí ngón tay vào hai vết sẹo ở bên sườn. — Tôi đã lấy đinh chọc thủng sườn để cốt làm cho anh tin đấy. Còn cái này, — anh trỏ lên cái đầu quấn băng — cũng là để hóa trang. Trong đó chẳng có gì đâu. Có cần tháo băng cho anh xem không?

— Tôi không phải là bác sĩ, không hơi đâu mà khám cho anh, đừng có vớ vẩn! — gã thượng úy bối rối nói luôn cái câu đầu tiên vừa nảy ra trên đầu lưỡi hắn.

Xintxốp còn nhìn gã mấy giây nữa với vẻ chờ đợi rồi nói: «Chà, cải anh này!»—đoạn anh buông áo quân phục xuống, bắt đầu mặc áo bông vào một cách cũng thong thả như khi cởi ra.

Thượng úy bỗng thoáng nghĩ rằng tất cả những điều mà từ nãy đến giờ người này nói với gã đều hoàn toàn đúng sự thật, và gã phải chật vật lắm mới xua đuổi được cái ý nghĩ chân thực đó đi. Gã xua đuổi nó đi, vì thấy khó chịu trước ý nghĩ đó. Gã không muốn tin Xintxốp và Xintxốp cũng cảm thấy như vậy.

— Thôi được, anh đi ngủ. Sáng mai chúng tôi sẽ gặp anh để xem xét thêm sau! — cuối cùng gã thượng úy nói với anh một cách có ngụ ý.

Xintxốp đứng dậy, lặng lẽ nhìn xuống gã từ cái tầm vóc cao lớn của mình, rồi bước ra phía cửa, không chào hỏi gì cả.

Còn lại một mình, thượng úy Kruchikốp liền đứng lên, im lặng chừng một phút, nghe ngóng xem bên kia vách Xintxốp đã nằm xuống chưa, rồi vừa đi dạo trong phòng, vừa mưu tính xem sau đây nên làm thế nào.

Có lẽ ngay bây giờ phải cho Ephrêmốp cầm giấy chạy sang làng bên cạnh. Vừa đúng hôm nay có một sư đoàn bắt đầu chiếm lĩnh phòng tuyến này, và vừa may phòng đặc biệt của sư đoàn ấy lại dồn bớt tiểu đoàn công binh mà đóng quân trong hai ngôi nhà gỗ ngoài cùng của làng đó. Phải phái Ephrêmốp sang đó ngay bây giờ, để các cán bộ đặc biệt đến bắt tên này ngay khi trời còn tối!

Dĩ nhiên hoàn toàn có thể gác tất cả những việc đó đến sáng mai cũng được, nhưng con quỷ hiếu danh cộng thêm với cái tính thiếu tự tin khốn kiếp ấy đã thúc vào lưng thượng úy Kruchikốp: gã rất muốn mau chóng thấy được rằng những giả thiết của mình là đúng đắn. Gã cầm chiếc cặp bán đồ trên bàn, rút cuốn sổ tay, viết một mẩu thư cho các sĩ quan đặc biệt rồi gấp tờ giấy lại, gọi Ephrêmốp.

Ephrêmốp đang ngồi thiu thiu ngủ trên chiếc ghế đẩu ở phòng ngoài liền chạy vào với bộ mặt ngái ngủ và bực bội. Trước khi ngủ gật, anh ta đã cảm thấy thượng úy lồng lộn từ góc này sang góc khác trong phòng như thế là một triệu chứng chẳng lành.

Nghe xong lệnh và cầm tờ giấy, Ephrêmốp thở dài, nói: «Rõ». Vì cho mọi mưu toan này chỉ là những chuyện không đâu, anh đưa mắt lườm viên thượng úy rồi khoác khẩu súng trường lên vai, giận dữ đóng sầm cửa lại bước ra đường.

Còn viên thượng úy thì sau khi đã đi đi lại lại chán chê trong phòng liền ngồi xuống bên bàn, buông phịch cái đầu mệt nhọc của mình lên chiếc cặp bản đổ.

[macbupda]

Đã ba ngày đêm nay gã hầu như không ngủ và khổ sở vì phải đấu tranh với nỗi khiếp sợ, nhưng dù sao vẫn ra công cố sức nào đắp ụ nào đào hẩm hố, công sự, nào chôn cọc chống tăng và cũng mệt mỏi như mọi người khác, để rồi hễ cứ nhắm mắt lại giây lát là thiếp đi ngay vào một giấc ngủ say sưa của tuổi trẻ.

Và trong những cơn mộng mị mê mệt, trong đầu óc gã đã không hề có cả công sự, cả cọc chống tăng, cả những quả bom nổ ngay trước mặt gã, không hề có cả anh chàng chính trị viên gầy gò với bộ mặt dữ tợn đã đòi lột băng trên đầu ra ấy. Trong những giấc mơ của gã vẫn chỉ thấp thoáng khi ẩn khi hiện mồi một khuôn mặt đàn bà xinh xắn và đáng thương, lộ vẻ hoảng hốt trước cảnh chia ly đột ngột, và lúc bây giờ đôi môi mê ngủ khó điều khiển của gã bất giác mấp máy lẩm bẩm điều gì. Đang áp một bên má đầy lông măng xuống mặt bàn, thấy mặt cô ta trong mơ, gã bỗng tủm tỉm cười, và nét mặt gã cũng đột nhiên thay đổi khác hẳn với lúc gặp Xintxốp...

— Đồng chí thượng úy, xin phép báo cáo...

Đứng trước mặt gã thượng úy vừa giật mình tỉnh giấc là Ephrêmốp với bàn tay đưa lên vành mũ bịt kín tai, với khẩu súng trường khoác trên vai. Anh ta đứng nghiêm ngay ngắn, nhưng trong đôi mắt hiền hậu thấy lóe lên những ánh chế giễu:

— Xin phép báo cáo! Họ bảo là nếu người ấy đã tự ý đến đây thì chưa chắc đã bỏ trốn, cứ để anh ta lại ở đây cho đến sáng. Sau đó, họ lại bảo là họ nhiều việc lắm. Nếu ta muốn thì mai ta đưa lại đằng ấy, mà nếu không muốn thì cũng tùy ta. Họ bảo: «Các anh có cấp trên trực tiếp của các anh, đi mà hỏi ý kiến cấp trên của mình đi! » Rồi họ còn báo: «Báo cáo lại với đồng chí thượng úy bên anh rằng, — đến đây ánh mắt chề giễu của Ephrêmốp bộc lộ rõ ràng, — trường hợp này không có vẻ là biệt kích đâu, đồng chí ấy cứ ngủ yên, đừng sợ!»

— Anh có thể ra được rồi đấy! — thượng úy tức giận nói.

