Những người sống và những người chết

[macbupda]

Ba chục cán bộ quân sự và chính trị vừa thoát khỏi vòng vây cùng với Xerpilin đã tập trung trong nhà bạt của phòng chính trị lữ đoàn. Qua một đêm, ai nấy đều đã cạo râu, tắm rửa. thay giặt quần áo, đánh giày sạch sẽ. Một số người đêm trước hình dạng trông thật tả tơi, bây giờ đã mặc quân phục bộ đội xe tăng màu xám: trái tim đâu phải là gỗ đá — theo lệnh của Klimôvíts, người trợ lý hậu cần của anh đã hào phóng phát ra cho họ tới mười bộ.

Khi bước vào nhà bạt, mọi người vui mừng chào hỏi anh em mà đều không nhận ra nhau. Khó lòng tưởng tượng được rằng vẻn vẹn chỉ có một đêm sống trong những điều kiện bình thường của con người, việc tắm rửa và cạo râu lại có thể thay đổi người ta đến mức ấy.

Chính ủy tiểu đoàn Smakốp giới thiệu anh em đã cùng mình chiến đấu trong vòng vây với các vị thủ trưởng mới đến, rồi đặt lên bàn bản danh sách gồm ba trăm mười hai ngươi đã đột phá được ra khỏi vòng vây quân Đức.

Ba vị thủ trưởng mới đến gồm: một chính ủy trung đoàn thuộc phòng chính trị tập đoàn quân, một người đàn ông tóc đen, dịu dàng, hiền lành, do thiếu ngủ nên hay ngáp vặt, một trung tá thuộc phòng phiên chế các đơn vị của mặt trận — một người đứng tuổi, ngồi thẳng đờ như một cái gậy («Đúng là mặt sắt đen sì», — vừa trông thấy lần đầu, Xintxốp đã nghĩ thầm về ông ta như vậy), và một thiếu tá nhỏ bé thuộc phòng đặc biệt, không hiểu sao lại mặc quân phục biên phòng, với bộ mặt lầm lỳ và hai môi mím chặt một cách nghiêm nghị

Cuộc trò chuyện sáng nay với Klimôvíts đã khiến cho Xintxốp phải lưu tâm. Theo sự mong ước của anh, lẽ ra trước hết nên cho tất cả những người đã thoát khỏi vòng vây tập hợp lại một cách long trọng với quân kì và với vũ khí trong tay, rồi biểu dương về tinh thần chiến đấu của họ thì đằng này không hiểu sao người ta lại tập trung các cán bộ vào một túp lều, tách rời với các chiến sĩ... Và bỗng nhiên Xintxốp thấy hình nlư mọi việc nhất định sẽ diễn ra không đúng như ý anh muốn thậm chí ở một mức độ đáng bực nữa là khác.

Song trái lại, câu chuyện mở đầu có vẻ không đáng bực chút nào.

Người chính ủy trung đoàn dịu dàng kia của phòng chính trị tập đoàn quân đã phát biểu ý kiến đầu tiên và nói rằng việc tập hợp anh em một cách long trọng ở đây, nơi gần hỏa tuyến, là không hợp lý. Sau khi đến địa điểm mới ở huyện Iukhơnốp là nơi tất cả anh em sẽ được di chuyển tới ngay trong ngày hôm nay, ta sẽ làm việc đó cũng vẫn chưa muộn. Thay mặt bộ tư lệnh, ông chúc mừng các cán bộ quân chính, nhân dịp thoát khỏi vòng vây, và nói là các đồng chí cán bộ phải hiểu rằng việc giải quyết vấn đề có giữ số hiệu cho sư đoàn hay không, có để nguyên sư đoàn và boor sung cho nó hay không— vấn đề mà đồng chí Smakốp đã nêu ra với ông—sẽ được giải quyết không phải trong vòng một hôm, hơn nữa không phải do ông mà thậm chí cũng không phải do bộ tư lệnh tập đoàn quân nữa. Còn trong lúc vấn đề đang được cấp trên giải quyết thì không thế coi tất cả những người đã vượt vòng vây là một đơn vị chiến đấu được, mà phải coi là một cánh quân tạm thời được thành lập trong điều kiện bị bao vây, cánh quân đó đã hoàn thành nhiệm vụ của mình. Mà nếu như vậy thì giờ đây nó không còn tổn tại như một đoàn quân nữa, những ai có nhiệm vụ quan tâm đến việc này, từ nay trở đi sẽ xem xét vấn đề của từng anh em ở đây một cách riêng biệt, có chú ý đến quân hàm, chức vụ và tinh thần của từng người biểu hiện trong khi bị bao vây.

— Vả lại,—chính ủy trung đoàn nói thêm, — theo tài liệu sơ bộ thì trong đoàn quân này chỉ có một trăm linh bảy người là thuộc sư đoàn 176, còn số hai phần ba còn lại là những người đã sát nhập vào trong những thời gian khác nhau.

Trong lúc chính ủy trung đoàn nói tất cả những điều kể trên thì Smakốp vừa dùng góc khăn mùi soa luồn dưới cặp kính mà lau đôi mắt toét nhoèn vì mất ngủ vừa luôn luôn chăm chú nhìn ông ta. Trước khi có cuộc nói chuyện chung này, hai ngươi đã từng hội ý sơ bộ với nhau một lần, và Smakốp luôn lo lắng chờ xem bây giờ chính ủy trung đoàn sẽ nói ra sao—nói đúng hay không đúng những điều mà theo ý Smakốp cần phải nói tới.

Sau đó, chính ủy trung đoàn quay sang ông trung tá của phòng phiên chế các đơn vị và, với giọng the thé, cứng đờ như que củi, ông trung tá này bảo rằng khi anh em đến địa điểm thuộc quyền ông chỉ huy, người ta sẽ tiếp tục nói chuyện thêm với họ, còn bây giờ các đồng chí cán bộ phải tập hợp anh em lại, chỉ huy việc đưa họ ra xe — xe đỗ trong một khu rừng nhỏ cách đây một cây số — và xếp cho họ lên xe, mỗi xe là hai chục chiến sĩ với hai sĩ quan. Địa điểm quy định phải đến — làng Liútcôvô ở gần Iukhơnốp, đường dài — một trăm bốn chục cây số, đường hành quân — hướng đông-nam theo đường Ennha — Xpaxơ-Đêmenxk, sau đó theo đường ôtô ở Iukhơnốp mà đi về phía đông. Cự ly hành quân giữa các xe là ba chục mét, trong trường hợp bị máy bay đánh phá thì phải phân tán anh em ra cách xa trục đường. Bản thân ông sẽ đi trên chiếc xe con ở đầu đoàn. Nói lia lịa như gõ mõ một hồi về tất cả những điều ấy xong, ông trung tá lặng im, và hình như ông ta không buồn nói thêm gì nữa.

Khi ông trung tá đã kết thúc bài phát biểu của mình, chính ủy trung đoàn quay sang hỏi thiếu tá biên phòng thuộc phòng đặc biệt.

— Thế nào, đồng chí Đanilốp, đồng chí có thêm bớt gì nữa không, hay chúng ta bắt đầu lên đường?

[macbupda]

Ông thiếu tá có cặp môi mím chặt một cách nghiêm nghị ấy rõ ràng là chưa vội trả lời ngay, nhưng rồi cuối cùng ông ta cũng đã chịu mở mồm ra, và bằng một giọng trầm đanh, ông nói là không thêm bớt gì, nhưng có vấn đề muốn hỏi người cao cấp nhất trong đoàn. Nói đến đó, ông quay sang phía Smakốp.

