Cuộc chiến tranh Đông Dương

[chuongxedap]

Thực tế, "tiếp xúc" với những người ủng hộ Việt Minh mà ai cũng biết, de Lattre chơi trò hai và ba mặt. Ý đồ lớn của ông, dù sao cũng nêu lên công thức chống Việt Minh có hiệu quả nhất. Về việc này ông cũng sử dụng bà đại tướng. Monette không phấn khởi lắm: bà không gặp được con trai Bernard ở mãi bốt Hưng Yên không xoay xở về Hà Nội. Nhưng bà thỏa mãn tự hào, là người thủ hiến Nguyễn Hữu Trí kính trọng, đối xử tế nhị nhất. Ngày Tết, ông này tặng quà, chiêu đãi tiệc tôn vinh bà, chúc mừng bà với những lời lẽ chọn lọc và hiếm có, với thái độ khiêm tốn tao nhã.

De Lattre được báo cáo. Tay Trí này lúc đầu ông nghi ngờ, có lòng thật thà thực sự, có đủ loại biểu hiện sâu sắc, thân mật, tình cảm. Một hiện tượng ở Châu Á: không kiêu căng, không "lên mặt", không tính toán, dở trò. Và vua Jean nghĩ con người này là "Ông hoàng” thực, yêu mến ông. Điều đó làm ông cảm động. Dù thế nào sự giữ gìn vồn vã, sự tiếp xúc, như để gợi ý mà không nói gì: "Ông và tôi, chúng ta có thể cùng nhau làm những việc lớn”.

Để thử xem. Vì viên thủ hiến không nhất thiết là sức mạnh riêng, quyền lực riêng. Ông đã khống chế Bắc Kỳ nhờ vào công cụ của mình, đảng Đại Việt, là một hội hơn là một đảng phái chính trị. Và tham vọng của Đại Việt rất lớn. Đấy là "tổ chức" thảm hại của các "quan lại" muốn xây dựng lại trật tự đạo Khổng giáo ở Việt Nam. Về căn bản họ có tính bài ngoại và phản động, ghét người Pháp và nghi ngờ Bảo Đại, cho là quá "Phương Tây hóa”. Hơn ai hết họ ghét Việt Minh, cuộc cách mạng. Giữa họ có cuộc thanh toán lẫn nhau.

- Vậy là thử nhắm vào Trí. Không ai đặt vấn đề nghi ngờ "đạo đức", giá trị, tính nhạy cảm của Trí có vẻ rất hiền lành, có phần buồn chán. Tuy vậy đấy là kẻ hoàn toàn chuyên chế, người hận thù tiền định, một nhân vật đẫm máu hiện thân của một nền văn hóa cổ đã bị phá huỷ một nửa và muốn trả thù bằng mọi cách! Trí chỉ hiện đại ở quần áo. Tâm hồn ông thuộc về một thời kỳ khác.

Dù sao viên thủ hiến rất ngọt ngào và Đại Việt của ông ta là những kẻ tàn bạo đối mặt với quân Việt. Tướng Alessandri đã sử dụng, vì sao de Lattre không tiếp tục? Vì vậy vào buổi tối Trí tổ chức chiêu đãi, ông thì thầm sau bữa ăn: "Tương lai là quân đội Việt Nam. Chỉ riêng ông làm được việc đó. Vì sao ông không phải là bộ trưởng chiến tranh trong chính phủ mạnh tôi vốn mong muốn?" Trí không từ chối, với điều kiện Hoàng đế chấp nhận.

Tình hình tế nhị. Mặc dù Đại Việt bài Pháp, vua Jean không sợ: ông chắc chắn "nắm" được Trí. Vấn đề là được Bảo Đại đồng ý. Những người Thiên Chúa giáo có thể can thiệp với nhà vua, tham gia vào việc này được không, tôn giáo của bà vợ thường vẫn phục vụ Bảo Đại trong nhiều công việc về chính trị?

De Lattre đưa ra hỏi cha Seitz, một tu sĩ mà bà đại tướng hay lui tới. Đây là "người xuất sắc" trong Hội truyền giáo nước ngoài, nhà truyền giáo cổ điển, khô khan, nhỏ người mặt xương, râu muối tiêu, vẻ nông dân phúc hậu. Dĩ nhiên ông biết hết và với chiếc áo chùng hơi bẩn, hôi, ông hoạt động rất hăng. Trong một công trình sùng đạo, ông tập hợp những trẻ trai mồ côi, khoảng vài nghìn. Về nguyên tắc, đối với ông đây là vườn ươm các hạ sĩ quan, những cấp cao hơn trong các trường quân sự. Nhờ ông, việc đào tạo khung dưới rất tốt...

Nói về Trí, vị linh mục này tỏ ra rất không tin:

- Ông đừng quên Đội quân viễn chinh chống công giáo, và chỉ tồn tại ở Bắc Kỳ, sẽ đòi hỏi ông toàn bộ Việt Nam, Đông Dương. Nếu ông cho phép, sẽ có một phong trào chung nguy hiểm gần như quân Việt. Vả lại Hữu, tay tư sản Nam Kỳ không chấp nhận đâu, và chắc Bảo Đại cũng không...

Ở Hà Nội hơi có một sự tranh giành quyền lợi trong nhà thờ. Có một trung tâm tiến bộ, một tu viện xinh xắn, rất sạch, mới có những nhà cầu lát gạch xung quanh một sân cỏ. Những nhân vật áo dài trắng toát đi dạo và suy tư ở đây không ngớt. Những câu chuyện thấp giọng, không ồn ào, không một tiếng cười. Những vấn đề bí mật được trao đổi trong các phòng nhỏ. Các tu sĩ này đều là các triết gia về kinh Nhật tụng mà kinh Phúc âm mở rộng đến những bí quyết chính trị và thậm chí đến những cuộc mưu phản. Họ còn trẻ và thông thái: là những người thuộc dòng Thánh Đô-mi-níc.

Gương mặt lớn là cha Crasse, mới hơn ba mươi tuổi. Rất hiền dịu, đẹp, những nét đều đặn và dài, đôi mắt nhung, giọng nói thì thầm, sâu lắng. Với vòng hào quang nữa thì sẽ là hình ảnh một vị thánh. Đôi khi ông nói chuyện lâu. Ông bảo: “Các ông không làm gì được với một dân tộc. Vũ khí vô ích; hy vọng duy nhất là lời của Chúa..." Thực ra ông rất xông xáo, tiếp nhận đủ loại sứ giả. Người thân tín nhất, được ông bảo trợ là Nguyễn Mạnh Hà, một chú lùn dị dạng cưới một phụ nữ Pháp và cùng có nhiều con - là con gái bí thư Đảng Cộng sản quận sông Seine. Bà vợ chuyển đạo, cao lớn, khỏe hơn chồng nhiều, ăn mặc theo lối Việt Nam. Đôi vợ chồng sống đơn giản, không nhiều tiền, trong một loại "căn hộ". Bà vợ làm nội trợ. Ông chồng luôn luôn tuyên bố mình là người công giáo và Hồ Chí Minh yêu mến những người công giáo. Ông đều đặn đến Tổng bộ Việt Minh nhận các chỉ thị. Điều lạ nhất là ông không bao giờ bị ai bắt giữ. Là nhân viên của ai? Chẳng người nào biết. Cha Crasse rất tin tưởng ở ông ta.

Những người dòng Thánh Đô-mi-nic không phải cánh của các nhà chức trách Pháp: người ta theo dõi họ. Thế nhưng de Lattre nghĩ đã tìm thấy "viên ngọc" trong số họ. Một Bửu Dương nào đó, người rất xấu, rất thông minh, nhăn nhó quái gở. Béo, bóng loáng, ngắn ngủi trong tấm áo choàng, khuôn mặt như quả mộc qua, là một loại khỉ không đuôi, nhà sư đội lốt "linh mục", xức nước thánh.

Nhân vật này bí ẩn ra sao, chẳng ai biết. Chắc chắn ông ta đầy ẩn ý, nắm nhiều "dây". Không người nào dám nói với vị tướng đừng tin ông ta. Người hoàng tộc, là anh em họ với Bảo Đại. Vì vậy vua Jean rất hoan hỉ về phát hiện của mình, thường nói chuyện thân mật với ông ta, mỗi ngày càng lâu hơn. Đấy là người ông yêu thích nhất vì còn gì đẹp hơn, dù dưới vỏ bọc vô ơn; hoàng tộc, nhà thờ và Phương Đông trong cùng một người?

[chuongxedap]

Nhiều ngày trôi qua, việc trao đổi tay đôi ấy chẳng đưa lại gì. Thế là de Lattre tự mình "xông xáo" hơn bao giờ hết. Ông đồng thời tung hứng với Bảo Đại khép kín ở Đà Lạt cùng triều thần, với Hữu lồng lộn ở Sài Gòn, với Trí đã bắt đầu ngần ngại, và cả với những người Âu ủng hộ Việt Minh, hàng mấy tá - những người ông thết tiệc và nhận dự tiệc. Tất cả đều long trọng. Ông ăn tối với nhà vua ở Đà Lạt, với Hữu ở Sài Gòn, Trí ở Hà Nội. Với những người bạn da trắng của Hồ Chí Minh cũng ở thủ đô Bắc Kỳ. Chỉ vì một "bữa tiệc" ông lấy máy bay cùng với đám thân cận đi hàng nhiều giờ - đêm, ngày không quan trọng.

Đường lối chính trị ăn uống với mọi người cũng không đi đến đâu. Đại tướng hình dung mình ngang bằng với những người da vàng về bịp bợm, tế nhị, thậm chí vượt qua họ dưới con mắt họ. Chỉ cần muốn, hăng hái và tưởng tượng như họ. Hơn nữa ông vứt xuống mọi bàn cân cái ông tưởng là trọng lượng ghê gớm, quyết định, sẽ làm mọi âm mưu thiên về chiều hướng tốt, là biết danh ông, với ông là vua Jean.

