Phi công tiêm kích (phần IV)

[Phicôngtiêmkích]

Trở lại với Đại đội 5 bay đêm thì không sao quên được hình bóng của Đại đội trưởng Đinh Tôn. Trước khi thành lập Đại đội 5 bay đêm, tôi có bay số 2 cho anh ở sân bay cơ động Thọ Xuân - Thanh Hóa. Trong chuyến bay đầu làm số 2 cho anh, chắc anh muốn thử tôi. Anh cho máy bay xà xuống rất thấp, rồi vòng gắt về phía anh, sau đó là về phía tôi cốt xem tôi xử trí ra sao, rồi rẹt trên đường băng với độ cao cực thấp, bật tăng lực, kéo lên. Tôi vẫn bám chặt anh như hình với bóng và về sau này, chính những động tác khi đi với anh đã làm cho tôi nảy ra cái "sáng kiến tối tăm" là bay báo cơm ở các sân bay và cũng chính vì cái động tác ấy mà tôi thường xuyên mất danh hiệu "Đảng viên 4 tốt".
Kết thúc chuyến bay ngày hôm ấy, về hạ cánh xong, tôi chờ anh nhận xét nhưng anh không nói gì, chỉ lẳng lặng rút thuốc ra hút. Tôi cũng ngại nên không dám gạn hỏi. Trước lúc xuống bếp ăn cơm, anh gọi tôi vào nhà, lấy chai rượu, rót cho tôi một chén đầy và nói: "Làm li, mầy!". Tôi chạm chén với anh, uống cạn và thầm nghĩ: "Vậy là anh đã chấp nhận tôi bay số 2 cho anh rồi!".
Tôi còn bay số 2 cho anh mấy chuyến nữa và chuyến nào xong cũng diễn ra cảnh tương tự như chuyến đầu. "Làm li, mầy!" là dấu hiệu ghi nhận sự hài lòng đối với số 2 của anh.
Cũng ở sân bay cơ động Thọ Xuân này đã xảy ra chuyện còn lưu mãi về sau như một giai thoại. Đó là, hàng tuần cứ vào sáng thứ Hai, chúng tôi đều tập trung để làm lễ chào cờ và nghe nhận xét tuần sau đó phổ biến công việc trong tuần tới. Vào một lần, khi đội ngũ đã chỉnh tề thì anh Nguyễn Côn - cán bộ của Tiểu đoàn căn cứ Thọ Xuân dõng dạc tuyên bố:
   - Hôm nay chúng ta không phải hát Quốc ca vì đã có Quân nhạc!
Tôi ngơ ngác quan sát. Không thấy dàn Quân nhạc đâu cả, chỉ thấy ở góc chéo phía trên có một anh ôm chiếc đàn ghi-ta và một anh cầm cây nhị. Tới lúc có khẩu lệnh: "Nghiêm! Chào cờ! Chào!" thì lập tức nghe thấy tiếng nhị cất lên: "Ò e ò e e...", còn tiếng đàn ghi-ta thì đệm theo "phực phực...". Tôi cắn chặt môi đến rớm máu để khỏi bật ra tiếng cười. Mọi người chắc buồn cười lắm nhưng không một ai dám bật ra tiếng cười vì đang lúc nghiêm trang chào cờ...
Kết thúc buổi chào cờ hôm đó, anh Tôn gặp ngay anh Côn với giọng làu bàu của người Bình Định:
    - Thật làm ăn chẳng ra làm sao! Cứ như là trò hề! Mày đúng là thằng ...Côn "lò"!.
    - Có mày là thằng ...Tôn..."lò" thì có! - anh Côn vặc lại.
Hồi ấy tôi còn trẻ, là lính mới về nước được ít bữa, tí tuổi thôi nên thấy vậy thì vừa ngạc nhiên, vừa không dám cười, cứ nhìn hết ông anh này lại chuyển sang nhìn ông anh kia, chẳng hiểu thế nào là thế nào với cái cách chơi chữ của các anh ấy.
Khi tôi ở Trung đoàn đóng quân tại Yên Bái thì hay tin anh bệnh nặng, đang ở giai đoạn gay go. Nhân dịp về Sư đoàn họp, tôi ghé vào bênh viện thăm anh. Bấy giờ anh nói đã khó khăn, chỉ còn lắc hay gật đầu mà thôi. Khi tôi đến, anh nhận ra tôi ngay và anh rơm rớm nước mắt. Suýt thì tôi òa khóc trước mặt anh, may mà tôi ghìm được. Thương anh quá mà chẳng biết làm thế nào. Có phải là thứ gì nặng mà san sẻ gánh bớt được cho anh đâu!.
Ít lâu sau thì anh "đi". Tôi ở xa chẳng về viếng anh được, chỉ luôn đau đáu một điều trong tâm khảm: anh là người tôi luôn gọi bằng ANH - từ ANH viết bằng chữ in hoa với tất cả tấm lòng kính trọng và ngưỡng mộ!...

