Cuộc chiến tranh Đông Dương

[chuongxedap]

Cuộc chiến tranh lúa gạo

Tháng 5 năm 1950 đúng là Pháp đã "tổ chức" vùng châu thổ Bắc Kỳ. Đồng bạc và hàng hóa lan tràn đồng thời với các đội quân viễn chinh. Và như Alessandri nói: "Khi nền kinh tế ổn định thì mọi việc ổn định". Viên tướng rất tự hào về hòa bình và thịnh vượng do ông đưa lại. Một mình với anh vệ sĩ trong một chiếc xe jeep đơn sơ cắm cờ hiệu, không tùy tùng, ông đi xem công trình của mình trong những vùng tồi tệ nhất. Ông đi trên đường mòn và thậm chí trên những con đê sông Hồng trước đây là những chướng ngại vật không xâm chiếm được của người Việt. Bây giờ ở đâu cũng là cuộc sống, sự náo nhiệt, đông đúc, một sự "hồi sinh" thực sự ở những nơi vốn chỉ là cảnh điêu tàn căm hận. Đây là Châu Á hòa bình - những đám người vui vẻ chen chúc trong các chợ, dân làng chuyện trò trước nhà mình và trên bờ vùng bờ thửa từng đoàn phụ nữ bước nhịp nhàng để cân bằng đôi gióng gánh trên vai. Nhất là trên đồng ruộng hàng triệu dân quê bình tĩnh gặt hái.

Khắp nơi phấp phới lá cờ Pháp hoặc cờ Việt Nam. Không chỉ là sự no đủ. Mọi việc diễn ra như dân chúng hưởng tất cả không chia sẻ cho Việt Minh. Làm sao biết được chính xác? Cảnh vật xám xịt của vùng châu thổ không nói lên điều gì, khuôn mặt hàng triệu dân quê cũng thế. Nhưng nếu thực sự việc cung cấp không tới các sư đoàn của ông Giáp thì họ sẽ bị khốn đốn.

Đấy là việc bình định. Dù sao hầu như người ta không đánh nhau trong vùng châu thổ ở những tháng báo hiệu mùa gặt. Mặt đất và bầu trời đều ướt át, gần như không phân biệt được qua màu xám đẫm nước. Mặt đất là một tấm màn nước tuy khắp nơi người ta nhận ra những bóng mờ đàn ông, đàn bà còng lưng trên đồng ruộng.

Công việc đồng áng - là công việc của hoà bình, người ta nói thế. Thế mà không đúng vì chiến tranh theo đuổi bí mật nhất, quyết định nhất. Đấy là cuộc “chiến tranh lúa gạo". Nếu Việt Minh thất bại, chẳng bao lâu họ sẽ tự đánh mất mình.

Gạo là tất cả ở Châu Á. Năm 1945 khi Bắc Kỳ thiếu gạo, một triệu người chết đói. Xác chết nằm trên đường phố Hà Nội - mỗi sáng phải huy động xe đi nhặt. Làng nào cũng có hàng đống xác chết.

Đối với người Việt, gạo còn hơn tất cả: không chỉ để nuôi sống. Với khẩu hiệu "gạo hoặc súng đạn", trước kia gạo cho phép mua những vũ khí đầu tiên; bấy giờ gạo là hệ thống kinh tế của Hồ Chí Minh. Trước hết, đấy là đồng tiền; một ki-lô gạo là đơn vị tiền tệ chính thức sau khi mất giá "đồng bạc cụ Hồ". Thuế được trả bằng gạo, "công trái yêu nước" cũng thế. Thậm chí ngân sách cũng tính bằng gạo - cơ sở để dự kiến chi, thu. Lương quân đội và công chức trả bằng gạo. Tiêu chuẩn đo lường đối với những vật bán mua cũng là gạo. Nếu thiếu gạo, không chỉ nạn đói - mà cả cuộc chiến tranh của Hồ Chí Minh sụp đổ vì dựa vào đó.

Vì thế suốt thời gian đánh nhau với Đội quân viễn chinh, người Việt ám ảnh về lúa gạo, quyết tâm chiếm lấy. Điều đó có tác dụng lạ lùng, không ngừng đến cuộc chiến tranh, hầu như chỉ huy cuộc chiến tranh. Để tiếp tục cuộc "chiến tranh tổng thể" họ phải chấm dứt từng giai đoạn để làm cuộc "chiến tranh lúa gạo".

Mục tiêu này rất đặc biệt - trước hết không phải giết người Pháp, chỉ "vô hiệu hóa" họ để tiến hành thu thập hạt lúa, cũng có quy luật. Thời kỳ đầu khi dân quê vào mùa gặt là thời kỳ tạm yên - các bên để họ yên ổn làm việc, chỉ theo dõi. Nhưng họ vừa thu hoạch mùa màng xong là cuộc chiến tranh lúa gạo nổi lên dữ dội. Việt Minh và người Pháp xuất hiện khắp nơi để giành giật lấy.