Ngây thơ kép, lâu dài. Sự ngây thơ của một người lớn lao, nghĩ rằng có thể tác động người Việt, có thể "nói chuyện" với họ những chuyện nhỏ, như vấn đề tù binh chẳng hạn, để sau này đi đến những chuyện quan trọng hơn nhiều. Theo ông, tương lai tuỳ thuộc vào ông và Chúa Trời, hiện tại chỉ là hành động, tuy cũng không chắc chắn. Và ông cũng có sự ngây thơ ngắn hạn, trước mắt cấp tốc và hoàn toàn trái ngược với những dự định thu xếp với ông Hồ. Vì, hiện nay đường lối chung năm 1951 của ông là tiến hành cuộc thập tự chinh Phương Tây của ông với những người da vàng "trắng” chống lại những người da vàng "đỏ". Thật trẻ con khi hình dung ông sẽ chỉ đạo ngay được tất cả những người Việt cho là cùng phía với ông. Ông tưởng tượng toàn bộ những người Việt Nam gần như dùng được sẽ được tập hợp thành một kíp trung bình trụ vững đến mức nào cũng được, với những Bảo Đại, Hữu, Trí... Phải nhào nặn họ vì trong số đó không có người lãnh đạo, có thể là người hợp tác, người bạn của ông.

De Lattre biết những quí ông ấy căm ghét lẫn nhau nhưng ông nghĩ có thể thu xếp được. Và vẫn có ông đấy, trái ý ông thế nào được? Ông không nhận thấy ở Châu Á hận thù còn không lay chuyển được. Những gì các ông yêu thích là cuộc chơi, mạo hiểm, không ngừng nhắm vào tất cả để bỏ túi. Và trong những cái đó dù thế nào Bảo Đại vẫn là bậc thầy cao hơn vị tướng nghĩ nhiều.

Vậy là trọng tài, trung gian, người của thiện chí "mánh khóe", vua Jean bị "lừa" ở mọi phía. Trước hết là ở Đà Lạt, thực tế ông không hề đến nữa, để nhà vua hưởng thụ ngọt ngào và hốt hoảng với mọi việc đen tối xung quanh Hữu, người Nam Kỳ và Trí, người Bắc Kỳ. Khi chết vì lo sợ, ông ta sẽ chạy đến qụy lụy. Thực ra hoàng đế tỏ ra không bận bịu gì đặc biệt. Ông ta thanh thản, sống cuộc sống tốt đẹp như không có chuyện gì. Đi săn, hôn hít, rượu Whisky, suy tư. Nhà vua có một số ý tưởng lớn như xây dựng đội bay của nhà vua để đưa con gái Hồng Kông đến, gan béo và Champagne Paris và những nhân vật được "triệu tới" vì những tiếp kiến mật. Những máy bay khỏe, đường kính hoạt động rộng để "di chuyển" nhanh chóng nếu biết đâu quân Việt xuất hiện bất kể vua Jean và những chiến thắng của ông ta. Phi công lái giỏi và thông thạo mọi khoản khác. Một đoàn "chiêu đãi viên hàng không" là người lai và hoàn toàn trâng tráo. Dĩ nhiên không có hải quan và nhân viên hải quan đối với máy bay của Hoàng đế. Mọi người gặp nhau ở đây. Người ta bảo phi hành đoàn có những nguồn lợi, những cuộc vận chuyển thuốc phiện và họ rất sung sướng. Bảo Đại thích có hạnh phúc quanh mình.

Lẽ tự nhiên Hoàng đế suy nghĩ. Một mình dưới cây rừng hoặc trong văn phòng với chánh văn phòng hoàng gia, Nguyễn Đệ, vẫn nhỏ người, chải chuốt, với sự lễ nghi ngọt ngào giả tạo. Bảo Đại bảo: "Ông gửi cho Hữu một bức điện nói tôi cách chức ông ta. Nhưng để ông làm một việc khác tốt hơn. - Thế ngài hạ mình, muốn làm vui lòng vị đại tướng?" Bảo Đại thương hại nhìn người hầu làm mọi việc của mình, vua của những kẻ bịp bợm mà chưa hiểu. “Không, ngược lại. Tôi cho ông ta một bài học, làm ông ta điên lên. Nhưng tất cả không có vẻ thế. - Nhưng thưa ngài... - De Lattre nâng đỡ tay tư sản Nam Kỳ chống lại tôi. Việc đó phải trả giá. Trong mấy ngày, tay giàu có của Sài Gòn chỉ còn là một kẻ khốn khổ dưới mắt ông ta và không biết làm gì được. - Nhưng, thưa ngài... - Hữu đang mưu mô với người Pháp làm hại tôi. Tôi phải tước hết, đuổi hắn đi như một con vật. Với lòng tốt và nể mặt cao uỷ, đại tướng tổng chỉ huy, tôi không đuổi hắn. Thậm chí cho hắn một dịp may mới, tổ chức văn phòng chiến tranh như vua Jean mơ ước. - Nhưng, thưa ngài..." Lại cái nhìn thương xót kẻ thừa hành những việc lớn, đao phủ tế nhị của đường lối nhà vua, lần này không thấy cú đánh: "Điều tôi muốn là con lợn Hữu không bao giờ thực hiện được. Hắn không tìm được ai dù có nhiều móc nối. Hắn phải võ vàng đi và "ông chủ" hắn vàng người ra. Tôi có thể chi bao nhiêu triệu đồng?- Tất cả những gì ông muốn. Nhiều đấy... Cuối cùng de Lattre nhận thấy chỉ có tôi tồn tại, đến nhờ tôi giúp đỡ... - Và lúc ấy... - tôi sẽ giúp. Vào lúc cần, nhờ tôi ông ta sẽ có một chính phủ với Hữu và Trí. Tay Trí này cũng phản bội tôi một ít. Và rồi... - Và rồi sao? - Và rồi nếu tất cả trót lọt, tôi sẽ như thế nào? - Việc ấy sẽ trót lọt chứ?- Do chính sức mạnh của sự việc. Tôi chỉ cần vẫy ngón tay. Lúc ấy đối mặt với đại tướng mất tinh thần hoàn toàn suy sụp, chỉ còn lại nhà vua. Nghĩa là tôi. Và để có tôi, ông ta sẽ bắt buộc phải theo những điều kiện của tôi. - Những điều kiện nào?" Im lặng. Đôi mắt của Hoàng đế lim dim, đôi mắt nhắm lại theo những suy nghĩ của ông, trong người ông.

Đà Lạt bình lặng, như không có gì xảy ra. Xung quanh lâu đài Bảo Đại - kiểu hiện đại vừa là vườn nuôi hươu, rượu Whisky thừa thãi, gian phòng đầy sao, két tiền và là nơi ẩn cư của Hoàng đế - quân lính bảo vệ nhà vua đi lại, đã học được cách không trông thấy gì. Tuy vậy, họ vẫn cảnh giác vì có vài ám sát viên Việt được báo cáo ở đâu đó. Nhưng không có phát súng nào. Chỉ vài sự đề phòng và cái yên tĩnh sâu lắng, thực hay giả gần như linh thiêng bao bọc người con Trời trong thành phố cấm này, tuy chỉ là một kẻ hào hoa mặc quần áo ngủ trong một căn nhà hiên rộng.

[chuongxedap]

Ở Sài Gòn, trong lâu đài Lagrandierè của mình, Hữu cũng tung tiền, cử sứ giả, tiếp khách: "Ông có muốn giữ một bộ nhỏ, bộ lớn, có bấy nhiêu quỹ đen? Tôi đã được Hoàng đế đồng ý, nhất là đại tướng de Lattre đã hoàn toàn tán thành". Hữu rất hào hiệp và khoan dung trong những đề nghị cao quý. Xung quanh lâu đài kiêu căng người Pháp để lại cho ông, thành phố lúc nhúc và hưởng thụ mọi thừa thãi với tất cả những "tự do" của đầu óc với những kế sách hàng triệu đồng bạc, của những kẻ tầm thường với những mưu mẹo hàng trăm đồng; và cũng có những vụ giết người các loại.

Thực ra giữa sự nảy nở chung ấy bố Hữu còn bí mật hơn Hoàng đế. Ngồi béo tròn trước bàn giấy, hình dung nguồn lợi, bố trí mưu kế và luôn tự mình thực hiện tất cả, đến từng chi tiết, những gì liên quan đến ông. Những việc còn lại có thể chờ. Nói chung người ta thấy ông luôn nhàn nhã với những tập hồ sơ và khách, khoan khoái và đầy quyền lực.

Đúng lúc Hữu đang giận dữ. Giọng nói to, ông dẫm chân, vùng vẫy, bị kẹt như một con chuột. Bản thân không làm gì được, ông phải chạy đến vua Jean ở lâu đài Norodom ngay bên cạnh khi ông ta ở Sài Gòn. Hôm ấy Hữu kêu ca không dứt, nói rằng ông là nạn nhân của Bảo Đại vì trung thành với nước Pháp và cao uỷ, vị đại tướng nổi tiếng tổng chỉ huy Jean de Lattre de Tassigny. Và việc phòng vệ tốt nhất phải chăng là phản công?

- Thưa đại tướng, chẳng làm gì được ở Việt Nam khi còn chưa biết ai là người chỉ huy, quốc trưởng hoặc thủ tướng Chính phủ. Thực tế có hai quyền lực. Một phải là thực và một chỉ là hình thức, quyền lực của tôi, như cái phao câu, giả. Có cái biểu tượng tiếm quyền, một cách bí ẩn; tôi muốn nói đến Hoàng đế. Giữa ông ấy với tôi phải thật dứt khoát.

Cả một tổ chức bất lực. Nhà vua chối bỏ mọi trách nhiệm, rửa tay về tất cả. Ông không ngớt nhắc đi nhắc lại: "Tôi là hiện thân của đất nước, tôi không thể hoạt động, lao vào công việc làm phương hại mình". Trong điều kiện như vậy, ông buộc phải cử một người đứng đầu Chính phủ nhưng chỉ để khủng bố, gặm nhấm, làm tê liệt, tiêu diệt người ta. Muốn thế ông có hàng nghìn cách tế nhị.