[Phicôngtiêmkích]

Sự mất mát đầu tiên của Đại đội 5 là trường hợp xảy ra với anh Phạm Văn Mạo. Khi tôi còn ở Đại đội bay đêm thì phòng anh ở gần phòng tôi. Anh hay gọi tôi bằng cái tên tục của tiếng Nga, sau đó toét miệng ra cười. Cái cười thật thà với hàm răng ám khói thuốc làm cho không một ai giận anh được. Tôi cũng vậy, đành cười theo anh mà thôi.. Hồi đó có phong trào tăng gia trồng rau, anh thường "diện" chiếc "quần đùi bà bô" và cởi trần để khoe những dải xương sườn của mình như bộ xương cách trí trong phòng thí nghiệm hoặc ở bộ môn sinh học rồi đội chiếc mũ nan rộng vành, đồng thời pha trò bằng cách ôm chiếc xẻng giả làm chiếc ghi-ta, mồm thì uốn éo theo tiếng nhạc anh tự tạo tùy thuộc vào khung cảnh lúc bấy giờ... Nhìn dáng anh giống như một thổ dân nơi miền hoang dã với dáng điệu khật khà khật khưỡng thì không ai nhịn được cười.
Anh thuộc tạng người gầy, thường chỉ nặng 45-46 cân thôi. Anh lấy vợ đã lâu rồi nhưng chưa có được mụn con nào. Vào một tối nọ, anh gọi tôi sang phòng anh, nói là có "sự kiện". Khi tôi bước vào phòng đã thấy mấy đĩa kẹo rồi ấm trà, cả thuốc lá bày sẵn trên bàn rồi. Anh tươi cười, niềm nở đón khách. Hỏi lí do cuộc vui hôm nay thế nào thì anh chỉ cười trừ. Tôi đoán, chắc anh mới nhận được thư nhà và trong thư chị báo cho anh biết rằng đã có "tin vui", nhưng hóa ra lại không phải vậy. Một lúc sau, anh hắng giọng, trịnh trọng tuyên bố:
     - Đời tớ chưa bao giờ vượt qua được con số 46 cân. Vậy mà hôm nay xuống Quân y, khi bước lên cân thì lần đầu tiên trong đời tớ thấy chiếc kim chỉ đến con số suýt soát 48 ki-lô-gờ-ram! Sunmg sướng biết chừng nào! Vậy là khao thôi!.
Ôi ! Cái con số thật đơn giản mà làm cho anh sung sướng đến thế. Giả như, chị ở nhà báo tin chị đã "có bầu" thì anh còn sung sướng biết nhường nào và sẽ còn tổ chức thết đãi những gì không biết đây.

[Phicôngtiêmkích]

Anh là người rất thích xe máy, thường ao ước có một chiếc "bình bịch" để vi vu về quê Thái Bình. Không biết anh kiếm ở đâu được một chiếc biển số xe, đem về giắt ở đầu giường, cứ tối tối lại gọi tôi sang phòng anh, nghe anh giảng về quy trình nổ máy và sang số, chạy xe. Anh lấy chiếc biển số xe ra, gài vào sau lưng, ngồi lên chiếc ghế giả làm yên xe, tay làm động tác mở khóa điện, đạp khởi động, mồm kêu "rìn rìn" như tiếng máy nổ rồi vào số, tăng ga, đầu lắc lư với vẻ mặt vô cùng khoái trá. "Đi xe" một lúc, anh làm động tác tắt máy, lại lấy chiếc biển số sau lưng ra, cất vào đầu giường, cười: "Thế là xong một chuyến rồi!".
Ngắm nhìn anh, tôi thầm mong cho anh một ngày nào đó ước mơ của anh sẽ thành hiện thực, anh sẽ có một chiếc xe máy để anh bon bon trên những dặm đường về thăm quê Thái Bình, nối những niềm vui...
Rồi một thời gian sau, tôi chuyển sang Đại đội bay ngày, thường xuyên cơ động đi các sân bay nên ít gặp anh. Lần tôi gặp anh cuối cùng là ở sân bay Thọ Xuân - Thanh Hóa. Ngày ấy, chiếc máy bay vận tải Li-2 chở bộ phận tiền trạm cơ động vào phía trong thì anh Nguyễn Văn Thuận - Trung đội trưởng bay đêm của tôi đang bị ốm. Anh được cử đi thay anh Thuận. Không ngờ đấy lại là chuyến bay định mệnh của anh cùng số anh em khác trong đoàn.
Tôi đang trực chiến ngoài sân bay nên có điều kiện đi tiễn anh. Khi đi tới gần chiếc Li-2 thì anh cười cười, gọi tên tục của tôi bằng tiếng Nga và nói:
   -Thôi đủ rồi! Đồng chí về trực đi!.
Tôi bắt tay anh và các anh cùng chuyến đi. Có ai ngờ, đấy lại là cái bắt tay vĩnh biệt.
Chuyến bay ấy khi vào đến khu vực Đô Lương thì bị tên lửa ta bắn nhầm. Tất cả dều hy sinh. Ngày ấy là ngày 3-3-1972.
Anh hy sinh khi con gái anh mới được mấy tháng tuổi. Anh chưa có dịp về thăm nhà nên không biết mặt con. Sau này, khi phác thảo các gương mặt của Đoàn bay MiG-21 khóa Ba, tôi đã vẽ phác về anh:
             Chàng họ Phạm đen lại gày
             Thành người thiên cổ một ngày tháng Ba
             Thương Con không biết mặt Cha
             Khói nhang xứ Nghệ nhạt nhòa chân mây
Cũng may mắn, anh đã để lại cho con gái anh thừa hưởng được tính nết chăm chỉ, nhân hậu, chất phác, vui vẻ, biết quan tâm đến mọi người. Gia đình riêng của cháu bây giờ làm ăn cũng khấm khá. Cháu hay gọi điện hỏi thăm chúng tôi và lâu lâu chúng tôi lại tổ chức cuộc đi về vùng quê lúa thăm các gia đình đồng đội trong đó có gia đình cháu. Lần nào gặp nhau cũng mừng mừng tủi tủi. Những kỷ niệm xưa ùa về chẳng bao giờ phai mờ.