— Đã nộp vũ khí chưa?

— Vũ khi nào?—Smakốp hỏi lại.

— Vũ khí chiến lợi phẩm mà anh em trong đoàn vẫn đang giữ.

— Nhưng tai sao chúng tôi lại phải nộp nhỉ?—Smakốp ngạc nhiên.—Chiến lợi phẩm hay không, đó là vũ khí của chúng tôi, chúng tôi đã mang từ trong vòng vây ra, cớ sao chúng tôi phải nộp?

Mọi người ai nấy đều xao xuyến, bàn tán xôn xao cả lên

Thiếu tá biên phòng đợi cho lắng tiếng ồn, và không hề cất cao giọng, ông nói rằng trong quân đội không có vũ khí của các anh hay vũ khí của chúng tôi, mà chỉ có vũ khí được phát theo biên chế và chỉ trao cho cầm tay khi đã quy định được phép cầm vũ khí trong tay. Theo quy định thì những quân nhân đang được đưa đến chỗ phân loại và phiên chế nói chung đều không được cầm vũ khí, huống hồ đây lại là vũ khí chiến lợi phẩm. Phải nộp vũ khí chứ không được mang theo về hậu phương. Ở đây không có gì phải bàn nữa.

— Chưa biết là có hay không có gì phải bàn! — Smakốp gay gắt nói. — Chúng tôi sẽ còn nộp báo cáo đề nghị giữ nguyên sư đoàn của chúng tôi —Trong giây phút đó, ông đã quên mất rằng chính bản thân ông cũng chưa hề có tên trong biên chế của sư đoàn này.

— Đồng chí chính ủy tiểu đoàn, chúng tôi sẽ không tranh luận với đồng chí về vấn đề này ở đây, — thiếu tá biên phòng nói. — Còn sư đoàn hay không còn sư đoàn, việc đó không phải là do tôi và đồng chí giải quyết, nhưng trong lúc này bất kể là vấn đề đó sẽ được giải quyết ra sao, hẵng cứ phải nộp toàn bộ vũ khí chiến lợi phẩm đã.

— Trừ vũ khí cá nhân, vũ khí của cấp chỉ huy! — ông trung tá cứng như que củi thuộc phòng phiên chế các đơn vị, mà từ nãy đến giờ vẫn thấy thản nhiên ngồi im, bỗng nói tướng lên với vẻ thách thức nữa là khác, một điều khiến cho mọi người hết sức bất ngờ.

Rõ ràng là trong câu chuyện đang xảy ra đã có điều gì tác động sâu sắc đến tâm tư của con người khô khan này.

— Toàn những chuyện bực mình, — Smakốp vừa nói vừa đứng dậy, hai tay nắm lại vì tức giận. — Bực cả mình!— ông to tiếng nhắc lại, giọng ông vang lên lanh lảnh. — Rất bực mình, xấu hổ với anh em! Còn anh thì không biết xấu hổ hay sao? — ông bỗng quát thẳng vào mặt người sĩ quan biên phòng.

Ông này cũng đứng dậy và mặt hơi tái đi, thong thả cài cái nút đầu tiên rồi đến cái nút thứ hai ở trên tấm cặp bản đồ

— Đã có chỉ thị,—ông nói rất khẽ, và người ta cảm thấy rằng ông phải cố gắng lắm mới có thể nói được khẽ như vậy, — mà người ta đã đòi hỏi giải thích lý do của chỉ thị đó, và rồi cũng đã có sự giải thích rằng phải chấp hành những chỉ thị này, vì vậy phải nộp vũ khí chiến lợi phẩm, đồng chí chính ủy tiểu đoàn ạ.

Cuộc đấu khẩu đang sôi sục thì Klimôvíts mà ngay từ đầu đã biến đi đâu mất khá lâu, nay chợt bước vào nhà bạt.

— Đồng chí chính ủy trung đoàn, xin phép báo cáo. Tư lệnh trưởng gọi tôi đến máy nói và ra lệnh chuyển lời tới đồng chí rằng Hội đồng quân sự của tập đoàn quân ra lệnh tập họp liên hoan đoàn quân đã vượt vòng vây dưới sự chỉ huy của lữ đoàn trưởng Xerpilin và tổ chức một cuộc mít tinh ngắn nhân dịp này ngay tại đây, trong khu vực đơn vị do tôi phụ trách.

Tất cả những người có mặt đều đưa mắt nhìn nhau. Chính ủy trung đoàn trong thâm tâm cảm thấy hài lòng: sáng nay, trước khi lên đường, chính ông đã trình bày với trưởng phòng chính trị là nên chấn chinh đội ngũ và tổ chức mít tinh ngay tại lữ đoàn xe tăng, nhưng trưởng phòng chính trị lại bảo ông rằng làm việc đó ở gần hỏa tuyến là không phải lúc và không phải chỗ: nhỡ ra bị địch ném bom thì sao!

«Vậy rút cục lại hóa ra không đúng ý ông ta mà đúng ý mình, thế nghĩa là Hội đồng quận sự đã quyết định lại!»,— chính ủy trung đoàn nghĩ thầm.

Trung tá của phòng phiên chế các đơn vị cũng như thiếu tá Đanilốp đều trực thuộc mặt trận, họ không nhận được chỉ thị trực tiếp là nên tố chức mít tinh ở đâu và như thế nào, nhưng họ thấy không thể tranh cãi được với tư lệnh trưởng trong khi mình đang ở trong khu vực tập đoàn quân của ông ta. Họ đành chỉ im lặng đưa mắt nhìn nhau.

[macbupda]

Trong khi ấy, Smakốp hân hoan ra mặt.

— Đồng chí chính úy trung đoàn, đồng chí cho phép chứ ạ? — ông hỏi trước khi chưa ai kịp đáp lại những lời của Klimôvíts.

— Vâng, tôi nghe.

— Đại úy Muratốp! Chính trị viên Xintxốp! Truyền lệnh tập hợp... sư đoàn di! — ông ta hơi ngừng lại một tí rồi vẫn nhất quyết nói thêm cái chữ đã ăn sâu vào ý thức chung của họ

— Thế là phải! — Klimôvíts vừa nói vừa ngồi vào bàn. — Thực ra, tôi đã ra lệnh rồi, nhưng cứ để cho họ đôn đốc, thời giờ của chúng ta ít lắm, tư lệnh trưởng ra lệnh: cứ tiến hành nhưng đừng có lề mề.

Klimôvíts tỏ vẻ thông cảm đưa mắt nhìn ông chính ủy tiểu đoán đã tươi tỉnh hẳn lên; anh thầm gọi cái ông Smakốp có mái đầu bạc trắng không sót lại một sợi đen nào ấy là ông già bướng bỉnh, và thấy đã thích ông ta. Chính vì hiểu được rằng giờ đây Smakốp đang đau xót cho anh em trong đơn vị mình, nên anh bắt buộc phải phát huy tính chủ động.

Anh đã nói dối rằng tư lệnh trưởng gọi mình tới máy điện thoại. Không, chính anh đã tự ý bỏ ra ngoài, đi gọi dây nói cho tư lệnh trưởng, đề nghị cho phép chấn chỉnh đội ngũ và tổ chức mít tinh chớp nhoáng ngay tại chỗ, ngay ở trong lữ đoàn. «Tất nhiên rồi, — tư lệnh trưởng cáu kinh nói; hình như ông đang bận lắm, —Trên này đã cho phó phòng chính trị xuống chỗ anh rồi kia mà. Anh còn can thiệp vào làm gì? Ông ấy làm ãn ra sao, không tự mình cân nhắc được à?»— «Báo cáo tư lệnh trưởng, tôi không biết, chắc là ông ấy nhận được chỉ thị khác».—«Còn chỉ thị khác nào nữa! Cứ tổ chức đi! Miễn là đừng có lể mề».

