Cuộc chiến tranh Đông Dương

[chuongxedap]

Kiêu ngạo bởi bê-tông, về "phòng tuyến" và tất cả những vọng lâu công sự, đầy dây thép gai! Quân Việt không tấn công, chỉ "thăm dò". Và họ có thể thử sức vì mặc dù bao nghi thức của de Lattre, người xây dựng, mặc dù "cái chốt" này được trình bày ra thế giới, chỉ là một công việc thủ công, không vững chắc lắm, làm nhanh, lộn xộn. Thực vậy, những sáng kiến của hệ thống de Lattre được xây dựng do Gazin, đại tá kiến trúc sư, đội lê dương và những quân nhân trung thực hốt hoảng vì những đòi hỏi của vua Jean kết hợp với những "vật rác rưởi" của dân đồng bạc không được kiểm tra kỹ luôn luôn do đôi môi của đại tướng hét lên "nhanh hơn nữa" và đôi môi của các nhân vật cận thần như tiếng vọng "nhanh hơn nữa". Kết quả là phòng tuyến được nhận thức sai, làm kém mặc dù bỏ ra nhiều tỷ, bao nhiêu nỗ lực trong công việc, trong trưng bày và đề cao giá trị.

Thế nhưng quân Việt không đụng đến mặt nào trừ một số trường hợp rất hiếm hoi. Thời gian trôi đi và trong những khoang phòng vệ, quân lính đồn trú chết buồn. Mấy nghìn người bất động như bị chôn vùi không làm việc gì. Mỗi nhóm trong từng lô cốt, pháo đài điên lên vì buồn nhìn những mét vuông đất mà họ sẽ chỉ huy bắn chẳng thấy có gì. Đôi mắt căng thẳng luôn đăm đăm, vũ khí tập trung luôn không tác dụng, thường xuyên là cảnh buồn chán của thiên nhiên có vẻ trống rỗng.

Vì sao quân Việt phải hy sinh hàng nghìn có lẽ hàng chục nghìn người để phá huỷ những khối bê-tông không cản trở gì họ? Sự thật đáng buồn mà nhiều tháng người ta mới phát hiện ra, sự thật là quân chính quy len lỏi qua phòng tuyến hoặc đi vòng quanh hàng loạt.

Không làm gì được. Tất cả trôi chảy, đi qua, nước cũng như người. Những lô-cốt chứa đựng mọi con mắt rình mò, nòng súng lên đạn, những loạt bắn tự động, những lưới lửa tập trung, bắn chéo, bắn vỗ mặt không đủ. Dù có những hàng rào dây thép gai và bãi mìn xung quanh. Dù có những đội biệt kích ở các chỗ cách quãng, các đội cơ động; tuần tra phía sau. Mặc dù có tất cả những cái đó, quân địch vẫn "đi qua". Không nhiều nhưng luôn luôn có nhân công, cán bộ đi lại, những phái viên truyền tin, quân lính các loại, du kích chính quy. Tóm lại việc tiếp xúc trong và ngoài giữa quân đội ông Giáp và nhân dân vùng châu thổ vẫn đảm bảo.

Quân Pháp phải qua thời gian dài mới nhận thấy, vì hầu như luôn luôn là trống không; vậy mà trong trống không ấy là sự đi lại của những bóng ma vẫn sống với những vật mang trên người và mệnh lệnh. Lúc đầu là vô hình, tránh sự đụng độ tiếp xúc, tránh mọi nghi ngờ. Công việc tiến hành ban đêm, dĩ nhiên vừa bò vừa tiến lên, một số người không có hình dáng, không tiếng động giữa toàn hệ thống làm ra để ngăn cấm, giết người với bao xi-măng, ca-nông, với bao người cảnh giới, người trong bẫy người ngoài thiên nhiên, tìm kiếm, phục kích. Đôi khi cũng có một sự cố, một cuộc đánh nhau rất nhỏ đuổi bắt những bóng đen. Cũng có lúc một lô-cốt bắn tình cờ hoặc xác định qua một tin báo đặc biệt. Hôm sau người ta tìm được hai, ba xác chết. Như vậy đủ để khẳng định trong thông báo rằng quân Việt cố "luồn qua" không được, thất bại và đổ máu nhiều. Đấy là nói dối, có thỏa thuận hoặc không. Cũng không chắc de Lattre biết được, thậm chí người ta không báo cáo.

Và rồi có "lỗ hổng", điều tai hại là bao giờ cũng có chỗ trong phòng tuyến. Ở Bắc Kỳ là sườn bên kia châu thổ, vùng nước sâu không đổ được bê-tông và làm công sự. Đấy là phía đối diện, về phía nam dọc sông Đáy và trong địa phận giáo hội, nơi thường xuyên ngập lụt, đầy sóng và đông dân cư. May mắn là rất xa, đối diện với Trung Kỳ đỏ chứ không phải rừng, biên giới Trung Quốc và "tứ giác” Hồ Chí Minh. Vua Jean biết rõ sự đe dọa của những xâm nhập, quân đội bán chính quy từ Vinh và Thanh Hóa. Nhưng ông không tưởng tượng các sư đoàn tấn công của ông Giáp có thể qua một cuộc đi bí mật mấy trăm cây số quanh vùng châu thổ đến tấn công ở đấy mà không bị phát hiện. Thế mà điều ấy xảy ra mấy tháng trước mùa hè một cách rất bi thảm cho de Lattre không chỉ với tư cách chỉ huy mà còn là người cha.

De Lattre đã có những biện pháp đề phòng đối với góc nguy hiểm. Ở đây không đổ bê-tông được, ông tăng cường thêm người. Và do "ngốn" quân số và dự trữ vào bê-tông và những đội cơ động, không còn người, ông gấp đôi hoá Đội quân viễn chinh: tay áo trắng của ông có một ve màu vàng. Đấy là "vàng hóa", một sáng tạo mới, mỗi đơn vị xung kích "Pháp", mỗi tiểu đoàn cổ điển đẻ ra một hậu duệ Châu Á, sẽ chuyên về chống du kích và chống mục rữa.

Như vậy, trong chiều sâu khó thăm dò của sự vật đã hình thành bi kịch. Bi kịch Bernard sẽ chết trong đó, tuy đã sáng suốt cảnh báo cha mình. Vua Jean rất nghi ngờ những ý kiến của những "người cũ", những người lải nhải cản trở việc xây dựng, nhưng ông tin vào cậu bé của mình. Trong tháng hai de Lattre bảo con: "Anh cũng thế, anh nghĩ có nguy hiểm, mục ruỗng. Anh cũng nói bê-tông của tôi là vỏ con tôm hùm bên trong là thịt thối. Anh khẳng định phải sử dụng quân lính da vàng, muốn vàng hóa? Thế thì nêu gương đi: rời bỏ xe tăng đi, hãy tuyển chọn tân binh nông dân, hướng dẫn tổ chức lại và ra chiến đấu cùng với họ". Thay vì cuộc chiến cao cả với những xe bọc thép, Bernard đã ra chiến đấu khiêm tốn hơn với bùn lầy, với dân chúng, với người Châu Á.

Đấy không phải "kế hoạch lớn", về Quân đội quốc gia Việt Nam một ngày nào đó sẽ thay thế Đội quân viễn chinh, là một công việc đồ sộ, trong nhiều tháng nhiều năm. Trong lúc này de Lattre không vội cho ra đời, không muốn một "quân đội nhân dân" hình thành từ quần chúng. Phải có một quân đội quý phái với con các quan lại và tư sản lớn là sĩ quan. Phải là tinh hoa của tuổi trẻ, trang bị quân phục, được giáo dục về những truyền thống cổ nhất, cao cả nhất của quân đội Pháp. Tổng chỉ huy phải là nhà vua và rõ là chưa làm được việc gì lớn khi mà Bảo Đại "chưa đồng tình" với vua Jean.

Việc "vàng hoá” khác hẳn, chỉ là một sự sửa chữa nhất thời nhân Đội viễn chinh lên bằng cách lai tạp. Rất logic, nhưng là logic của định mệnh. Tất cả chồng chéo vào nhau. Thế nhưng tai họa bắt đầu nảy mầm, đến từ những sâu kín của bản thân đại tướng, những mâu thuẫn của thiên tài.

Ông không nắm được bản chất của vấn đề. Trong những cuộc chiến tranh một quân đội chống lại một nước, một dân tộc, không có khuôn mẫu, luật lệ. Mỗi lần mỗi khác, phải tìm lấy. Thường những chỉ huy lớn kết thúc sai. Và trong trường hợp vùng châu thổ phải hình dung bao nhiêu điều để phù hợp với Đội quân viễn chinh! Phải qua một phương pháp hoàn toàn mới, theo cách "nhân dân". Và lối quân sự phong kiến như chính de Lattre thì không thể.

Viên đại tướng vẫn giữ căn bản lối xây dựng phòng tuyến và những cuộc "hành quân lớn" của cuộc chiến tranh thực sự. Ông không biết bê-tông sẽ phản lại ông và cả Đội viễn chinh. Phải nhiều tháng sau ông mới nhận thấy. Sau khi ông chết, người ta vẫn giữ lại lâu, như cách thờ vật chủ, vừa biết rõ sự vô ích cho những trả giá của người sử dụng sai và phục vụ nặng nhọc. Sau nhiều năm, những tháng trước Điện Biên Phủ, cuối cùng người ta bỏ đi từng phần, phá vỡ nhiều trục lô-cốt vô ích để quân Việt không bố trí ở đấy. Vì đối với họ sẽ quý giá. Kết quả của bê-tông là như vậy - một trong những ý tưởng lớn của vua Jean để thoát khỏi Châu Á.

[chuongxedap]

Vào tháng giêng, trong ba tuần lễ de Lattre xây dựng cuộc chiến của mình. Ông có bê-tông, các "tướng tá" và con trai. Chỉ còn việc chinh phục thế giới.

Chỉ mấy ngày, mấy giờ nữa, ông sẽ bắt đầu cuộc hành hương tuyệt vời sang Paris, đi khắp nơi. Trong những chuyến đi ấy ông sẽ xuất hiện trong vai trò mới. Vai trò người chiến thắng, kẻ bịp bợm, kẻ xin xỏ. Với ông, điều bần tiện - đi xin - trở thành đẹp đẽ. Ông khao khát nóng lòng làm một du khách mang vòng nguyệt quế. Điều đó cần thiết để "hâm nóng" lại chiến thắng Vĩnh Yên một tháng nay đã nguội lạnh đi. Nhờ tài năng ông sẽ lấy lại thời gian mất đi, trên những sân khấu lớn thế giới.