[Giangtvx]

... Khi tôi còn ở Đại đội bay đêm thì phòng anh ở gần phòng tôi. Anh hay gọi tôi bằng cái tên tục của tiếng Nga, sau đó toét miệng ra cười.

  Đúng là vẽ đường cho hươu chạy !

Từ nay anh em mình cứ gọi bác "Huy" bằng tiếng Nga nhé !!!

[Phicôngtiêmkích]

Không sao đâu, Giang tvx ạ!. "Con giống con má" mà!. Không có nó cũng gay chứ!
Sau 5 tháng kể từ ngày anh Phạm Văn Mạo "ra đi" thì Nguyễn Ngọc Thiên hy sinh vào đêm 10 tháng 8.
Nguyễn Ngọc Thiên bay trước đoàn tôi vì sang Liên-xô năm trước. Thoạt đầu, anh bay trên loại máy bay Iak-18 rồi chuyển lên bay MiG-17 theo đúng kiểu đào tạo "hàn lâm" của bạn. Đến năm bay MiG-21 thì 12 người đoàn các anh nhập vào đoàn chúng tôi dưới sự chỉ huy của Đoàn trưởng Đinh Tôn. Anh chuyển sang Đại đội 5 bay đêm sau tôi một thời gian nhưng chúng tôi đã thân thiết nhau từ khi còn bay ngày khi cùng nhóm chơi xà, tạ với nhau. Anh thuộc loạị người tượng trưng của sự cơ bắp vì hoạt động thể thao nhiều, bụng "6 múi" đàng hoàng nhưng chúng tôi lại gọi anh là "Sáu cơ". Rất ít người biết được cái "tên húy" ấy. Bọn tôi thời ngay từ học viên bay đã có những cái "tên húy" mỗi người mỗi kiểu rồi.
Tôi gắn bó nhất với Sáu Thiên là thời gian bay thử ở sân bay Tường Vân (bên Trung Quốc). Khi ta được Liên-xô viện trợ hàng loạt MiG-21, sau khi lắp ghép, bay thử xong thì "sơ tán" sang đó đảm bảo an toàn trước những đợt đánh phá của Không quân Mỹ. Khi nào cần thì lại sang chuyển về. Năm ấy, khi đến thời hạn phải chuyển một số máy bay về nước để bổ sung vào biên chế chiến đấu cho Trung đoàn thì Quân chủng tổ chức một lớp học chuyên về bay thử máy bay do thày bay Ivanôp - một phi công kỳ cựu, lão luyện trong lĩnh vực bay thử giảng dạy, hướng dẫn, bay kèm với từng người một trong vòng 1 tháng. Lớp học ấy chỉ có 5 học viên là các anh Vũ Ngọc Đỉnh, Nguyễn Đăng Kính, Nguyễn Tiến Sâm, Nguyễn Ngọc Thiên và tôi. Kết thúc khóa học, 5 anh em tôi được chiếc máy bay vận tải Il-14 "cõng" sang sân bay Tường Vân làm nhiệm vụ bay thử số máy bay ta gửi "sơ tán" ở bên đó. Mỗi anh được giao bay thử một máy bay. Cứ xong 5 chiếc thì điện về nhà, bên nhà cử 5 phi công sang làm nhiệm vụ chuyển về. Tới đợt thứ hai thì bên nhà cử sang có 3 phi công. Vậy là anh Đỉnh và anh Sâm phải theo biên đội bay về cho đủ 5 chiếc. Nhưng sau khi bay về thì 2 anh không sang nữa. Vậy là chỉ còn 3 anh em tôi "kẽo kẹt" bay thử. Sau khi chuyển hết loại MiG-21 F-94 về nước rồi, còn lại đúng 3 chiếc MiG-21 F-13. Đấy là loại phiên bản đầu tiên của MiG-21. Ba anh em tôi lại mỗi người một chiếc bay thử cho xong để chuyển về nước đợt chót. Tôi được giao bay thử chiếc MiG-21 F-13 không có lí lịch. Không biết lí lịch của nó bị thất lạc hay mất ở đâu đó và mất tự bao giờ chẳng ai biết nữa. Mà máy bay cái nào cái ấy phải có lí lịch riêng để biết được nó xuất xưởng ngày nào, bay được bao nhiêu giờ rồi, chuyến bay gần nhất là ngày nào, hỏng hóc trong quá trình sử dụng là gì, rồi định kỳ sửa chữa theo từng giai đoạn 25 giờ, 50 giờ, 100 giờ... ở đâu, có những "chứng tật" gì khi bay v.v. Nghĩa là phải biết nó thật rõ như nhìn vào lòng bàn tay mình vậy. Nhưng khốn nỗi, chiếc này nó làm gì có cái khoản ấy. Vậy là phải ghi bắt đầu từ chuyến đầu tôi bay. Khi tôi mở máy, lăn ra đường băng để cất cánh chuyến đầu tiên, lúc bật tăng lực chẳng thấy có lực giật, cũng chẳng nghe thấy tiếng nổ "uỳnh" sau đuôi máy bay mà chỉ nghe thấy một tiếng "phù" và không cảm thấy lực giật của tăng lực. Tôi vẫn chạy đà cất cánh. Tôi cất cánh trong tâm trạng lo lắng. Anh Kính và anh Thiên đứng dưới đất quan sát còn lo lắng hơn tôi. Bao giờ chẳng vậy: "người dưới gốc lo hơn người trên ngọn" mà!. Cũng chính Nguyễn Ngọc Thiên đã dứt những cây hoa dại như những cây hoa bướm đủ màu sắc mọc ở ngoài sân bay để kết thành vòng hoa với ý định nếu tôi hoàn thành được chuyến bay, về hạ cánh thì đấy là vòng hoa chiến thắng, nhược bằng xảy ra chuyện gì xấu đối với tôi thì đấy sẽ là vòng hoa tang đặt trên mộ tôi.
Tôi đã trở về hạ cánh an toàn và Sáu Thiên là người đã xông lên buồng lái đầu tiên, quàng vòng hoa ấy lên cổ tôi, hôn lên khuôn mặt tôi còn đang ướt đẫm mồ hôi. Tôi không bao giờ quên được cái cảnh thật cảm động trong ngày hôm ấy được. Cứ mỗi lần chợt nhớ đến Sáu Thiên hoặc ai đó nhắc đến tên Thiên hay "Sáu cơ" thì trong tôi lại hiện rõ mồn một cảnh ở sân bay Tường Vân năm ấy.