—Thôi, thế nhé,—chính úy trung đoàn vừa ấn hai nắm tay lên bàn vừa nói:—Còn vấn đề gì nữa không ?

— Còn vấn đề cũ đấy, chuyện vũ khí ấy, — Smakốp nói.

— Đồng chí trung tá,—người sĩ quan biên phòng ngắt lời ông, nói vói Klimôvíts,—tư lệnh trưởng không ra lệnh gì về việc không giao nộp vũ khí chiến lợi phẩm à?

— Không,—Klimôvíts nói.

— Thế thì vẫn quyết định như trước thôi,—chính ủy trung đoàn vội nói để khỏi tái diễn ra cuộc đấu khẩu.—Chấn chỉnh đội ngũ và tổ chức mít tinh xong là nộp vũ khi chiến lợi phẩm và lên xe!

— Đồng chí chính ủy trung đoàn, hẵng gượm cho một phút, — ông trung tá cứng như que củi của phòng phiên chế các đơn vị đứng lên. Ông ta nhìn Smakốp, lạnh lùng gõ đốt xương ngón tay trỏ xuống bàn trong bầu không khi im lặng, rồi giận dữ nói.—Đồng chí chính ủy tiểu đoàn, đề nghị đồng chí trong khi mít tinh không nên dùng khái niệm «sư đoàn», bởi vì vấn đề giữ nguyên số hiệu chưa được giải quyết và hiện giờ các đồng chí không phải là sư đoàn mà là một đoàn quân vượt khỏi vòng vây gồm những chiến sĩ và cán bộ của bốn sư đoàn khác nhau và của những đơn vị riêng biệt khác nữa.

«Đồ mặt sắt đen sì!»—Smakốp muốn quát vào mặt ông ta, nhưng nén được lại và nói:

— Xin tuân lệnh!

Điều chủ yếu nhất hiện nay theo lòng mong muốn của ông sẽ chỉ là: «Tập hợp và biểu dương anh em ngay bây giờ, còn việc khác thì mặc xác nó! Việc ấy sẽ xét sau».

Ông đứng dậy, ra khỏi bàn, đang định đi theo những người khác thì thiếu tá biên phòng đã đến bên ông và khẽ đụng vào ống tay áo ông.

— Đồng chí chính ủy tiểu đoàn, xin đồng chí nán lại, ta trao đổi đôi chút!

— Đồng chí thiếu tá, tôi xin nghe đồng chí!—Smakốp nói vói vẻ ngỡ ngàng, ông tưởng rằng chẳng còn gì để nói thêm nữa.

— Vấn đề là như thế này,—thiêu tá kiên nhẫn chờ cho mọi người ra hết, chỉ còn mình ông với Smakốp ở lại trong nhà bạt, rồi mới nói: —Hiện thời chủng tôi chưa nắm được tình hình nhân sự trong đoàn quân của đồng chí, mà chỉ có đồng chí là biết rõ thôi. Vậy, theo ý đồng chí, đồng chí có thể hoàn toàn bảo lãnh cho từng người đã cùng với đồng chí vượt vòng vây không?

— Bảo lãnh ư?—Smakốp lập tức hỏi lại, giọng gay gắt. — Theo tôi, tự họ đã trả lởi câu hỏi của đồng chí rồi, cụ thể là họ đã không ở lại với quân Đức mà đã chiến đấu phá vòng vây để về với quân ta.

[macbupda]

— Đồng chí chính ủy tiểu đoàn, tôi hiểu điều đó, — thấy Smakốp bẻ lại như vậy, thiếu tá nói. — Đối với tôi cũng như đối với đồng chí, việc họ vượt vòng vây về với quân ta lá một sự việc có thật. Nhưng quân của đồng chí thoát khỏi vòng vây là có sự chỉ huy, trong những tinh huống đó thường có người tuy cùng vượt vòng vây với những người khác, nhưng không phải do họ chủ định vượt vòng vây, mà chỉ do bị chỉ huy nên mới đành phải cùng vượt vòng vây với mọi người mà thôi. Tuy nhiên. dù vì lý do này hay lý do khác, họ vẫn không làm cho bộ tư lệnh tin cậy được. Trong đoàn quân của đồng chí có ai như thế không?

— Thứ nhất, theo tôi thì không có ai như thế cả, — Smakốp trả lời nhanh gọn, còn thử hai, chúng tôi đã vượt qua mặt trận, cuối cùng chúng tôi đã về đến nhà, và tôi không hiểu đồng chí lo ngại cái gì?

— Tôi chá lo ngại gì hết, đồng chí chính ủy tiểu đoàn ạ,— người sĩ quan biên phòng làm ra vẻ không nhận thấy thái độ nóng nảy của Smakốp và vẫn trả lời một cách ôn tồn, tỏ ra một sự nhẫn nại không phải xoàng. — Là một người phải chịu trách nhiệm về công việc của mình, tôi còn quan tâm đến một vấn đề nữa: biết đâu trong số người cùng vượt vòng vây với đồng chí lại chẳng có thể có những người gia nhập đoàn quân của đồng chí vì những mục đích riêng tư, trong khi cùng các đồng chí vượt qua mặt trận thì đã đạt được một phần những mục đích đó, rồi sau đảy sẽ biến mất ở dọc đường trước khi gặp bất cứ một sự thẩm tra nào, để rồi sẽ hoàn toàn đạt được mọi mục đích của họ. Tôì không biết là ở chỗ các đồng chí có những kẻ đó hay không, nhưng kinh nghiệm cho biết là có thể có đấy. Và thà rằng nên nghĩ đến điều đó ngay bây giờ còn hơn là để sau này, khi đã muộn mất rồi.

— Ở chỗ tôi không có những kẻ như vậy, — Smakốp khăng khăng nhắc lại. — Chúng tôi đã phát hiện ra một tên mạt kiếp như thế và xử bắn rồi, không phải đợi tới lời khuyên của đồng chí. Một tên mạt kiếp khác thì đã tự sát. Còn về việc sớm hay muộn... — ông định nói: «Ôi chao, đồng chí thân mến ơi, thời gian vừa qua tôi với đồng chí đã suy nghĩ quá nhiều và quá sớm cho rằng người nọ người kia không đáng tin cậy, nhưng sau đó khi tỉnh ngộ rằng dù sao người ta vẫn đáng tin cậy thì lúc ấy đã quá muộn mất rồi!» ông toan nói vậy, nhưng vừa được nửa chừng ông đã tự ngắt lời mình không nói như vậy nữa, mà bảo rằng trước kia ông cũng đã từng công tác trong ủy ban đặc biệt một năm trời, và cùng hiểu thế nào lả tinh thần cảnh giác chẳng kém gì đồng chí thiếu tá...

— Nên hiểu câu đó như thế nào? — người sĩ quan biên phòng lạnh lùng hỏi.

— Nên hiểu như thế này, — Smakốp vẫn chưa nguôi cơn nóng nói, — phải tin vào anh em, chiến sĩ của ta. Nếu thiếu lòng tin thì đó sẽ không phải là tinh thần cánh giác nữa, mà là thói da nghi, là sự hoang mang.

Lời nói của Smakốp có ý thách thức rõ rệt, nhưng viên thiếu tá biên phòng vẫn không muốn cho đó là nhằm ám chỉ mình, thản nhiên nói rằng vấn đề đúng là như vậy, nhưng hiện thời phải tính đến tình hình thực tế, mà tình hình thực tế lại vô cùng phức tạp, và không thể nhắm mắt làm ngơ được.