[chuongxedap]

Để chiếm lấy lúa gạo phải "kiểm soát" hoàn toàn dân cư. Người Việt "đưa ra tất cả". Quân chính quy và nửa chính quy từng đơn vị to nhỏ rải khắp nơi. Nhiệm vụ đầu tiên của họ là tước đi của Đội quân viễn chinh thời gian cần thiết, khống chế đất đai, giành lại "quần chúng" càng nhiều càng tốt. Tuỳ tình hình mà áp dụng những biện pháp thích hợp. Ở những nơi các bốt Pháp đang ngủ, quân lính Việt Minh luồn vào từ làng này đến làng khác, giữ không đánh động họ dậy; ở những đồn trú hoạt động hơn, người ta quấy rối, giăng bẫy phục kích làm cho họ sợ và nấp kín trong lô-cốt. Đôi khi ban chỉ huy Pháp tổ chức những cuộc hành quân lớn cử các tiểu đoàn truy kích các phân đội đỏ. Trong trường hợp ấy, những người này được lệnh chống cự, thế là đánh nhau, có lúc quyết liệt: "Cuộc chiến tranh lúa gạo" dưới dạng "chiến tranh lớn" vì bao giờ cũng vẫn có quân Việt Minh.

Dựa vào quân đội đỏ, hệ thống chính trị - kinh tế đỏ hoạt động mạnh để đảm bảo đủ lúa gạo. Mọi tổ chức của Việt Minh được huy động cho công việc này - quân lính, du kích, toàn Đảng, những uỷ viên chính trị quan trọng nhất, các tổ chức quần chúng. Mục tiêu duy nhất là lúa gạo với số lượng tối đa, thông qua thuế, vay mượn, đóng góp, chỉ để lại cho dân quê đủ sống. Kỹ thuật sử dụng là "thuyết phục", làm sao nhân dân đóng góp "tự nguyện, vui vẻ, với tinh thần yêu nước". Hai tiếng Tổ quốc vang lên như một ám ảnh. Những trận chiến đấu chống Pháp được nhân đôi lên do lễ hội "quần chúng" rộng rãi, lễ mừng công, mít tinh, phong trào thi đua, những buổi khen thưởng anh hùng và xử phạt phản động, nhất là trong các chiến dịch yêu nước như "chiến dịch góp gạo” của Chủ tịch Hồ Chí Minh hay là "bát gạo cho chiến sĩ". Và rồi những lời kêu gọi của Hồ Chí Minh luôn luôn truyền lại trên các loa phóng thanh, được "cán bộ" bình luận, được "quần chúng" phân tích. Nhưng rồi người nghèo cũng cho, những người giàu cho - để tránh tiếng "phản động" và có những tờ giấy chứng nhận có lẽ một ngày nào đó sẽ cứu sống họ.

Trong lúc quân đội Việt bảo vệ việc thu gom ấy, Đôi quân viễn chinh nỗ lực cản trở họ để cũng nắm lấy lúa gao với lợi thế trả bằng đồng bạc Đông Dương.

Một thời gian dài người Việt có khá nhiều gạo. Sự việc thay đổi khi ở Sài Gòn và Hà Nội người ta hiểu phương pháp duy nhất để thắng người Việt là qua lúa gạo, qua "cuộc chiến tranh lúa gạo". Ở Nam Kỳ là sự cấm vận trên sông Bassac. Alessandri, chiếm đóng vùng châu thổ Bắc Kỳ buộc người Việt thất bại, dân quân, cán bộ chính trị phải ẩn náu và việc thu gom giảm gần năm mươi phần trăm.

Một nửa dân chúng Bắc Kỳ phụ thuộc hẳn vào sự kiểm soát của các bốt Pháp. Phần còn lại cũng không hăng hái đóng góp nữa.

Năm 1950 người Việt hốt hoảng về gạo. Trong khu tứ giác xảy ra thiếu đói. Khẩu phần đầy đủ chỉ dành cho quân đội xung kích của ông Giáp. Những tầng lớp khác - chiến sĩ bình thường, viên chức, cán bộ của Đảng - hạn chế mỗi ngày một bát gạo. Bản thân Hồ Chí Minh làm gương trong hoàn cảnh này.

Sau này một người lúc ấy là bộ trưởng bên cạnh Hô Chí Minh nói với tôi:

- Thật ghê sợ. Tôi ốm vì đói và yếu hẳn trong nhiều tháng ròng. Không riêng thiếu gạo mà tất cả, không còn muối, thuốc bệnh, quần áo. Nhiều người chết trong núi! Người Pháp chặn họng chúng tôi. Người ta đã nói không "trụ vững" lâu được, ít nhất là phải bẻ gãy gọng kìm. Phải chuẩn bị chiến đấu, nghĩ rằng đấy là cơ may cuối cùng, trong mấy tháng phải thắng hoặc là bị tiêu diệt.