Vả lại thời gian thực tế có mất đi không? Ông Giáp không đến để hứng chịu những đòn xe thiết giáp của Beaufre. Nhưng ít nhất không có một chiến thắng quân sự thì de Lattre đã lợi dụng thời kỳ tạm nghỉ dài trên chiến trường để tô vẽ danh tiếng của mình, của Đội viễn chinh. Ông không chỉ rao bán Vĩnh Yên mà còn những công sự, những đội cơ động, những tướng tá giết người, sự vàng hóa cả đội quân Việt Nam và Bảo Đại tuy những việc này chưa hoàn toàn làm được. Ông sẽ có thể nói: "Đấy là điều tôi đã suy nghĩ, đã làm: một công việc vĩ đại trong ba tuần lễ". Và đổi lại, ông dự tính thu được mớ hàng hóa xấu phụ thêm.

Vả lại ngay trước khi vua Jean ra đi những công việc ấy đã bắt đầu được "trả công". Khí cụ đưa tới, cái quý nhất, từ trên không khạc lửa vào những quân chính quy mà Đội quân viễn chinh cố nắm bắt cũng không được trong núi rừng và trên đồng ruộng. Từ nước Mỹ đã bắt đầu "hiểu ra", de Lattre nhận được món quà đẹp, mong muốn nhất. Một đội máy bay hàng trăm chiếc tiêm kích và vài chục chiếc B26: - những máy bay ném bom hạng nhẹ đã dùng hàng loạt ở Triều Tiên. Người ta vui vẻ sơn lên đó những phù hiệu Pháp (cuộc chiến tranh Đông Dương cũng là việc thay thế biểu tượng, cờ tam tài phủ lên ngôi sao Mỹ ít nhiều đã dùng rồi). Khi việc nhỏ ấy hoàn thành những máy bay đã hoàn toàn Pháp hóa, vua Jean nói với "người lái" của mình: "Anh hãy đi thực hiện cuộc ném bom thực sự đầu tiên trong cuộc chiến tranh Đông Dương". Đó là tướng Harteman, chỉ huy lực lượng không quân. Harteman đã hơi lỗi thời, hơi tàn tạ nhưng biết rõ công việc và nói năng ghê gớm về vai trò của mình. De Lattre có sự thích thú đối với những lầm lạc của ông ta mà ông không thể hiện với ai khác. Ông không thích người của ông "hôn hít". Nhưng với Harteman ông tỏ ra thông cảm. Tuy vậy ông theo dõi chặt chẽ, nhất là khi có một bà thời thượng đi qua Hà Nội hoặc Hải Phòng.

Vậy là một hôm Harteman cất cánh trong một chiếc B26, có ba chiếc theo sau. Ngày lịch sử của lần dội bom đầu tiên khá nặng trên không. Thực ra các phi hành đoàn không biết tình hình nghiêm trọng của hoàn cảnh, chơi đùa như điên với đồ chơi mới của mình những tuần lễ tiếp đó. Ngày N mọi việc diễn biến tốt đẹp. Harteman với bộ quần áo bay tỏ ra nghiêm túc trong vai trò chỉ huy trận đánh. Không phải đi xa, cách Hà Nội khoảng ba chục cây số, đội hình hàng ngang, cao một nghìn mét, thả những quả bom năm trăm li-vơ xuống một làng chiến đấu ẩn dưới cây xanh và những hàng rào bao quanh. Bên dưới là khói, lửa, những hình ảnh của chiến tranh người ta thường thấy khắp nơi. Lần này Châu Á trong cảnh mịt mùng và bí mật có bị đập tan không?

Những chỉ điểm đến nhận thưởng kể lại, dưới những làn bom đạn dội lên người từ trên không lúc đầu quân Việt chưa hiểu gì. Trong vùng của mình họ nghĩ luôn luôn an toàn không trốn tránh, bị chết nhiều. Ở Thái Nguyên phi công thấy những đội quân đang diễu binh trên đường, họ tấn công và tiêu diệt. Việc ấy chưa bao giờ xảy ra. Vua Jean hài lòng. Ông đề nghị với tôi: "Anh hãy cùng đi với một chiếc B26".

Vậy tôi là nhà báo đầu tiên đi "ném bom" ở Đông Dương, tham gia vào một cuộc dội bom. Và những quả bom ấy rơi xuống Đô Lương, trong tỉnh quê hương Hồ Chí Minh. Chắc hẳn là một biểu tượng của de Lattre.

Chuyến đi cũng như hàng nghìn chuyến đi khác trở thành thô thiển do nhiều lần lặp đi lặp lại. Thế nhưng chuyến đi ấy đối với tôi khác thường vì lúc ấy tôi tự nhủ:

"Cuối cùng mình thực sự đi xem tiêu diệt quân Việt không? Cuối cùng mình cũng đi xem Châu Á có bị đánh bại không?" Cho đến lúc đó tôi đã thấy nhiều xác chết da vàng, không phân biệt rõ, một nửa dìm trong bùn, nước suối hoặc cây cối trong rừng. Nhưng chưa bao giờ tôi biết có phải xác quân chính quy không và đã xảy ra như thế nào.

Thâm tâm tôi cảm thấy vô ích, chỉ cho Đội quân viễn chinh cảm giác bất lực vì còn biết bao nhiêu người sống mới, những Việt Minh mới, kẻ thù mới.

Khi lên máy bay có lẽ tôi đã biết mình ảo tưởng. Trong Đông Dương của de Lattre đây là thời gian tràn đầy hy vọng, tin tưởng. Người ta tưởng trong Đội viễn chinh chỉ còn lòng tin chắc. Dù sao cũng có một nét đẹp nào đó, sự say sưa của một quân đội. Không ai nghĩ người da vàng có thể mạnh hơn.

Đấy là điều tôi cũng tự nhủ khi ở sân bay. Làm sao quân du kích và cả quân chính quy vũ khí hạng nhẹ, làm sao nhân dân thiếu vũ khí, làm sao đất nước không ca-nông, không có súng phòng không có thể kháng cự được những đồ chơi đẹp của cái chết ấy? Những băng 12,7 ly đã lên nòng, một loại thép già dặn sẵn sàng được đại liên tiêu thụ với nhịp điệu năm nghìn viên đạn mỗi phút. Những quả bom mắc ở khoang dưới máy bay như những ổ kén lớn. Phi hành đoàn ở chiếc B26 tôi đi không triết lý. Họ đùa vui như trước một môn thể thao lịch sự. Đây là công việc "tay mang găng trắng" mà người ta không vấy bẩn: những gì bẩn là ở bên dưới, bùn lầy, đồng ruộng, dân quê, thế giới nặng nề của quần chúng, của du kích, cuộc chiến tranh theo lối Việt, tất cả những gì lẫn lộn là mục tiêu. Phi công là trung uý Beaumont, hoa tiêu là đại uý Souleau. Cả hai rất trẻ, thoải mái trước sự phức tạp của những dụng cụ trên bảng điều khiển, đều là "con trai nhà giàu", phát hiện ra những kỳ quan trong cuộc chơi.

[chuongxedap]

Trên không, cánh bốn chiếc B26 theo đội hình gần chạm vào nhau. Chúng lướt đi trong không gian với sự dễ dàng đáng sợ, trong cảnh mưa phùn bao phủ một màu xám, hoà lẫn trời, đất và biển rất gần. Người ta đi đến thành phố lớn của Việt Minh, Vinh, sở chỉ huy chính trị và quân sự của Trung Kỳ đỏ, trung tâm đào tạo cỡ lớn quân chính quy, cán bộ chính trị và cung cấp vũ khí. Sau khi cất cánh, ở bên dưới, trong một hai phút như trong hoà bình thấy lúc nhúc người trên đồng ruộng và trong xóm làng: vẫn còn trên vùng châu thổ "thuộc Pháp". Bỗng nhiên ngay trên độ cao, trong một phần giây tôi có cảm giác đã vào chiến tranh. Trong chốc lát chúng tôi như vượt qua một biên giới, ngăn cách cuộc sống và sự trống không. Lần này ở bên dưới là vùng châu thổ "Việt Minh", một sự trống không kỳ lạ và xót xa. Tất cả cảnh trí của sự tồn tại là ở đây. Có đầy đủ các loại cây trồng, gặt hái, làng xóm. Những sự phá hoại đều đặn, những chiếc cầu sụp đổ, đường sá, cơ sở hạ tầng gần như nguyên vẹn của người, nhà ở, những cái cần thiết và công việc, không một bóng người, một con vật, thậm chí không một con lợn, một con gà. Tất cả đã biến mất.

Thế nhưng tất cả vẫn ở đấy, rất nhiều; một sự trống không giả tạo. Trên mặt đất mọi cái chỉ đánh lừa. Toàn bộ dân chúng đều chui vào đất, ẩn dưới hầm hào như hàng triệu con chuột. Dưới những mái tranh, trên từng bờ ao, bên trong mỗi hàng rào là những gia đình đầy đủ các lứa tuổi và giới tính. Kỷ luật đến mức không một trẻ em xuất hiện ban ngày. Cuộc chiến tranh của Việt Minh là như vậy: một cách nguỵ trang tuyệt vời. Tất cả vẫn đang đông đúc nhưng không trông thấy được. Tất cả vẫn làm việc nhưng bí mật. Chỉ ban đêm đàn ông đàn bà mới "ra ngoài", đi đây đó, ra đồng ruộng, là những bóng ma vất vả trong đêm. Và mùa màng vẫn tiến hành như tất cả đều bình thường.

Ai đó trong phi hành đoàn thì thầm với tôi:

- Ở đây dân quê ẩn nấp vì sợ những đội quân cơ động và những đội biệt kích Pháp rất gần. Nhưng lúc này họ còn nghĩ không có gì phải sợ, ông thấy rất đông người...