Nhưng Ephrêmốp vẫn chưa chịu đi ra. Anh thong thả bỏ mũ, moi trong mũ ra đúng mảnh giấy xé ở sổ tay thượng úy đã đưa cho anh ban nãy, đặt lên bàn.

— Họ bảo tôi trả lại giấy này. Họ nói: «Mang về cho văn phòng nhà các anh đóng lại thành tập. Chúng tôi cũng đủ giấy tờ rồi! »

Thượng úy Kruchikốp cảm thấy trong lời nói của Ephrêmốp có ý chẽ giễu, nhưng không thể kết tội anh, liền quát: — Thôi đi, người ta đã báo mà!

Ephrêmốp bèn đi ra phòng ngoài, cười mát trong bóng tối rồi bước vào căn buồng của mình.

«Giá mà kể lại cho chính trị viên nghe nhỉ! Một trò cười! — Anh vừa nghĩ vừa tiếp tục cười mát. —Tiếc rằng anh ấy đang ngủ».

Nhưng Xintxốp đâu có ngủ. Và khi Ephrêmốp đã nhường lại trường kỷ cho Xintxốp, thu xếp nằm dưới nền nhà ngay cạnh đó, rồi với giọng chế nhạo thì thầm kể lại cho anh nghe tỉ mỉ chuyện đi lên phòng đặc biệt và chuyện mình báo cáo lại với ông thượng úy, thì Xintxốp cũng chẳng lấy gì làm khoái trá cả.

Một người hôm qua còn chưa quen biết và xa lạ với mình mà lại có thể mang đến cho mình biết bao đau xót như vậy! Viên thượng úy không tin Xintxốp nên Xintxốp cảm thấy khố sở, mặc dầu anh không yêu mến và không kính trọng gì viên thượng úy đó, và không cảm thấy mình có lỗi với bất kỳ ai huống chỉ là với anh ta.

Xintxốp nằm mở mắt trừng trừng, suy nghi tới Dôlôtarrép «Không biết cậu ta còn sống hay chết mất rồi, ngoài cậu ta chẳng còn ai có thể cho biết rằng hôm ấy đã xảy ra việc gì ở trong rừng, khi mình đã ngất đi. Cậu ấy đã chăm lo cho mình hay chính mình đã làm việc ấy trong khi mê man: cởi áo chôn ảo đi rồi sau đó không tìm thấy nữa? Hay đã xảy ra việc gì khác nữa mà mình chưa biết và không sao đoán ra được Nhưng nếu thế thì mình biết nói sao với những người không tin mình? Mình sẽ chỉ nỏi những việc gì mình biết hay mình phải cố bịa đặt ra những việc mà mình không biết?.. »

Anh tự hỏi đi hỏi lại mình, và trong đáy ký ức của anh chợt lại hiện ra vẫn cái câu nói ấy mà chắc hẳn nó đã vĩnh viễn khắc sâu vào trí nhớ của anh, đó là câu nói của Xerpilin sau khi sang sông, vào hôm thứ nhất bị bao vây: thà bị xử bắn còn dễ chịu hơn là tự tay mình phải rứt bỏ những ngôi sao chính ủy trên ống tay áo của mình.

[macbupda]

Anh lại nhớ tới người chiến sĩ đã hỏi anh trong những giờ phút đầu tiên bị bắt làm tù binh: «Đồng chí đã kịp cởi bỏ áo quân phục rồi sao?..» Rồi anh lại nhớ tới đôi mắt bỗng trở nên nghi ngờ của người chính trị viên trưởng, và vẫn chưa nguôi căm giận nhớ lại cả những câu hỏi của viên thượng úy; từ đáy lòng mình, anh đột nhiên bình tĩnh hạ quyết tâm là phải ra đi, không lùi bước, vì anh nghĩ rằng, nếu ở đây người ta đã không tin mình thì phòng đặc biệt chính là nơi mình cần phải đến. Cuộc nói chuyện với gã thượng úy đã như một ngọn roi quất mạnh vào mặt anh, đến nỗi bất giác anh đã thấy trong óc mình hiện ra những bộ mặt khác, những câu hỏi ngờ vực khác, những cặp mắt đắc thắng một cách ngu ngốc: «A-ha! Bây giờ tao đã bắt quả tang mày rồi nhé!» Không, anh sẽ đi đúng đến chỗ mà người ta có trách nhiệm phải thẩm tra tất cả từ đầu chí cuối và phải đi ngay bây giờ, không thể trì hoãn được nữa! Hãy cứ để cho họ thẩm tra! Nếu họ có thể thẩm tra được. Mà nếu không thể thẩm tra được thì họ hãy cứ cho mình về đơn vị và thẩm tra mình ngay trong chiến đấu!

Anh thò chân ra khỏi trường kỷ, xỏ ủng, mặc áo bông và đội mũ, rồi bước qua người Ephrêmốp đang vừa ngủ vừa thở như huýt sáo một cách yên lành, và đi ra buồng ngoài.

Vệt ánh sáng yếu ớt từ trong cửa buồng thứ hai lọt ra in xuống nền nhà. Xintxốp mở tung cửa, bước vào. Viên thượng úy nằm sấp mà ngủ, mặt úp vào gối, để dôi ủng bẩn trên mảnh báo. Chiếc thắt lưng đeo bao súng lục đặt trên ghế đẩu bên cạnh gã, còn tấm cặp bán đồ thì trên mặt bàn. Cây đèn dầu vẫn cháy ám khói đen kịt cả bóng đèn.

— Thượng úy! — Xintxốp gọi, và không hạ bớt giọng, anh gọi tiếp: — Thượng úy!

Nhưng viên thượng úy vẫn ngủ say như chết.

Thoạt tiên Xintxốp toan đánh thức gã dậy, nói rằng mình định đi đến phòng đặc biệt ngay bây giờ, còn việc có lính áp giải hay không là do đồng chí thượng úy tự cân nhắc lấy. Nhưng sau khi gọi hai lần mà gã không tỉnh giấc, anh liền nghĩ lại. Anh đi đến bên bàn, thong thả mở cặp bản đồ ra. xé một tờ giấy của cuốn sổ tay cất trong cặp, rút luôn cả cây bút chì gọt rất khéo cắm ở đó, viết mấy chữ, rồi cầm lấy khẩu súng lục trên ghế đẩu mà trong khi nói chuyện với anh gã thượng úy đã nắm lấy báng, đặt khẩu súng lên trên mánh giấy. Khi đã ra đến cửa, anh còn đưa mắt chẽ giễu nhìn tất cả cái cảnh tượng ấy một lần nữa: gã thượng úy ngủ quên cả trời đất, ngọn đèn cháy sắp tàn, mảnh thư với khẩu súng lục chặn ở trên...