— Nhưng tôi có nhắm mắt làm ngơ dâu!

— Thế thì tôi xin hết ý kiến, — người sĩ quan biên phòng nói. — Tôi sẽ đi ở cuối đoàn xe. Trong chiếc «Emka» của tôi còn hai chỗ nữa. Tôi mời đồng chí cùng ngồi với tôi, — ông ta bỗng nói thêm như vậy, tựa hồ như muốn qua lời mời bất ngờ đó mà nhấn mạnh rằng thiếu tá Đanilốp đến đây làm công việc của mình, tự thấy mình lả đúng, đồng thời không một chút nào quan trọng hóa cuộc đấu khẩu với ông chính ủy tiểu đoàn nóng tính.

Con đường mở xuyên qua khu rừng thông lưu niên chạy xa tít mãi đến tận chân trời. Nắng thu lọt qua nhưng đám mây dày chiếu xuống lớp lá thông ẩm ướt sau trận mưa hôm qua thảnh những đốm mờ nhạt. Những chỗ nào cát trơ ra dưới lớp lá thông, mặt cát ở đó đều lỗ chỗ như tổ ong vậy. Khi một làn gió nhẹ thổi qua, những giọt nước mưa hôm qua còn đọng trên cành thông lại rơi xuống rào rào và các chiến sĩ đứng trong hàng lại cười rúc rích, co rúm người lại, thò ngón tay vào trong cổ áo quân phục...

Anh em vừa mới tập họp xong, cấp trên chưa đến, cho nên họ được lệnh đứng ở tư thế «nghỉ».

Qua một đêm và một buổi sáng, người ta còn đưa thêm tới tiểu đoàn quân y ba chục người nữa, những người mà hôm qua đã hăng máu tự cho mình là còn ở lại đơn vị được. Có hai trăm tám mươi hai người tập họp dọc con đường xuyên qua rừng — đúng một nửa quân số trong danh sách của buổi tối hôm qua, ngay trước trận chiến đấu.

Tất cả anh em đã tập hợp lại đều mang theo vũ khí. Chỉ khoảng chừng năm chục người là mang súng trường ta, còn những người khác qua hai tháng rưỡi trời chiến đấu dần dần tự trang bị cho mình bằng vũ khí Đức — bằng cả súng trường và tiểu liên. Một số còn đeo cả lựu đạn Đức với những cái chuôi dài thò lò ra sau thắt lưng.

[macbupda]

Ở sườn bên trái đặt sáu khẩu trung liên mà họ đã mang theo ra khỏi vòng vây—hai của ta và bốn của Đức, và xa hơn chút nữa, ở cuối cánh trái, là khẩu súng cối trợ chiến trung đoàn to tướng của Đức, bên cạnh có hai quả đạn còn nguyên vẹn. Đứng cạnh súng cối là khẩu đội xạ thủ — chính lả ba người trong số những pháo thủ đã từ Brext chạy ra sát nhập với đoàn quân của Xerpilin ngay từ ngày đầu bị bao vây. Hôm qua trong cái cảnh âm ti địa ngục ấy, cái cảnh mà lúc gần kết thúc thì nói chung khó lòng hiểu được cái gì với cái gì nữa, thế mà làm thế nào họ đã mang cái nòng kếch xù, cái bệ và thậm chí cả những quả đạn kia ra được, thì đó vẫn là một điều bí mật của họ, và giờ đây họ đang tự hào về việc này và không che giấu lòng tự hào của mình trong khi đang đứng ở đây.

Ở sườn bên phải, cái anh chàng chuẩn úy Kôvantrủc đang đứng nhô lên cao hom hẳn mọi người một nửa đầu, vẫn lực lưỡng như khi xuất hiện ra trước mặt đại tá cựu sư đoàn trưởng Daitrikốp hồi trước. Suốt cả trong thời gian bị vây, anh đã hai lần bị thương nhẹ và một lần bị thương khá nặng, giờ đây đang đứng trong hàng với cái đầu quấn băng sạch sẽ, ngực ưỡn ra như một lực sĩ, tay cầm lá cờ sư đoàn mở rộng, cờ có cán dài tới tận chân anh. Bất kể ra sao, từ đẩu đến cuối : anh đã tự tay mình mang lá cờ đó và đã mang nó thoát ra khỏi vòng vây. Cách đây nửa giờ, khi được lệnh tập hợp, người ta liền bổ đi tìm Kôvantrúc và thấy anh ta ở cửa rừng: anh ta đang ngồi trên một gốc cây cụt dùng dao đẽo một cái cán cờ mới. Bây giờ anh đang đứng cầm lá cờ đã lồng vào cái cán vừa được đẽo chưốt tinh tươm và ai nấy đều có thể đọc trên mảnh lụa thấm đầy mồ hôi đã sờn mòn và đã ngả màu hung hung, đúng những dòng chữ mà cố sư đoàn trưởng Daitrikốp đã đọc hai tháng rưỡi trước đây: «Sư đoàn Cờ đỏ 176… của Hồng quân Công Nông…»

Giống như tất cả những người khác đang sốt ruột chờ buổi lễ bắt đầu, Xintxốp đứng ở gần lá cờ và đang trò chuyện với một người quen mà anh thật không ngờ được gặp ở đây.

Số là trước lúc gọi dây nói cho tư lệnh trưởng, Klimôvíts đã phòng xa mời sẵn đồng chí tiểu đoàn tưởng quân báo của mình cùng những chiến sĩ xe tăng đã tỏ ra xuất sắc trong trận chiến đấu đêm qua đến để tham dự buổi lễ. Tiểu đoàn trưởng đã đến trên một chiếc xe vận tải; các chiến sĩ cùng đến với anh đang từ trên thùng xe đổ xuống, còn anh thì từ buồng lái nhảy phát ra và đâm sầm phải một chính trị viên gầy gò, cao kều, đeo khẩu tiểu liên Đức. cả hai người — đại úy xe tăng và chính tri viên—đều lặng lẽ nhìn nhau trong mấy giây.

— Có phải ta đã từng gặp nhau ở Bôbruixk đấy không nhỉ?—Cuối cùng Xintxốp đã mở lời, bởi vì trong hai người thì anh là người nhớ rõ cuộc gặp gỡ ấy hơn cả. — Anh đã giữ tôi lại, còn chính trị viên phó của tôi là cậu Liuxin ấy mà... thì anh còn bắt phải ở lại đơn vị anh nữa kia... Và cả anh phi công nữa cũng xin ở lại đấy...

— Đúng thế! — Viên đại úy vui vẻ đáp.—Tiếc rằng anh không ở lại với chúng tôi, nếu không, ta đã được cùng nhau chiến đấu rồi.

— Hồi ấy tôi bị thương, — Xintxốp nhắc.

— Thế bây giờ khỏi rồi chứ?

— Khỏi rồi.

— Chưa thêm vết thương nào chứ?

— Tạm thời thì chưa.

— Thế thì trời phù hộ anh đấy. Còn tôi trong suốt thời gian ấy bị chúng nó chọc vào xương bả vai, và nói vô phép anh chứ, cả cái mông cũng đứt mất một mẩu.

— Từ dạo ấy đến giờ anh vẫn ở lữ đoàn này sao ?—Xintxốp hỏi.

— À vâng, mà sao kia chứ?

— Té ra lữ đoàn trưởng của anh... — Xintxốp toan nói là «bạn học của tôi», nhưng lại nói chệch đi — là người quen cũ của tôi.