Thực tế Bảo Đại có tất cả. Mục tiêu của ông không chỉ chẳng làm gì mà ngăn cản bất cứ ai làm gì. Ông sử dụng Văn phòng nhà vua và các thủ hiến của mình để điều khiển theo ý mình, khống chế bằng một đường lối ngoại giao bí mật và khúc khuỷu. Ông xem mọi người trừ một số quy phục lối độc tài của ông, là mối cạnh tranh cần tiêu diệt. Điều đó xảy ra như ông muốn có, một không gian trống vắng để ông bơi một mình trong đó, vừa có quyền lực tối cao vừa hoàn toàn thụ động. Ông sẽ có toàn quyền nhưng là trống không.

- Bảo Đại không thích ông, nghi ngại ông. Tôi tận tụy với ông, muốn phục vụ ông nhiều hơn nữa và như vậy có ích hơn cho dân tộc tôi, cho nhiều triệu dân quê đang đau khổ. Thưa đại tướng, tôi nghĩ cái xấu, khối u Đà Lạt ấy quá lớn không chữa nổi. Tôi biết ông đã cố gắng hòa giải. Nhưng phải mổ ra, xây dựng nền cộng hòa mới, dấy lên được những phấn khởi và nghị lực cho phép ông chiến thắng trong cuộc chiến tranh và do đó đưa lại hoà bình.

Vị tướng nhìn Hữu, nở một nụ cười tinh quái và đắc thắng:

- Đừng băn khoăn, ông Hữu thân mến. Sẽ tốt đẹp, rất tốt đẹp. Chúng ta sẽ có chính phủ của chúng ta. Tôi đã chuẩn bị cả rồi, dù nhà vua muốn hay không. Tôi để cho ông ấy bất ngờ, dù ông vốn thiếu hợp tác. Ông ta nghĩ nắm tất cả trong tay. Một trong những người chủ chốt của ông từ nay đã hoàn toàn thuộc về tôi, sẵn sàng đi theo chúng ta. Tôi muốn nói ông Trí, thủ hiến Bắc Kỳ. Ông sẽ chỉ định ông này làm bộ trưởng Chiến tranh trong cơ cấu sắp tới của ông.

Tai họa. Đảo lộn. Nét mặt Hữu bỗng buồn da diết.

- Nhưng thưa đại tướng, ông không biết Trí, không biết người Đại Việt của ông ta như thế nào đâu. Đấy là những người Bắc Kỳ dữ tợn, những quan lại chuyên chế. Họ căm ghét tất cả, không chỉ Việt Minh mà cả ông, cả tôi, thậm chí cả nhà vua. Với lòng tham không đáy, họ muốn nuốt sống tất cả, muốn nắm lấy tất cả. Trong nghèo khổ, những người miền Bắc cứng rắn sẽ lao vào lúa gạo và tiền bạc của Nam Kỳ trù phú chúng tôi, khai thác như một thuộc địa. Sài Gòn sẽ là mồi của họ. Và để buộc vâng theo, bẻ gẫy mọi kháng cự dù nhỏ, họ sẽ biến cả nước thành một nhà tù rộng lớn, nhân danh trật tự và văn minh. Không, thưa đại tướng, không thể được.

Lời nói ấy de Lattre đã nghe nói ngay tại Hà Nội, từ miệng cha Seitz. Ông này cũng đã dự báo sự chống đối chắc chắn, sự ghê sợ điên cuồng của Hữu. Vì vậy vị tướng không ngạc nhiên; với mấy lời, vài cử chỉ, ông quét đi những khó khăn:

- Ông bạn tôi, cứ tin tưởng ở tôi. Tôi nắm chặt ông Trí ấy trong tay; do tôi chỉ đạo ông ta sẽ làm việc tốt, sẽ là tướng Giáp của tôi. Tôi sẽ trông chừng để ông ta không làm quá, không gây rối. Tôi sẽ bảo ông ấy nghe lời ông nhân danh người lãnh đạo Chính phủ.

- Thưa đại tướng, đồng bọn Đại Việt đưa ra những lời khuyên không tốt; ông ta sẽ cố thoát khỏi ông. Nếu ông nhất quyết muốn cử ông ta làm bộ trưởng Chiến tranh, ít nhất ông cũng phải đề phòng. Phải để ông ta thôi chức thủ hiến Bắc Kỳ, bổ sung một vị tướng Nam Kỳ vững vàng thực sự đảm nhiệm công việc. Vì ông Trí ấy có lẽ chỉ là một nhà chính trị và một cảnh sát, không phải một "người lính". Thậm chí ông ta chưa bao giờ thực sự đánh nhau.

De Lattre để tay lâu lên trán, lim dim mắt, gần như nhắm mắt lại, gần như một con diều hâu suy tư. Ông tự nhủ: "Mình có điều cần thiết trong túi áo, con người Nam Kỳ chấp nhận người Bắc Kỳ. Nhưng bố Hữu có lẽ nói đúng khi khuyên nhủ mình khôn ngoan. Vậy, không nên sớm hồ hởi. Mình phải nói chuyện lại với Trí. Và rồi, Bảo Đại sẽ nghĩ sao về những chuyện này?”

[chuongxedap]

Hữu có vẻ mặt buồn lâu. Nhìn ngoài ông là con người trung thực trong khó khăn, có tư cách trong nỗi buồn và kỷ luật. Cũng là người vô tư nữa, tận tâm nhưng người ta không nghe, đành mặc Trời, nghĩa là đại tướng. Nhưng trong thâm tâm, rất bí mật, ông cũng hoàn toàn thỏa mãn. Ông đã tính toán, chắc chắn việc làm của de Lattre sẽ xoay về chiều hướng xấu tuy vậy ông "hy sinh". Nhất định sẽ có đổ vỡ - Trí lộ mặt quá "háu ăn" hoặc Bảo Đại gây một "phiền phức" nào đấy theo cách của ông ta, một tiếng sét che đậy nhưng độc ác. Và ông, khi kế hoạch của vua Jean đổ vỡ, sẽ nhẹ nhàng và từ tốn nói: "Ông thấy đấy, thưa đại tướng, không có cách gì thỏa hiệp với những người ấy, không thể làm việc với họ được. Tôi không dựa vào ảo tưởng, tôi để ông làm để rút kinh nghiệm. Như tôi đã sợ không thể dựa vào tất cả những quí ông ấy, nhà vua hư vô và ông Trí tham ăn, con cá mập không muốn nuốt và con cá mập muốn ngốn tất cả. Thậm chí căm ghét mọi người, họ xâu xé lẫn nhau. Giải pháp duy nhất, bây giờ là nền Cộng hòa".

Đấy là những ẩn ý của Hữu. Dĩ nhiên ông sẽ trải qua những ngày khó khăn. Nhưng hơn bao giờ hết ông sẽ kiên trì, chịu đựng, thỏa hiệp. Và sau cuộc khủng hoảng, như ông dự kiến, sẽ trả thù ghê gớm! Không có vấn đề tử tế nữa. Sẽ chơi đến nơi và ông, Trần Văn Hữu sẽ "trị vì" ở Đông Dương, với Hoàng đế đóng vai làm vì đã tan thành mảnh cùng với Đại Việt, những người Bắc Kỳ ấy được xem như những vai phụ khốn khổ trong châu thổ xa xôi. Cùng với ông, những tư sản đồn điền sẽ đánh bại mọi loại quan lại: những kẻ vô liêm sỉ "lợi dụng" bên cạnh nhà vua ở Đà Lạt; những người bực tức không có phần, tập hợp ở Hà Nội với lối đạo đức tàn ác và lòng tham không cạn. Còn nhân dân dù thế nào rồi họ cũng vâng theo, ít nhất cũng không nghe lời Việt Minh hơn, sẽ không thay đổi được gì và không quá quan trọng khi còn sở Hối đoái, việc chuyển đổi và đồng bạc.

Và Hữu đã dự kiến đúng - đối với Trí và Đại Việt. Vì điều vua Jean thấy ở Hà Nội là "sự bê bối". Dĩ nhiên không thô lỗ mà dưới dạng cao siêu và bí ẩn của khủng hoảng lương tâm, những dằng xé nội tâm, những tranh cãi, đau khổ về bổn phận. De Lattre càng nói với thủ hiến thân mến của ông: "Tôi biết ông không chơi trò hai mặt, biết ông thành thực", ông này càng xa xôi, mờ mịt, đôi mắt mơ màng rồi mỉm cười ráng chịu u buồn vốn là đặc tính của ông. Như đang gặm nhấm trong lòng và tinh thần. Qua một hơi thở, kiềm chế sự hấp hối, ông trả lời "vâng" và rồi lại nói: "Tôi những muốn, tôi không thể chối bỏ và quá khứ của tôi là vượt quá sức lực của tôi".

Vị tướng không nản lòng, khuyến khích Trí bằng cả tính cách và sự gắn bó của mình. Nhưng ông này thoái thác, chờ đợi sự phán quyết. Vì trong thời gian đó, Đảng Đại Việt thảo luận trong các hội nghị gần như âm mưu lật đổ. Đã hai năm "hợp tác" với Pháp, nhục nhã nhưng đưa lại Bắc Kỳ cho Trí, người của Đại Việt. Bây giờ ở Hà Nội cả bộ máy của đảng khoảng vài chục người, vẫn với hai mối hận thù, với Việt Minh và với thực dân tuy trong lòng mong muốn nặng nề. Bỗng chốc là sự cám dỗ mạnh, và có lẽ là cơ hội duy nhất. De Lattre giơ tay cho họ, phải chăng là "vận may"? Phải nắm lấy, dựa vào vua Jean làm công cụ để chiếm lấy toàn Việt Nam. Hợp tác nhưng thường xuyên đạo đức giả, đòi hỏi không cùng, nắm lấy những "vị trí then chốt".

Và thế là với giọng tế nhị, xa vắng, Trí bắt đầu nói với de Lattre: "Thưa đại tướng, tôi sẽ hy sinh vì ông. Tôi nghĩ có thể nhận. Nhưng đừng bắt tôi tuân theo mệnh lệnh của Hữu, con người thô thiển ấy. Bởi tinh thần và lương tâm tôi không thể làm bẩn mình đến mức ấy..."