«Hừ, nếu quả có tên biệt kích thực thụ lọt vào đây thì mày đã gay to rồi!»

Bên ngoài, trời đã hửng sáng, con đường từ xóm mới men theo sườn núi chạy ngược lên phía trên, và cách đó chừng một dặm rưỡi đã thấy ẩn hiện những ngôi nhà mờ xám ngoài ria làng. Ephrêmốp đã kể lại tình hình anh phải lặn lội leo núi trong đêm tối ra sao, do đó Xintxốp không còn phải lưỡng lự gì nữa cả.

Đi gần được một cây số, Xintxốp tránh sang bên để cho chiếc xe tấn rưỡi đi ngược chiều phóng qua.

«Có lẽ chính cái xe này đến đón gã thượng úy»,—anh nhếch mép cười tưởng tượng đến cái cảnh huyên náo sẽ xây ra khi gã thượng úy tinh giấc và rồi anh lại tiếp tục đi.

Ephrêmốp nghe tiếng còi xe inh ỏi cạnh nhà liền thức giấc ngay. Anh đứng phắt dậy, kéo cái bao tải che cửa sổ ra. — bên ngoài trời đã sáng. — và khi quay lại nhìn thì anh không thấy chính trị viên nằm ở chỗ cũ nữa. Anh lại đến nhòm vao phòng bên cạnh xem chính trị viên có sang gặp thượng úy không? Nhưng anh thấy gã thượng úy đang nằm trong phòng một mình, cùng vừa nghe tiếng còi xe mà vẫn còn kêu lên ư ử qua con mơ màng và đưa hai tay lên giụi mắt.

Cho rằng có lẽ chính trị viên vừa ra sân để «hóng gió», Ephrêmốp liền vọt ra đường, đi vòng quanh nhà, thậm chí còn cất tiếng khẽ gọi mấy lần: «Đồng chí chính trị viên, đồng chí chính trị viên!», nhưng không ai trả lời anh ta cả.

Lúc ấy, anh ta đã dùng dằng một lát ở buồng ngoài, nhưng biết rằng thế nào cũng phải báo cáo ngay không thế tránh được, nên không dám dùng dằng lâu, bèn phải bước vào phòng. Thượng úy ngồi trên chiếc giường sắt và vẫn lấy tay giụi mắt.

— Thế nào, xe đến rồi hả! Tôi không nghe nhầm chứ!

— Báo cáo, không thấy chính trị viên đâu nữa rồi ạ,— Ephrêmốp đứng nghiêm báo cáo.

— Không thấy là thế nào?

— Không thấy ạ! Cả ngoài đường cũng không, không thấy đâu nữa cả ạ, — Ephrêmốp nói.

— Đấy! Thế mà cũng gọi là phòng đặc biệt đấy. Nó chuồn rồi! Quân khốn kiếp, đồ biệt kích, nó chuồn mất rồi!..— thượng úy Kruchikốp thét lên, giọng đắc thắng vì cảm thấy mình đúng, và trong giây phút đó, nét mặt của gã càng vui sướng bao nhiêu thì nét mặt của Ephrêmốp càng thiểu não bấy nhiêu.

[macbupda]

Trong lúc này, cả hai đều chưa trông thấy lá thư của Xintxốp.

Lá thư chí được phát hiện ra lúc Ephrêmốp đã ra khỏi phòng sau khi bị mắng nhiếc thậm tệ, còn viên thượng úy thì vớ lấy khẩu súng lục. Hoảng hốt đẩy khẩu súng sang bên, gã đọc mánh giấy luôn mấy lần liền, và gã chỉ khấp khởi mừng thầm vì mỗi một điều là: nhờ trời Ephrêmốp đã ra khỏi phòng. Trong mấu giấy chỉ vẻn vẹn có năm chữ: «Tôi đến phòng đặc biệt», nhưng khẩu súng lục của chính Kruchikốp chặn lên mẩu giấy đó lại là một lời chú thích độc địa đến nỗi viên thượng úy suýt phát khóc lên vì bị sỉ nhục.

Còn Xintxốp thì vẫn tiếp tục đi trên đường. Mặc dầu mới sáng sớm, anh đã gặp mấy quân nhân, nhưng không ai tỏ vẻ chú ý đặc biệt gì đến anh, bởi vì anh được cạo râu, cũng ăn mặc giống như mọi người khác. Anh đội chiếc mũ bịt tai có đính ngôi sao nhỏ, dưới vành mũ chỉ hơi lòi ra lớp băng trắng, anh mặc tấm áo bông và đi đôi ủng rách nát, nhưng cũng không phải ai ai cũng đều đi ủng mới cả; anh không có súng trường, nhưng không phải ai ai cũng đều có súng trường. Tóm lại, anh chẳng khác gì bao nhiêu so với những quân nhân khác đang đi bộ và đi xe trên đường vào giờ này.

Hạ được một quyết tâm sắt đá thật là một việc to tát. Vì vậy, mặc dầu còn mệt mỏi, dáng đi của anh cũng vẫn trở nên khang khác... Nếu đứng ở xóm mới mà nhìn thì cứ tưởng cái làng Xintxốp đang đi đến là ở sát cạnh đường. Nhưng thực ra nỏ hơi cách đường một quãng. Phía trước mặt anh là một chiếc cầu nhỏ đã bị bom ném gãy tan và một lồi đi vòng. Sau lối vòng ấy, con đường tiếp tục chạy thẳng, nếu muốn vào làng thì phải rẽ sang phải.

Xintxốp đi đến quãng đường vòng vừa đúng lúc một chiếc «Emka» ban nãy vượt qua anh bây giờ đang bị sa lầy giữa vũng bùn sâu do bánh xe vận tải cày lên. Người lái xe và người sĩ quan từ trong xe nhảy ra đang ra sức đẩy xe; người lái xe mở cửa xe, vừa dùng một tay vặn lái vừa đẩy, còn người sĩ quan thì đẩy ở đằng sau.

— Này, đồng chí chiến sĩ!—Người sĩ quan quay lại thấy Xintxốp liền gọi to. — Lại đây! Giúp chủng tôi đẩy xe một tí! Nào, nhanh lên chứ!...

Xintxốp bất đắc dĩ phải vâng theo tiếng quát hách dịch đó và bước lại gần, đẩy phía sau. Họ cùng ra sức đẩy và chiếc xe đã ra thoát khỏi vũng lầy.

— Được rồi, cám ơn, — người sĩ quan đứng thẳng người lên, vừa rũ vạt áo capốt vừa nói.

Xintxốp cũng đứng thẳng người lên và bốn mắt gặp nhau.