— À ra thế — người sĩ quan xe tăng mỉm cười. — hồi đó đúng lúc có mặt anh thì tôi đang nói chuyện với anh ấy bằng điện thoại đấy. Vậy mà anh chẳng cho tôi biết là thế nào nhỉ? Nếu cho biết thì tôi đã để hai anh nói chuyện với nhau nhau rồi!

— Úi chà, lại còn cho nói chuyện nữa kia! Lúc ấy thì đừng hòng! — Xintxốp cười phá lên.

— Cũng có thể là như vậy nữa, đại úy nhếch mép cười, — Lúc tình hình đâu đâu cũng gay go cả thì tự mình đành phải siết bù loong lại thôi. Nhưng đến đây thì tôi lại đã niềm nở tiếp đón các anh rồi, các anh đã thọc đúng vào tiểu đoàn quân báo của tôi đấy.

[macbupda]

— Theo tôi nhớ thì hồi ấy anh là trợ lý hậu cần kia mà?

— À-à! — đại úy khoát tay. —Khi vượt vòng vây quân Đức thì còn kể gì được đâu là đầu, đâu là đuôi nữa. Lúc thì phải đấm vào mõm chúng, lúc lại phải đá hậu như ngựa ấy chứ. Tôi đã từng làm trợ lý hậu cần, thế mà lại trở thành quân báo đấy, nhưng còn phải giải thích gì cho các anh nữa nhỉ, chính các anh cũng đã vượt vòng vây rồi mà... Và vượt ngổ đấy, ngổ thật! Đã tới một tháng nay không thấy ai vượt ra, mọi người đều đã tưởng rằng sẽ không còn ai ra được nữa cả. Chắc hẳn ông chỉ huy của các anh là một tay ngổ lắm! — Anh ta nói thêm có vẻ tán thưởng. — Nghe nói ông ta bị thương?

Xintxốp gật đẩu.

—Tội nghiệp nhỉ!

—Này, — lại sực nhớ tới Liuxin, Xintxốp bèn hói, — thế còn cậu bạn tôi ở lại chỗ anh thì thế nào?

—À, cái cậu chính trị viên phó trẻ măng ấy phải không? Đội cái mũ kêpi oai ra dáng ấy chứ gì?—Người sĩ quan xe tăng cười phá lên.—Ấy, một con người lý thú đấy. Mới đầu cậu ta không muốn ở lại, giở bướng ra. Sau đó, xem chừng không gỡ ra nổi, ba hôm liền chiến đấu rất chững chạc, nhưng tới ngày thứ tư thấy tình hình hơi ổn một tí đã lập tức lên gặp cấp trên phàn nàn: nào là cưỡng bức tôi, nào là tự tiện, và vân vân. Rồi bỏ về tòa báo luôn. Sau mấy ngày đánh nhau đó, cánh mình đã định đề nghị thưởng huy chương cho cậu ấy đấy, nhưng cậu ta đã lại tếch đi mất, cố nhiên phải gạch tên đi thôi.

—Thế còn anh phi công?

— À, anh đó thì tôi không biết đấy, — người sĩ quan xe tăng nhún vai, — Hôm sau, anh ta đã bị thương ngay và bây giờ anh ta ở đâu, ở trên trời, trên mặt đất hay là dưới mặt đất rồi thì tôi cũng chịu.

— Thế còn anh, vậy là anh vẫn mang cái tên Ivanốp như trước và tất cả nước Nga vẫn nhờ ở anh mới đứng vững được đấy chứ?

— Không phải là nhờ ở tôi, mà là nhờ ở cái tên của tôi,— anh sĩ quan xe tăng mỉm cười.

Anh thân mật vỗ vai Xintxốp, rồi lùi lại sau chừng ba bước, khoanh tay lại trước ngực, trầm trồ ngắm nghía hồi lâu lá cờ mà chuẩn úy Kôvantrúc đang cầm.

— Thế này là phải quá rồi! Cảm động đến nổi cả gai ốc lên ấy chứ!

Khi Smakốp bước ra giữa lồi đi, hô «nghiêm» một tiếng, hai hàng ngang bộ đội giãn ra thẳng tắp, vũ khí kêu lách cách rồi mọi người đứng im phăng phắc. Anh em xe tăng thuộc tiểu đoàn quân báo thì đứng ở sườn bên phải đoàn quân, mỗi người cách nhau hai bước, có người chỉ huy đứng ở đầu.

Chính ủy trung đoàn đứng ra phát biểu trước tiên, với giọng dịu dàng, nhỏ nhẻ, ông nói rằng được sự ủy nhiệm của Hội đồng quân sự tập đoàn quân, ông thay mặt Hội đồng chúc mừng anh em đã vượt khỏi vòng vây một cách dũng cảm với vũ khí trong tay và mang theo cả lá cờ. Ông ta không dùng chữ «sư đoàn» cũng chẳng dùng chữ «đoàn bộ đội», tránh mấy chữ đó mà nói thẳng: «Thưa các đồng chí! Tôi chúc mừng các đồng chí...» Để đáp lại lời chúc mừng, trong hàng quân anh em hô: «Phục vụ Liên bang Xô viết!», tiếng hô tuy không đều nhưng rất chân thành.

Sau đó, chính ủy trung đoàn lùi xuống một bước, còn trung tá Klimôvíts thì tiến lên một bước.

Khi phát biểu trước anh em, chính ủy trung đoàn đã không nói điều gì dặc biệt, đáng chú ý cả, chỉ là mấy câu tốt lành và đúng mức mà thôi. Nhưng khi Klimôvíts đưa mắt nhìn khắp hàng quân trước lúc bắt đầu nói, anh bất ngờ trông thấy những giọt nước mắt trên nhiều khuôn mặt.

— Các đồng chí chiến sĩ và cán bộ! — anh nói, giọng sang sảng, rành rọt của mình. — Lữ đoàn xe tăng thứ mười bảy sẽ không hao giờ quên chiến công của các đồng chí và tình anh em của chúng ta trong trận chiến đấu ban đêm, ở cao điểm hai trăm mười một, nơi chúng ta đã yểm trợ lẫn nhau theo tình bạn chiến đấu. Còn tiểu đoàn quân báo của chúng tôi, — anh trỏ tay vào đại úy Ivanốp đứng đằng trước các chiến sĩ tăng, thì sẽ luôn luôn tự hào, vì các đồng chí đã vượt vòng vây ra với quân ta ở trong khu vực chiến đấu của họ. Đại úy, cho bắn súng chào để mừng tinh bạn chiến đấu !

Các chiến sĩ xe tăng giương súng lên, bắn một loạt

Bắt đầu im lặng. Klimôvíts đợi cho qua một giây im lặng nữa, rồi mói nói lên điều duy nhất mà theo ý anh cần phải nói thêm:

— Tiêu diệt bọn phát xít xâm lược!

[macbupda]

Smakốp nói thứ ba. Ông ta vớ phải cái thăm khó nhất: vừa phải bế mạc cuộc mít tinh, vừa phải nói những chuyện hoàn toàn tẻ nhạt sau cùng, tức là việc giao nộp vũ khí và trình tự hành quân về hậu phương.

Ông muốn nói nhiều, nhưng đã kìm được mình và chính nhờ thế mới cáng đáng nổi nhiệm vụ. Chỉ có một lần, khi ông giơ tay về phía lá cờ và nói rằng dưới sự chỉ huy của lữ đoàn trưởng Xerpilin là người đã tạm thời phải rời hàng ngũ, vì dưới chính lá cờ này của sư đoàn Cờ đỏ 176, họ sẽ còn đi ngược trở lại qua tất cả những con đường mà họ đã rút lui, thì trong giây lát giọng ông mới hơi lạc đi. Nhưng ông đã cố lấy lại cái giọng bình thường, hiểu rằng đây chẳng phải là nơi than khóc, rồi theo một trực giác nào đó, ông hăng hái hô vang cũng gần chính xác cái câu mả một năm sau đó Xtalin đã nói: «Các đồng chí, rồi đây trên đường phố chúng ta sẽ vẫn lại có hội hè!»