Đôi khi là giọng tâm sự: "Tôi bị thuyết phục nhưng những người lãnh đạo khác của Đại Việt vẫn ghê sợ, ngại tôi sẽ trở thành con tin, một người tù trong chính phủ của Hữu. Sẽ dễ thuyết phục họ hơn nếu không chỉ một mình tôi ở trong đó, nếu xung quanh tôi có những "người bạn" trong các bộ như Thông tin, Giáo dục. Và dĩ nhiên, nếu tôi không còn là thủ hiến Bắc Kỳ thì có một người trong bọn họ thay thế".

Tóm lại, vua Jean ở trong tình trạng rất rối ren. Ẩn ý của Hữu ở Sài Gòn, sức ép của Trí ở Hà Nội, sự phá hoại của Bảo Đại ở Đà Lạt. Những kẻ giàu có Nam Kỳ, giàu có về đồng bạc và "cấp tiến", những Đại Việt đạo Khổng Bắc Kỳ rụt cổ lại như trong mồ, chỉ nghĩ đến sử dụng ông. Nhà vua thì nghĩ nhất là không sử dụng ông. Đại tướng tự nhủ thủ đoạn của mình chẳng là gì bên cạnh sự xảo quyệt. Ông ta đã hết cách...

Để thoát khỏi rối ren ông bỗng nghĩ dù sao cũng chỉ có Bảo Đại. Nhà vua này là sự cám dỗ thường trực của ông.

Một buổi sáng ông nảy ý định cử người bà con, cha Bửu Dương đến gặp Bảo Đại: "Nói với người anh em họ của ông những việc hiểu lầm giữa chúng tôi làm tôi phiền lòng. Nhưng chúng tôi phải thỏa hiệp với nhau. Bảo ông ấy, có thể tin ở tôi. Phải giải thích cho ông ấy như vậy, tất nhiên không nhân danh tôi nhưng làm cho ông ấy hiểu ý nghĩ sâu xa của tôi là thế. Thăm dò xem và trở lại cho tôi biết." Thực ra Bửu Dương không hồ hởi vì nhiệm vụ. Ông chẳng là gì cả, một tu sĩ không quyền lực và có nguy cơ làm phương hại đến Nhà thờ. Ông phải được các bề trên cho phép. Nhưng de Lattre giải quyết việc đó cho ông, quét sạch mọi chống đối. Và một chiếc Dakota đưa "ngài mộ đạo" như người ta gọi ông, đến Đà Lạt.

Bí mật. Sau mấy ngày ông xuất hiện lại ở Hà Nội. Ông đã làm gì, không ai biết. Thực tế ông làm việc cho ai người ta không rõ. Ông tiếp kiến vua Jean lâu hơn bao giờ hết. Và vị tướng nói với thân cận: "Tôi tự mình làm lấy. Tôi sẽ đi Đà Lạt”.

Việc ấy được giấu kín. Nhưng dĩ nhiên Bảo Đại biết. Cú này sẽ có lợi, sự kiên trì của ông sắp được đền đáp. Ông chờ đợi "việc" đến. Hài lòng, ông tâm sự với những người xung quanh mình, thái độ vô sỉ của một người chơi chắc thắng:

- Lần này vua Jean cắn câu... Và nghiêm túc đấy vì ông ta không cho tôi là "đồ ngốc" nữa.

Rồi ông triết lý:

- Một ông vua, và tôi muốn là một ông vua lớn. Nghề nghiệp là làm một gái đĩ đáng kính, là một cô gái thông minh thường nói: "Anh yêu, sau này sẽ tốt hơn". Vì chính do làm khó dễ, mà cô ta thu được nhiều nhất. Tôi biết rõ các bà, tôi bắt chước họ. Dùng những thủ thuật của họ tôi sẽ đạt đến tối đa, dù với một de Lattre không thích "phái yếu" lắm. Tôi từ chối nhưng để lại vài hy vọng, chỉ vài nét duyên dáng. Bây giờ tôi cho ông ta vài đặc ân - dĩ nhiên có đi có lại.

Vậy cuộc đấu tay đôi de Lattre - Bảo Đại xoay vào ve vãn. Có lẽ sẽ là cuộc chiến, nhưng cuộc chiến làm đỏm với nhau. Không ai cưỡng lại được một trong hai nhân vật ấy khi đã muốn. Lúc này màn kịch lớn diễn ra sao đây: ai thắng ai, ai lừa bịp ai? Triển vọng tình tứ đến mức nào?

[chuongxedap]

Nói đúng ra, với nhà vua dù sao cũng có hy vọng. Với người Việt, thất vọng hoàn toàn, vua Jean nhận thấy mình chẳng làm gì được. Trò chơi hai mặt của ông sụp đổ.

Người Việt cũng có nhường bước một ít nhưng rất ít và rất tồi! Về vấn đề tù binh. Đã hai mươi ngày mặc cả, va chạm nhưng Beaufre "vững vàng" trụ vững đến cùng trong hàng trăm thông báo qua đài. Rồi người Việt công bố sẽ trả cho tướng de Lattre những người Pháp bị thương ở Vĩnh Yên. Dĩ nhiên hành động này là một cách sỉ nhục vua Jean: ông không phải người thắng vì quân lính Việt đã thu lượm những "lính bị thương" này trên chiến trường và muốn trả lại vì sự "độ lượng" của nhân dân. Nhưng đại tướng nhìn vấn đề một cách khác, không cảm thấy bị hạ thấp. Ông có thể nói với Đội quân viễn chinh: "Người ta không thắng mà không có sự đổ vỡ. Tôi sẽ gắn những mảnh vỡ lại..." Kết cuộc cũng không xấu đối với uy tín của de Lattre trong các đội quân - người ta sẽ nói: "Nhờ vào de Lattre..." và mỗi người sẽ nghĩ nếu mình bị bắt cũng sẽ được trả lại.

Đến lúc cuối, mọi việc suýt bị hỏng. Đại tướng hét lên: "Tôi không nhận quà biếu". Thật thế, quân Việt trả người không đòi trao đổi: thả những người Pháp không hề đòi người của họ. Cũng là mánh khoé. Vì bên này bảo sẽ trả lại những quân chính quy thực thụ, đẹp, muốn bao nhiêu cũng được, một đổi một. Và điều ấy ông Giáp thực sự không thể từ chối.

Cũng không có khó khăn nhưng người Việt muốn tuyệt đối chứng tỏ họ là "tay trên". Họ luôn tìm cách xúc phạm. Người Pháp đề nghị việc trao đổi tiến hành ở "biên giới". Nhưng người Việt trả lời: "Muốn nhận hay không cũng được. Nếu các ông muốn có người của mình, hãy đến nhận gần thủ đô chúng tôi, ở Thái Nguyên, bằng máy bay. Không dùng Dakota là khí cụ chiến tranh mà chỉ dùng Morane cứu thương..." Đấy là tối hậu thư. Dù công việc tiến triển tốt, việc đi về này cũng thật phức tạp, mỗi lần chỉ hai người bị thương và phải mất ít nhất hai tiếng đồng hồ! De Lattre cảm thấy "bị chơi" nhưng không lùi được nữa. Vậy là ông đành tỏ ra tươi tỉnh, hy sinh vì "lính của mình".

Và rồi may mắn có bà de Vendeuvre. Một hôm bà đến bất ngờ. Ở sân bay, bà hỏi: "Đại tướng ở đâu?" Người ta trả lời: "Không rõ. Bà đến khách sạn Metropole xem sao". De Lattre đang buồn chán giữa một cuộc chiêu đãi bình thường cùng với những ông to bụng dân sự và quân sự. Đột nhiên giữa đám người ông nhận thấy màu tóc vàng và thân hình đầy đặn của người đàn bà. Ông hét lên ngay, rất to: "Beaufre, Beaufre, bà ấy tới..." Người ta nhìn nhau kinh ngạc về một sự tiếp đón như thế đối với một người đàn bà, hơn nữa là người đàn bà đã đến một mình. Họ không biết đấy là một nhân vật chủ chốt trong đám thân cận vừa lên sân khấu. Bà nói "Các bạn thân mến, các bạn yêu quý của tôi" với đại tướng, đại tá trong lúc ôm hôn nhau. Nhưng Petcho - Bacquet và những người "hiểu được vài điều bí mật" chán ngán nhìn bà, biết trước sẽ gây cho họ nhiều phiền phức. Lilia (người ta gọi bà như vậy) nói: "Tôi chạy đến với Monette". Đại tướng trả lời: "Bà ấy hài lòng lắm đấy! Và bà cũng đến thật đúng lúc: Tôi cần bà trong một nhiệm vụ tin cậy..."

Vì bà de Vendeuvre không chỉ có khả năng về tất cả. Bà là chủ nhân của các cô gái trở thành nữ y tá hàng không và cũng như trước đây họ sẽ vào tu viện vì quá thừa. Đúng với Lilia bây giờ là một tu viện lạ lùng... Dù sao nhờ các cô gái ấy và với tính cách của mình, bà là nhân vật của tất cả những nơi "hỗ trợ" phái quân sự. Vậy là de Lattre sẽ cử bà đi Thái Nguyên như "con người xung kích". Trước khi có bà, ông phải chọn hai đại diện trong hội Hồng thập tự Đông Dương nhưng đó chỉ là những "người không ra gì". Ganay, thiên tài về tài chính đã hư hỏng, là chủ tịch. Ông này sẽ đi, đỡ nguy hại. Có Lilia, người ta bỏ rơi Huard, không cùng cánh nữa. Qua những cuộc đàm phán, ông này tỏ ra quá thuận lợi cho người Việt, lạnh lùng băng giá với những gì là Pháp. Ganay mặc kệ tù binh, Huard sử dụng họ để thực hiện đường lối chống Pháp - cứ cho là chống thực dân.

Lilia là "bà mẹ của mọi người" và cũng là "người đàn bà tốt và người đàn bà xấu", không còn đạo đức hay không đạo đức như de Lattre nhưng có thể chơi đạo đức với bà de Lattre. Bà không còn tin vào mặt xã hội tuyệt vời của các chỉ huy tình cờ, những người "đàn ông thực sự": vừa những người trẻ, đẹp đem lại thú vui và những thiên tài có những kiểu cách thất thường: đối với tất cả bà tỏ ra dịu dàng, đôi khi nguy hiểm. Còn đối với quân thù... đây là một nữ tính tuyệt đối xây dựng trên sức mạnh bê tông.