Người ta chơi trốn tìm với bờ biển, đi tách ra rồi tìm lại. Đây là Trung Kỳ, một quang cảnh chết. Vinh, một thành phố chết, một vỏ bọc. Khác biệt duy nhất với châu thổ Bắc Kỳ là cầu cống, đường sá còn nguyên vì ở đây giữa đất Việt Minh quá xa đối với những cuộc hành quân đường bộ của Đội quân viễn chinh. Điều đó không ngăn cản đó là vùng hoang vắng không người, cũng thật tuyệt đối. Thế nhưng đây là một "địa dư người", cả một bản khắc về Phương Đông đông dân cư với những mảnh ruộng, những lùm cây, những xóm làng sơ sài nhưng rất vững chắc với những bức tường tre và gạch lâu đời. Nhưng không một người, không có gì sống động, không một hơi thở như cả loài sinh vật biến mất.

- Loài thú vật! Phi hành đoàn lẩm bẩm. Bây giờ dân quê Trung Kỳ biết có chúng ta, chắc chắn đã được lệnh ẩn nấp. Huy động số đông người như thế chỉ trong một đêm, đêm trước đây; chỉ cần vài giờ là đủ. Chắc chắn đã được tổ chức với những anh hùng lao động, những cuộc thi sản xuất và những buổi tự phê bình. Hôm qua còn có thể xem xét tỉ mỉ, bắn vào bia đầy người và vật. Từ nay phải đánh từng đống không trông thấy.

Thực ra cũng tầm thường. Ba chiếc máy bay trước chúng tôi bay thành chữ V. Những tổ kén được thả ra. Có những tiếng nổ, những cột khói lên gần đến chúng tôi. Ngọn lửa ngốn cả một thị trấn đỏ rực lên. Phi công nói với tôi: "Có kết quả đấy. Những ông bạn thả trúng cái gì đấy như một kho xăng. Trước đây chỗ này ô tô đi qua, đi đêm..."

Một tiếng rít, tiếng kim khí từ những chiếc B26 làm xong công việc. Lệnh bổ nhào và bắn hàng loạt cả mười bốn khẩu đại liên vào một nhà kho nguỵ tranh chứa những xe "molotova" theo báo cáo của Phòng Nhì. Ở đâu không biết chính xác nhưng ở vùng Đô Lương, người ta cho một số tọa độ và máy bay đi phát hiện.

Không khí mỗi lúc càng âm u, đầy hơi nước, mưa phùn và những dấu hiệu trước đêm tối. Chiếc B26 nhào xuống chóng mặt, mỗi giờ hàng nghìn cây số và bốc lên ngay từ trên ngọn cây. Những chi tiết bày ra trước mắt như dùng kính phóng đại. Không có gì quan trọng. Quang cảnh tinh tế, đẹp và đơn điệu, không có dân quê và cũng không có dấu vết căn cứ quân sự. Thế nhưng người ta biết đầy rẫy đủ loại, nhất là những xưởng nhỏ mà những người thợ cũ được chủ "thực dân" đào tạo và được giáo dục lại về lý tưởng, sản xuất đủ loại vũ khí "nhân dân" từ những quả đạn súng cối, những ống móc-chi-ê và ba-dô-ka.

Chẳng có gì. Một con sông uốn lượn quanh thị trấn. Máy bay rà sát những mái nhà tranh và cây cối tìm kiếm nhà kho. Sau mười lăm phút, quang cảnh "công nghiệp", một con đập xi-măng cắt ngang dòng sông và mấy chiếc thuyền neo đậu bên bờ. Khoảng năm mươi mét cách bờ sông có một mái nhà tranh rộng và một nhà gạch mái ngói. Phi hành đoàn trao đổi ý kiến với nhau, quyết định đấy là mục tiêu.

Thế là bắt đầu cuộc thao diễn vui vẻ. Để bắt đầu, máy bay xuống dưới tầm nhà cửa và cây cối, sát mặt đất, để bắn tốt hơn, đúng trục, ào tới đúng ngôi nhà, lúc sắp bị tan tành vào đấy thì tôi nghe tiếng "bắn". Những viên đạn phóng trước chúng tôi, đập vào ngôi nhà sạt mất một phía. Những tia đạn dày đặc tưởng chừng như một khối, một quả đấm sắt đánh tới tấp. Phía sau những làn đạn đại liên ấy, toàn chiếc máy bay trông như một tia đạn lao vào phá vỡ và tự tan vỡ. Đến cuối giây chót, phi công với ngón tay thành thạo nâng cần lái lên một ít, một động tác kéo chính xác, chiếc B26 chồm lên qua một mét phía trên chỏm nhà, qua một mét trên một cây đa cổ thụ.

Cuộc chơi kéo dài nửa tiếng đồng hồ. Máy bay theo một con đường vòng số tám để thuận tiện trở lại mục tiêu. Mỗi lần đến gần lại rà sát đất, nhả đạn và phút cuối cùng vẫn động tác bay chập chờn, vẫn bước nhảy ấy. Ngôi nhà tranh bốc thành một đống lửa, nhà gạch đổ sụp xuống nát vụn. Và chẳng một ai chạy ra khỏi đống đổ nát. Không một hình dáng, một bóng người, một tiếng kêu, hình như cũng không có một xác người nào. Im lặng, sự tĩnh lặng của tiêu huỷ. Phi hành đoàn không một xúc động, tiếp tục cuộc nhào lộn giết người với phong cách cử chỉ tối thiểu và mạo hiểm tối đa. Người phi công chỉ nhầm lẫn một phần nghìn chốc lát và chiếc B26 sẽ nổ trên những vật người ta vừa phá huỷ, vào cây đa hoặc bất cứ gì trong xóm. Tại sao chuốc lấy cho mình bao nhiêu nguy hiểm như vậy vì những vật ấy? Chúng giá trị đến mức nào? Tôi có cảm tưởng người ta bị rơi vào bẫy trống không.

[chuongxedap]

Thế là xong. Như để khen thưởng, thanh toán một số đạn thừa, người ta "tưới" một ít cho những chiếc thuyền vẫn đậu tại chỗ - không bóng ma nào. Rồi phi công lấy độ cao bay đi. Trong phi hành đoàn có một người nói: "Trong ngôi nhà gạch tôi thấy rõ hai chiếc xe đang cháy..." Những người khác câm lặng. Tôi không thấy có gì tương tự thế: Tôi nghĩ vì không có súng phòng không người ta để lại trống không cho máy bay. Cũng như đập nát vỏ nhưng không có gì bên trong. Chắc chắn quân Việt đoán chừng những căn nhà quá lộ, ngôi nhà tranh lớn và ngôi nhà gạch sẽ bị tấn công nên họ đã di chuyển trước. Những gì quý giá xếp vào đâu đó không xa, nhưng ở đâu? Không biết. Không bao giờ người ta biết được gì của cuộc chiến tranh Đông Dương này.

Dĩ nhiên trong thông báo sẽ nói về cuộc "tấn công" bằng máy bay này, nói về những kho dự trữ xăng dầu, những bãi xe, đoàn xà-lan, kho vũ khí, tất cả bị nhấn chìm, đập vỡ tan nát. Và vua Jean, giọng nói và đôi mắt thỏa mãn hỏi tôi: "Thế nào, tôi cho anh xem một cảnh đẹp đấy chứ?” Nhưng ông tin vào điều đó hoặc làm ra vẻ tin? Với ông cũng như với người Việt, trong ý nghĩ bí mật, "sự thật" ra sao, người ta cũng không bao giờ biết cái gì được đưa ra, cái gì giấu kín.

Cuộc đi ném bom đầu tiên của tôi! Đối với tôi sự say sưa về sức mạnh biến thành một quầng nghi ngờ, không tin tưởng. Chưa chắc chắn nhưng tôi nghĩ hình như những chiếc B26 cũng chẳng hơn gì xe tăng, ca-nông trong cuộc chiến với người Việt. Chúng cũng hòa loãng trong sự mênh mông quân địch, chẳng thấy gì. Và chúng cũng đánh hú họa, mù quáng, không trúng được bộ máy đỏ, cành nhánh người và vật khắp nơi, về nguyên tắc dễ bị tổn thương nhưng tuyệt đối không tổn thương được vì không nắm được, bị thất bại vì bí mật.

Đối với đại tướng, B26 chỉ là một bước đầu. Ông muốn những máy bay ném bom hạng nặng, có khả năng san bằng mọi cái bên dưới không cần biết là gì. Vua Jean khốn khổ! Một lần nữa ông nhìn quá xa. Trong lúc ông còn sống những máy bay ném bom hạng nặng không bao giờ đến. Không ai muốn cung cấp cho ông. Sau ông, những người kế nhiệm, Salan và những người khác đều không muốn với lý do quá khó vì tất cả đều thiếu, không chỉ máy bay mà phi hành đoàn, kỹ thuật viên, khả năng bảo dưỡng, hậu cần, tiền bạc, thậm chí đất đai bố trí.

Những người Mỹ, sau khi de Lattre chết không còn tin vào một tướng Pháp nào, đã quyết định tự mình đảm nhận cuộc thập tự chinh ở Việt Nam, đã thử mọi kỹ thuật công nghiệp, leo thang, đốt cháy mặt đất, theo nguyên tắc: huỷ diệt tất cả để huy diệt quân Việt. Vậy là bầu trời đầy tiếng vo vo của những con ruồi khổng lồ mang bom, luôn luôn lớn hơn, nhiều hơn, chất thải rơi xuống khắp nước, rừng núi, đồng ruộng, đô thị, không phân biệt người và vật. Từ đó việc giết người theo lối công nghiệp, bằng máy, thành dây, sản xuất hàng loạt. Khoa học kỹ thuật với máy bay ném bom ở độ cao có ra-đa, sóng siêu âm. Mặt khác tiêu diệt hàng loạt mà không trông thấy. Nhưng cũng nhìn vào cái không thấy bằng tia và giết tất cả các đám lúc nhúc bên dưới, những bóng ma dân quê, quân lính, hành quân, cả vũ trụ ngụy trang dưới rừng rậm và hầm hố tối tăm. Mùa mưa hoặc không, luôn luôn là đám mưa lửa, lưu huỳnh và sắt dội trên người trong rừng và trên bùn lầy. Đấy là sự phân phát cái chết. Nhưng nhất là sự tàn sát những người vô tội, không hoàn toàn vô tội vì trẻ con, đàn bà, người già, tàn tật đau yếu của Châu Á cũng là nhân dân, là nguyên cớ, cũng là cuộc chiến. Thế nhưng trong thảm họa rùng rợn ấy, những quân du kích, chính quy, cán bộ chính trị và tất cả những người trong bộ máy thoát khỏi. Và họ lại xuất hiện, tiến lên không ngừng. Họ ở đấy, mối đe dọa bực bội, nguy hiểm chết người, họ biết hết, trông thấy hết, họ giết hại những siêu nhân của điện tử, máy bay lên thẳng, những máy bay phản lực như mũi tên, của Hạm đội 7 đồ sộ và của đồng đô-la nữa. Như vậy cả Hoa Kỳ, với sự cứng rắn, sức mạnh, ý thức cũng không giải quyết được bãi chứa bùn hôi, rừng sốt rét, núi đá ẩm thấp, những đám đông người nghèo, đói khát bệnh tật là Việt Nam. Mao Trạch Đông có lý khi nói Mỹ là con hổ giấy vì ý chí của con người có thể làm được tất cả, đi trên nước và bay trên không.