Trong hàng ngũ vang lên tiếng «hoan hô» không ăn nhịp, hòa lẫn với những giọt nước mắt cảm động.

Smakốp ngưng lại một chút. Bề ngoài ông có vẻ rất bình tĩnh, nhưng bên trong thì ông đã phải vất vả lắm mới giữ nổi sự bình tĩnh ấy. Rồí như nói tới một điều gì hết sức hiển nhiên, ông tuyên bố rằng bởi vì anh em sắp đi về hậu tuyến của mặt trận nên ngay ở đây, trước khi lên đường, anh em cần phải giao nộp lại tất cả vũ khí chiến lợi phẩm hiện có cũng như đạn được trang bị theo quy định, còn vũ khí chiến lợi phẩm thì ở đây, mặt trận đang cần tới.

— Chúng ta sẽ vẫn giữ lấy danh sách tất cả những gì chúng ta đã giao nộp, các đồng chí ạ, — Smakốp nói thêm, vì cảm thấy trong hãng ngũ có tiếng xôn xao bàn tán, — để nhớ rằng ai đã tước khí giới ai trong lúc chúng ta vượt vòng vảy: ta tước của quân Đức hay quân Đức tước của ta.

Sau đó, ông nói rằng đoàn xe tải đi hành quân về hậu phương đã tới, sau khi nộp vũ khi xong sẽ bắt đầu lên xe ngay, rồi ông hô «nghỉ».

Các đại đội trưởng và trung đội trưởng chia nhau đi lo liệu việc giao nộp vũ khí, còn Smakốp thì quay lại nhìn chính ủy trung đoản.

«Thế nào? Tất cả mọi việc đều đã tiến hành như chúng ta thỏa thuận đấy chứ?» — cái nhìn của ông có ý hỏi như vậy.

Ông này gật đầu.

— Thế nhưng đồng chí vẫn còn cứ nói đến sư đoàn, chưa tránh được câu chuyện đó! — ông trung tá cứng như que củi cất giọng the thé, tỏ ý trách móc.

— Tôi không nói về sư đoàn, mà nói về lá cớ của sư đoàn! Smakốp đã hằn học đáp lại, nhưng lại đổi giận làm lành ngay, và mỉm cười. — Tốt hơn hết là đồng chí đừng có dây vào với tôi, đồng chí trung tá ạ. Tôi là một cây biện chứng già đời rồi đấy, đã có cả học hàm về bộ môn náy nữa kia; nếu đồng chí định tranh cãi với tôi về cách diễn đạt thì tôi sẽ đưa đồng chí vào xíếc ngay lập tức.

Việc giao nộp vũ khí chiến lợi phẩm chiếm mất một tiếng đồng hồ. Một số chiến sĩ thản nhiên giao nộp: đã quy định thì cứ theo quy định; một số khác lại cay cú lầu bầu chửi đổng; còn một số nữa thì đem súng lục chiến lợi phẩm giấu biến di, tiếc rẻ không muốn rời bỏ chúng.

Xintxốp không có súng lục mà chỉ có một khẩu tiểu liên Đức, nộp xong là hoàn toàn tay trắng. Nhiều sĩ quan khác cũng rơi vào tình trạng như anh, bởi vì trong thời gian vượt vòng vây họ không coi súng lục là một thứ vũ khí quan trọng gì, mà chỉ thích kiếm được khẩu tiểu liên hay khẩu cácbin.

— Các đồng chí, khẩn trương lên! — Klimôvíts bỗng tiến lại gần Snakốp nói vậy. — Đồng chí trực ban tác chiến vừa mới chạy lại chỗ anh báo cáo một điều gì đó khiến sắc thái của anh đột nhiên thay đổi. — Khẩn trương lên! Làm sao để sau đây năm phút là các đồng chí không còn ở đây nữa! — anh tóm tắt.

Rồi không giải thích dài dòng, anh bắt tay Smakốp, đưa tay lên mũ chào những anh em khác, đoạn gọi Ivanốp :

— Đại úy, ta đi thôi!

Xintxốp bèn đuổi theo.

— Đồng chí trung tá! — anh gọi Klimôvíts.

Klimôvíts dừng bước, quay lại bắt tay anh:

— Vania, từ biệt nhé ! Các cậu đi đi, đừng chùng chình nữa! Còn tớ thì xin lỗi nhẻ, bận lắm.

Rồi anh tiếp tục di.

[macbupda]

CHƯƠNG TÁM

Đoàn xe gồm mười ba chiếc xe tải, và hai chiếc «Emka» một đi đầu và một đi ở cuối — đã chạy được hơn một giờ trên con đường rừng mà theo lời của những người thông thuộc thì nó sẽ gặp con đường ôtô đi Iukhơnốp ở đâu đằng trước.

Sau trận mưa hôm qua, trời lại hanh và lộng gió. Hai bên đường, những triền rừng thu vàng và đỏ dài hàng cây số xen kẽ với những dải đồng ruộng mùa thu màu xám chạy xa tít đến tận chân trời. Những chiếc lá khô bị gió cuốn lên luôn chạy qua đường, luồn dưới bánh xe. Thỉnh thoảng mặt trời lại ló ra qua lớp mây đen, khiến cảnh vật trở nên hoàn toàn ấm áp, tươi vui.

Khì chưa lên xe, trong lúc còn giao nộp vũ khí, Xintxốp đã hỏi Smakốp rằng bây giờ anh giữ nhiệm vụ gì và nên ngồi xe nào.

Trước đây anh giữ luôn một lúc ba chức ở bên Xerpilin — vừa là sĩ quan tùy tùng, vừa là cần vụ, vừa là thư ký, nên sau khi bất ngờ phải xa ông ta, anh cảm thấy mình nhàn rỗi khác thường.

— À, cậu đừng vội! — Smakốp dịu dàng nói, chuyển sang xưng «tớ cậu» với Xintxốp. Sau cuộc míttinh, tâm hồn ông đã dịu lại và trở nên hiền từ đối với mọi người xung quanh. — Đến nơi chúng mình sẽ bàn xem. Ngồi lên xe nào cũng được. Cậu sẽ còn tha hồ mà chỉ huy!

Thế là Xintxốp ngồi lên chiếc xe mà anh gặp đầu tiên, ở khoảng giữa đoàn xe.

Ngồi bên cạnh anh trong hòm xe té ra lại là chiến sĩ Dôlôtarép, cái anh chàng trước kia đã cùng đại tá Baranốp chạy đến với các anh. Thậm chí Dôlôtarép vẫn mặc nguyên chiếc áo da ấy, chỉ khác là bây giờ nó đã bị sờn rách và bạc trắng cả ra. Và anh vẫn gíữ được cả khẩu súng trường cũ mà anh đã mang đến hồi bấy giờ. Khi còn ở trong vòng vây, anh đã không ham mê vũ khí chiến lợi phẩm, bây giờ lụi hóa hay.

Ngồi cạnh Dôlôlarép về phía bên kia là một người lái xe của lữ đoàn xe tăng. Anh xin đi nhờ xe đến cơ sở sửa chữa ở hậu phương, vì chiếc xe tấn rưỡi của anh ta đang sửa ở đó.