[Phicôngtiêmkích]

Nguyễn Ngọc Thiên hy sinh đêm 10-8-1972 khi máy bay anh bị thương. Trên đường quay ra sân bay căn cứ Đa Phúc, Sở chỉ huy lệnh cho anh nhảy dù nhưng anh vẫn cố điều khiển máy bay để về hạ cánh. Gặp khu vực mây giông ở Thanh Hóa, anh mất liên lạc. Đối với chúng tôi, ba từ "mất liên lạc" nghe nặng nề đến ghê gớm. Nó có thể là phi công nhảy dù an toàn xuống đâu đó. Nó cũng có thể là sự mất mát, phi công không bao giờ về nữa, mà cũng lại có thể chỉ vì hỏng vô tuyến nên không liên lạc được mà thôi, rồi đến thời gian nào đó lại trở về hạ cánh. Thực ra, trong đời bay của tôi, trường hợp thứ ba hãn hữu mới xảy ra. Đa phần, "mất liên lạc" đều gắn với sự mất mát, sự thiệt hại mà không một ai muốn nó xảy ra. Thế nhưng nó vẫn xảy ra với Nguyễn Ngọc Thiên. Vậy mới tai hại.
Sau khi "Sáu cơ" mất thì hai ngày sau đó - ngày 12-8, tôi cũng bị "mất liên lạc" - vì tôi phải nhảy dù trong trận không chiến với lũ F-4, sau đó phải vào bệnh viện điều trị mất tuần lễ. Những ngày nằm viện là những ngày tôi nhớ "Sáu cơ" nhiều nhất. Phải chăng nếu "Sáu cơ" nhảy dù được, có lẽ chúng tôi sẽ lại nằm điều trị cùng một nơi và biết đâu, khi tôi dò đến viện thì "Sáu cơ" lại tết một vòng hoa quàng vào cổ tôi lần nữa...
Nhưng điều ấy đã không diễn ra, mãi mãi không bao giờ diễn ra nên mới buồn!. Rất buồn!.
Nhiều năm sau này, có một lần khi tôi có việc vào trong miền Nam, tôi đã gặp cô cháu của Thiên là Nguyễn Ngọc Như Băng. Cháu đã đưa cho tôi và anh Hà Quang Hưng những quyển nhật ký của Nguyễn Ngọc Thiên mà cháu từng cất giữ. Tôi càng đọc những trang nhật ký của chàng "Sáu cơ" ấy thì càng vỡ lẽ ra rằng: đằng sau cái dáng người gân guốc, cứng nhắc đến khô khốc ấy là cả một tâm hồn đa cảm, có lúc đến ủy mị và đầy ắp tình nghĩa. Cũng là một sự lạ!. Điều ấy càng làm cho tôi nhớ đến Sáu Thiên hơn. Nhớ đến khắc khoải!.