Vua Jean khốn khổ, đã đụng đầu vào "bí mật" của Châu Á trước người Mỹ mười lăm năm. Vào tháng hai năm 1951 mặc dù tâm trí lo lắng, ông vẫn còn hy vọng, không chỉ sử dụng kỹ thuật công nghiệp chống lại con người - chủ yếu không có phương tiện. Ông lấy người chống người. Khí cụ dĩ nhiên ông sẽ sử dụng, sẽ đi xin. Trước hết ông muốn đánh nhau bằng tâm lý, muốn thắng. Và với những chiến công của mình ông cần có một đội ngũ "kể lại", vì thế ông sẽ tổ chức những nhà báo của mình thành một đám đông bất khả xâm phạm ở Hà Nội.

[chuongxedap]

Đối với vòng quay chiến tranh của mình de Lattre cần những người làm chứng "tốt". Ông đã làm vui lòng các nhà báo thế giới. Nhưng ông muốn "cải tiến hơn" bằng một giao ước thích hợp. Ông đưa họ vào nhà kính ấm, như nửa giam giữ nhưng rất xảo trá với cách đối xử, nịnh bợ và vui cười làm họ không nhận thấy mình là tù nhân dưới bàn tay ông. Ở Hà Nội ông tổ chức một trại báo chí, không xa "Ngôi nhà Pháp" của ông.

Tuy vậy chỗ ở không xa hoa. Trong một khu bao, hai ngôi nhà gạch màu vàng nối với nhau bằng một khoảng sân trần. Bụi bặm, ẩm ướt và bẩn. Vòi nước rỉ hết, nước rất hiếm, quạt điện rít liên tục. Trên nền gián qua lại. Đàn muỗi bị thủng lỗ làm nặng nề thêm không khí nóng trên những thân hình đổ mồ hôi vào mùa hè. Về mùa đông người ta run rẩy.

Chủ nhân là Guinet, người Pháp duy nhất của Hà Nội trong những ngày mùa thu 1950 tính toán thời kỳ thật sự thất bại chưa tới. Với tiền mượn được ông ta mua lại (với một mẩu bánh, chính ông hãnh diện nói) hầu hết các nhà hàng, khách sạn và quán rượu ở Hà Nội trong đó có những ngôi nhà trên, gọi là Le Perroquet, một loại vũ trường - gái điếm.

Guinet tháo vát về mọi mặt. Sau những "tướng tá" lui tới, ông ta muốn làm hài lòng đại tướng. Ông có ý nghĩ thiên tài đề nghị dành những căn nhà tồi tàn của Le Perroquet làm trại báo chí nhằm đẩy những viên chức nhà binh ở đấy đi, loại uý tá mà de Lattre rất ghét.

Đại tướng hoan hỉ về việc này và Guinet tự hào, tỏ vẻ quan trọng, lo lắng, chuẩn bị mọi việc như một người nội trợ. Thực tế ông cho de Lattre thuê nhà rất đắt nhưng vị tướng không biết gì vì chẳng quan tâm đến vấn đề tiền bạc.

Có một bữa tiệc lớn khánh thành với vua Jean và bà de Lattre, Salan và bà vợ "Hươu cái", cùng toàn thể đám thân cận và báo chí, cũng có cả bố già Sarraut luôn luôn lon ton theo sau đại tướng.

Trong dịp này, Guinet thoải mái. Ông trịnh trọng cho đóng vào bên cổng vào một tấm biển nhỏ mang dòng chữ đặc biệt: "Trại báo chí". Trên tường ông dán khắp nơi những tấm ảnh lớn của đại tướng, chụp ở góc độ đẹp.

Tối hôm ấy de Lattre bỏ qua những chuyện đột xuất nhỏ. Chỉ riêng có mặt ông ở đây đã là một đường lối chính trị lớn. Ông không thèm để ý đến khẩu vị của Guinet không ngon và bữa tiệc lớn, bốn mười người đàn ông và hai bà, có dạng một bữa liên hoan tỉnh lẻ. De Lattre ngẩng đầu kiêu ngạo, quân phục chỉnh tề, thật đẹp đẽ dù chỉ ăn nhấm nháp và nói đầu lưỡi, là chuyện không bình thường. Thực tế đối diện với các phóng viên đủ lứa tuổi và của tất cả các nước quần áo sơ sài, một số ăn uống thô lỗ, một số nói năng lệch lạc, hầu hết với đầu óc những quí ông của thế giới, hình thành một toán người vô danh, nguy hiểm có lẽ còn kiêu căng và được đặt không đúng chỗ. Đại tướng mơ hồ lo ngại, tỏ ra thận trọng. Có lẽ ông cũng đau gan nữa. Salan vẫn luôn luôn thế, bẩm sinh không thoải mái, ngồi thẳng trên ghế đăm đăm nhìn cử tọa mà như nhìn vào chỗ trống. Hai bà, Monette và "Hươu cái", mặc đại lễ theo ý của chồng và bề trên, ngồi câm lặng theo bổn phận. Đám thân cận, tạo uy thế từ khuôn mặt và thân hình, có mặt đầy đủ: Cogny, Boussary, Allard, Dannaud, Goussault, Linares, de Royer v.v... Họ ở đấy, rất đẹp, lịch sự, vui cười, nói mấy câu xã giao, nhưng thâm tâm rất căng thẳng, rất chú ý, trả lời chung chung vốn là một nghệ thuật đối với những câu hỏi của những ông bạn bên máy chữ, những người không hiểu gì về sự tế nhị của tình hình và không hề lo lắng gì khác.

Bố Sarraut cứu vớt tất cả. Thực ra đã có một kịch bản mà người ta dành cho ông vai trò chính. Đại tướng báo trước với tôi:

- Tôi sẽ không diễn giải. Anh hãy nói vài lời mở đầu để ông toàn quyền cũ phát biểu. Mào đầu quá tốt. Vào giờ tráng miệng tôi đứng dậy, ấp úng với các nhà báo trước hết là những "nhân chứng" chuyên nghiệp. Thế là Sarraut nắm lấy từ ấy như một con quỷ nhảy xổ vào và, trong bài ứng khẩu hơn một tiếng đồng hồ tô vẽ vua Jean, đưa ông thăng hoa, lúc nhỏ giọng, thở dài, lúc to giọng như trống đồng. Làm sao một thân hình nhỏ bé như thế có thể tuôn ra những âm thanh vang dội đến vậy? Tóm lại ông là nhà tiên tri lúc nhỏ nhẹ khi ầm ầm thông báo chúng tôi sắp là những nhân chứng của một chiến công siêu việt, một thắng lợi chắc chắn nhờ vào chủ nghĩa anh hùng, sự lớn lao và công bằng hiện thân vào một con người, đại tướng de Lattre de Tassigny, người vĩ đại nhất trong những người Pháp.

Người ta vỗ tay nhưng nhạt nhẽo. Bản thân vua Jean cũng ngượng vì những vòng hoa héo ấy: không biết có phương hại gì đến ông ở Paris không khi được công bố là người "cha của thắng lợi", như vậy các phóng viên sẽ nghe nhưng không hiểu rõ lắm. Tất cả những cái ấy là trò quá cũ, thế giới cũ, nước Pháp cũ, trông buồn cười. Đại tướng vội rút lui, cả đám thân cận, nhưng để báo chí ở lại trong trại, canh phòng cẩn mật và cung cấp những gì cần thiết.

Về "vật chất" có thiếu tá Cabestan đảm nhiệm. Carpentier trước đấy cử ông làm trưởng ban Thông tin quân đội. De Lattre triệu tập lên hỏi: "Tại sao người ta giao cho anh trách nhiệm ấy? Anh làm sao giải thích được cho các nhà báo về tình hình quân sự và chính trị? Nhưng anh làm sao để có cảm tình và có vẻ nhanh nhẹn, những gì cần thiết để lo việc ăn uống và vệ sinh của các nhà báo. Anh không làm thông tin nữa mà là trưởng trại báo chí. Hãy phục vụ tốt các ông ấy, là vú nuôi, hầu phòng, người làm mọi việc. Họ phải bằng lòng và tôi sẽ hài lòng về anh. Còn lại, về tin tức không được có một lời. Khâu miệng lại nếu không anh coi chừng."

Thực tế Cabestan là "viên ngọc" của tập thể này. Con người vui vẻ, tròn trịa và tinh nhanh với chiếc bụng và đôi chân ngắn, thêm vào là triết lý tiếu lâm trại lính. Khắp nơi là thịt bò rán, những mánh khóe có ích, không khí vui vẻ và khỏe mạnh.

Người ta kết luận: "Cabestan không phải một kẻ ngốc". Ông ta có thu nhập, biết hết các món ăn, trước hết được ưu tiên "nếm". Phải thấy ông trong gian phòng với phần lớn thời gian ở đó, vừa là chỗ ở trong gia đình, trong trại lính, lớp học, phòng bar và nhà ăn, ở tầng một. Cabestan khôn ngoan hiếm khi mạo hiểm vào góc họp báo chí ở chỗ những máy chữ đánh lia lịa trước những bản đồ lớn từ sáng đến chiều. Nhưng ở đầu kia, nơi người ta ăn ở những chiếc bàn nhỏ. Các sĩ quan "trí tuệ" ngốn và nhai, với tư cách và lương tâm nghề nghiệp để khỏi trở ngại khi thì thầm bí mật riêng với nhau. Cabestan "ăn uống" với các nhà báo, như ông nói là khách hàng của mình.