Thời kỳ ấy đài phát thanh của Hồ Chí Minh thú nhận sự thiếu thốn mọi thứ ấy - nói phải còn gian khổ, thiếu thốn hơn. Việc tuyên truyền, "giải pháp đúng đắn" lâu dài của các uỷ viên chính trị là tiết kiệm, tiết kiệm hơn nữa. Cuối cùng là lời kêu gọi tối cao: "Chịu thiếu thốn một ít để tích luỹ cần thiết cho cuộc tổng phản công". Như vậy, người Việt gần như đã tận lực, họ tự biết như thế. Không có lối thoát nào khác ngoài tổng phản công, quân đội ông Giáp sẽ lần đầu tiên thực sự đối mặt với quân đội Pháp. Đấy là giải pháp họ tự chọn.

Nhưng về phía người Pháp có ai hình dung ông Giáp có thể thắng? Người ta nhớ lại Nguyễn Bình bị dồn đến đường cùng ở Nam Kỳ cũng tìm lối thoát qua một cuộc "tổng phản công" - kết thúc bằng thất bại. Cả Đội quân viễn chinh - trừ một số đơn vị trên đường số 4, tin rằng đối với ông Giáp cũng như thế, sẽ tệ hại hơn. Vì sự thất bại của Ủy ban Nam Bộ đánh một tiếng chuông cho toàn Việt Minh, cuối cùng sẽ kết thúc cuộc chiến tranh Đông Dương.

Người Pháp càng tin tưởng vì từ nay bên cạnh họ có chỗ dựa của Mỹ. Không phải họ thay đổi mà toàn cầu - sự xâm lược Triều Tiên, những lá cờ Mao ở biên giới Bắc Kỳ, cả Châu Á cầm vũ khí và nguy cơ về cuộc đụng độ thế giới. Đội quân viên chinh tiếp tục đánh nhau với Việt Minh theo cách ấy, với những mục tiêu ấy nhưng chỉ trong mấy tuần lễ chiến tranh của thế giới tự do chống chủ nghĩa cộng sản. Lúc trước người Pháp tự cảm thấy là "những người bị ruồng bỏ" và trong số đông quân lính có ý thức làm một cuộc "chiến tranh bẩn thỉu". Bây giờ người ta chào đón họ như là quân đội khai hóa và những đồng đô-la, khí cụ nhãn hiệu USA đưa tới không chậm trễ.

[chuongxedap]

Liên minh đầy sao

Tháng sáu năm 1950. Phương tiện Mỹ bắt đầu chảy vào Đông Dương, bắt đầu khiêm tốn bằng việc cung cấp máy bay Dakota cũ. Phi công quân sự Mỹ bàn giao cho phi công quân sự Pháp tại Sài Gòn, ở sân bay Tân Sơn Nhất. Không lễ tiết, không diễn văn. Phi công đứng đối diện chào nhau. Rồi những người lính trơn xách những hộp sơn, thay ngôi sao trắng của hàng không U.S bằng phù hiệu cờ tam tài.

Mấy tuần sau một tàu hàng đầu tiên, tên là Steelrover cập cảng Sài Gòn, lần này trước mắt mọi người - mang tới những vật dụng quân sự. Hôm nay quả là một ngày trọng đại - nước Mỹ đứng về phía người Pháp. Người Việt cũng biết ý nghĩa của sự kiện này, đài của họ nói sẽ làm nổ tung tàu Steelrover. Vì vậy người ta bố trí đề phòng rất cẩn thận. Trên đường tàu đi lên, toàn đáy sông Sài Gòn, trên tám mươi cây số được nạo vét vì mìn (trước đó một ít, một chiếc tàu thương mại lớn bị nổ tung ở đây). Đến ngày đã định, chiếc Steelrover tiến dần dần trên con lạch đầy bùn và khúc khuỷu, giữa những rừng đước chằng chịt, là trung tâm của sự bố phòng khác thường, chiếc tàu dò mìn đi trước, tàu hộ tống vây quanh, máy bay trên cao và quân lính rải khắp bờ. Ở cảng còn đề phòng cẩn thận hơn. Khi chiếc Steelrover neo ở bên và người ta chuyển xuống những chiếc jeep đã sơn màu xám xanh của chiến tranh, kèm theo mỗi bọc hàng là một cảnh sát với súng ngắn và một lính Maroc cầm tiểu liên. Tôi lên tàu, thấy đoàn thủy thủ mũ lưỡi trai, mình trần, vai u, phong thái dữ tợn; thuyền trưởng là một người khổng lồ tên họ Ailen, mái tóc hung ánh lên dưới nắng. Ông ta mời tôi một chầu Whisky thân mật nói không biết rõ vì sao ông đến Sài Gòn nhưng bất kể. Tôi nhìn tất cả những người xăm mình, to lớn và thờ ơ ấy, tôi hiểu thực sự Mỹ đã khởi động, nhắm vào Đội quân viễn chinh.