[Phicôngtiêmkích]

Người thứ hai của lực lượng bay đêm hy sinh trong chiến đấu là Vũ Xuân Thiều. Trước đó, Vũ Xuân Thiều đã chuyển máy bay cơ động vào trực ban chiến đấu ở sân bay Thọ Xuân - Thanh Hóa rồi lại từ sân bay Thọ Xuân nhận lệnh cất cánh ra sân bay Đa Phúc. Sân bay bị địch đánh hỏng nên phải cất cánh từ đường lăn. Anh Trần Đức Tụ - sỹ quan dẫn đường tại Sở chỉ huy Thọ Xuân cho biết, trước khi ra sân bay, Thiều còn tạt vào Sở chỉ huy xin gọi điện thoại cho người thân (vì bấy giờ chỉ ở Sở chỉ huy mới có được đường dây gọi đi các nơi), sau đó ra sân bay, cất cánh. Mấy ngày sau thì Vũ Xuân Thiều chuyển máy bay vào trực ở sân bay Cẩm Thủy - Hòa Bình (thời đó sân bay này mang mật danh XB-90).
 Phải nói rằng, trong suốt cuộc chiến tranh, ta đã sáng tạo ra những cách đánh, cách tổ chức đánh thật tài tình. Một trong những cách ấy là dùng máy bay trực thăng Mi-6 cẩu máy bay MiG-21 đi khắp nơi để sơ tán, để đến những sân bay dã chiến, đến những nơi mà ta chỉ cần cất cánh chứ không thể hạ cánh được. Các kỹ sư, thợ máy của ta đã chế tác ra bộ giá đỡ máy bay để cho Mi-6 nâng, cẩu các máy bay MiG của ta đến những nơi cần đến.
Anh Hoàng Biểu - lúc bấy giờ đã giữ cương vị Đại đội trưởng đại đội 5 bay đêm nhớ lại, khoảng chiều ngày 23 hoặc 24 gì đó, Vũ Xuân Thiều hạ cánh xuống sân bay Cẩm Thủy. Ngay sau đó sân bay bị Không quân Mỹ đánh nát nhưng máy bay của Thiều vẫn nguyên vẹn vì ta đã kịp thời kéo đi sơ tán. Lực lượng sửa chữa gấp sân bay gồm các thành phần của đơn vị công binh cùng các đơn vị bộ đội, dân quân và bà con quanh khu vực sân bay làm việc cật lực mấy ngày đêm liền mới san lấp xong các hố bom, lu nèn lại đừng cất hạ cánh, nhanh chóng tổ chức trực ban chiến đấu. Mấy ngày đợi sửa gấp sân bay cũng là mấy ngày Đại đội trưởng Hoàng Biều cùng Vũ Xuân Thiều phải ở trong chiếc lều bạt căng phía cuối vườn của một nhà bác người dân tộc Mường. Mấy ngày ấy là mấy ngày hai anh em tâm sự với nhau đủ thứ chuyện, từ chuyện chung đến chuyện riêng, từ chuyện buồn đến chuyện vui... Tất cả đều được chia sẻ với nhau. Cho tới giờ thì anh Hoàng Biểu là  người nắm giữ nhiều thông tin nhất về Thiều trong những ngày trước chuyến bay cảm tử của Thiều.
Đêm 28-12, Vũ Xuân Thiều vào trực chiến và xuất kích từ sân bay Cẩm Thủy. Anh Hoàng Biểu chỉ huy cất hạ cánh tại sân bay Cẩm Thủy cho biết, khi Thiều nhận lệnh chuyển cấp, mở máy để chuẩn bị cất cánh, anh có nhắc Thiều: "Máy bay chạy đà đến khi nào cần phải cho tách đất thì tôi sẽ ra khẩu lệnh "Cho tách đất!". Bấy giờ phải cố kéo máy bay lên vì đường băng ngắn lắm. Máy bay sẽ hơi tròng trành một chút nhưng không sao đâu. Tôi đã nhiều lần cất cánh kiểu ấy rồi!". Vũ Xuân Thiều cất cánh thành công. Theo nhiệm vụ được phân công: Sở chỉ huy của sân bay Thọ Xuân - Thanh Hóa chịu trách nhiệm dẫn Thiều giai đoạn đầu sau khi cất cánh rồi bàn giao cho Sở chỉ huy Mộc Châu. Bấy giờ, kíp trực dẫn đường tại Sở chỉ huy ở Thọ Xuân gồm dẫn chính là anh Trần Đức Tụ, dẫn phụ là anh Trần Xuân Mão. Việc dẫn Thiều vào tiếp cận mục tiêu là của Sở chỉ huy tại Mộc Châu. Khi Sở chỉ huy Mộc Châu dẫn Thiều còn cách mục tiêu 40 km thì không thể dẫn được nữa vì nhiễu quá mạnh và dày đặc. Ngay khi ấy, Sở chỉ huy tại sân bay Thọ Xuân - Thanh Hóa lại phát hiện được mục tiêu và tiếp tục dẫn Vũ Xuân Thiều. Dẫn vào lần thứ nhất, Thiều không phát hiện được mục tiêu. Sở chỉ huy cho vòng lại, dẫn lần hai và thông báo vị trí mục tiêu liên tục. Vẫn không thấy Thiều nói gì. Đến cự li chừng 5 km, sau một chút im lặng bỗng nghe thấy tiếng Thiều: "Tôi thấy rồi!".
Tất cả hồi hộp chờ đợi, nhưng rồi là cả một sự im lặng vĩnh viễn...
Về trận đánh của Vũ Xuân Thiều, có nhiều bài báo đề cập đến, nhưng có lẽ chi tiết hơn cả, tôi xin được trích bài viết của Thượng tá Trần Xuân Mão, người sỹ quan dẫn đường khi ấy từng trực ở Sở chỉ huy sân bay Thọ Xuân - Thanh Hóa vào đêm 28 tháng 12 năm 1972 với tư cách là trực phụ cho anh Trần Đức Tụ.