Phòng bar trong trại báo chí là nơi tôn nghiêm. Bên trong người phục vụ là Minh và Bông, như những con khỉ nhanh nhẹn trong chuồng. Họ nhào lộn rất điềm tĩnh giữa rừng chai lọ, những cánh tay nhỏ bám vào cốc chén như chân khỉ! Nhanh nhẹn tuyệt vời tuyệt đối không lay chuyển giữa hợp âm giọng nói, thái độ, mọi giống cùng hét lên hách dịch: "Minh, Bông, đưa cô-nhắc sô-đa nữa". Cùng với mọi người họ đều trả lời "vâng, thưa ông chủ" và phục vụ tận tình. Luôn ở đấy cho đến nửa đêm, ẩn mình sau quầy, ló một hay hai đầu ngái ngủ ra khi có ai đó quát to đòi uống.

Đối diện với phòng bar, đổ sụp người trong những chiếc phô-tơi mây lớn đã hỏng, các nhà báo hình thành một đoàn buồn chán, mệt mỏi. Nghề phóng viên chiến tranh nói chung là những buổi chờ đợi không dứt trong gian phòng công cộng dùng cho tất cả này, sự uể oải thành hệ thống bị cắt ngang bằng những hoạt động ngắn và nhanh chóng. Họ ở đấy cả đoàn, nghiện rượu, buồn và bị bỏ rơi, ngăn cách với vũ trụ, với tất cả cho đến lúc phấn khích được một chàng trai bảnh bao trong quân phục ban Thông tin quân đội đưa ra một hai câu theo thổ ngữ tham mưu vừa thông thái rỏm, bí hiểm và khó hiểu. Lúc ấy lớp người ấy ào lên, sáng tác những câu chuyện lâm ly, về máu, cái chết, chiến thắng hoặc thất bại, những sự cân nhắc, chiến lược khoa học. Tất cả việc đó làm theo tốc độ những người đánh máy quán quân, những ngón tay gõ chóng mặt lên phím. Và tất cả việc đó được cảm nhận, làm ra, sáng tạo từ những đầu óc của họ, theo những cỗ máy chính từ chỗ không có gì, hầu như không có gì chẳng hạn từ một từ bình thường dùng thay cho một từ khác bình thường trong thông báo quân đội. Đấy là thuật đoán tướng số, kỹ thuật thuần túy. Mỗi tuần lễ người ta xúc tiến thêm, cải tiến, đến mức sĩ quan chân gỗ của ban An ninh quân đội lo ngại, đánh hơi thấy có sự do thám, thường đến la cà ở đây. May mà đấy là những người được đại tướng "bảo hộ". Và Cabestan trông chừng như một bà mẹ.

[chuongxedap]

Chương VI

ẢO VỌNG PARIS

Quân Việt có tấn công hay không từ nay không quan trọng. Boussary nghiên cứu mọi giả thiết. Đại tướng đã có những quyết định chiến lược. Linarès nhận các mệnh lệnh của ông. Tất cả đã dự kiến, không thể có sự bất ngờ. De Lattre không cần có mặt tại chỗ: dù đi vắng ông vẫn là người chiến thắng. Cuộc chiến sẽ xảy ra ở Pháp, trước Hội đồng quốc phòng. Đây là điểm quan trọng, trước hết phải thắng.

Sôi nổi chuẩn bị hành lý. Lựa chọn đồng phục, quần áo thường, huân chương. Mánh khóe trong đám thân cận để là những người trong số được đi. Cả một màn kịch nhỏ.

Mọi việc được thu xếp sẵn sàng, tô điểm kỹ. Đại tướng quyết định sẽ đi Pháp vào ngày 20 tháng hai, đi từ Sài Gòn bằng máy bay đặc biệt của hãng Air France. Nhưng ngay từ ngày 16 ông rời Bắc Kỳ của chủ nghĩa anh hùng, Đội viễn chinh và quân Việt để đi đâu đó trong Đông Dương. Đi Đà Lạt. Vội vã. Đến đấy để sau đó trình diện ở Paris hai tay không nhưng đầy chiến thắng; quân lính sung sức và còn có một chính phủ tốt ở Việt Nam. Không may chính phủ mà ông rất muốn vẫn chỉ nằm trong kế hoạch. Bảo Đại có thể cứu tình thế ấy. Thế là vua Jean đặt tối hậu thư cho mình. Ông dành ba ngày để lần này "có", thật nghiêm túc, chắc chắn, tay Bảo Đại thấy rõ ràng nhưng cũng không nắm bắt được như quân Việt. Và bắt ông ta làm điều ông muốn, xây dựng "văn phòng lớn của Việt Nam" về cuộc chiến tranh quốc gia.

Trước đó vị tướng nói với xung quanh sẽ chế ngự "dựng" nhà vua đứng lên một lần cuối cùng: "Tôi sẽ tự mình giải phẫu để mổ ung nhọt, sẽ nạo kỹ làm cậu bé ngỗ nghịch sạch sẽ hơn. Phải tấn công mạnh. Làm cho ông ta không còn lẩn tránh sau vẻ bình lặng tinh ranh, gian giảo bất chấp tất cả. Phải nói "đồng ý" hoặc "không". Sẽ có một cuộc mắng chửi là tác phẩm nghề nghiệp của tôi..."

Cả gia đình cùng đi, đại gia đình de Lattre, không chỉ đám thân cận, sĩ quan tùy tùng, các nhà báo mà cả Bernard đi phép, cả các bà, một số bà hiếm hoi được vị tướng thán phục, độ lượng và chịu đựng. Trong những bà này, trước hết có bà de Lattre và người bạn thân tình của bà, bà de Vendeuvre. Hai người không bao giờ xa nhau này tổ chức hàng nghìn mưu kế làm "điều tốt" cho vua Jean. Cũng có bà Dannaud, ghê gớm và đẹp hơn bao giờ hết. Bà ghen với đại tướng vì vua Jean và chồng bà cám dỗ lẫn nhau, chơi trò thông minh và làm hài lòng nhau.

Cuối cùng một người đàn bà Mỹ, P..., vợ một nhà báo Mỹ, "chuyên gia" về Châu Á. Bà gốc là người Israel uyên bác, con gái một nhà truyền giáo Mỹ -sinh ở Trung Quốc. Ông chồng rất hiền, lu mờ, luồn cúi. Bà P... như một tảng đá, chồng bà như cây sậy. Chính bà là người hướng dẫn, là ngọn đèn pha của báo chí Mỹ.

Những dự kiến của bà về Hoàng đế cũng tỏ ra chính xác, là sự thất bại sớm hơn mấy tuần lễ. Nhưng trong lúc này ở Đà Lạt giữa vua Jean và Hoàng đế có những ngày vàng, những ngày thân mật. Sự hòa giải. Có lẽ là ảo tưởng nhưng làm de Lattre rất sung sướng.

Tất cả bắt đầu rất tốt! Chiếc Dakota của tổng chỉ huy với đủ cả thế giới vừa đỗ xuống bìa rừng (dùng làm sân bay), ông tập kích vào nhà Bảo Đại. Nhưng không có gì "thô lỗ cục cằn". Lần này là sự gặp mặt của hai người hào hoa, sau nhiều cuộc đọ sức đi đến chỗ thẳng thắn, thân mật đùa cợt hơi chế nhạo mình và nhiều người khác. Tóm lại người ta hạ bài, de Lattre có thiện chí, Bảo Đại nhìn bề ngoài có thiện chí.

Vào việc là lời thành thật. Đại tướng tự thú:

- Tôi rất lúng túng. Tất cả không có kết quả. Ông hãy lôi tôi ra khỏi bãi lầy. Ông nên giúp bố Hữu tổ chức chính phủ tôi đang rất mong.

Dĩ nhiên Hoàng đế chuyển thái độ nhảy lên giận dữ sang bằng lòng thích thú:

- Tôi có cảm tưởng ông đang can dự vào những công việc nội bộ Việt Nam. Ông không có quyền làm thế.

Vua Jean cố nén thở dài:

- Tôi muốn chơi theo cách Châu Á, nhưng không thành công được. Bây giờ ông và tôi xử lý theo cách Châu Âu.

Bảo Đại để kéo tai. De Lattre tỏ vẻ xúc động: thuyết giáo, nói về đạo đức, năn nỉ:

- Ông có nhiệm vụ cầm cương. Phải nói rõ ý muốn của mình cho Hữu, Trí và đồng bọn đang tiếp tục tranh cãi nhau...

Bảo Đại trả lời với thái độ vui vẻ khó hiểu:

- Tôi hoan nghênh tình cảm của ông, thưa đại tướng. Tôi biết ông thiết tha muốn điều tốt cho nhân dân tôi.

Vua Jean thay vì tức giận, đưa ra lời hứa đẹp nhất:

- Tôi sẽ xây dựng cho ông một quân đội Việt Nam mạnh, đẹp, xứng đáng với ông...

Đây là ước mơ của nhà vua. Ông cảm thấy hơi cô độc trong vương quốc mình, luôn luôn giữ cân bằng giữa các phe phái chống đối, ghét nhau và ghét ông, luôn mua chuộc những kẻ đáng ngờ, tìm mưu kế diệt vô số đối thủ ra mặt hoặc che giấu, cản trở tất cả. Mối nguy hiểm đối với ông có khắp nơi. Nhưng nếu có thể dựa vào mấy trăm nghìn quân lính Việt Nam đẹp, được trang bị đầy đủ, huấn luyện tốt, nhất là thuộc hẳn về ông, ông sẽ là người mạnh nhất, người chủ. Như vậy chính phủ này ra sao cũng được, không cần thay đổi tình hình Việt Nam. Hữu cứ ở Nam Kỳ, Đại Việt ở Bắc Kỳ, ai cũng bất lực, và khao khát...

[chuongxedap]

Từ nay, Hoàng đế rất mến de Lattre. "Người Pháp lớn lao" duy nhất có tầm nhìn rộng, làm cho Đông Dương quan trọng, có giá, một cá cược đáng công sức. Lợi ích của nhà vua là làm cho ông ta "làm việc", khuyến khích ông ta bằng thiện chí và tình bạn. Tai hại là Hoàng đế luôn phải "lừa" ông ta hơn bao giờ hết tuy từ nay bằng sự dịu dàng, coi trọng, xã giao và tâng bốc.