Sự thay đổi đã rõ, không ngờ được. Nước Mỹ không muốn trục xuất Đội quân viễn chinh nữa mà liên minh. Và toàn cơ chế Mỹ bắt đầu quay ngược lại, vì đáng lẽ bỏ rơi nước Pháp họ giúp đỡ. Các tướng U.S, nghị viện, nhà báo U.S nối tiếp nhau nhận xét hiệu quả của Đội quân viễn chinh, cần phát triển nó. Đồng tiền Mỹ tặng cho Đông Dương để hỗ trợ quân sự kinh tế. Đấy là bước đầu của con sông lớn đô-la đổ vào, cuối cùng làm cho nước Pháp chẳng phải mất gì về cuộc chiến tranh Đông Dương; một số người nói thậm chí họ có lãi. Một tỷ phrăng hàng ngày - sau này vượt nhiều càng ngày càng do Thế giới mới rót cho.

Hãy nhìn lại sau bao biến cố! Vì những người Mỹ này từ nay hỗ trợ người Pháp ở Đông Dương chính là những người đã lên án họ có mặt ở Châu Á, đã làm mọi cách để xua đuổi họ. Rossevelt với lực lượng cuối cùng đã tuyên bố khai trừ Pháp ra khỏi khối. Truman ở Potsdam, đã nêu lại lý thuyết "chống chủ nghĩa thực dân". Tất cả đã được dự kiến - Đông Dương phải trở về với Tưởng Giới Thạch bằng gạt bỏ Hồ Chí Minh đỏ. Thế nhưng có một thời kỳ nhiều nhân viên đặc biệt của Chú Sam cũng thử chơi con bài Hồ Chí Minh. Người nổi tiếng, thấy rõ nhất là một sĩ quan cao cấp tên là Patty. Chính ông này và các phụ tá đưa Hồ Chí Minh lên ngôi ở Hà Nội vào mùa hè 1945. Họ ở bên cạnh ông Hồ, là những người bảo trợ và bảo đảm trong những cuộc biểu tình khổng lồ lúc ấy, khi mà hàng trăm nghìn người Pháp chịu mọi nhục nhã, như sẽ bị tàn sát, cầm tù.

Lúc đó đã có một hoạt động của người Mỹ cố ý theo đuổi, ngăn cản nước Pháp "trở lại". Người Mỹ hoàn toàn chịu trách nhiệm về không khí Hà Nội năm 1945, ở đó những "tình báo viên" của họ như những ông vua và người Pháp là những người phải đánh đổ và người ta đã đánh đổ. Patty đầy quyền lực và Sainteny bị nhốt trong một ngôi nhà, cấm đi ra ngoài.

Tất cả những việc đó không đưa lại kết quả. Người Mỹ bị thất bại kép. Tưởng Giới Thạch đánh vào họ ở Bắc Kỳ. Và rồi họ nghi ngờ về giải pháp Hồ Chí Minh. Bộ Ngoại giao và Lầu Năm góc nhận ra Hồ Chí Minh thay vì là một người quốc gia hoàn toàn như báo cáo của Patty và nhân viên ông này, có thể là một người cộng sản. Vậy là ông Hồ bị USA bỏ rơi sau mấy tuần lễ, thậm chí người Mỹ không giữ một kỷ niệm gì về giai đoạn ấy. Không vì thế mà không phải chính Hoa Kỳ đã giúp Hồ Chí Minh và điều đó vào lúc quyết định cho người Việt nắm quyền lực. Họ đã rộng rãi "làm" cho Hồ Chí Minh.

[chuongxedap]

Trong những năm tiếp theo, sau những thất vọng ghê gớm ấy, thái độ của Mỹ thể hiện bối rối hoàn toàn. Có vẻ như Mỹ không biết làm thế nào, đành để người Pháp hành động, vừa giữ lối bài xích về nguyên tắc. Đây là cách bất đắc dĩ, và chờ cơ hội để lại chơi lá bài chủ nghĩa quốc gia với việc vận dụng: vì Hồ Chí Minh là cộng sản, phải tìm ra người quốc gia, con người yêu nước sẽ thắng Hồ Chí Minh và chủ nghĩa cộng sản, tốt hơn người Pháp với sự đàn áp. Tất cả những người Mỹ ở Sài Gòn - ở Đại sứ quán. Phái đoàn quân sự và nhiệm vụ đặc biệt, ở USIS (Cơ quan thông tấn Hoa Kỳ) không kể các nhà báo - đều bài Pháp, đau xót thấy Pháp lập lại "chế độ thực dân". Họ có một lòng tin sâu sắc và thực thà khác thường rằng tất cả những cái ấy là xấu! Và họ tin chắc nước Mỹ sẽ làm tốt hơn nước Pháp nhiều, bản thân họ hơn người Pháp nhiều! Đã bao lần một người trong bọn họ nói với tôi: "Các ông, người Pháp thật kỳ cục và các ông vẫn tin vào thủ đoạn xảo quyệt tiến hành ở Đông Dương! Đấy không chỉ là ghê tởm mà hoàn toàn lỗi thời". Tất cả say sưa mong rằng thay chỗ cho Việt Nam là mồi cho người Pháp là một Việt Nam thực sự của tình bạn Mỹ! Lúc ấy họ có thể áp dụng đầy đủ tất cả những gì họ học được trong các trường đại học, thánh đường và một số "cơ quan" U.S - môn khoa học bành trướng Mỹ với những tình cảm tốt và lối sống Mỹ. Chống lại "thủ đoạn" của người Pháp là tăng cường cuộc thập tự chinh tiến bộ trên cơ sở thông thái rỏm, đạo đức, chiến tranh lạnh, là ngày càng có thái độ của người làm sáng tỏ chân lý bị thất vọng.