Lúc đầu, câu chuyện trên xe xoay quanh vấn đề giao nộp vũ khí chiến lợi phẩm. Anh lái xe của lữ đoàn xe tăng đùa mãi không chán về chuyện này.

— Cố nhiên, — anh ta nói, — đối với súng cối và súng máy chiến lợi phẩm của các anh, ngay cả các anh có tước được đại bác đi chăng nữa, cũng chả ai dòm ngó đâu. Nhưng còn về những khẩu tiểu liên ấy thì rồi sẽ có cả một cuộc chiến tranh đấy. Chả hiểu thế nào mà ban chỉ huy của các anh lại chịu nộp một món chiến lợi phẩm béo bở như vậy nhỉ? Giá mà tôi chỉ huy các anh thì không đời nào tôi chịu nộp.

— Chả nhẽ lại mang chúng về hậu phương à? Ngoài mặt trận cần hơn chứ, — Xintxốp bác lại, cốt để giữ nguyên tác nhiều hơn là do tự đáy lòng mình.

— Ngoài mặt trận à! Thì các anh cũng có đi Xibêri đâu, các anh sẽ còn ra mặt trận nữa chứ!

— Sẽ ra, nhưng chưa ra ngay!

— Đồng chí chính trị viên ạ, đồng chí giải thích thì đúng đấy, — người lái xe đáp, bề ngoài có vẻ cung kính, song trong đôi mắt ranh mãnh của anh ta lại ánh lên vẻ giễu cợt. — Nhưng gặp phải tay tôi, không đời nào tôi nộp! Ôi, vì những khẩu tiểu liên này của các anh mà sẽ nổ ra một cuộc chiến tranh đấy! Ông lữ đoàn trưởng nhà tôi nhất định sẽ nhúng tay vào, bảo để lại cho lữ đoàn! Rồi cơ quan hậu cần của tập đoàn quân nhất định sê mò đến nơi, bảo «đưa đây»! Rồi sư đoàn bên cạnh cũng lần sang, lấy tình nghĩa láng giềng đề nghị: có thể nhường cho một ít được không? Thế còn bộ tham mưu tập đoàn quân, cánh ấy họ cứ là «đè bẹp ráo»! Họ sẽ xuống và nẫng hết! Vả lại họ sẽ bảo, này các ông xe tăng, ở Ennha các ông đã vớ bẫm một món chiến lợi phẩm rồi. Nhưng nói chung, ở cái đất Ennha ấy... đánh nhau thì ra trò, mà chiến lợi phẩm lại không sộp đâu... Không, không sộp đâu...

Cảu chuyện chuyển sang những trận đánh mới đây ở Ennha. Theo Xintxốp hiểu được thì bản thân người lái xe này tuy không tham gia vào những trận đánh, nhưng chắc hắn đã nhắc lại nguyên những câu chuyện mình được nghe. Anh ta ba hoa kể lại rằng bọn Đức ở Ennha có đến tám sư đoàn. Nghĩa là có trong tay cả một tập đoàn quân, và nói chung ta đã nện chúng ra trò, nhưng lúc cuối chầu thì có hơi bị sơ hở. Theo lời người lái xe, giá mà các «ông bạn láng giềng», không chơi khăm (cụ thể là những ông bạn láng giềng nào và họ đã chơi khăm về việc gì thì anh ta không nói đích xác), thì có thế đã nhét tất cả bọn Đức vào chai và đút nút lại rồi.

[macbupda]

Câu chuyện chuyển sang những trận đánh mới đây ở Ennha. Theo Xintxốp hiểu được thì bản thân người lái xe này tuy không tham gia vào những trận đánh, nhưng chắc hắn đã nhắc lại nguyên những câu chuyện mình được nghe. Anh ta ba hoa kể lại rằng bọn Đức ở Ennha có đến tám sư đoàn. Nghĩa là có trong tay cả một tập đoàn quân, và nói chung ta đã nện chúng ra trò, nhưng lúc cuối chầu thì có hơi bị sơ hở. Theo lời người lái xe, giá mà các «ông bạn láng giềng», không chơi khăm (cụ thể là những ông bạn láng giềng nào và họ đã chơi khăm về việc gì thì anh ta không nói đích xác), thì có thể đã nhét tất cả bọn Đức vào chai và đút nút lại rồi.

Tất cả những ai ngồi trên xe đều chăm chú lắng nghe, khi xe qua ổ gà bị xóc mạnh, nếu bỏ sót mất chữ nào, câu nào, là họ vội hỏi lại ngay.

—Thế nghĩa là rút cục để sổng mất à? — Khi anh lái xe nói về cái chai thì một người nào đó cay cú hỏi.

— Không phải là để sổng hết đâu, — anh lái xe trả lời,— nhưng súng ống chúng nó lôi đi mất... Thì tớ vừa nói là chiến lợi phẩm không sộp đâu mà lại.

Và tất cả những người nghe anh lái xe kể, mặc dù vui mừng thấy ta đã đánh bại bọn Đức ở Ennha, hơn nữa đánh bại được những tám sư đoàn địch, nhưng đồng thời cùng lại coi cái việc bên ta không lảm được đến nơi đến chốn, không nhét được địch vào chai là một điều lăng nhục riêng đối với mình. Tất cả mọi người đi trên xe đều rất muốn cho bọn Đức bị bao vây, bị rơi vào tình trạng như họ đã bị trước đây.

Rồi sau một lát im lặng, có người hỏi là trong những trận chiến đấu ở Ennha có thiệt hại nhiều không.

— Mà biết nói thế nào nhỉ...— anh lái xe thuộc lữ đoàn xe tăng đó trả lời một cách mơ hồ. — Mỗi bên đều có sự thiệt hại khác nhau, hơn nữa là nếu tính thiệt hại về người hay thiệt hại về vũ khí, thì cũng phải xem cách tính như thế nào.

Và Xintxốp hiểu được rằng thiệt hại như vậy là nặng, nhưng người lái xe không muốn nói đến điều đó trong lúc này.

— Còn không quân thì thế nào? — một người nào đó lại hỏi.

— Trông đấy thì biết, có gì đâu!— anh ta buông tay khỏi thành xe, trỏ lên trời mà đáp. — Chúng ta đang đi thế này mà có thấy gì đâu. Nếu có thì thường là đừng hòng thò đầu ra khỏi chiến hào. Còn bây giờ tôi có thể nói là thậm chí chúng ta đi bạo phổi quá đấy. Thực ra, những ngày vừa qua cũng có yên tĩnh, chúng nó bay ít quá. Thậm chí lại đâm lo nữa. không biết tại sao lại như thế.

— Vậy nếu chỉ tính thương vong không thôi thì thế nào? — cái anh chàng chiến sĩ đã hỏi lần đầu bây giờ vẫn cứ đai lại. — Ví dụ như trong lữ đoàn các anh: từ đầu chiến tranh có bao nhiêu người, bây giờ còn bao nhiêu...

— Thế thì biết nói sao nhỉ...—anh chàng lái xe lại đánh trống lảng. —Trong những trận chiến đấu đầu tiên có mặt một số người, sau đó khi đột phá vòng vây cũng lại có mất một số nữa. Quả thực, dọc đường chúng tôi cũng có thêm được một số...

— Thì chúng tôi cũng thế, — mấy người cùng lên tiếng đáp lại một lúc.