Té ra đứng trước mặt anh là Liuxin, Liuxin vẫn sống, vẫn khỏe mạnh, và vẫn y hệt như xưa, đúng là Liuxin, chỉ khác cái là ở cấp hiệu trên cổ áo không phải chỉ có hai mà đã có ba khối vuông rồi.

Củ hai đều ngạc nhiên và hình như Liuxin còn ngạc nhiên hơn Xintxốp nữa là khác.

— Liuxin! Chào cậu!

Họ bắt tay nhau mà vẫn chưa hết ngỡ ngàng.

— Thế mà cánh mình tính xóa tên cậu đi và liệt vào danh sách những người mất tích...

— Và báo cho cả vợ tớ nữa chứ!

— Cái ấy mình không biết đấy... Mấy lâu nay cậu ở đâu?

— Mới thoát khỏi vòng vây hôm qua... Cậu đi đâu thế? Về tòa soạn à? Bây giờ tòa soạn ở đâu rồi?

Cuối cùng Liuxin buông tay Xintxốp ra. Cái vẻ cảm động ban đầu đã mất trên mặt anh ta và thay bằng cảm giác thắng thế.

— Khi tớ đi ra hỏa tuyến thì tòa soạn ở Perkhuskôvô.

— Thế là ở ngay sát Maxcơva rồi còn gì!—Xintxốp kêu lên, vì thậm chí tới bây giờ anh vẫn chưa nhận thức được dứt khoát rằng mặt trận đã tiến đến ngay cửa ngõ Maxcơva.

— Thế chứ gì!.. Còn ở đâu nữa bây giờ? Nhưng mình ở ngoài hỏa tuyến đã năm hôm nay, và đêm qua ở phòng chính trị tập đoàn quân người ta bảo rằng tòa soạn không ở Perkhuskôvô nữa rồi. Bây giờ có thể nó ở ngay Maxcơva, ngay tòa soạn báo «Còi tầm», mà cũng có thể là nó ở phía sau Maxcơva trên đường đi Gorki. Thời gian vừa qua, cánh mình phải làm việc trên toa xe lửa, có thể là người ta lùa cả xe lửa đi rồi cũng nên. Nhưng có thể là tòa soạn vẫn còn ở Maxcơva cũng chưa biết chừng. Tình hình là như vậy đấy! — Liuxin phấn chấn nói.

[macbupda]

Sở dĩ anh ta phấn chấn như vậy, là vì đã mấy hôm liền, anh ta phải ở lì ngoài hỏa tuyến, và bây giờ đã hết sợ nguy hiểm, rũ lông rũ cánh như một con chim sẻ, anh trớ lại tòa soạn với chiếc cặp đầy áp những tài liệu.

— Còn cậu thì đi đâu bây giờ?—Liuxin hỏi và nhìn vào bộ mặt hốc hác của Xintxốp, nói thêm: — Ờ, có thể nói là cậu chỉ còn lại một nửa thôi!

— Đi đâu ấy à?—Xintxốp hỏi lại.— Bây giờ đi gặp được cậu đi đâu thì mình đi đó. nghĩa là về tòa soạn thôi. Cậu cho mình đi nhờ xe chứ?

Mới cách đây có năm phút anh tin chắc rằng con đường của anh phải đi tới là hai ngôi nhà ở rìa làng đã trông thấy ngay trước mắt kia, chứ không phải đi đâu nữa, nhưng giờ đây anh thấy bất cứ một ý định nào khác đều hình như đã trở nên kỳ lạ, ngoài cái ý định đáp xe về tòa soạn của mình cùng với cái anh chàng Liuxin từ trên trời rơi xuống này. Cuộc gặp gỡ với Liuxin chính là số phận, và cố nhiên là một số phận may mắn. Có ai ở vào địa vị anh trong giây phút đó mà lại hoài nghi điều này không?

— Cố nhiên. Ngồi lên đi. — Liuxin thoáng ngập ngừng trong giây lát và nói. — Thực tình thì chiếc «Emka» này không phải là của tớ, mà là của phòng chính trị tập đoàn quân nên tớ cũng chỉ đi nhờ... Mà thực ra thì mới đây anh em lải xe có nhận được mệnh lệnh rất nghiêm ngặt là không được cho ai đi nhờ. nhưng tớ nghĩ là chả sao nhỉ?.. — Anh ta quay sang hỏi người lái xe đang đứng bên cạnh và đang dùng giẻ lau tay.

— Có gì mà không được! — người lái xe vui mừng trước sự may mắn của con người không hẹn mà nên này liền mỉm cười. — Vả lại,, nếu có việc gì thì đồng chí sẽ chịu trách nhiệm kia mà! — Bác ta nói thèm và mở cửa xe, xếp cho Xintxốp một chỗ ngồi bên cạnh những đồ đạc sinh hoạt dọc đường đang chiếm hết một nửa ghế sau.

Người lái xe ngồi vào tay lái, Liuxin ngồi cạnh bác. còn Xintxốp thì co hai vai lại, lách mình vào ghế sau: một chìếc cà mèn dựng cháo cháy ăn thừa, một cái thìa và một pha đèn ôtô từ đống đồ đạc phủ tấm áo mưa bằng bạt rơi xuống đầu gối anh kêu loảng xoảng.

— Đồng chí cứ nhét xuống dưới chân ấy, — nghe tiếng loảng xoảng người lái xe quay lại nói. — Chả là có một chiếc xe bị trúng bom. nên tôi vớ được một ít quả thực.

Họ đi khá nhanh và Xintxốp nghĩ thầm rằng cứ thế này thì chì chừng ba tiếng đồng hồ nữa mình có thể ở ngay Maxcơva rồi. Mới cách đây hai ngày, buổi sáng, cũng vào giờ này, mình còn đang bị bắt làm tù binh, — câu chuyện ấy tưởng chừng như không có thật nữa... Vậy mà giờ đây, sau ba tiếng nữa mình sẽ ở Maxcơva... Điều này thì lại gần như khó tin, cũng giống như cái việc Liuxin đang ngồi đằng trước anh và chiếc xe đang chở cả hai người về tòa soạn của mình vậy.

Thậm chí trong đầu óc anh còn nảy ra một niềm hy vọng tuy chắc sẽ không sao thực hiện được, nhưng vẫn làm cho người anh nóng bừng như lửa đốt là: biết đâu Masa vẫn chưa đi đâu cả, và chỉ sau vài tiếng đồng hồ nữa, anh sẽ được gập Masa?