[Phicôngtiêmkích]

Bài viết của Thượng tá Trần Xuân Mão như sau: "Đêm 18 tháng 12 năm 1972, Mỹ mở chiến dịch đường không chủ yếu bằng máy bay chiến lược B-52 vào thủ đô Hà nội và thành phố Hải phòng nhằm cứu vãn những thất bại trên chiến trường miền Nam và tạo thế mạnh trên bàn đàm phán ở Pa-ri. Trong chiến dịch này, Mỹ huy động 193 máy bay chiến lược B-52, gần 1000 máy bay chiến thuật hiện đại như F-4, F-111 cất cánh từ các sân bay trên đất Thái lan , Gu-am, trên các tàu sân bay của Hạm đội 7.
Để bảo vệ đội hình của máy bay B-52, Mỹ dùng các thủ đoạn tác chiến điện tử với cường độ cao , trên một diện rộng, tiến hành gây nhiễu trong đội hình và sử dụng các máy bay EB-66 gây nhiễu ngoài đội hình, thả nhiễu tiêu cực với cường độ lớn, sử dụng máy bay tiêm kích làm nhiệm vụ yểm hộ trong và ngoài đội hình B-52, sử dụng máy bay cường kích đánh phá các trận địa ra-đa, tên lửa, các sân bay của ta.
Trong thời gian từ 18 đên 27-12-1972, KQ ta đã cất cánh nhiều lần nhưng không tiếp cận được đội hình của B-52. Đêm 27-12, đồng chí phi công Phạm Tuân mới bắn rơi được 1 chiếc B-52. Đây là chiếc B-52 đầu tiên bị KQ  ta bắn rơi trong chiến dịch phòng không tháng 12 năm 1972 và cũng là chiếc B-52 đầu tiên bị KQ ta bắn rơi kể từ khi chúng đánh phá ra miền Bắc.
Thắng lợi to lớn này đã làm tăng thêm niềm tin vào khả năng bắn rơi máy bay B-52 bằng máy bay tiêm kích MiG-21.
Ngày 28-12-1972, tại Sở chỉ huy tiền phương (K2), Quân chủng tổ chức rút kinh nghiệm trận đánh do đồng chí Tư lệnh Lê Văn Tri và Chính ủy Hoàng Phương chủ trì. Tại đây, toàn thể cán bộ có mặt đã được vinh dự đón đồng chí Đại tướng - Bộ trưởng Bộ quốc phòng xuống dự. Đồng chí Võ Nguyên Giáp khen ngợi cán bộ, chiến sĩ Không quân đã mưu trí, dũng cảm bắn rơi pháo đài bay B-52 của Mỹ và chỉ thị cho Không quân phải tích cực nghiên cứu, nắm chắc các thủ đoạn mới của địch, tổ chức nhiều trận đánh thành công hơn nữa. Sau đó, các đồng chí lãnh đạo trong Bộ tư lệnh và các cán bộ Phòng Tham mưu, Chính trị họp bàn xây dựng Quyết tâm chiến đấu trong những đêm tới. Ta nhận định: sau thất bại đêm 27-12, KQ Mỹ sẽ tăng cường đánh phá ác liệt hơn, đặc biệt đánh phá các sân bay xung quanh Hà nội như Đa Phúc, Kép, Hòa lạc, Miếu môn, Yên bái. Do đó, tổ chức cất cánh từ các sân bay đó sẽ vô cùng khó khăn. Để tạo được yếu tố bất ngờ và đánh địch từ xa, phải tổ chức cất cánh từ các sân bay vòng ngoài. Sân bay được chọn là sân bay Cẩm thủy. Đây là 1 sân bay dã chiến , thuộc địa phận của nông trường 26-3 thuộc huyện Thạch Thành - Thanh Hóa. Sân bay đất có kích thước hẹp: dài 1600 mét, rộng 30 mét lại nằm trong vùng núi, tĩnh không hạn chế, chỉ cho phép cất, hạ cánh ở một đầu đường băng. Sân bay cũng mới bị máy bay B-52 ném bom làm đường băng hỏng nặng, đã được Tiểu đoàn công binh và dân quân địa phương sửa chữa gấp và đang được ngụy trang cẩn thận. Sở chỉ huy ở Thọ Xuân - Thanh hóa được tăng cường lực lượng, phương tiện từ Quân chủng vào, được giao nhiệm vụ tổ chức chỉ huy chiến đấu ở vòng ngoài. Sở chỉ huy phải chuẩn bị phương án, hiệp đồng chặt chẽ với các đơn vị có liên quan, đặc biệt  với Đại đội ra-đa dẫn đường 26 đóng tại Vĩnh lộc - Thanh hóa để phát hiện địch từ xa, dẫn máy bay ta cất cánh từ sân bay Cẩm thủy lên đánh địch.