Vậy là nhà vua và đại tướng gắn nối với nhau và đối nghịch nhau. Bảo Đại biết, de Lattre chơi thẳng thắn hoặc gần như thế, cho một quân đội đổi lấy một chính phủ. Vì ông cần có một chính phủ trông được, để báo cáo với Paris. Và Bảo Đại buộc phải bịp ông. Ông ta muốn quân đội nhưng chính phủ thì không. Để có những trăm nghìn quân lính, phải giả vờ "cùng tiến hành", đồng ý với tất cả. Ông ta bèn "bán" một số bộ trưởng: "cho" vua Jean một số người ông này muốn, không cho biết ông đã bố trí để "tung họ đi" vào ngày N mà chỉ cần bấm nút lúc thích hợp.

Vậy là hai ông bạn mới, đồng bọn mới, người hăng say có một chính phủ và người giả vờ chấp nhận, cùng nhau bắt đầu cấu thành nó, nêu lên những họ tên, nói hết, cởi mở. Hãy hình dung một Bảo Đại cởi mở... de Lattre chú tâm vàp công việc, rất hài lòng, vui vẻ:

- Tôi muốn đưa Trí làm bộ trưởng Chiến tranh. Nhưng ông ta tuột khỏi tay. Không biết có mắc mớ gì.

Hoàng đế vui vẻ:

- Tôi sẽ thu xếp việc ấy, sẽ nói chuyện với ông ta. Đại Việt gây rắc rối nên ông ta gây rắc rối với ông. Nhưng tôi có thể dựa vào lòng trung thành của ông ta, cũng có một số cách ép buộc ông ta. Một người liêm khiết đấy. Đã mấy năm nay tôi tài trợ cho ông ta và nhóm Đại Việt.

- Tôi giao cho ông. Sẽ đưa ông ta đến với ông trong một chuyến bay của tôi.

- Tốt. Nhưng tôi muốn Giáo, thủ hiến Trung Kỳ sẽ là tổng tham mưu trưởng.

- Sao? Con người bỡn cợt không tin cậy được, kẻ buôn lậu, nguyên dược sĩ, ân cần hay giúp đỡ ấy...

- Thưa đại tướng, tất cả những cái cần của ông ta là vì tôi, đối với tôi. Ông ta có sự tận tụy của con chó, hiếm lắm. Là người Việt Nam duy nhất cho tay vào túi, đem đến cho tôi tiền khi tôi là một kẻ lưu vong ở Hồng Kông, một mình, nghèo, bị bỏ rơi. Việc đó vì tình thương yêu, không vì đạo đức. Tôi không tin những người đạo đức. Hơn nữa ông ta hay bỡn cợt và biết làm...

- Người điên vì vua mà. Tôi chẳng cần đến ông Giáo ấy. Ông muốn làm sao thì làm, tổng tham mưu trưởng cũng được.

- Ông ta không đáng giá lắm, đúng thế. Nhưng chắc chắn. Đấy là người duy nhất đảm bảo tôi có ở Việt Nam.

- Trường hợp ấy... Còn Hữu, ông nghĩ sao?

- Tôi rất muốn gặp ông ta. Nhưng tôi nghĩ chính ông tác động với ông ta.

- Tôi lo việc ấy.

Vua Jean rất vui thích. Vậy là chính phủ "của ông" đang được xây dựng, được hình thành với sự đồng loã hoàn toàn của Bảo Đại! Lần này ông thực sự có cảm giác đã lôi nhà vua vào việc, đã kéo ông ta đi theo ông. Thành quả ấy, bước đầu thành quả ấy ông muốn đưa về khai thác ở Paris, Paris chết, câm lặng và xa xôi luôn là nỗi ám ảnh của ông. Và là bản dạo đầu thú vị khi ông đến thủ đô nước Pháp trong mấy ngày sắp tới! Và thế là hàng loạt điện tín các loại, từ công khai đến riêng, từ tối mật đến không kín đáo gửi Phủ tổng thống, phủ thủ tướng, các bộ trưởng, hàng nghìn nhân vật bạn bè và kẻ thù, công và tư.

Dĩ nhiên, phải hoàn thành công việc. Biến những dự kiến trong cuộc nói chuyện với Hoàng đế thành sự thực. Tất cả phải làm xong trước ngày 20 tháng hai, để tiến hành cuộc "thập tự chinh" ở chính quốc. Vì đối với ông, tất cả là thập tự chinh, khắp nơi.

Từ nay đến lúc đó người ta đặt sở chỉ huy ngay ở Đà Lạt, trong tòa Công sứ Pháp, nhỏ hơn "Ngôi nhà Pháp" Hà Nội nhiều. Chỉ ở lại những ai thân cận nhất, được ưu đãi trong những người xung quanh. Và điều đó kéo theo nhiều bi kịch, một "cuộc chiến" trong nội bộ. Không chỉ đau đớn và hận thù của những "người bị loại". Những người được lựa chọn cùng căm ghét nhau. Sẽ là cuộc đấu tranh lớn giữa "các bà" chống lại bác sĩ Petcho-Bacquet. Việc đó có vẻ không ra gì, chỉ là một sự đụng độ nội bộ. Thế nhưng đấy là vấn đề cơ bản đối với de Lattre và do đó, đối với cuộc chiến tranh Đông Dương.

Đại tướng cao đạo trèo lên tầng hai của ngôi nhà chỉ ba căn hộ nhỏ và và một hai phòng. Như con chim tìm mồi, ông nhìn những chỗ ở và phân phối:

- Tôi ở căn hộ này, Monette căn bên cạnh còn Lilia căn kìa, xa hơn một ít. Còn con, Bernard, gian phòng hành lang.

Vậy là vua Jean ở một mình. Bà vợ, Monette tái mặt khi nghe nói thế. Bà sẽ ở gần nhưng bị tách riêng. Càng cay đắng khi bà chắc chắn bác sĩ sẽ ở đấy, ngồi đầu giường đại tướng lúc ngủ dậy và khi đi nằm, trao đổi mọi bí mật nhỏ nhất, mọi việc làm. Bác sĩ Petcho-Bacquet là kình địch của bà.

Lilia không làm Monette dịu đi trong việc chống người thầy thuốc. Bà chỉ rõ sự hy sinh của ông này, lo lắng không rời de Lattre một giây, tạo khoảng trống xung quanh, giành lấy của bà vợ. Hai bà quyết định phải hành động.

Lilia chăm sóc mọi người, cả Bernard. Chưa bao giờ anh này năng động, vui vẻ, tìm cách làm vừa lòng mọi người. Tuy vậy ở Đà Lạt, anh chơi vai trò đứa con được nuông chiều, ân cần, dễ dãi nhưng suy nghĩ nhiều. Anh biết giữa bố mẹ có sự rạn nứt giấu diếm, muốn đi chỗ khác, đến với bạn bè trong chiến tranh, những đồng đội, Cousteau và những người khác đang làm việc. Trong các làng vùng châu thổ, họ đang tuyển tân binh. Đấy là vị trí của anh, anh cảm thấy xấu hổ tuy đóng vai trò "hoàng tử nhỏ" cũng thật thú vị. Trong ba, bốn ngày nữa hết phép anh sẽ ra đi bằng mọi giá.

[chuongxedap]

Vua Jean bay cao hẳn trên những khúc mắc nhỏ ấy. Lúc đầu ông không nhận thấy vì đang tập trung vào đường lối chính trị lớn, theo đuôi ảo tưởng: chính phủ Việt Nam. Một cuộc chạy đua vượt chướng ngại vật, cuộc chạy đua với đồng hồ. Mọi việc kéo dài, một ngày nào đó có kết thúc được không? Đại tướng rất vội, còn quá ít thì giờ. Phải chờ đợi nhiều cuộc bàn bạc giữa những người da vàng. Không có gì làm họ nhanh hơn, hoạt động hơn được; không một sự can thiệp, cú đánh nào có tác dụng. Không thất bại nhưng sa lầy không giải thích được. Những đợt tạm nghỉ dùng đi du lịch, để qua ngày.

Đại tướng là một ngọn núi lửa sau "thỏa thuận thân mật" với Hoàng đế được các tác động mạnh với một bữa tiệc tôn vinh ngay tối hôm ấy. Chỉ còn hành động và mơ ước. Trí phải có mặt ngay, Giáo cũng thế. Đưa họ đến gặp nhà vua mấy tiếng nhận giáo huấn. Và rồi ngày hôm sau. ông đưa họ đến Sài Gòn, trong tay bố Hữu. Để họ thu xếp với nhau: Vua Jean biết từ nay đừng quá dính vào thì tốt hơn. Vả lại Bảo Đại phải có ý kiến với họ. Ông sẽ trở lại để xem đứa bé mới sinh là chính phủ đẹp theo cách của ông.

Vậy trong hai ngày diễn ra hành trình của các quận công. Bà de Lattre vinh dự của chuyến đi, Berard cũng thế. Cả đám thân cận nữa và các cố vấn chính trị Gauthier, Aurillac và Hiệp hội. Để cả đoàn đi thám hiểm, có xứ Cam-bốt với những kỳ quan nhiệt đới. Ông "vua con" Sihanouk giữ ý không làm phiền đoàn về đòi hỏi độc lập, tự do v.v... Người ta không đến để nghe những cái đó - ông cảm thấy điều ấy. Đóng góp lớn cho đại tướng, tôn vinh bà đại tướng và tình bạn với Bernard. Bao nhiêu tế nhị! Vua Jean mang đầy vòng hoa đùa vui, giống như Néron. Monette nghiêm khắc nhưng hớn hở trước món quà tặng là một bộ dụng cụ trang điểm, hàng kilô bạc. Bernard phát hiện ra trước đây học cùng trường quân sự ở Pháp với ông "vua con". Ông này cũng là "kỵ sĩ". Hai chàng trai nói chuyện về ngựa, nghệ thuật cưỡi ngựa, đua ngựa...