— Nghĩa là ở đơn vị chúng tôi ai lạc ngũ thì cùng có thể theo vào đơn vị khác, —người lái xe nói tiếp một cách chín chắn. — Cũng là anh nọ chạy sang anh kia thôi mà. Sau đó, phiên chế lại thì lại thành quân số mới. Rồi đánh nhau ở Ennha, và bây giờ chúng tôi lại đang đợi bổ sung... Vậy thì tính thế nào đây? Ví dụ như tôi chẳng hạn, tôi ở lữ đoàn này từ những ngày đầu, từ hồi ở Xlônim.

— Thế những người như cậu có nhiều không?

— Tói không tính, tôi chả biết! — anh lái xe hằn học nói.

Và Xintxốp lại nghĩ thâm: «Không nhiều đâu! »

— Còn thư từ thì bây giờ thế nào, các anh có nhận được không? — Xintxốp hỏi — Bưu điện dã chiến làm việc có tốt không?   

— Thư từ thì vẫn có đấy, nhanh hay chậm thì tôi chẳng nói được, cái đó là tùy xem gia đình từng người ở chỗ nào. Đồng chí chính trị viên, ví dụ như gia đình đồng chí ở đâu?

— Tôi không biết! — Xintxốp nhăn nhó đáp.

Anh không muốn nói sang câu chuyện đó.

— Chính thế đấy, bực nhất là không biết ở chỗ nào, — người lái xe đáp lại, thở dài rồi im lặng.

«Có thể là gia đình cậu ta cũng mất tích rồi chăng? — Xintxốp nghĩ thầm khi nghe tiếng thở dài ấy. — Mà cùng có thể ngược lại, biết đâu gia đình cậu ta mất tích, còn trong lúc ấy mình lại tìm thấy gia đình? Vả lại, trong chiến tranh đâu phải chỉ rặt những điều bất hạnh, còn có cả sự may mắn nữa chứ!...

Rồi anh chống cùi tay lẻn thành xe, nhìn xuống cái dải mờ xám của con đường đang chạy loang loáng dưới bánh xe, quay ra suy nghĩ xem hiện nay cái gì đang chờ đợi mình: sự may mắn hay điều bất hạnh? Con gái mình bây giờ ra sao ? Trong lúc anh ở ngoài mặt trận, có khi bà mẹ vợ đã cùng nó quay về được Maxcơva rồi cũng nên? Hay là hai bà cháu vẫn ở lại Grốtnô và thế nghĩa là hiện nay không có tin tức gì, mà tương lai cũng sẽ không có tin tức gì... Còn Masa thì ra sao ? Cô ấy đã đi bộ đội hay chưa? Thế là suốt từ sáng tới giờ, anh vẫn chưa kịp viết bức thư cho cô ấy vì anh tính là sẽ viết ngay chiều nay khi đến địa điểm.

[macbupda]

— Rút cục lại là thế nào?... — Xintxốp hỏi. — Nếu gia đình ở Maxcơva thì thư từ đây đi, một tuần có đến nơi không?

— Cũng phải một tuần nưỡi.

— Còn nếu gửi đến Viadơma chẳng hạn? — Xintxốp lại hỏi.

— Đến Viadơma thì lâu hơn. — anh lái xe nói. —Tuy gần hơn nhưng lại phải đi đường vòng, phải qua Maxcơva. Viadơma thuộc tỉnh Xmôlenxk mà Xmôlenxk lại nằm trong tay tụi «phritx»

Xintxốp suýt nữa lại hỏi «Sao?». Lần đầu tiên anh nghe thấy chữ «phritx»

— Bây giờ ngưòi ta gọi bọn phát xít là «phritx», — thấy Xintxốp hỏi có vẻ ngơ ngác, anh lái xe liền vui lòng giải thích. — Trong vòng vây, các anh không nghe nói à?

— Không nghe nói. — Dôlôtarép đỡ lời cho Xintxốp.

— Nghĩa là đã hoàn toàn bị cắt đứt với thế giới bên ngoài rồi. — anh lái xe cười phá lên.

— Cậu nói bị cắt đứt là chính xác đấy. — Dôlôtarép vỗ vào đùi anh lái xe của lữ đoàn xe tăng và nói — Cứ lấy tớ làm ví dụ : đã gần ba tháng nay tớ chưa hề cầm đến tay lái.

— Khối người ba tháng nay chưa cầm đến tay lái và còn hơn nữa kia! — một giọng thanh thanh và  vui vẻ của ai trong góc hòm xe đáp lại. — Nhưng cánh mình chưa kêu ca gì đâu. Cánh mình cứ đi và cứ chịu đựng. Thế mà cậu ấy đã rơi nước mắt vì cái tay lái của cậu ấy rồi.

Những người ngồi trên chiếc xe tải cười rộ, để thêm mấy câu nữa đậm đà hơn khiến câu chuyện rôm rả hẳn lên, trở thành cuộc đấu khẩu tập thể trong mấy phút, nhưng sau đó lại lắng hẳn xuống.

— Mình nhớ tay lái quá. — Dôlôtarép vừa núi lấy ống tay áo anh chàng lái xe cửa lữ đoàn xe tăng vừa xoay vào câu chuyện nghề nghiệp lái xe của mình. —Giá bây giờ được ngồi vào kia. — anh ta hất hàm chỉ vào buồng lái. — mà phóng nhỉ.

— Cậu lái xe tải à?

— Không, mình lái xe con thôi. Một chiếc Emka xinh xắn mới toanh, vừa mới bóc tem ngay trước khi xảy ra chiến tranh.

— Thế sao, bị ném bom hay là phải quăng đi.

— Tớ đốt đi... có lệnh phải đốt...

— Cậu chở ai thế? — anh lái xe của lữ đoàn xe tăng hỏi.

— À, chở một… — Dôlôtarép nói, nhưng khi bắt gặp cái nhìn của Xintxốp thì không nói thêm gì nữa.

Hoàn cảnh run rủi đã khiến cả hai người được chứng chứng kiến cái chết của một kẻ mà bây giờ Dôlôtarép không muốn gọi tên ra. Lúc đã sang tháng thứ hai ở trong vòng vây, một buổi chiều kia, Xintxốp đang sảỉ đôi chân cò hương của mình đi tới trung đội của Khôrưsép để truyền đạt một lệnh thường lệ của Xerpilin.

Tình hình chiều hôm đó cũng đại thể như những hôm đầu bị bao vây... Đến đêm sẽ phải vượt qua đường ôtô, và nói cho đủng hơn là sắp phải đánh nhau, không còn cách mào khác.

Trao đổi với Khôrưsép xong, Xintxốp ngồi xuống tranh thủ rít vài hơi thuốc trước khi quay về. Khôrưsép đã hào phóng đến kỳ lạ — đổ cho anh một lô thuốc lá vụn trộn lẫn với lá cây khô nát để anh quấn một điếu sâu kèn.

Các chiến sĩ của trung đội tản vào các bụi cây xung quanh; người nào súng đạn đã ổn rồi thì nghỉ, những người khác đang lau chùi vũ khí, chuẩn bị chiến đấu.

Dôlôtarép ngồi cạnh Xintxốp và Khôrưsép vừa lau khẩu súng trường vừa than thở rằng nòng súng mà lau khô không có dầu mỡ thì chẳng khác gì lấy vỏ bánh mì mà cọ vào họng người ta.

Baranốp ngồi trên một mô đất cách đấy chừng hai chục bước, đang lúi húi với khẩu súng «Parabenlum» chiến lợi phẩm.

Vừa đúng ngày hôm nay, được sự ủy nhiệm của Xerpilin, Xintxốp đang hỏi Khôrưsép về Baranốp, và Khôrưsép tỏ ý không hài lòng, đáp rằng Baranốp chiến đấu kiểu làng nhàng. Gã chuyên tìm việc nhẹ...