Ngày 11 tháng 2, bà de Vendeuvre, quân phục y tá, nữ thần Vénus quân sự hóa vì từ thiện - gặp lại Ganay ở sân bay Hà Nội lúc bình minh. Ông này lúc ấy là một ông già hướng đạo nhỏ người, mang kính, áo sơ mi mở cúc thấy rõ da thịt mềm và xanh, quần soóc để lộ đầu gối khoèo; ông rất tỉnh táo, ranh mãnh và đạo đức giả. Lilia thấy ông còn đáng ghê tởm hơn thường ngày. Trời sáng rõ họ cùng đi đến chỗ người Việt, lên hai chiếc Morane mất hút ở chân trời.

Suốt ngày lo sợ tăng lên. Vẫn không có tin tức về bà de Vendeuvre và Ganay. Dù không chắc chắn, người ta quyết định đến mười một giờ sáng hành quân dù chưa biết việc gì sẽ xảy ra. Bộ phận lớn đội bay cứu thương cất cánh - sáu chiếc Morane chở mười hai thương binh Việt Minh, những người đầu tiên trong số trao đổi. Phần lớn mạnh khỏe, đã khỏi tuy một số còn băng bó. Quân Pháp có trong tay hơn hai trăm, tất cả thu nhặt ở Vĩnh Yên trong tình trạng ít nhiều tệ hại nhưng được chăm sóc từ đấy đến nay.

Đến một giờ trưa sáu chiếc máy bay trở lại vì không đậu xuống được. Bên dưới là một bãi cỏ xung quanh lởm chởm đá, có ai đó đang làm chữ thập trắng với những mảnh vải, dấu hiệu cấm lại gần. Phi công thấy hai chiếc máy bay của phái đoàn Pháp, của ông Ganay và bà de Vendeuvre đậu ở một góc, có lính cầm tiểu liên đứng gác. Phái viên của de Lattre bị rơi vào bẫy chăng?

[chuongxedap]

Thực tế không có sự phản bội. Quân Việt không muốn cùng xuống một lúc quá hai chiếc Morane. Cuộc bay con thoi bắt đầu. Buổi chiều chỉ đưa về được mười hai thương binh, những người nặng nhất.

Cuối cùng Lilia trở về, vào văn phòng đại tướng. Ông vẫn ở đây, đợi trong nhiều giờ, đi vòng quanh gian phòng, rõ ràng lo lắng.

- Ganay đâu?

- Ông ấy muốn nằm lại đó.

- Tôi đã ra lệnh cả hai phải về chiều nay. Đấy là không tuân lệnh. Làm sao bà để ông ta làm thế?

Bà phái viên bèn kể lại ngày lạ lùng của bà:

- Phải cố gắng lắm mới hạ cánh được. Chỉ một vạch cỏ giữa đám sỏi đá lẫn lộn. Và trong cảnh người ta nghĩ hoang vắng ấy là cả một màn đạo diễn: hai chiếc băng ca có người, cờ Việt, những hàng quân chính quy đội mũ lá và đồng phục màu xanh. Một đám đông dân quê hô lớn: "Hoan nghênh sự độ lượng của Chính phủ Cộng hòa nhân dân!" Những uỷ viên chính trị tiến dần đến chỗ Ganay và tôi. Họ có vẻ ngạc nhiên khi thấy chúng tôi, dĩ nhiên là một đôi buồn cười! Tôi cố gắng thật đĩnh đạc, ông ấy mỉm cười như rất khâm phục. Những "cán bộ" ấy nói tiếng Pháp rất tốt. Chỉ huy là một loại người Trung Hoa cao lớn, giọng khàn, khuôn mặt nghiêm nghị.

Người ta dẫn chúng tôi vào một căn nhà tranh lót ván có một bức tượng thạch cao của Hồ Chí Minh đặt trên một bàn thờ nhỏ. Lúc ấy sáu giờ sáng. Họ mời chúng tôi uống trà và bắt đầu thảo luận. Người chỉ huy trịnh trọng tuyên bố:

- Những người bị thương của ông bà đã sẵn sàng trong các trạm xá của chúng tôi. Có từ ba đến bốn trăm. Chúng tôi trao trả chín mươi chín người, nhận lại từng ấy quân lính chúng tôi. Trao trả dần dần. Không nên đưa tới quá hai máy bay mỗi lần vì chúng tôi sợ sự phản trắc của đế quốc. Vả lại hễ có một lỗi lầm nào, chúng tôi ngừng lại tất cả và ông bà sẽ là những con tin.

Họ giật mình vì có lẽ nhiều chiếc máy bay Morane cùng đến. Người chỉ huy hét lên "Máy bay". Có sáu chiếc và những người lính chính quy đã chĩa đại liên lên không. Nhưng trên ấy phi công đã hiểu nên quay về. Tôi rất sợ: tất cả đều có thể xảy ra.

Người chỉ huy lúc ấy nói:

- Ông bà có thể đưa những người tù binh đầu tiên về trên những chiếc máy bay đưa ông bà đến.

Thật khác thường. Những "trạm xá" là hang hầm đào trong đá. Từ những lỗ ấy đưa ra đoàn người mang những chiếc cáng làm bằng lau sậy. Xung quanh, những cô gái đội mũ nan rộng mang trên tay những túi kẹo, thuốc lá, đồ chơi, đi lại như bướm bay. Họ đặt những "món qùa của nhân dân" với cử chỉ vô cùng tế nhị trên những thân hình nằm dài trên băng-ca vì bị thương nặng, yếu quá không có ý thức hoặc không nắm được những gì người ta đưa cho. Sâu sắc mà nói, lòng tốt ấy như một sự độc ác.

Tôi gọi các cô gái Việt Minh ấy:

- Có cô nào nói được tiếng Pháp không?

Một người bước tới. Tôi hỏi cô:

- Cô có phải y tá không?

- Không. Tôi thuộc Đoàn thanh niên Cộng sản. Các đồng chí và tôi muốn giải trí cho các chàng trai của bà.

Cô bỏ mũ, đã làm xong nhiệm vụ phân phối quà    cho những người dở chết tôi vừa nhận. Cô lúc lắc mái tóc tết sau đầu. Và bỗng nhiên chính cô hỏi tôi:

- Bà có ở Paris không?

- Có.

- Tôi sang đấy một lần. Tôi muốn hỏi Jeannette Vermersch có khoẻ không?

Người chỉ huy nói chuyện với tôi một ít như một người đàn ông, không hoàn toàn là một khối vô cảm nữa:

- Chúng tôi đón tiếp bà vì bà không phải một phụ nữ Pháp ở Đông Dương.

- Dù ở đâu thì phụ nữ Pháp cũng là phụ nữ Pháp.

- Bà sẽ trở về Pháp. Bà hãy nói đã thấy chúng tôi đối xử tốt với tù binh như thế nào.

Tôi lợi dụng không khí "thư giãn" ấy để làm công việc lớn chuyển thư từ và những gói quà. Tôi cố cam đảm hỏi: "Ông có biết trung uý B...? Đấy là cháu tôi, ở cách đây không xa". Tôi không dám gặp. "Tôi mang tới đây hai nghìn bức thư. Ông cho tôi nhắn với cháu ngày mai tôi sẽ mang quà đến cho cháu."

[chuongxedap]

Ganay không làm gì cả. Một nhân vật thật lạ. Suốt ngày ở một chỗ bàn bạc thì thầm với những người Việt Minh đặc biệt, những loại tình báo đỏ. Nhóm ấy có vẻ thỏa thuận với nhau. Rõ ràng ông đang thăm hỏi về người bạn trẻ của mình trong số tù binh.

Trời tối, tôi nói với Ganay: "Theo đúng lệnh của đại tướng de Lattre, chúng ta trở về Hà Nội". Nhưng ông ấy rất bình tĩnh, giọng run run trả lời: "Tôi ở lại". Trước những cán bộ chính trị làm như không nghe thấy, chúng tôi cãi nhau. "Ông ở trong hội Hồng thập tự Pháp chứ không phải Hồng thập tự Việt Minh - Bà đừng cố gặng. Tôi ở đây rất tốt và xin nhắc lại: tôi ở lại”.

Lúc ấy tôi thấy người ta đưa trong hang ra một chiếc giường rộng hai người nằm để vào trong căn nhà tranh. Trong lúc người phục vụ mắc màn, ông già Ganay xoa tay sung sướng như sẽ qua một đêm hạnh phúc.

Trời gần tối hẳn. Hai chiếc máy bay đến. Người ta ra hiệu cho họ đậu xuống. Thấy chỉ một mình tôi, phi công sửng sốt hỏi: "Ganay đâu? - Hỏng rồi, ông ấy không muốn về - Con vật!" Và không đầy một tiếng là thế giới khác. Thật tuyệt vời được ở Hà Nội, ở chỗ ông thưa đại tướng.

- Bà nghĩ ngày mai công việc có tiếp tục không? Hay hỏng rồi?

- Tôi không rõ, thưa đại tướng. Không phải đã thất bại hoàn toàn, cũng không phải thành công. Còn phải thử nữa. Ông cho phép tôi lại đi khi trời sáng.

Bà de Vendeuvre nói điều ấy rất đơn giản. Vì trước hết bà không muốn tỏ ra là một nữ anh hùng - chỉ làm phận sự. Bà biết không có gì bằng sự tiết độ ấy mới làm cho người ta trở thành anh hùng.

Bình minh, Lilia lại ở trong căn nhà tranh Việt. Ganay mặt đầy mẩn ngứa, càu nhàu: "Tôi ngủ không được tốt".

Hôm ấy, người Việt tỏ ra dễ chịu hơn. Công việc tiến triển tốt hơn, thong thả nhưng đều đặn. Cuối cùng gần năm mươi chuyến đi, lại; việc trao đổi hoàn thành ngày 13 tháng hai. Tất cả 46 người bị thương của Pháp được đổi với 48 thương binh Việt Minh. Hai chiếc Morane bổ sung mang tới 2968 bức thư và 150 hộp quà cho các tù binh người Việt còn giữ lại. Trong số những người nhận lại, đa số là người Ả-rập, những người đạo Hồi.