Và rồi nền nghệ thuật truyền thống thật phong phú! Chùa Bạc, những tượng Phật đứng, nằm hoặc ngồi, những con voi trắng, âm nhạc thiêng liêng, các vũ nữ Ramayana. Ngược với lần trước cách đây hai tháng, de Lattre không ngủ gật vì rất hài lòng, hân hoan bởi thỏa mãn bình lặng hơi kiêu kỳ, với cách trịnh trọng của bà đại tướng và phong thái đơn giản, vui vẻ của Bernard. Gia đình de Lattre đi tham quan, có ngày đẹp nhất của mình trong khung cảnh kỳ diệu của sự cổ kính Châu Á này. Tất cả vui vẻ, hài hòa. Bà de Lattre âu yếm ngắm chồng, âu yêm thấy con mảnh mai, nóng nảy và mạnh mẽ, rất đẹp trong tuổi thanh xuân bước lên những bậc đá của chiếc thang khổng lồ của Angkor Vat. Trông anh đầy sức sống! Đấy là một trong những hình ảnh cuối cùng bà thấy về anh. Con trai bà nhanh nhẹn đi trên con đường đồ sộ như đi lên chốn yên nghỉ của các thánh thần. Biểu tượng mà bà chưa hiểu được.

Đại tướng cũng hoan hỉ, bao dung, thỏa mãn. Ông sung sướng về những việc đã làm, còn sung sướng hơn bởi những dự định. Vì tất cả đã đặt vào vị trí, trong đầu, sắp xếp thứ tự, chuẩn bị, ghi nhớ. Và Bảo Đại đã gần như đồng bọn, chính phủ Việt Nam ông đang xây dựng ở Sài Gòn, Paris mấy ngày nữa ông sẽ tới, Washington sau này. Không kể cuộc chiến nhỏ ông đang thực hiện có những cuộc chiến và hòa bình sau này khi ông sẽ là người hiệp sĩ của toàn Phương Tây ở Phương Đông. Không kể nhưng hy vọng khác bí mật hơn, xa xôi hơn vì sự lớn lao của nước Pháp: đại tướng hoặc thống chế de Lattre, người lãnh đạo người Pháp.

Tất cả đều tuyệt vời: thế nhưng ông không ngờ trong những ngày tới tất cả sẽ hư hỏng, vô hình nhưng không tránh được. Hư hỏng trong gia đình. Ông không chịu đựng được nữa, Monette quá thiện ý: bà phải ở xa ông, tại Pháp giống như lưu đày. Ông sẽ để một Bernard gần như nổi loạn, giận dữ, đi về Bắc Kỳ với tình bạn nồng nhiệt của các chiến binh và mấy tuần sau đó chết đơn độc. Vua Jean sẽ một mình chịu trách nhiệm về cái chết của đứa con bị giết trên những núi đá Ninh Bình và cảm thấy có tội hơn, ông càng bị giằng xé hơn. Vì vợ ông sẽ không bao giờ tha thứ... Càng nặng nề thêm trong trạng thái cao độ - sự lớn lao hoặc sự hy sinh cuối cùng, chẳng ai biết được - ông dùng xác con trai mình phục vụ đường lối chính trị của ông và của nước Pháp đối với ông là một. Chẳng bao lâu sẽ là sự hư hỏng của chính ông, ít nhất là của thân thể ông. Trong mấy ngày ông bị những tác động đầu tiên của căn bệnh. Sau đó nỗi đau đớn gặm nhấm nhưng ông khống chế bằng nghị lực. Ông đau như bị đày xuống địa ngục nhưng không để lộ ra vì có hôm ông tâm sự với Petcho-Bacquet: "Nếu người ta nghi ngờ tình trạng nghiêm trọng thì cả Đông Dương sẽ đổ nhào trong mấy giờ..." Sau này xung quanh một de Lattre bất tỉnh, trầm trọng, là cuộc chiến giữa Monette chống lại bác sĩ: "Đại tướng không việc gì, hầu như không việc gì; Ông không thể chết được. Bác sĩ là một tiên tri tai họa." Cứ như vậy bà dẫn ông đến nơi an nghỉ cuối cùng, đến yên bình thực sự.

[chuongxedap]

Sự hư hỏng về chính trị. Trước hết là ở Việt Nam: De Lattre không bao giờ có một chính phủ "đáng giá". Không có dân, không có những người ưu tú. Tiếng nói lớn của ông vang lên vô vọng về sự liên minh tinh thần và thể xác giữa sa mạc có vô số người. Ông chỉ có Hũu, chỉ có biên giới. Và khi ông đã mệt mỏi vì xứ Nam Kỳ lắm uẩn khúc, ông chỉ còn Bảo Đại. Đại tướng de Lattre de Tassigny trở thành đại tướng của nhà vua da vàng, người mà ông gọi là "kẻ trác táng" ông khinh ghét và muốn truất ngôi. Và ông phục vụ chính Bảo Đại ấy, đi đến mơ ước tạo thành một "người", một người "lớn lao", đối tượng cuộc chơi lớn của ông. Hoàng đế yêu mến vua Jean vừa đủ giữ ảo tưởng cho đến khi chết, bằng một số vật ít có giá trị và những ân huệ nhỏ mà ông đùa cợt khi nói đến. Ông ta cũng đã ra Hà Nội dự lễ duyệt binh ngày 14 tháng bảy - De Lattre đã bị bệnh nhưng còn vinh quang, đến tận chiến trường thê thảm Hoà Bình rồi de Lattre nằm trên giường chờ chết ở Paris. Hư hỏng đến tận cùng vì với nhà vua ấy, như là dạng sáng suốt cuối cùng, ông đã xây dựng một quân đội Việt Nam lớn, mạnh đẹp, đội quân hy vọng cuối cùng. Ông chết, đội quân tồn tại, thậm chí phát triển nhưng rồi tan rã vì Bảo Đại trở lại bản chất thực của mình, sự lớn lao trong hư vô, vì những chỉ huy Đội quân viễn chinh, những khuynh hướng quân sự nhỏ trở về với kiểu chiến tranh thuộc địa, yêu thích những người da vàng vì thuốc phiện và do thám.

Hư hỏng ở Paris. Trong mấy ngày ông muốn về nước ông đã không thể: thậm chí không có chính phủ - còn kém hơn ở Sài Gòn. Và như vậy những vòng nguyệt quế đầu tiên mà ông nghĩ "bán" đắt giá sẽ tàn úa. Sau đó khi tìm được một chính phủ thì là một mớ lộn xộn, yếu kém, nhu nhược, không chắc chắn. Dĩ nhiên vua Jean sẽ có những thắng lợi trong các hội đồng, các ban, trong ba hoa nhảm nhí, những bắt tay, những biên bản. Để có những thành công trong các văn phòng ấy ông đi từ giận dữ đến nịnh bợ. Không đưa lại kết quả gì hoặc gần như không. Và với sốt ít ỏi ông có được, người ta bảo: "Hãy thực sự chiến thắng, hãy tấn công..."

Hư hỏng ở Washington. Ông, đại tướng rất "điển hình" Pháp, đang bị ung thư chẳng biết còn sống bao lâu, buộc sẽ thành công trong cố gắng cuối cùng. Trên mọi kế hoạch ông đã bị dồn đến đường cùng. Lối thoát duy nhất là tung một đợt quảng cáo giữa người Mỹ. Phải tự mình làm, trở thành một ngôi sao trong mười lăm ngày. Bằng lối nói của mình tuy chẳng đẹp lắm, với "tiếng Anh của mình", loại tiếng Anh bếp núc. Nhưng với lối nói và loại tiếng Anh ấy ông sẽ là de Lattre thăng hoa nhất cho đến lúc trở thành một món hàng hóa tiêu thụ được ở Hoa Kỳ. Thắng lợi về ảnh hưởng trong quần chúng bao la USA, ông sẽ nắm được Nhà trắng, Bộ Ngoại giao, Lầu Năm góc, Nghị viện. Và sẽ có quân đội, đô-la, vũ khí cho quân đội. Việc này ông cũng thất bại. Cũng như ở Paris, người ta bảo: "Vì ông là một đại tướng lớn lao như thế, hãy phản công và đập nát quân Việt đi".

Hư hỏng trong chiến tranh. Tất cả sẽ bị huỷ bỏ, mọi hy vong lần lượt biến mất. Trước hết ông chọn Đông Dương để mặc cả ở Paris. Linarès không hiểu gì về điều ấy, trở về không có gì đáng kể. Nhưng cũng có hai ba điểm sáng, phỏng đoán trong bóng tối vì người ta không bao giờ biết quân Việt muốn làm gì. Hoạt động của họ thật khó hiểu. Dù sao cũng là "chiến thắng giả" dùng cho cuộc "đòi hỏi" lớn. Ở vùng sông Đáy không ai nghi ngờ gì, quân Việt từ hư không xuất hiện hàng loạt. Và sẽ là Bernard bị tử thương chết trên núi... Đối với de Lattre đấy là sự lên án, qua đứa con trai bị giết ông thấy số phận bi đát của Đội quân viễn chinh. Sau đó ông thổ lộ: "Bộ binh Việt hơn chúng ta mười lần. Vì sao họ không quét sạch hết, tôi chẳng biết..." Tiếng tù và rúc báo hiệu con vật sắp qụy.

Mọi hư hỏng thêm thắt vào. Chỉ có thế giới cứu được Đông Dương. Từ nay nhiệm vụ cấp bách, bi đát của ông là thức tỉnh thế giới. Tất cả nhằm vào mục đích ấy, kể cả Bernard đã chết. Cuộc chiến tiếp tục, ông mang theo thi hài của con về Paris để "tác động", gây cú sốc đối với nước Pháp. Tang lễ huy hoàng đối với chàng trai trước ông bố cứng rắn đã vô tình hy sinh anh, trước bà mẹ với đôi mắt ráo hoảnh. Hiến sinh, lễ nghi - vô ích. Nước Pháp thực sự không "động tĩnh" gì. Và bà mẹ trở về với ông bố, như vị thần hộ mệnh, như người bảo vệ, với ông bố bị giằng xé nội tâm bởi những ý nghĩ, suy tư của mình. Từ nay vua Jean phụ thuộc vào Monette vẫn luôn là trong trắng cứng rắn nghiêm túc, người đàn bà quàng khăn đen, còn trẻ trong bộ đồ tang, tiếp nhận thi thể bị bệnh gặm nhấm như đã nhận thi thể con trai bị bắn chết. Sau đó bà sẽ là người sống sót hợp lẽ, dù không có lý do đáng kể để sống.