Đầu năm 1950 giữa người Pháp và người Mỹ ở Sài Gòn là sự nổi giận nghiêm trọng: họ căm thù lẫn nhau, không thường qua lại với nhau nữa, ít tiếp đón nhau. Giữa Sài Gòn của đồng bạc và Đội quân viễn chinh, những người Mỹ tự giam hãm trong đồng đô-la, trong xa hoa, tiệc tùng, mưu mô, trong chuyên môn của mình, mỗi người có một "nghề nghiệp" rất cụ thể. Luôn luôn đông hơn, rất giàu và rất cay cú họ mua những ngôi nhà đẹp nhất cho "cơ quan" và nhà ở của họ, tổ chức ở đó những hòn đảo nhỏ chống giữ, sống riêng biệt, làm việc, chú trọng đến vệ sinh tới mức chỉ tiêu thụ thực phẩm và đồ uống - kể cả nước lã - từ Mỹ mang sang. Nhưng mặc dù chặt chẽ về nguyên tắc, buổi tối họ thả mình vào những tiệc cốc-tay, uống quá nhiều và vui chơi kỳ lạ.

Cả môi trường U.S nổi lên chống đại sứ Heath, bị kết tội tiêu cực; quán quân của "lối sống Mỹ" là phó của ông này, Gullion. Heath vào tuổi năm mươi, khôn ngoan và nhăn nheo, nhỏ người với khuôn mặt dài như cá ướp lạnh nhưng Gullion là một chàng đẹp trai, tóc nâu, thậm chí lợi thế, trên đà đi lên, dễ dàng "cau có". Tôi nhận thấy cơn giận nội tâm ấy một hôm ở nhà ông ta, đứng trước một bàn thức ăn lạnh, tôi vô tình tâm sự với một người Pháp rằng tôi không thích ăn đứng theo lối Mỹ. Gullion nghe thấy, lao lại kêu lên với tôi: "Ông có biết trong bất cứ thành phố nhỏ nào ở Mỹ, cũng có nhiều người yêu Beethoven và Bach hơn cả toàn Paris không?"

Nhất là khi người Pháp bắt đầu tạo ra nền độc lập Việt Nam thì "kiểu sách Mỹ" ấy thức dậy. Việc ấy bắt đầu ở Hồng Kông, lãnh sự U.S hàng ngày khuyên Bảo Đại đang sắp nhận đề nghị của Pignon: "Ông đừng nhường bước. Đừng xiêu lòng. Từ chối đi". Khi Bảo Đại vẫn nhận và sống tách biệt ở Đà Lạt trong tình trạng suy nhược thần kinh và hội hè ở Sài Gòn như có một sự nổi giận cao độ - người Mỹ đủ loại đến rỉ tai với đủ loại người Việt Nam: "Cứ đòi hỏi nhiều lên. Các ông đừng đầu hàng. Đừng để bị tác động bởi người Pháp vốn biết chờ cơ hội, hy vọng "tranh thủ được", khi ngụy trang vấn đề thực dân của họ trong việc chống cộng sản". Họ ra sức chống người Pháp. Bằng mọi cách, nhất là bằng đô-la, người Mỹ hình thành một lớp "khách hàng". Những cơ quan đặc biệt đi xa hơn: họ cung cấp vũ khí cho Ba Cụt - Hòa Hảo, cho Trịnh Minh Thế - Cao Đài, cho tất cả các trưởng băng nhóm ở các giáo phái tiếp tục căm ghét, giết người Pháp nhân danh chủ nghĩa quốc gia.

Chiến dịch rầm rộ vào thời kỳ Nguyễn Phan Long là thủ tướng chính phủ. Lúc đó người ta nói về một dự án theo gợi ý của Mỹ thay thế Đội quân viễn chinh bằng một quân đội quốc gia 200.000 người với khung người Mỹ hoặc thậm chí người Nhật. Trong lúc chờ đợi, ngay khi Sài Gòn đang trong tình trạng vô chính phủ, Nguyễn Phan Long không muốn Việt Nam là một nước liên hiệp với Pháp nữa, thực sự mong muốn thay thế nước Pháp bằng nước Mỹ, thành một chế độ như Philippines thay vì Khối Liên hiệp Pháp.