— Này, cậu ạ!—Xintxốp gọi Liuxin. Mặc dầu, thực ra trước kia họ chỉ quen biết nhau vẻn vẹn chưa đầy một ngày đêm, nhưng tất cả những điều họ trải qua trong chiến tranh, từ đó đến nay, đã làm cho một ngày một đêm ấy có ý nghĩa như một quãng thời gian dài đến nỗi ngay từ phút đầu, cả hai người đều bắt buộc phải gọi nhau «cậu tớ». — Này, cậu ạ!—Xintxốp vốn tính thẳng ruột ngựa trong những vấn đề như thế này.—Hồi ấy ở Bôbruixk cậu không giận tớ chứ?

Từ dạo đó đến nay, bản thân anh đã nếm trải biết bao cay đắng đến nỗi anh không thể không ngược dòng thời gian tự cảm thấy mình đã từng đối xử không đúng với Liuxin, nhưng bây giờ anh đã càng hiểu rõ hơn lúc ấy rằng Liuxin đã gặp tình cảnh khó khăn như thế nào ở Bôbruixk, và anh không muốn giữa hai người còn có một điều ân hận nào dù là nhỏ.

Liuxin cười phá lên mà không quay lại nhìn Xintxốp; có lẽ anh ta cười hơi quá lâu so với mức cần thiết của một người quả thực không hề có ân hận điều gì.

—Cậu còn nhắc đến chuyên ấy nữa kia ư? — anh ta vừa cười vừa nói. —Thứ nhất là tớ đã quên từ lâu rồi, vì từ dạo ấy đến giờ mình đã gặp không biết bao nhiêu hoàn cánh khó khăn phức tạp mà kể. Và thứ hai là, trái lại, chính nhờ ở cậu mà tớ đã được thử lửa đấy.

Chính mấy tiếng «nhờ ở cậu» ấy chứng tỏ Liuxin vẫn chưa thôi ân hận, nhưng trong giây phút đó, Xintxốp đã không để tâm đến điều nảy.

[macbupda]

— Cậu biết không, về sau tớ lại gặp tay đại úy xe tăng ấy, và anh ta...

— Một lão to gan, nhưng cũng chúa gây sự! — Liuxin ngắt lời.

— Không, cậu ạ! Anh ta còn nói với mình rằng họ đã đề nghị trên tặng thưởng huy chương cho cậu, nhưng cậu trở về tòa soạn mất, nên họ đành phải gạch tên đi.

— Tớ cũng cứ nhổ toẹt vào! — Liuxin nói vậy, tuy chẳng phải là anh ta hoàn toàn muốn nhổ toẹt đâu. Rồi quay lại phía Xintxốp, anh ta phanh tà áo capốt ra. — Cậu thấy không?

Trên ngực anh đeo một tấm huy chương «Dũng cảm» mới tinh.

— Chẳng khiến họ đề nghị tớ vẫn cứ được huy chương như thường!

— Về thành tích gì đấy!

— Về thành tích chiến đấu ở Ennha. Từ đầu chí cuối, tớ chỉ ngồi lì ở một sư đoàn thôi. Và thế là trúng tủ, chính sư đoàn này đã đánh chiếm lại được Ennha. Sư đoàn trưởng được phong Anh hùng Liên Xô, còn tớ thì được huy chương.

Anh ta nói đến sư đoàn trưởng và đến bản thân mình một cách tự nhiên, tựa hồ như chỉ cần nói đến hai người ấy là đủ rồi.

—Thế nghĩa là bọn lính xe tăng không chửi tớ chứ hả?— Rút cục Liuxin không nhịn được, vẫn phải quay trở lại cái đề tài mà anh thích thú.

— Không.

— Thế chúng nó còn nói gì nữa không?

— Cũng chẳng nói gì nữa đâu. Chỉ nhắc tới cậu qua qua thôi,—Xintxốp nói mà không để ý rằng chữ «qua qua» đã lảm phật lòng Liuxin. — Cũng chẳng kịp trò chuyện gì nhiều, hai giờ sau đã lại rơi vào vòng vây rồi.

Và anh lần lượt kể lại chuyện hai lần mình bị hãm trong vòng vây, cả lần thứ nhất và lần thứ hai.

Liuxin mấy lần không ngoái cả lại, nhưng vẫn ngắt lời anh bằng những câu hỏi và những ý kiến nhận xét, rồi mãi đến khi Xintxốp nói tới những lá thư nhờ Miska Vainơstên chuyển hộ thì anh ta quay hẳn cả người lại:

— Thế à? Té ra cậu ta ở đấy! Thế mà sau này người ta cứ đi tìm cậu ấy mãi, tìm hoài... Không thấy tăm hơi đâu cả! Mất tích!

— Mất tích... —Xintxốp nhắc lại với giọng thều thào như một tiếng vang. Trong giây lát. anh vẫn còn trông thấy Miska một cách rõ ràng như anh ta đang còn sống, đang cẩn thận nhét mấy tờ giấy vào túi áo quân phục, và thế nghĩa lá bức thư đã không đến nơi. Mất tích... Thế mà dạo đó cứ tưởng là mọi việc sẽ không thể xảy ra như thế được...

— Mất tích! — Liuxin nhắc lại. — Thế sao, cậu không biết à?

— Làm thế nào mà mình biết được chứ?..

— Ờ phải, cố nhiên rồi.

— Thôi được, hãy phó mặc trời đất những câu chuyện hoang đường của tớ! — Đang nửa chừng câu chuyện Xintxốp bỗng tự ngắt lời mình, sực nhớ lại câu nói của gã thượng úy và nhẹ nhõm nghĩ thầm về sự thay đổi trong địa vị của cái anh chàng Xintxốp đêm qua đã ngồi trong ngôi nhà gỗ để nghe những câu hỏi nghi ngờ của gã thượng úy với cái anh chàng Xintxốp hôm nay đang đáp xe cùng Liuxin về Maxcơva. — Cậu kể cho tớ nghe tình hình ở tòa soạn đi mả cái chính là tình hình mặt trận, cả tình hình Maxcơva nữa và nói chung...

— Ở ngoài mặt trận, theo tớ hiểu thì người ta vẫn đánh, — Liuxin nói. — Bọn Đức dồn ép, còn ta thì tiếp tục đánh. Chúng ta biết làm gì hơn nữa!

Tuy tình hình của tập đoàn quân mà Liuxin mới từ đó quay về thực ra là rất gay go và nó vẫn đang rút lui trước những đòn công kích của quân Đức, nhưng sau những ngày vừa qua ngoài hỏa tuyến, dẫu sao chăng nữa, anh ta vẫn trở về tòa soạn với tâm trạng phấn khởi hơn lúc ra đi. Khi ra đi là anh đi về nơi vô định, đi vào cái vực thẳm đầy những tin đồn đại về tai biến đã xảy ra, nhưng đến lúc lại gần thì té ra thực tế nặng nề của sự rút lui, dù là thực tế nặng nề nhất, dù sao củng vẫn khá hơn so với lúc mình đứng đằng xa mà tưởng tượng. Ngoài ra, anh ta đã trở về mạnh khóe và vẫn còn sống... Câu mà anh đã trả lời Xintxốp cũng là đúng sự thật thôi, tuy rằng sự thật đó đã được trình bày với vẻ hơi ngông nghênh của một con người đang quá vội vàng nhấn mạnh sự từng trải của mình.