[Phicôngtiêmkích]

Bộ tư lệnh quyết định chọn phi công Vũ Xuân Thiều của Đại đội bay đêm, đánh đêm thuộc Trung đoàn KQ tiêm kích 927 chuyển sân vào sân bay Cẩm thủy trực chiến. (Đòng chí Vũ Xuân Thiều thuộc quân số của Trung đoàn 927 mới được chuyển về Đại đội đánh đêm của Trung đoàn 921).
15 giờ 30 phút, mọi công việc đã được chuẩn bị xong. Đồng chí Trần Mạnh báo về Sở chỉ huy Binh chủng đề nghị cho máy bay cất cánh. Đồng chí Trần Hanh nắm lại tình hình thời tiết, tình hình hoạt động của địch hiện tại rồi ra lệnh cho Sở chỉ huy Trung đoàn 927 chuyển sân. Để giữ được bí mật tuyệt đối cho trận đánh, Sở chỉ huy quy định sau khi cất cánh ở sân bay Đa Phúc, phi công bay ở độ cao thấp (200 mét) và bay dọc theo đường quốc lộ 1A đến thị xã Ninh bình, sau đó vòng về sân bay hạ cánh. Trong quá trình bay chuyển sân không liên lạc vô tuyến.
Sau khi máy bay hạ cánh an toàn xuống sân bay Cẩm thủy, Sở chỉ huy Thọ Xuân tăng cường trực ban để thường xuyên nắm bắt tình hình địch, chuẩn bị cho trận đánh.
Theo tin tình báo chiến lược, từ 21 giờ 30 phút đến 23 giờ 30 phút đêm 28-12 sẽ có 60 lần chiếc B-52 hoạt động.
21 giờ, đồng chí Trần Hanh lệnh cho mở ra-đa C26 và C22 (C26 đóng ở Vĩnh Lộc và C22 đóng ở Mộc Châu) để theo dõi, phát hiện địch từ xa.
21 giơ22 phút, ra-đa đo cao của Đại đội 26 phát hiện 3 máy bay B-52 ở phía Nam sông Mê Công (Đông Nam Pạc Xan 65 km) độ cao 12.000 mét.
21 giờ 28 phút, phát hiện tốp B-52 thứ hai ở Đông Nam Pạc Xan 90 km, tiếp đó là tốp B-52 thứ ba. Đồng chí Trần Mạnh chăm chú theo dõi từng mũi chì xanh đánh dấu đường bay B-52 trên bản đồ. Đồng chí nói:
   - Đây là các tốp B-52 vào đánh Hà Nội!.

Đồng chí chỉ thị cho sĩ quan quân báo, dẫn đường theo dõi chặt các tốp này. Ba tốp B-52 từ phía Nam sông Mê Công (Thái Lan) đang bay về phía Bắc, dọc theo phía Tây biên giới Việt - Lào. Đại đội ra-đa báo về ở hướng Tây Nam có 2 rải quạt nhiễu tích cực, cường độ hai, đồng thời xuất hiện một số tốp tiêm kích ở khu vực Sầm Nưa. Đồng chí sĩ quan dẫn đường tính toán xong và đề nghị cho máy bay ta cất cánh. Đồng chí Trần Mạnh đồng ý và lệnh cho phi công Vũ Xuân Thiều chuyển cấp, cất cánh.
Theo phương án chiến đấu đã được sĩ quan dẫn đường hiệp đồng từ trước, sau khi máy bay cất cánh lấy được độ cao 200 mét, phi công Vũ Xuân Thiều sẽ bóp ống nói 3 lần để báo hiệu cho Sở chỉ huy biết.
Sĩ quan dẫn đường sau khi nhận được tín hiệu báo từ phi công Thiều lệnh cho đồng chí Thiều  vòng phải, hướng 290 độ, độ cao 5000 mét, tốc độ 900 km/h. Trên bảng tiêu đồ, vị trí máy bay ta được chiến sĩ tiêu đồ đánh dấu bằng đường chì màu đỏ, đang hướng về biên giới Việt - Lào. Kíp trực ban dẫn đường bấy giờ bận rộn hơn bao giờ hết: người thì thường xuyên liên lạc với sĩ quan chỉ huy Đại đội ra-đa, người thì ghi thời gian, người thì tính toán đường bay của máy bay ta, máy bay địch trên bảng tiêu đồ... Bỗng chiến sĩ tiêu đồ nói:
   - Báo cáo! Xuất hiện 2 tốp mục tiêu mới, mỗi tốp 4 chiếc, độ cao 7.500 mét ở trước mũi đường bay của máy bay ta!.
Đồng chí Trần Mạnh nói đây là hai tốp tiêm kích vào dọn đường và chỉ thị cho sĩ quan dẫn đường dẫn máy bay ta bay tránh, đồng thời lấy độ cao cao hơn bọn tiêm kích địch. Đồng chí Trần Đức Tụ dẫn máy bay ta vòng trái, hướng bay 270 độ, tăng lực lấy độ cao lên 12.500 mét. Sĩ quan chỉ huy ra-đa báo về: cường độ nhiễu ở hướng Tây rất nặng, máy bay B-52 đang bay vào khu vực có nhiễu sóng địa vật nên không bắt được tín hiệu của B-52.
Đồng chí Trần Mạnh chỉ thị cho sĩ quan dẫn đường sơ bộ xác định vị trí của B-52 theo từng thời gian. Ta nhận định đội hình B-52 bay từ phía Nam sông Mê Công (Thái lan) lên, khi đến Sầm Nưa sẽ bay vòng lên Mộc Châu, tiến vào đánh thủ đô Hà Nội. Đồng chí dẫn đường đề nghị dẫn tiêm kích ta vào chặn đánh B-52 sau điểm vòng.