Đấy không phải đường lối chính thức của Mỹ - nhưng sắp là như thế. Người ta càng cảm thấy số phận người Pháp ở Đông Dương sẽ có số phận người Hà Lan ở Indonesia, bị sự chặt chẽ về nguyên tắc Mỹ gạt ra ngoài. Và trong lúc Đội quân viễn chinh bình định, người Mỹ làm việc chống lại, đến một giai đoạn họ sẽ nói: "Không cần một lực lượng quân sự Pháp nữa: chúng ta hãy hành động, loại bỏ lực lượng ấy đi".

[chuongxedap]

Như vậy, ở Đông Dương người Pháp đứng trước tình thế lạ lùng nhất: nếu họ thắng Việt Minh, họ chắc chắn bị dồn vào một cuộc thất bại khác. Họ không tránh khỏi đi vào ngõ cụt khi tất cả thay đổi trong mấy tuần lễ. Vì đấy là những tuần lễ của nỗi lo sợ Mỹ - Triều Tiên bị xâm chiếm đã cứu Đông Dương. Sự chặt chẽ về nguyên tắc tạm thời bị chủ nghĩa thực tiễn quét đi. Trên cấp cao, ở Washington từ nay chỉ có một điều đáng kể - có một quân đội Pháp giữ sườn phía nam của Trung Hoa đỏ đáng sợ. Washington "để" nước Pháp ở lại Đông Dương: nước Pháp có một đội quân lính đánh thuê, bản thân cũng trở thành lính đánh thuê cho Hoa Kỳ tiến hành một cuộc chiến tranh Đông Dương, trong khuôn khổ chiến lược lớn của Mỹ ở Châu Á.

Vì nước Mỹ cung cấp cho Đội quân viễn chinh thực tế không phải vì Việt Minh - trước hết để chống nước Trung Hoa của Mao. Có một hợp đồng ngấm ngầm. Với Trung Hoa thân xác mình người Pháp sẽ dựng lên một bức tường để chủ nghĩa cộng sản không xâm chiếm vùng Đông Nam Châu Á. Và người Mỹ trả tiền thuê họ, cung cấp những phương tiện để đánh nhau vô biên.

Trong những tháng, những năm tới, những quy định ấy được hai bên tuân thủ, vừa trung thực vừa không trung thực. Tình hình thật lạ lùng.

Về kế hoạch quân sự, người Mỹ sẽ nghiêm túc. Sau bước khởi đầu rất chậm, họ cung cấp một khối lượng lớn khí cụ - mãi về sau này - đến mức Đội quân viên chinh không tiếp thu hết. Dĩ nhiên các sĩ quan U.S cũng áp đặt sự "kiểm soát" chiến lược; nhưng sau một cố gắng vô ích họ quyết định để toàn bộ cho chỉ huy Pháp gắn chặt ghê gớm với những đặc quyền của họ. Cuối cùng tất cả "chuyên gia" của MAAG (Phái đoàn cố vấn quân sự) lùi ra, đành để cuộc Chiến tranh Đông Dương giữ tính cách chiến tranh "theo lối Pháp".

Đối với người Mỹ, Đội quân viễn chinh chỉ là một mưu kế tạm thời. Dù không thực sự tin tưởng, họ cố làm chủ nợ vì thực tế nhất là sử dụng đội quân này như vốn có.

Tuy vậy tính chất hai mặt khá rõ ràng. Lần lượt tất cả những người Mỹ chuẩn bị, lần này rất kiên trì, có hệ thống cũng rất kín đáo, một giải pháp thay thế. Vì cuối cùng có thể một ngày nào đó người Pháp "mất nhuệ khí", từ bỏ vai trò "đẩy lùi" quân đỏ, hoặc họ điều đình hoặc họ thua. Trong trường hợp ấy không có vấn đề những đội quân Mỹ thay chỗ trong rừng - Triều Tiên đã đủ cho họ. Nếu Đội quân viễn chinh phá sản hoặc không thích hợp nữa, phải chăng người ta có thể "đưa lên" một hệ thống chính trị chống Pháp dựa vào công thức nổi tiếng của Mỹ bảo vệ những nền độc lập và chủ nghĩa quốc gia? Như vậy chắc sẽ có hiệu quả hơn.