— Còn tình hình ở Maxcơva thì tớ không biết. Hồi tớ ra đi cũng có thể có một vài người chân trước chân sau định chuồn, cũng đã từng có cái tâm trạng như thế đấy. Nhưng lần này về đến nơi thì ta sẽ thấy thôi,—anh ta nói thêm với giọng điệu của một quan chức thanh tra.

Lúc đó, họ đang đi qua một cái cầu hai bên có những lôcốt bêtông chôn chìm xuống đất, rồi đi qua cạnh một đường hào chống tăng và một dãy những chạc chướng ngại vặt bằng đường ray chạy hút vào chân trời, sau đó là mấy dãy cọc để chăng dây thép gai, rồi lại đến những lôcốt bêtông sắp được chôn chìm xuống đất.

[macbupda]

— Ở đâu cũng xây công sự. Hôm qua, thoát khỏi vòng vây ra, mình cũng rơi đúng vào chỗ một tiểu đoàn công binh, — Xintxốp nói.

Nếu không biết được là tình hình sẽ xoay chuyển ra sao thì Xintxốp đã không đả động tới câu chuyện này, nhưng anh đã chót khơi mào ra mất rồi, mà đã khơi mào thì thế tất phải nói tới cái đoạn khiến cho Liuxin biết dứt khoát rằng mình đang chở về Maxcơva một người không có giấy tờ.

Cố nhiên Liuxin đã phải có mặt ngoài mặt trận ngay từ những ngày đầu chiến tranh, nên không lạ gì những trường hợp như thế này nữa, nhưng anh ta lấy làm lạ ở chỗ chính mình, chứ không phải ai khác, vào chính lúc này, lúc quân Đức đang ở cửa ngõ Maxcơva, lại đi ôm lấy cái trách nhiệm chở về Maxcơva một người vừa thoát khỏi vòng vây không có giấy tờ gì cả. Của đáng tội, thoạt đầu anh ta cùng đã thoáng nghĩ tới khả năng này ngay khi Xintxốp hỏi: «Cậu cho mình đi nhờ chứ?», và chính vì nghĩ vậy nên Liuxin mới có ngập ngừng tí chút trước khi trả lời: «cố nhiên!» Nhưng khi Xintxốp đã ngồi lên xe thì Liuxin lại không đủ can đảm để hỏi ngay việc đó: trong thái độ của Xintxốp có một cái gì vững vàng đến nỗi anh ta không sao mở mồm ra hỏi được. Nhưng bây giờ thì Xintxốp đã tự mình nghiễm nhiên nói toạc ra rằng anh chẳng có giấy tờ gì hết. Hơn nữa, Xintxốp lại còn chửi bới cái anh chàng thượng úy kia mà theo ý Liuxin thì có thể là anh ta hơi thộn đấy, nhưng hành động nói chung cũng là đúng đắn.

Xintxốp không nhận thấy rằng cái cổ của Liuxin ở trước mặt mình bỗng đã trở nên cứng đờ ra như gỗ, nên anh vẫn tiếp tục kể. Liuxin không ngoái đầu lại nữa, còn những lúc Xintxốp ngừng kể thì anh ta cũng không trầm trồ và hỏi thêm như ban nãy, mà chỉ ậm ừ cộc lốc: «Ờ, ờ».

Thế mà Xintxốp vẫn chưa nhận thấy điều ấy và cứ kể tiếp. Anh đã từng hình dung được, đặc biệt là sau vụ xảy ra hôm qua với viên thượng úy, rằng không có giấy tờ là một tai họa lớn mả rồi đây mình sẽ còn phải nếm mùi nữa. Nhưng nguyên cái việc là hiện giờ anh đang ngồi xe cùng Liuxin, một người khác với viên thượng úy là đã biết rõ lai lịch anh, và lại ngồi xe để đi về tòa soạn, nơi mọi người cũng đều biết rõ anh, và có lẽ anh vẫn đã công tác ở đó cho đến nay nếu họ đừng bỏ quên anh trong bệnh viện ở Môghilép,—tất cả những sự việc đó gộp lại đã lấn át mất trong anh cảm giác về những hậu quả thực tế của tai họa đã giáng xuống đầu anh.

Anh vẫn cứ nói mãi nói hoài, nói một cách mải mê, mà hoàn toàn không nhận thấy rằng Líuxin đã thôi không phản ứng gì nữa cả. Anh cũng không hề nghĩ tới những điều mà bây giờ Liuxin đang suy nghĩ, vậy mả trong lúc ấy Liuxin lại đang suy nghĩ về những điều có liên quan đến toàn bộ số phận tương lai của Xintxốp.

Trước khi bắt đầu câu chuyện về giấy tờ, họ đã từng đi qua một trạm kiểm soát mả không bị kiểm tra kỹ càng gì. Chiếc xe vừa hãm lại, người chiến sĩ cầm cờ chỉ liếc nhìn vào xe thấy toàn bộ đội nồi trên liền cho đi luôn.

Nhưng bây giờ họ sẽ phải dừng lại ở cây số mười chín sắp tới đây, ở trạm kiểm soát đầu tiên đặc biệt nghiêm ngặt của chính thành phố Maxcơva. Liuxin nhớ điều đó từ hồi mới lên đường ra khỏi Maxcơva, và bây giờ anh ta đang tự rủa thầm mình thậm tệ vì cái tội đã nhẹ dạ để cho Xintxốp ngồi nhờ xe.

«Ngốc thế đấy! Lẽ ra phải hỏi ngay lúc bây giờ chứ,— anh ta tự dằn vặt và sẵn sàng đấm cho mình một quả vào trán. — Phải hỏi và không cho lên xe, chỉ khuyên là nên đi đến chỗ nào, rồi hứa là sẽ bảo tin cho tòa soạn biết! Nhưng bây giờ thì sao đây?..»

— Đồng chí chính trị viên, — người lái xe đâm lo một phần vì câu chuyện của Xintxốp vừa kể, phần lớn hơn là vì bộ mặt sa sẩm của Liuxin, bèn nói, tựa hồ như đáp ứng với những ý nghĩ của Liuxin.—Chủng ta đã đi qua cây số hăm hai, bây giờ sắp qua cây số hăm mốt, đến chỗ cây số mười chín đằng kia lại có trạm kiểm soát...