De Lattre không thoả mãn lắm. Bao nhiêu vất vả để đưa lại ít kết quả thế! Và để làm việc ấy ông có phương hại đến sự trong sạch, đến vinh quang của ông không?

Thời kỳ ấy de Lattre đầy suy tư. Ông đang ở lại để rút lợi nhuận về Vĩnh Yên. Mấy tuần sau đó chẳng được bao nhiêu. Bảo Đại vẫn không "bám" - còn tiếp tục phải làm. Với Việt Minh những tiếp xúc về chính trị không đưa lại gì. Đối với họ chủ yếu sẽ hoàn toàn là cuộc chiến.

Điều này cũng thất vọng. De Lattre chờ đợi mãi, hy vọng nếu họ không muốn "nói chuyện", ít nhất họ sẽ đánh nhau. Các sư đoàn của ông Giáp phải đến nhưng họ không đến. Khi nào thì họ xuất hiện, ở đâu và như thế nào? Chẳng ai biết. Dù sao cũng là một "sự việc" hoàn toàn mới, không rõ dữ kiện, chẳng phải như Vĩnh Yên, trong lúc này không một dấu hiệu nào. Vẫn còn trống không.

Vả lại Beaufre thất sủng chỉ là một nạn nhân làm nguội cơn thịnh nộ. Vua Jean biết rõ chính mình sai lầm. Châu Á quá lạ lẫm đối với ông. Ông không nhận rõ được nhịp điệu đặc biệt của cuộc chiến Việt; nói đúng ra không biết cuộc chiến ấy tiến triển ra sao. De Lattre lập luận theo lối quân sự chuyên nghiệp còn ông Giáp thực hiện cuộc chiến cộng sản, cuộc chiến tranh nhân dân, lâu dài và không bao giờ mạo hiểm. Không có lối tự cao như những con người của chiến tranh Châu Âu. Thay vì kiên trì trong thất bại, tổ chức lực lượng mạnh để giành giật thắng lợi, "giải pháp đúng đắn" là rút lui đúng lúc, khi cần thiết, để sau đó bắt đầu lại hoàn hảo hơn.

Khi quân chính quy đã tập trung hết về trại, ông Giáp bắt đầu "nghiên cứu", nêu lên những sai lầm, rút ra những "bài học" . Trong lúc de Lattre "chờ họ quay ngoắt lại". Ông Giáp, Tổng bộ Việt Minh, Bộ chỉ huy Quân đội nhân dân phân tích cuộc chiến Vĩnh Yên đến những chi tiết nhỏ nhất trong nhiều ngày. Tất cả những người "có trách nhiệm" tự phê bình, kiểm điểm gắt gao. Kết quả không phải là sự yếu đuối mà cảm giác tự nguyện được xây dựng, mỗi người tự xem lại mình, thấy rõ vì đã làm không đúng và phấn đấu vươn lên.

Người Pháp nắm được một tài liệu của quân Việt, có lẽ đúng và dù sao de Lattre cũng tin vào đó. Đấy là báo cáo tự kiểm điểm của bộ phận "chóp bu" mà người Việt nêu lên những câu hỏi: "Tại sao chúng ta không tiến hành đồng bộ việc phản công ngoài mặt trận với những hoạt động trong nội bộ địch? Tại sao không sử dụng lực lượng quần chúng cắt đứt những phương tiện giao thông của quân Pháp, nhất là các đường đi lại trong vùng châu thổ? Tại sao không phát động những trận đánh phụ ở phần còn lại trên đất Đông Dương, ở Nam Kỳ và nhất là ở Trung Kỳ? Như vậy sẽ cản trở được người Pháp tập trung quân và máy bay trước Hà Nội, sẽ không cho phép de Lattre điều đến những đội tăng cường quyết định. Tại sao trong quá trình phản công ở Vĩnh Yên và đường số 2, việc cung cấp cho mặt trận không đủ, gạo và đạn dược thiếu? Và tại sao chúng ta thiếu thận trọng đưa những trung đoàn ra dưới lưới lửa áp đảo của quân Pháp, trong những điều kiện họ có thể hoàn toàn phát huy được ưu thế về vũ khí? Trong tất cả những điều đó, vậy là đã có sự đánh giá thấp sức mạnh của Đội quân viễn chinh và đánh giá quá cao lực lượng Việt Minh. Tất cả phải làm lại. Phải tìm cách tránh né về chiến thuật: không chỉ "giáo dục lại". Quân đội nhân dân phải phát triển lên gấp hai lần, đông hơn, tăng quân số và vũ khí. Phải có thời gian dài, không thể "ra quân" trong bốn tháng mùa hè còn lại. Cũng phải giả vờ có những trận đánh lớn để giữ quân Pháp lại trong những vùng rìa châu thổ, ngăn cản họ cố tấn công vào rừng sẽ nguy hiểm trong lúc này. Và rồi vấn đề mấu chốt là gạo, phải qua thâm nhập vào châu thổ để cung cấp cho quân đội.

Như vậy, dần dần và khó nhọc, de Lattre có được một ý tưởng đỡ mơ hồ đối với quân Việt. Ông biết họ trở về căn cứ và chuẩn bị. Nhưng thế nào đây? Sau trận Vĩnh Yên, ông tự hỏi: "Làm gì?" De Lattre hỏi ý kiến riêng từng người và từng nhóm, tất cả cùng một lúc. Cuối cùng ông được góp ý quá nhiều nhưng không hay. Về người Việt cũng có nhiều "nguồn" đấy nhưng vẫn không sáng tỏ được. De Lattre khốn khổ! Hơn nữa trên lưng ông có Bảo Đại và các chính quyền Đông Dương, cả Đội quân viễn chinh cần "trang điểm tỉ mỉ", nước Pháp và cả thế giới phải tác động - không kể các nhà báo và vài chuyện nhỏ với bà de Lattre, bà de Vendeuvre và Bernard...

[chuongxedap]

Chương V

HỆ THỐNG CỦA VUA JEAN

Vậy là không tấn công vào rừng. Không đánh nhau ở vùng châu thổ - hoặc trong lúc này, ít nhất. Nhưng óc tưởng tượng của vua Jean vẫn làm việc. Ông sáng tạo một hệ thống để thắng trong cuộc chiến tranh mặc dù thiên nhiên với tất cả những gì xa lạ và nguy hiểm.

Làm sao đây? Bỗng nhiên ý tưởng nảy ra trong lúc ông bay trên chiếc Dakota, một lần từ Hà Nội đi Hải Phòng. Rạng rỡ, đại tướng tuyên bố:

- Tôi sẽ làm những công sự lớn khắp xung quanh vùng châu thổ như đã có ở Hải Phòng. Không ai vượt qua được. Tôi sẽ đẩy lùi mọi kẻ tấn công; hơn nữa phía trong "hệ thống" ấy tôi làm chủ đối với quần chúng và lúa gạo. Các loại bệnh lây nhiễm sẽ tự chữa khỏi.

Xôn xao, cả một ít ngạc nhiên trong đám thân cận. Sao, chỉ thế thôi ư? Beaufré, theo cách của mình, chỉ kính cẩn trước mặt đại tướng. Mãi về sau này, khi việc ấy thất bại từ lâu, ông chuyển sang chế giễu "trò làm xiếc trên dây về một chiến tuyến Maginot ở Châu Á". Ông cũng nói: "Sai lầm cơ bản của de Lattre là luôn ở thế "dàn mặt trận", đi đến chỗ làm một hàng ngũ bằng xi-măng và ở phía sau." Nhưng trong lúc này, ông thực sự nói thế nào? Cogny kêu lên: "Nhưng thưa đại tướng, người ta không tiến hành một cuộc chiến tranh cổ điển. Tôi thấy những công trình ấy nối đuôi nhau ở đây không phù hợp".

Dù thế nào đám thân cận chỉ dám dè dặt, không khéo. Vua Jean thì đã cầm giấy, bút chì, trong mấy phút vẽ ra những chướng ngại vật rộng lớn: cả một hệ thống công sự, những công trình to, nhỏ, những điểm dừng. Hệ thống ấy thắt chặt hầu hết vùng châu thổ như trong một coóc-xê, đúng hơn là chiếc gi-lê chống đạn. Đôi khi dừng lại một giây ngắm tác phẩm của mình, ông bổ sung chỗ này dây đeo, chỗ kia vật nối tiếp. Vừa làm việc, ông quét sạch những chống đối:

- Các ông chẳng hiểu gì đâu. Đấy là chống những người Trung Hoa của Mao. Không có một con đê, không có lớp vỏ công sự này, tôi làm sao được với một làn sóng triều một hoặc hai triệu người?

Im lặng. Vua Jean giải đáp cho tất cả. Phải chăng ông "sáng tạo" những người Trung Hoa ấy để biện minh? Hay ông nghiêm chỉnh nghĩ có khả năng một sự can thiệp của "người nhà trời"? Hoặc có vấn đề khác, có tính toán khác? Mọi người im lặng. Chẳng ai hiểu.

Cũng có một ai nói:

- Thưa đại tướng, việc đó rất tốn tiền và cần nhiều người.

- Tiền, tôi bất kể. Còn người, sẽ bố trí những kẻ đần độn nhất.

- Nhưng thưa đại tướng, quân địch sẽ luồn vào những chỗ cách quãng.

- Sẽ để ở đấy những đội biệt kích canh chừng và lùng sục. Cần nhiều đấy, chỉ gọn nhẹ, một hai người Pháp với người da vàng. Gambiez đã kể với tôi về những tay lỗi lạc nhất là tay Van nào đó, một đứa trẻ của Hội Cứu tế xã hội, rất thích nhuốm máu. Và "tổng giám mục" hứa sẽ đào tạo cho tôi những đứa khác, những thiên sứ về cái chết. Chúng thích thú lắm.

- Thưa đại tướng, rừng rậm phía trước địa hình bố trí sẽ bỏ ngỏ. Quân Việt và có lẽ cả quân Trung Hoa lan tràn thoải mái chuẩn bị để tấn công những khối bê tông.