Đấy là cách nước đôi. Những chuyến tàu biển không ngừng chở tới Sài Gòn những gì cần thiết cho phép Đội quân viễn chinh tiến hành tốt cuộc chiến tranh với cờ tam tài. Nhưng những "người Mỹ trầm lặng" mới cũng không ngừng đến Sài Gòn và khắp Đông Dương. Một lạm phát khổng lồ về cơ quan và về người. Tất cả tăng lên gấp bội. Với những tổ chức cũ phát triển không chừng mực, thêm vào những cơ quan khác - nhất là cơ quan viện trợ kinh tế, một "bộ máy" đồ sộ ở Sài Gòn lúc nhúc những viên chức kỹ thuật, tình báo Mỹ - có hầu như hàng nghìn ghi đủ một danh bạ điện thoại đặc biệt dày hàng trăm trang.

Mỗi trang càng tăng cường xâm chiếm. Đã mua hết những ngôi nhà đẹp, người Mỹ cho xây mới, đẹp hơn nhiều. Sài Gòn của Pháp cũ với những biệt thự và nhà một tầng bị những cao ốc Mỹ, như những nhà chọc trời nhỏ che khuất. Lá cờ đầy sao phấp phới hầu khắp các đường phố.

[chuongxedap]

Người Mỹ thậm chí được Hải quân gác trước cửa Đại sứ quán và những cơ quan chính, với thái độ khinh miệt kỳ cục. Heath sống trong nỗi ám ảnh bị ám sát. Để trấn an, cảnh sát của Tâm tưởng tượng tạo ra một "âm mưu" chống ông ta - cho phép cảnh sát tiến hành mọi loại bắt bớ. thẩm vấn gây ấn tượng mạnh. Nhưng bằng chứng cảnh giác ấy của chính quyền không làm Heath yên tâm mà càng thêm lo lắng: ông bèn đòi hỏi phải được quân lính Mỹ thực thụ bảo vệ.

Về nguyên tắc hoạt động tràn ngập ấy của Mỹ không hề thù địch với người Pháp mà ngược lại. Các chỉ thị chính thức không ngớt tự hào về tình hữu nghị Pháp - Mỹ. Thực tế đấy là một công việc phá hoại ngầm rộng lớn. Một làn sóng sản phẩm USA tràn ngập vào Việt Nam. Ở mỗi gói hàng khâu một nhãn lớn, có cờ Việt Nam và cờ Mỹ đan chéo nhau, bên dưới là câu: "Quà của nhân dân Mỹ tặng nhân dân Việt Nam".

Những chuyên gia của Phái đoàn viện trợ kinh tế phát không những quà tặng ấy. Họ đi khắp Đông Dương lặp đi lặp lại trước dân chúng: "Người Pháp bóc lột các bạn nhưng người Mỹ là bạn của các bạn". Sự năng nổ của họ không hề lay chuyển tuy nhận thấy một số quà của họ thay vì người thừa hưởng cảm thấy ân huệ, được đưa ra bán ngay ở chợ đen. Phần nhiều dân quê ngần ngại sử dụng.

Thất vọng càng chồng chất người Mỹ càng tích cực. Như họ cố gắng thương yêu dù với định kiến về nòi giống người Việt Nam! Họ lui tới, chiêu đãi ăn uống. Vợ họ hàng ngày họp nhau lại mở các lớp tiếng Anh cho những tín đồ mới xứng đáng nhất. Những nhà truyền giáo đạo Tin lành, đặc biệt được cấp đô-la, tham gia cuộc thập tự chinh này. Họ mang những nịt vú lên cho phụ nữ ở cao nguyên. Họ có máy bay riêng. Một trong bọn họ tổ chức phép màu, làm cho nghe tiếng nói của Chúa trên trời cao bằng một cái radio treo vào chiếc dù.

Công trình của Phái đoàn viện trợ kinh tế là Thị trấn Hạnh phúc - một làng kiểu mẫu hoàn toàn mới, xây dựng gần Hà Nội để những người dân quê khốn khổ học biết rõ một cuộc sống "hợp lý" là như thế nào. Than ôi, tất cả những năm tiếp đó Việt Minh tấn công, phá hủy và những người Mỹ phải xây dựng lại không biết bao nhiêu lần.

Người Mỹ càng gặp trở ngại càng căm ghét người Pháp - không công khai như trước thời kỳ "liên minh" mà bên trong, có lẽ còn mạnh hơn. Do họ "phá hoại" - họ chịu trách nhiệm về tất cả. Tôi nhớ tới một phụ nữ Mỹ, một hôm không tự chủ được, rên rỉ trước mặt tôi về sự "quái dị" của những kẻ "thực dân" ngăn cản chồng bà dạy cho dân làng đánh răng. Mọi người Mỹ đều khẳng định sự "quái dị" ấy.