Liuxin chẳng nói chẳng rằng, ngồi im thêm gần nửa cây số nữa, đấu tranh tư tưởng rồi bỗng nghiêm chỉnh nói:

— Dừng xe lại! Chúng mình ra ngoài một tí đi!—anh ta quay lại bảo Xintxốp.

Xintxốp xuống xe, không hiểu tại sao họ lại dừng xe ở một chỗ như thế này.

Chính lúc bấy giờ trên quãng đường này không có một ai cả. Bên phải là rừng, bên trái là cánh đồng và những ngôi nhà nhỏ theo kiểu biệt thự ngoại thành. Anh cố nhớ xem cái địa điểm ngoại ô Maxcơva này tên gọi là gì, nhưng không tài nào nhớ ra được.

— Chúng mình lại đằng kia, ra xa hơn chút nữa đi,— Liuxin nắm tay dắt anh đi cách khỏi xe mấy bước. Anh ta không muốn nói chuyên trước mặt người lái xe, bởi vì tuy cho mình đúng, anh ta vẫn thấy xấu hổ về câu chuyện mình sắp nói.

— Thế này nhé! — Liuxin ngượng ngùng nói.— Tình hình ở cửa ngõ Maxcơva rất căng thẳng, bây giờ sắp tới trạm kiểm soát mà cậu thì không có giấy tờ.

Nhưng Xintxốp đã hiểu hết sự tình trước khi Liuxin nói hết câu.

[macbupda]

Liuxin đợi cho Xintxốp trả lời ít ra là một câu gì, nhưng Xintxốp lại chỉ nhìn thẳng vào mặt gã với cái nhìn nặng nề, để cho gã thấy nếu cần thì cứ việc nói tiếp, nếu thấy không cần thì cứ dừng lại ở điều vừa nói cũng là đủ.

— Thế nào, sao cậu lại im lặng?—cuối cùng Liuxin hỏi.

— Thì tớ biết nói sao nữa?

— Giá mà khi mới lên xe cậu bảo ngay tớ là cậu không có giấy tờ...

Xinuốp lặng thinh, và nét mặt của anh lúc ấy khiến Liuxin tưởng chừng như anh sắp dang tay ra đánh gã.

Thậm chí Liuxin còn hơi né sang bén một chút, nhấp nhổm hai chân, rồi sau đó mới hỏi:

— Vậy thế nào nhi?

— Được, —Xintxốp nói giọng khàn khàn. Chở tớ đến trạm kiểm soát rồi tớ sẽ xuống xe.

— Đây cũng đã gần đến rồi, — Liuxin ngập ngừng nói. — Dĩ nhiên tớ có thể chở cậu thêm một quãng nữa, nhưng đến tận trạm kiểm soát thì không thể được, ít nhất cũng phải cách nửa cây số...

— Vậy tại sao lại phải cách nửa cây số, tại sao lại không đến tận trạm kiểm soát?—Xintxốp đã bắt đầu hiểu tại sao không thể đến tận trạm kiểm soát, nhưng anh thấy không có lý do gì để thương hại Liuxin.

— Tại vì... — Liuxin ấp úng. Anh ta sắp phải nói ra cái điều gay go nhất.—Tại vì người ta đã nghiêm cấm không được chở những người lạ, hơn nữa lại không có giấy tờ. Cậu cứ tự nghĩ lấy mà xem, chúng ta đang làm cho cả đồng chí lái xe cùng khó xử mà cả tớ cũng sẽ gặp những chuyện rầy rà vô nghĩa lý. Còn cậu thì dù sao họ vẫn giữ lại, có tớ hay không có tớ đi chăng nữa, họ cũng sẽ cứ bắt cậu dừng lại ở trạm kiểm soát... Mà tớ lại đang mang tài liệu. Tớ cần đi gấp không phải vì bản thân tớ má là vì tài liệu! Nhưng người ta có thể giữ tớ lại ngay tại chỗ này trong năm ngày đêm, vì đã chở cậu mà không có giấy tờ như kiểu thế này. Họ được quyền làm như vậy đấy! Còn đối với cậu thì đi xe hay đi bộ đến trạm kiểm soát cũng có khác gì đâu nào?..

— Cậu cứ nghĩ mả xem, năm ngày đêm có phải chuyện to tát gì! — Xintxốp nhếch mép cười, mặc dầu hoàn cảnh của anh rất gay go. — Theo ý cậu thì chả khác gì nhau, nhưng theo tớ thì khác lắm chứ: nếu tớ đi xe với cậu đến trạm kiểm soát, cậu sẽ giao tớ cho họ, đó là một việc, còn tớ đi bộ một mình thoát khỏi vòng vây đến đây, lại là một chuyện khác! Có ma biết được tại sao đùng một cái tớ lại hiện ra ở đây ngay sát nách Maxcơva! Anh từ đâu đến đây? Tại sao đến? Đừng hòng phân trần rằng anh không phải là tên đào ngũ!

— Không sao cả!—Liuxin nói.—Trong lúc người ta giữ cậu lại và bắt đầu điều tra, thì tớ đã về tới tòa soạn rồi chúng tớ sẽ liên lạc bằng đường dây trục tiếp với cái trạm kiểm soát này...

—Cậu mả còn đòi liên lạc nữa à! — Xintxốp khinh bỉ nói. — Thôi được, cứ đi đi! — Anh cắt ngang rồi không thèm nhìn Liuxin nữa, trừng trừng ngó xuống đất.

— Cậu làm sao đấy?—Liuxin cố làm dịu bớt tình hình.

— Đáng lẽ ra không nên cho tớ lên xe. — Xintxốp phải khó nhọc lắm mới nói nên lời, mắt vẫn không thèm nhìn Liuxin. — Nhung đã cho đi thì hãy chở đến nơi. Đừng sợ năm ngày đêm. Nếu sợ thì trước đây đừng cho đi...

Lúc này Liuxin không hề nghĩ rằng Xintxốp sẽ đánh gã. Nhưng chính lúc này Xíntxốp sắp sửa đánh gã thật.

— Mày lá đồ khốn kiếp! Cái thằng thượng úy kia dù sao nó cũng không biết tao, còn mày... Mày chỉ là đồ mạt kiếp! Đồ bần tiện!

Anh ngước đôi mắt căm hờn lên nhìn Liuxin trong giây lát, rồi quay lung lại và chắp tay ra sau lưng, nắm chặt bàn tay kêu răng rắc.

— Thế thì tùy cậu đấy!—Không tìm ra câu để trả lời. Liuxin kêu lên, kêu lên tựa hồ như gã có đề nghị Xintxốp lựa chọn điều gì nhưng Xintxốp đã không chịu làm theo.

Liuxin chui vào xe, đóng sập cửa lại, và xe chuyển bánh. Xintxốp vẫn đúng quay lung lại, nghe tiếng xe chạy xa dần.