- Không đâu. Còn quân du kích Trung Hoa? Salan đã trải qua thời thanh niên trên biên giới, xác định có rất nhiều bạn, những chỉ huy cũ có phần giặc cướp và những dân tộc chẳng làm gì cả ngoài làm tình và thuốc phiện. Quân Việt làm phiền họ vì đạo đức của mình. Với những người ấy, chúng ta sẽ thả dù súng đạn, đài, tiền và những sĩ quan, hạ sĩ quan biết việc, học hút thuốc phiện và chỉ vẽ cách bắn súng máy. Như vậy chính quân Việt trong rừng có quân du kích trên lưng. De Lattre cảm thấy còn nhiều dè dặt, bùng lên:

- Các ông làm phiền tôi. Tôi đã bảo Bắc Kỳ là cái chốt của vũ trụ. Với hệ thống bê-tông, tôi kéo chốt, khóa lại. Nước Mỹ thất bại ở Triều Tiên, có lẽ "đuổi" McArthur, sẽ đứng trước một Trung Quốc rộng lớn, nguy hiểm, mạnh hơn bao giờ hết. Lúc ấy phòng tuyến của tôi sẽ là biên giới của nền văn minh và tôi là lưỡi gươm của thế giới tự do. Lầu Năm góc thay vì lòng tốt chiếu cố, phải giúp tôi, cứu tôi đến cùng như quán quân của họ hoặc đúng hơn là của Phương Tây đối mặt với Châu Á đỏ đe dọa nhấn chìm hết.

Tầm nhìn lớn lao. Với hệ thống bê tông như vậy không phải cuộc chiến tranh nhỏ mà là đường lối ngoại giao lớn. Vua Jean nhìn xa ra ngoài Đông Dương, là nhà nghiên cứu địa lý chính trị. Với những người chuyên nghiệp như ông, Châu Âu đã xong, đi vào bình lặng. Còn lại Châu Á, nơi ông đang có mặt. Cuộc chiến tranh Triều Tiên sẽ kết thúc chắc chắn bằng những lời lẽ và ký kết hơn là lửa đạn huỷ diệt. Và nếu McArthur bị cách chức, rất có thể thế, sẽ có một cuộc đình chiến! Cũng chỉ là một đợt tạm ngừng. Trong Châu Á khổng lồ không có gì được dứt điểm. Nhưng đại tướng de Lattre ở đấy, sẵn sàng làm tất cả, nổi lên những thù địch mới hoặc một quy chế hòa bình chung. Giải pháp nào đối với ông cũng thế cả, miễn ông là người hành động. Sông Rhin và sông Danube tốt rồi nhưng sông Hồng Hà và Dương Tử tốt hơn, hơn nữa ông không muốn làm ngọn sáo nhỏ nữa, là người Pháp buộc phải lớn lên vì nước Pháp không lớn hơn nữa như phải công nhận ở Berlin qua sự đầu hàng của Đức.

Ở Châu Á, ông vẫn giữ mối thù. Ông muốn tự mình lớn lên, sẽ đạt được qua chủ nghĩa quốc tế quen dần với cách thức của ông, với năm ngôi sao của ông. Bị nước Pháp khinh thường, bởi de Gaulle cũng như Vincent Auriol, ông nhũn nhặn để đi ra nước ngoài. Rất nhũn nhặn. Vì người ta nhớ ông đã cãi nhau với Montgomery. Và rồi Eisenhower và những người Mỹ đến với quân đội ở Jle-de France. Những người Mỹ tỉnh lẻ này, nghiêm chỉnh, thực tế gần với Washington hơn con quỷ linh thiêng McArthur. De Lattre đã đào tạo họ. Quan hệ với nước ngoài vậy là điều chủ chốt của ông. Và bây giờ là lúc phải sử dụng.

Như vậy trở lại với bê-tông. Dưới sự bảo vệ của hàng loạt công sự vì sao không làm được một Fontainebleau của mình tại Hà Nội, vận dụng cho người da vàng theo cách của Pháp? Dĩ nhiên ông phải dùng chiếc gậy hành hương, sẵn sàng đi khắp nơi, đến Giáo hoàng, nữ hoàng Anh, đến người buôn dây đeo Truman, bất cứ ai. Và qua cuộc chạy chọt ấy, ông thấy có một vương quốc của mình.

Đấy là lý tưởng, mục tiêu hoàn hảo. Nhưng vua Jean không ảo tưởng. Việc ấy phải mất nhiều năm, huỷ hoại sức lực ông. Và bao nhiêu lạ lẫm, vì tất cả đều có thể ở Châu Á khó thăm dò. Ngoài ra phải "khuấy động" cả những dân tộc và khó khăn nhất là mấy trăm, mấy nghìn người là những ông "vua" chính trị, tiền bạc, tôn giáo, những ông già ám ảnh vì ích kỷ, đóng cáu trong quyền lợi và điều khiển những sự việc trên thế giới. De Lattre có cả một danh mục biếu diễn nhưng không đủ. Làm sao tác động được họ mà không lo sợ mối nguy da vàng. Ưu thế của ông là một người già còn trẻ và có óc tưởng tượng. Ông sẽ phục vụ những con cua già ấy trên một chiếc khay bạc, những người "Con trời" ấy theo lối Mao Trạch Đông

[chuongxedap]

Im lặng trong rừng nhưng ở vùng châu thổ thì không. Người Trung Hoa, những người "nhà trời" đủ loại, ông sợ họ hơn bao giờ hết, vừa kín đáo hơn vừa ầm ĩ hơn. Nỗi lo sọ của ông là thật, vừa là giả, cả hai. De Lattre khép nó lại: trước những gì thuộc về rừng và những gì liên quan. Một lần nữa ông chứng minh đấy chỉ là một hành động đe dọa, không tránh được, phải bố trí đề phòng. Ngược lại trước Hà Nội và Hải Phòng, ông "mở ra" rõ rệt! Đấy là cuộc chơi lớn về xây dựng, lính lê dương chơi với những máy trộn hồ, xe ủi đất và sắt thép. De Lattre hoan hỉ. Ông đang làm "bức tường thành Trung Quốc" ở rìa đồng bằng chống những người Trung Hoa đông đúc và trang bị vũ khí có thể xuất hiện từ rừng núi, một hàng rào không tràn qua được. Tinh thần hăng hái đưa ông lên hùng biện. Ông già Sarraut bên cạnh ông còn có những lời hoa mỹ hơn như một tiếng vọng cao cả lỗi thời. Ông già vô cùng thán phục, đám thân cận ít hơn.

- Thưa đại tướng, ông có nghĩ mình đi hơi mạnh không? Cogny làm dịu bớt vị tướng, Beaufre hợp lực. Hai người nói hết sức dè dặt vì không dễ ngăn được de Lattre. Càng ngày trí tưởng tượng của ông càng sôi sục. Ông muốn phải hết vùng châu thổ có những công trình đồ sộ, vĩ đại. Đấy là giấc mơ về thành luỹ chống ngoại bang thời cổ xưa. Những công trình cách xa nhau không đủ. Từ nay phải có những hàng liên tiếp, hàng chính, hàng phụ, những chướng ngại vật kỳ lạ, một thế giới sắt và lửa trên nhiều cây số bề dày và những trăm cây số chiều dài.

Đối với mỗi lời cảnh báo, vua Jean gầm lên:

- Không tiết kiệm gì với chiến tuyến của Phương Tây chống Trung Quốc, mối nguy da vàng, làn sóng triều đỏ.

Và rất tinh quái, ông lại thổ lộ ý nghĩ sâu xa của mình:

- Tôi cần có phương tiện. Để có được phải nêu lên mối nguy người Trung Hoa. Sau đó tôi sẽ xử lý với quân Việt.

Không ai hiểu rõ ràng. Thế là hàng tỷ, hàng trăm tỷ cho sự giả dối, cho việc tăng cường, nhiều gấp bội so với chi cho chiến trường. Có vẻ như chơi bài pô-khơ. Paris kìm ông lại. Đây là cách làm Paris sợ, họ chuyển lại cho Washington.

De Lattre chơi trò tinh tế nhất. Với các cơ quan chính phủ ông quen biết, ông gửi những bức điện hoảng hốt về mối nguy hiểm Trung Hoa. Để làm họ run - dù sao cũng lay động họ một ít, làm họ hoạt động... Nhưng tại chỗ, ở Đông Dương là vấn đề khác. Đại tướng biết những tướng tá của mình vỗ trán về việc ông làm, tự nhủ: "Ông phát điên rồi chăng?” Thế là, như có việc cần không cưỡng lại được, ông kéo ai đó vào một góc để "thổ lộ". Đây là ý nghĩ sâu xa, sự thật ông nói ra hoặc làm ra vẻ nói ra:

- Đụng độ với Trung Quốc ư? Tôi mong không có. Tôi biết quá rõ nước Pháp ra sao, quân đội Pháp như thế nào để muốn có một "cuộc chiến tranh lớn", ít nhất là hiện nay.

Một hôm, trong một bữa tiệc lớn, một người tên là F... có một sự vụng về không tha thứ được. F... không phải một nhà báo của đại tướng, đi qua đó. Anh cảm thấy người ta sợ mình, đề quá cao tác dụng của mình. Anh khoe mình là chuyên gia giỏi nhất về những cái chết nổi tiếng, kể cả công việc vô liêm sỉ, đã đưa những người hấp hối lên báo như thế nào. “Tôi không bao giờ bỏ sót. Tôi biết ngay lúc người ta trút hơi thở cuối cùng để điện đi lập tức. Thuê tiền anh hầu phòng hoặc chính người vợ - chính bà trả lời ngay lúc trở thành người đàn bà góa. Như bà thống chế Foch..." Bà de Lattre không nén nổi tức giận nữa. Với giọng phán xét, bà kêu lên: "Còn tôi, tôi thấy điều đó rất tồi". Có lẽ bà có một dự cảm, thấy chồng bà hấp hối dưới mắt mình trong lúc xung quanh lúc nhúc đám phu huyệt trong bản tin. Điều ấy ghi đậm trong trí bà đến nỗi một năm sau de Lattre chết, bà tổ chức đám tang gần như bí mật và có những biện pháp giữ kín. Thực tế bà giấu đi trước khi đưa xác ông về Pháp để làm lễ quốc tang.