Hư hỏng ghê gớm, bi kịch cuối cùng. Thế giới không đáp ứng lời kêu gọi. Monette làm vai trò của mình. Ảo tưởng khắp nơi vẫn còn nhưng vua Jean không còn nữa mà lâm vào tình trạng sợ hãi. Đội viễn chinh vẫn muốn lao vào quân địch, các chính quyền vẫn đe dọa: "Thực hiện đi. Cuộc phản công cuối cùng. Thắng lợi cuối cùng". Nhưng ông biết, ông e ngại ít nhất sự kết thúc sẽ là cái chết, của ông và của quân lính. Tuy vậy ông như điên cuồng tự thuyết phục cần thiết phải phản công, chắc chắn sẽ thắng lợi. Một nỗi căm giận buồn bã đưa hết những sức lực cuối cùng. Ông tin và làm cho người ta tin. Và xảy ra điều ông đã dự kiến: cảnh hấp hối, cuộc viếng thăm cuối cùng ở Hòa Bình, vĩnh biệt các đội quân, việc đưa ông về Pháp để phẫu thuật, cái chết trong bệnh viện nghèo nàn và xa lạ mà Monette đem cất giấu ông. Và những người của Đội quân viễn chinh biết tin ông mất trong rừng nơi bao nhiêu người ngã xuống, sẽ ngã xuống với cuộc giáp lá cà khốc liệt, nơi mọi việc tồi tệ tưởng chừng sẽ là sự hủy diệt chung. Những người ấy thay vì kết tội ông, chỉ khóc. Khóc ngay giữa cuộc chiến, khi tất cả là máu, chết, tấn công, bao vây, bất ngờ, ngột ngạt vì cây cối, bị đập nát vì quân Việt. Và chỉ còn nói: "Cuộc phiêu lưu, cuộc phiêu lưu lớn kết thúc rồi! Không còn hy vọng gì nữa." Thực ra chưa phải là sự thất bại hoàn toàn, chỉ mới là bước đầu của thời tàn lụi, sẽ kết thức ở Điện Biên Phủ. Nhưng với de Lattre, chiến thắng, mọi khả năng chiến thắng đã chết. Sau đó chỉ là sự điên rồ, lề thói hành động và suy nghĩ đã quen trong cuộc chiến tranh không tồn tại.

[chuongxedap]

Ngày 3 tháng ba, đại tướng de Lattre và bà de Lattre thết tiệc xã hội sang trọng Sài Gòn trong khu vườn lâu đài Norodom. Vua Jean đang thúc đẩy số phận về một "công việc" chủ yếu. Suốt bữa tiệc ông luôn đề cao Bảo Đại bên cạnh ông, mọi người đều trông thấy và biết. Không phải một ông vua bị bó buộc, biết thể hiện sự hờn dỗi, rất thờ ơ buồn chán làm người ta nghĩ là ngu độn. Trước đây đi đâu ở Sài Gòn ông ta cũng như vậy, một sự nhu nhược khó thăm dò. Lần này không cùng một người ấy nữa. Duyên dáng, vui, một người có lòng khoan dung đẹp đẽ, quyến rũ, tinh quái và thông minh. Ông vua đắm mình trong vui chơi và tính toán bỗng trở lại cuộc sống với đời. Như mới được sinh ra. Và như vậy vì ông ta yêu mến đại tướng de Lattre, vì "tin tưởng" ở đại tướng, là "người" của đại tướng. Ít nhất Sài Gòn nghĩ như vậy...

Vua Jean cũng tin chắc thế. Vì nếu Bảo Đại của ông ở đấy là để thông báo chính phủ ông hằng mong muốn, chính phủ "mạnh" của Việt Nam với Hữu, Trí, Giáo, những người tốt nhất. Sau nhiều tuần lễ không chắc chắn, cuối cùng ông đã có, sẵn sàng mang về trình bày ở Paris; trong niềm lạc quan mới, ông nghĩ rất gần đây, mấy giờ, quá lắm là mấy ngày nữa. Và khi trở lại, với Hoàng đế đã chinh phục được, với dụng cụ sẵn sàng này ông có thể có đường lối chính trị da vàng, quân đội da vàng, cuộc chiến da vàng.

Tất cả đổ vỡ ngay trong đêm ấy. Một Trí nóng nảy, suy sụp, tới nói: "Tôi từ chức". Tất cả những bộ trưởng Đại Việt từ chức. Thật tai họa. Không còn gì đứng vững, không ai biết vì sao. Hình như những người Việt Nam tranh cãi nhau... Và ông Trí này khóc lóc, rên rỉ như thói quen, không đưa ra một lý do, một giải thích nào. Bản thân Hoàng đế trước đây thanh thản, đến bảo: "Tôi đã thử mọi cách. Không làm gì được..." Tất cả những việc ấy gói trong một "bí mật" u tối. Một de Lattre đổ sụp không "hiểu", một Gauthier và một Aurillac bị mắng chửi, bị dồn đuổi, cũng không hiểu. Không một người Pháp nào hiểu, kể cả những người cũ trong công việc dân sự, tuy hiểu rõ những "chuyện phiền phức" cũng thế.

Lúc đầu, de Lattre rất giận dữ với Bảo Đại chơi trò sầu não! Vua Jean kêu lên: "Con vật ấy phá tôi". Đại tướng khốn khổ... Vì nhà vua không cần "mưu mô phá huỷ, chỉ thấy trước và chờ vụ nổ, từ lâu đã biết sẽ xảy ra như vậy. Và trong những điều kiện tốt nhất cho ông. Được rũ bỏ về lâu dài "mánh khóe", sự "quấy rầy" về chính phủ vua Jean rất mong muốn, mà không thực sự phản bội, ông chơi trò hai mặt với ông này. Cũng không hoàn toàn như vậy... Đúng là Bảo Đại đã làm đổ nhào tất cả nhưng ở trạng thái hợp pháp, là nhà vua bị một triều thần nổi dậy. Khía cạnh duy nhất là ông che giấu việc ấy, không nói với ai về sự việc diễn ra. Bằng cách ấy ông buộc phải "hành động" dù không muốn và để đi đến đúng mục đích của ông: trở lại đường lối hư không, trống rỗng, theo nguyên trạng ông ở Đà Lạt và Hữu, ít nguy hại, ở Sài Gòn. Như trước đây...

Phần Phương Đông rất tế nhị dưới bóng de Lattre vốn thực sự không nghi ngờ gì! Sau này Bảo Đại kể lại với tôi cách đánh của mình: ngón bài pô-khơ bậc thầy:

- Tôi để khối mưng mủ thật chín cho đến khi vỡ ra. Tôi được thông tin về tất cả qua các thám tử của tôi ở Sài Gòn và Hà Nội. Họ báo cáo hàng ngày với tôi có thể nhằm vào một cách tốt nhất. Chắc chắn Trí, con người gần như thanh liêm mà de Lattre thích vẻ ngoài, không thể chịu đựng được khi trông thấy Hữu dù buộc phải gặp. Tôi biết rõ ông ta. Dưới vẻ hiền lành, buồn rầu, ông ta có thể tàn bạo ghê gớm. Ít nhất khi phong thái quan lại nổi lên sự khinh ghét khác thường của người trí thức, hiểu biết rộng, chúa tể đối với những người cao sang bình thường. Đặt mình ngang bằng với một tư sản chạy theo đồng bạc, lòng tự kiêu không để ông ở lâu được. Mặc dù ông ta có nghệ thuật đạo đức giả, quyền lợi được tính toán, đã hứa với de Lattre và tôi. Vì tôi đã khuyên ông ta nên hòa giải... Nhưng tôi chắc chắn ông ta "không giữ" được.

Điều ấy xảy đến. Tôi vừa rời Sài Gòn sau bữa tiệc và nghi lễ trịnh trọng khai sinh chính phủ thì một bức điện tiếp theo ngay. Rất dài. Thông tín viên báo cáo điều tôi chờ đợi. Dữ dội hơn những gì tôi mong. Khốc liệt. Trí vừa nhận ra mình là bộ trưởng của Hữu thì hết sức xấu hổ. Tái mặt, đôi mắt rực lửa, ông ta vào văn phòng của Hữu, kéo ông này xuống đất, chửi rủa ghê tởm. Con người Nam Kỳ to lớn nhỏ giọng bảo: "Ông bình tĩnh lại, bình tĩnh lại..." Trí càng giận dữ hơn, như điên lên rồi ra đi đóng sập cửa.

Dĩ nhiên Trí đến Đà Lạt gặp tôi để thanh minh, đòi hỏi. Tôi bình tĩnh chờ, có trong tay các báo cáo, cả báo cáo của Hữu, tất cả phù hợp nhau. Trí tuyệt đối có mọi sai trái và tôi không thể bất công dù đứng về phía ông ta. Vả lại tôi chẳng muốn có ông...

Trí đột nhiên vào văn phòng tôi ở Đà Lạt. Nhợt nhạt. Tái xanh. Có khả năng làm mọi điều. Nguyễn Đệ, chánh văn phòng hoàng gia, một con người sắt nhỏ bé, làm việc ở phòng bên cạnh được cảnh báo sẵn sàng chạy sang và tôi gọi ông. Tôi nghi ngại. Trí thực sự "điên khùng”. Ông ta nóng nảy bước về phía tôi đang bình thản ngồi trong phô-tơi. Ông dừng lại cách tôi một mét. Tôi lạnh băng. Nhưng ông ta sỗ sàng nhìn thẳng vào tôi, một thái độ vô lễ, buông ra câu này:

- “Tôi không thể thỏa thuận với con người ấy được.”

- “Người nào?”

- “Hữu. Với hắn tôi không thể làm việc.”

Ông ta kể lại với tôi rất lâu, nói dối, lừa bịp, làm sai lạc hoàn toàn sự thật. Và đằng sau những lời nói dông dài ấy là một loại tối hậu thư. Ông ta muốn xin tôi cái đầu của Hữu. Trong chỗ trống như vậy muốn tôi cử ông ta đứng đầu chính phủ với mọi quyền hành. Theo lối độc tài mà bản thân tôi cũng bị thống trị.

Lúc ông ta diễn giải xong tôi chỉ nói mấy câu, giọng dửng dưng, chẳng hay ho gì:

“Ông Trí, từ giây phút này hãy xem như ông từ chức. Và không phải từ chức để gây rắc rối. Lần này, kết thúc thôi. Tôi không muốn có ông nữa, cả chức thủ hiến Bắc Kỳ. Ông đi đi.”

Trí giật nảy mình rồi như một cái máy, không một lời, không chào, quay gót bỏ đi. Ông ở lại hai ngay trong khách sạn Lang Bian, suy nghĩ, tưởng niệm, xoay quanh. Rồi ông quyết định...