Trong đời anh, chưa bao giờ ngần ấy niềm hy vọng lại đổ sụp trong chốc lát như vậy!

Anh quay lại và vẫn chắp tay sau lưng dõi theo chiếc xe hồi lâu cho tới khi nó khuất khỏi tầm mắt.

[macbupda]

CHƯƠNG MƯỜI MỘT

Masa Artêmieva học trong trường thông tin liên lạc đã được ba tháng nay, kể từ giữa tháng bảy. Trường này đóng trong những ngôi nhà ở ngoại thành của một trường trong rừng trước kia, chỗ cây số thứ ba mươi trên đường đi Caluxki cũ.

Xế chiều ngày 16 tháng mười, Masa và cô bạn Giurápxkaia được phép về ngủ ở Maxcơva để lấy một vài thứ áo quần ở nhà mang đi. Những thứ này có thể họ sẽ dùng khi ở trong lòng dịch.

Trời lạnh và lặng gió: suốt dọc đường, hai người đàn bà cứ ở trong hòm chiếc xe vận tải đang chạy về Maxcơva lấy thực phẩm. Họ nằm trên lớp rạ và trùm tấm bạt dày mà người ta thường dùng để che hàng. Masa đã đỡ rét và trong bóng tối dưới tấm bạt, chị có cảm tưởng rằng đây không phải là chiếc xe vận tải đang chạy về Maxcơva lấy thực phẩm mà là chiếc máy bay ban đêm, và chị sẽ nằm dưới đáy khoang của nó cũng trong bóng tối như thế này, để vượt qua mặt trận rồi sẽ được thả dù xuống vùng sau lưng địch. Chương trình học tập đã kết thúc cách đây một tuần, và bây giờ hết đêm này sang đêm khác, chị chỉ chờ đợi buổi hướng dẫn cuối cùng và giây phút lên đường.

Chị biết rằng mình sẽ được thả dù cùng với điện đài xuống một trong ba địa điểm dự định ở gần Xmôlenxk và sau đó thì phải vào thành phố để làm công tác điệp viên. Người ta đã bịa đặt ra cho chị một câu chuyện như sau để bổ sung thêm vào giấy chứng minh giả mạo của chị: hồi nhỏ chị đã sống ở Xmôlenxk với mẹ, vì không kịp tản cư khói Vitépxk, mẹ lại bị chết bom và bản thân đã đi lang thang mấy tháng ròng, nên bây giờ chị trở về tìm nơi nương lựa, chị quyết định lần mò đến nhà bà dì ở Xmôlenxk. Bà dì này là một người bằng xương bằng thịt với tên họ thực chứ không phải là tên họ giả như Masa. Địa chỉ của bà ta chính là địa điểm liên lạc bí mật mà chị sẽ phải học thuộc lòng vào giờ phút cuối cùng ngay trước khi lên máy bay. Masa nằm trong hòm xe vận tải, vừa áp ngực vào tấm lưng ấm áp của Nhiuxia vừa mấp máy môi, nhẩm lại khe khẽ: «Vêrônika, Vêrônika...»

Vêrônika là tên của cô gái mà chị phải đội lốt và chị không thích cái tên nảy. Chị thấy hình như mình không bao giờ có thể thưa thốt một cách tư nhiên khi ai gọi mình bằng cái tên «Vêrônika. Vêrônika...»— đôi môi chị thì thầm nhẩm lại.

Hòm nay. cuộc điểm danh lúc chập tối, khi đại đội trưởng hô: «Tất cả giải tán! Masa và Nhiuxia đến gặp tôi», thì từ giây phút đó Masa cảm thấy là tương lai đã nhích lại gần và trở thành hiện thực.

Chị đã không nhầm. Đại đội trưởng cho họ nghỉ phép đến sáng mai để về nhà ở Maxcơva lấy áo dài, mà anh ta gọi là áo dài «thường phục». Như vậy có nghĩa là không chỉ một mình Masa mà cả Nhiuxia cũng sẽ được tung đi làm công tác diệp viên, bởi vì nếu là các nữ điện bảo viên được thả dù xuống cho các đội du kích thì lại thường mặc quân phục và áo khoác ngắn bằng lông thú.

«Không nên cử cô ấy đi...» — Masa nghĩ về cô bạn. Chị đã nghĩ đến điều đó mấy lần. Chị thấy hình như Nhiuxia đã được nâng niu quá đỗi và còn quá non nớt, chưa trải mùi đời, không thích hợp với công tác điệp viên. Hơn nữa, sắc đẹp của cô ta lại đập vào mắt người ta, khiến người ta có thể chú ý ngay...

Masa không nghĩ về mình như vậy. Chính chuyến bay đã làm cho chị sợ hơn cả, nhất là từ một tuần nay, từ khi tập nhảy dù mà chiếc dù chính không mở, suýt nữa thì chị không giật kịp chiếc dù dự bị ra.

Chị trở mình trên lớp rạ, áp tấm lưng giá lạnh vào Nhiuxia, và hé mở tấm bạt để ít nhất cũng dùng được một mắt mà nhìn bầu trời đang bay vun vút phía trên xe. Đó là bầu trời chiều thu lạnh lẽo, không có trăng sao, không có những làn mây trắng và những đám mây đen, một bầu trời màu xám và phẳng phiu đến nỗi dù có nhìn ngắm bao nhiêu vẫn không trông thấy một cái gì ở trên đó và xuyên qua đó.

«Thiên hạ vẫn có nhiều người còn biết được đôi chút tin tức, dù là lành hay dữ đi nữa! — Masa nghĩ thầm. — Như Nhiuxia đây, cô ta được biết là ông bố đã từng bị bao vây, đã vượt khỏi vòng vây và bây giờ đang làm bác sĩ phẫu thuật chính trong một quân y viện dã chiến ở mặt trận miền tây : ông ta viết thư cho cô ấy và cô ấy cũng gửi thư tới hòm thư dã chiến cho ông ta... Còn anh cô ta thì bị thương, anh ta phải cưa bàn chân và đang nằm ở quân y viện tại Kadan mà cũng viết thư cho cô ấy... Lại có khối người khác cũng đều viết và nhận được thư, hoặc đã gặp được những ai chính mắt trông thấy hay ít nhất cũng đã có nghe nói đến người mà họ đang hỏi thăm... Còn mình thì mù tịt, chẳng biết tí gì về gia đình cả, tin lành cũng không, mà tin dữ cũng không, chẳng nhận được một chữ nào... Mình chẳng biết tin gì về con gái mình, về mẹ mình, về chồng mình, và chẳng có cách gì hơn là suốt ngày đêm băn khoăn: không biết họ sống chết ra sao?»