Nhưng hôm ấy ông rất khỏe. Thấy sự xúc động của bà vợ, ông hiểu. Vả lại ông không thích mình là người chết. Anh F... này đã vi phạm một sai lầm đáng tiếc và ông sẽ bắt anh ta trả giá.

F... không nhận biết gì. Anh từ Triều Tiên trở về, là phóng viên chiến tranh ở đấy và nêu lên quan điểm của mình:

- Đối với Châu Á chỉ có một giải pháp. Đấy là cú sốc tâm lý về dư luận, thật sự lớn. Muốn thế phải phản công toàn bộ, đổ bộ lên Trung Quốc. Còn lại thì, thưa đại tướng, chỉ là nước giải khát tồi.

De Lattre thẳng người, cứng rắn như luật pháp:

- Ông ơi, việc phát động một cuộc đụng độ chung ở Viễn Đông sẽ là một thảm họa. Tôi làm tất cả để tránh nó. Điều đó sẽ là công việc của ông. Có thể thông báo cái chết không phải của một người mà của hàng trăm nghìn người. Tôi nghĩ trước hết về Đội quân viễn chinh mà tôi chỉ huy, chịu trách nhiệm sẽ bị tiêu diệt trong một cuộc phiêu lưu như thế. Nhiệm vụ của tôi là tiết kiệm máu người Pháp, của các sĩ quan và binh lính của tôi.

Ở đây, de Lattre "nổi khùng" và chắc đã nói thật. Bình thường ông tỏ ra tối tăm hơn nhiều. Vì lên án cuộc chiến tranh ngăn ngừa chống Mao phải chăng làm giảm vị trí của ông? Nhưng tiến hành thì không thể, trước khi nắm được người Mỹ, trước khi tạo ra xung quanh mình một sự liên minh quốc tế rộng lớn. Đấy là mục đích của ông nhưng cần im tiếng. Từ nay tới khi đó là bê-tông, chỉ có bê-tông, nhân danh đề phòng chống quân đội đỏ của Lâm Bưu tràn sang. Tuy vậy người ta nhận thấy ông không ra lệnh cho các Phòng Ba chuẩn bị kế hoạch hành động chống cuộc xâm lược của người Trung Hoa, như ông không tin vào điều ấy. Thế thì sao?

[chuongxedap]

Đối với những kẻ thích chiến tranh nói chung, tinh hoa của triều thần, bê-tông là sự vô lý. De Lattre cũng không rõ ràng về người Trung Hoa chắc chắn sẽ không đến. Và ông làm ra vẻ không bận rộn về người Việt đã đến và chắc chắn còn đến. Tại sao có những công sự chống một kẻ địch ghê gớm nhưng rất bóng ma - những "con trời" - và chống một kẻ địch bằng xương bằng thịt đang ở đấy khi người ta tuyên bố số lượng đáng kể là quân ông Giáp?

Về điểm này de Lattre vươn cao người, thở ra niềm tin bằng lời. Ông buông những câu loại:

- Hiện nay chúng ta còn bị di chứng của một số chỉ huy tồi. Tai họa không phải người Việt mà là Carpentier. Ông ấy yếu kém đến mức quân Việt trở thành quan trọng nghĩ mình là những người chiến thắng. Nhưng tôi không sợ. Tôi đã đánh bại họ ở Vĩnh Yên. Lần sau tôi sẽ đập tan họ hoàn toàn...

Những ngày khác là một de Lattre khác. Một de Lattre bị dày vò về các đội quân của mình, như người cha lo lắng cho các con, Bernard và tất cả "những chàng trai" của Đội quân viễn chinh. Thế là trong bột phát ghê gớm, thật hay giả, ông hét lên ngược lại đều ông tuyến bố hôm qua hoặc hôm kia.

- Tôi không muốn đưa các đội quân vào con đường tự sát. Sẽ là một cuộc tàn sát đối với các đội quân đồn trú trong những căn nhà tồi tàn, các lâu đài bằng giấy và cả đối với các đoàn quân đi cứu họ lúc đã quá muộn rơi vào phục kích. Toàn bộ hệ thống là cái chết. Người của chúng ta, tôi đặt dưới hai ba mét bê-tông. Những người trong đó giữ vững, những người bên ngoài, phía sau được bảo vệ, sẽ đi giải thoát cho họ, trông thấy rõ, vững vàng với ca-nông, xe tăng, một hoả lực vô cùng mạnh.

Tóm lại đối với de Lattre bê-tông là phương thuốc trị bách bệnh. Ông không biết rõ lắm sẽ dùng làm gì nhưng có thể tốt về mọi mặt. Căn bản là lối cổ điển làm yên lòng Phương Tây khi đối mặt với những cạm bẫy của Châu Á. Phía sau đó, ông cũng cảm thấy mình được bảo vệ. Ông có thể chờ đợi, hoạt động, "sẽ thấy quân địch đến", không bị đe dọa nữa. Việc này phù hợp với tất cả những thôi thúc của trí óc, những hành động của lòng mình, những gì chứa đựng mâu thuẫn của lo sợ, không ngoan, tham vọng và nghị lực của ông. Việc này bao gồm mọi giả thuyết, cho các thời đại, trước mắt, hiện tại xa hơn một ít, tương lai sáng sủa. Tệ hại nhất, trong những tuần lễ tới, là tấm khiên chống đỡ với Trung Quốc. Tốt nhất là trong những năm tới, một khi de Lattre đã khuất phục được nước Mỹ, đứng lên làm kẻ đầy lùi những người cộng sản, bê-tông sẽ là tấm áo giáp trên đất, từ đó người ta tiến hành "cuộc đổ bộ lớn" lên Trung Quốc đỏ, cuộc thập tự chinh lớn, tấn công ồ ạt. Trong lúc chờ đợi vẫn dùng chống quân Việt, cho những cuộc hành quân lớn "phòng vệ phản công". Đây là chiến trường theo hàng ngũ thay thế cuộc "chiến tranh bẩn thỉu" bằng cuộc "chiến tranh mát mẻ và vui vẻ". Không còn rừng núi bùn lầy, những khối người không còn phép biện chứng, những bí ẩn da vàng mà là "công trình đẹp" rất sạch. Nét đẹp của bê-tông, sự chắc khỏe của vũ trụ xi măng cốt sắt, cả một thế giới công trình và lô cốt. Dựa vào đấy để hoàn thành chiến thắng, phía sau công sự xuất hiện những đội cơ động, ít nhất hàng chục, như những bão tố sắt, xăng, xe và lửa.

Từ nay ở Đông Dương thực sự có hai quân đội Pháp: trụ cột thép là những đội cơ động và tất cả phần còn lại từ trước. Có hai cuộc chiến tranh Đông Dương khác nhau, xen kẽ nhau. Cuộc chiến tranh cũ, thừa kế của công cuộc bình định vẫn tồn tại. Đấy là sự bố trí trên bề mặt, tất cả nhiều nghìn đồn bốt cố gắng nắm giữ dân chúng và đất đai, ở những vùng châu thổ đông dân cũng như trong rừng núi vô tận. Một bộ máy chiếm đóng bao la, nặng nề cuốn hút hàng trăm nghìn người trong tình trạng nô lệ mà không bao giờ phá huỷ được mạng lưới người Việt ở bên cạnh luôn luôn được xây dựng lại. Và người Pháp không bao giờ giải quyết, tháo gỡ được gì. Họ bị nối liền với tất cả, thành phố, người, đường sá, thịnh vượng, văn minh, đồng bạc. Họ không nắm được quân Việt chỉ gắn liền với vật và người bằng phép biện chứng không huỷ diệt được cuộc chiến tranh du kích không nắm bắt được.

Thật hão huyền, vấn đề kéo dài thời gian, cuối cùng là thất bại. Nhưng de Lattre tìm cách buộc người Việt tìm đến. Rất đơn giản. Các sư đoàn ông Giáp ở trong rừng buộc phải ăn, mua thực phẩm, kiếm kinh phí, tuyển mộ. Vùng châu thổ cung cấp tất cả những cái đó, sẽ có sự đi lại liên tục giữa rừng và đồng bằng. Với tuyến "phòng thủ" khép kín, quân chính quy phải chọc thủng dãy bê-tông để vào thành phố, đồng ruộng kiếm gạo, tiền và người. Lúc ấy người ta sẽ dìm chết họ. Chỉ cần chờ họ đói và vào đây mua bán...

Lập lụận hoàn hảo nhưng không thuyết phục được những người cũ, nhất là số "thuộc địa". Thế nhưng Salan không nói gì. Một người nào đó khẽ hỏi đại tướng:

- Nếu quân Việt không đến?

- Thì họ chẳng có gì ăn, chẳng có dự trữ hậu cần. Để không chết vì đói khổ họ phải xuất hiện trước mặt tôi, người và vị trí của tôi, để tấn công, chọc thủng phòng tuyến. Để không tàn tạ họ sẽ bị tiêu diệt.

- Và nếu họ vượt qua từng nhóm nhỏ, thâm nhập được.

- Không thể thế.

Nói đúng ra không bao giờ người ta nắm được ý nghĩ của de Lattre. Đôi khi ông có nghệ thuật "thú nhận đột ngột", nhỏ giọng, thân mật như rất thật thà, hầu như xóa bỏ hết những gì ông trịnh trọng tuyên bố trước đó. Ông có tâm sự với tôi:

- Tôi không biết những công trình bê-tông có kết quả không. Nhưng cũng chẳng có gì khác có thể có kết quả. Vả lại hệ thống ấy cũng chẳng có gì tai hại: nếu không đưa lại chiến thắng, không là giải pháp quyết định thì nó cũng cho tôi thời gian thương lượng với những người Trung Hoa, Việt hoặc Mỹ, chưa biết được. Về ngưng chiến, hòa bình hoặc chiến tranh lớn tôi cũng chưa biết. Cuộc thảo luận sẽ lâu dài dù để bỏ vũ khí hoặc đưa lên ào ạt hơn trong đó có cả bom nguyên tử...