[Phicôngtiêmkích]

21 giờ 52 phút 30 giây, Sở chỉ huy Thọ Xuân lệnh cho Vũ Xuân Thiều vòng phải, hướng bay 360 độ, tốc độ 1.200 km/h, độ cao 12.500 mét. Tiếp đó, Sở chỉ huy thông báo cho Vũ Xuân Thiều biết vị trí mục tiêu ở bên trái 50 độ, 15 km, rồi 30 độ,10 km. Thiều vẫn chưa phát hiện được mục tiêu. Sở chỉ huy dẫn anh thay đổi hướng bay 320 độ , rồi 270 độ để đề phòng địch thay đổi hướng bay.
21giờ 57 phút, đồng chí Trần Xuân Mão, sĩ quan dẫn đường trên hiện sóng ra-đa phát hiện một tín hiệu lạ trên nền nhiễu trắng đục. Bằng kinh nghiệm của mình, anh khẳng định đó là B-52, anh lập tức lệnh cho Vũ Xuân Thiều vòng phải gấp, hướng bay 90 độ. Trên bảng tiêu đồ, vị trí của B-52 đã được chiến sĩ tiêu đồ đánh dấu. Sĩ quan dẫn đường báo cáo với đồng chí Trần Mạnh là địch đã thay đổi đường bay, có khả năng B-52 sẽ bay ngược lên Sơn La, sau đó vòng xuống đánh Hà Nội để tránh tiêm kích ta.
21 giờ 58 phút, sau khi đạt được hướng bay 90 độ, Xuân Thiều phát hiện bên trái, phía trước một dãy đèn nhấp nháy đang bay vào, đó là đèn tín hiệu của B-52. Anh báo cáo:
   - 46 phát hiện mục tiêu bên trái 90 độ, 10 km!
Và anh ép độ nghiêng, lao về phía địch.
Ta chủ trương: khi phi công tiếp cận, ngắm bắn, không mở ra-đa trên máy bay để B-52 không phát hiện được MiG bám đuôi. Đồng chí Thiều đã bám sát và xác định cự ly phóng tên lửa bằng quan sát mắt theo đèn tín hiệu của B-52.
Nhận được báo cáo của đồng chí Thiều, cả Sở chỉ huy ai nấy đều cảm thấy phấn khởi. Đồng chí Trần Mạnh nhắc Thiều:
   - 46 bật công tắc bắn loạt! Kiên quyết tiêu diệt địch!.
   - 46 nghe rõ!.
Một phút sau, Sở chỉ huy hỏi:
   - 46 công tác tốt không?.
Không nghe thấy tiếng Vũ Xuân Thiều trả lời, Sở chỉ huy lại gọi tiếp:
   - Sông Mã gọi 46! Sông Mã gọi 46!...
Nhưng đều không liên lạc được. Mọi cán bộ, chiến sĩ trong Sở chỉ huy tim như ngừng đập. Đồng chí Trần Mạnh nét mặt trầm lại và với kinh nghiệm của người đã từng chỉ huy cả trăm trận đánh, ông hiểu điều gì đó có thể đã xảy ra. Ông chỉ thị cho ra-đa tăng cường sục sạo phát hiện máy bay ta và lệnh cho sĩ quan tác chiến báo về Sở chỉ huy Binh chủng.
Tại Sở chỉ huy Binh chủng, đồng chí Trần Hanh chỉ thị cho các đơn vị mở ra-đa theo dõi nhưng đều không phát hiện được gì. Đồng chí Trần Mạnh nói chuyện với đồng đồng chí Trần Hanh qua điện thoại rất lâu. Hai vị chỉ huy đã đều thống nhất nhận định rằng phi công Vũ Xuân Thiều đã bắn B-52 ở cự li gần. Do tốc độ quá lớn không kịp thoát li, anh đã lao thẳng vào đội hình B-52 và anh dũng hy sinh".

 Trận chiến giữa trời đêm diễn ra thật nhanh, thật ngắn ngủi. Và Vũ Xuân Thiều đã làm nên điều phi thường, đã là tấm gương sáng ngời của Chủ nghĩa Anh hùng cách mạng. Anh đã hành động giống như các Anh hùng phi công Liên-xô: Gax-te-lô, Ta-la-li-khin...trong cuộc chiến tranh Vệ quốc vĩ đại - cảm tử và quyết tử!.