Liên minh là cuộc chiến bí mật bên dưới. Ở cấp cao, Washington, đại sứ Heath, người ta thẳng thắn - bên cạnh ảnh hưởng của Pháp, họ xây dựng một "ảnh hưởng" Mỹ có thể thế chỗ một ngày nào đó. Nhưng đấy là tương lai, không chắc chắn. Trước mắt là hoạt động gián tiếp: theo lệnh trên, bô máy kinh tế - chính trị ở Sài Gòn không hoạt động triệt để như phải làm để thủ tiêu sự hiện diện của Pháp. Vì vậy trong tất cả vô số cơ quan và văn phòng Mỹ biết bao bực tức, giận dữ, chua cay, kêu ca "những nhân vật quan trọng" bất lực, không hiểu gì người Pháp vẫn tiếp tục là những ông vua! Dĩ nhiên những người Mỹ cấp thấp ấy, nung nấu vì ý thức, bốc đồng vì lòng hăng say, vượt qua những chỉ thị, vui vẻ làm những gì là chống Pháp. Đối với "thủ đoạn" hèn hạ của người Pháp, họ đối kháng một thủ đoạn đạo đức, đầy đức tin, Chúa trời và rượu Whisky. Thế nhưng họ khốn khổ, căng thẳng quá mức, họ tưởng tượng đầy cảnh sát, mật thám, những kẻ khiêu khích người Pháp hoặc do Pháp trả lương đang theo dõi, săn đuổi họ, sẵn sàng làm tất cả. Có người Mỹ nào không nghĩ theo chân mình đủ loại người, trong bóng tối phá huỷ những gì họ làm, có lẽ đe dọa cả mạng sống của họ? Để tự vệ người Mỹ lại "mua" nhiều người hơn nhưng vừa nghi ngờ mọi người hơn. Họ xây dựng những tập hồ sơ dày, đưa mọi người vào phiếu theo dõi. Tất cả đối với họ đều đáng ngờ, những người Pháp vốn chỉ tỏ ra đáng mến để phạm tội xấu xa nhất, các ông Việt Nam mà người ta không bao giờ biết họ là ai, có lẽ là chỉ điểm cho cảnh sát Pháp, có lẽ là Việt Minh ngụy trang.

Đúng là người Pháp cản trở chức năng các tông đồ Mỹ bằng mọi cách. Tất cả những "mánh khóe", nhưng âm mưu không ngớt của "đồng minh" làm họ tức giận. Đáp lại là phá hỏng đi. Nhưng họ ít quyết liệt hơn người Mỹ tưởng, họ không là những kẻ nguy hiểm vì vụng về.

Thực ra thời kỳ ấy người Pháp không sợ bóng người Mỹ ngày càng trải rộng trên Đông Dương. Họ tự nhủ khi Đội quân viễn chinh còn ở Việt Nam họ vẫn là những người chủ. Và không phải ngày mai họ sẽ ra đi vì có cuộc chiến tranh Triều Tiên, có Mao Trạch Đông, có những việc khác nữa. Thời gian còn nhiều.

[chuongxedap]

Thực tế người Pháp có một mối quan tâm lớn hơn việc "gây trở ngại" cho người Mỹ. Đấy là rút được tối đa, "lợi dụng" ngày càng nhiều, với cách vượt quá sự khôn khéo, mưu mô mà giới quân sự thành thạo. Người ta đòi hỏi ca-nông, đạn dược, ra-đa, tăng, ô tô, máy bay tiêm kích - tất cả những gì Paris không cung cấp được. Muốn thế, ban chỉ huy, vốn không tin vào hiểm họa Việt Minh, càng không tin vào mối nguy Trung Hoa, hành động như rất khẩn cấp tác động "nham hiểm" với Washington; Họ tung những tin rất nghiêm trọng tuy biết là không chính xác. Ví dụ họ cho làm một hiệp ước mật cho rằng Mao Trạch Đông ký với Hồ Chí Minh, nói rằng Trung Quốc "xây dựng" một đoàn quân xung kích Việt lớn với khí cụ, kỹ thuật Trung Quốc, do Trung Quốc huấn luyện. Đoàn quân ấy sẽ tràn sang, có lẽ với cả người Trung Hoa. Nhưng sau khi gieo rắc sợ hãi cho Lầu Năm góc, ban chỉ huy Pháp vội vàng kết luận Đội quân viễn chinh có thể chặn đứng một chiến dịch xâm chiến của Hoa - Việt với quy mô như việc xâm lăng Triều Tiên, với điều kiện họ được trang bị vũ khí "đầy đủ". Và chính việc "đầy đủ" ấy cho phép người Pháp tiến hành chiến tranh trong nhiều năm.

Mọi việc đều tế nhị. Vì người Mỹ giúp Đội quân viễn chinh nhưng vẫn tự hỏi mình có bị "lừa" không vừa cố gắng một nửa "lừa" người Pháp. Dĩ nhiên người Pháp không hoàn toàn thật thà; chiến tranh Triều Tiên là một dịp họ nắm lấy ngay, khai thác đến cùng. Ban chỉ huy Pháp nói với người Mỹ: "Những gì xảy ra với các ông ở vĩ tuyến 38 có thể xảy ra với chúng tôi ở biên giới Bắc Kỳ - đối diện với mối đe dọa Mao. Các ông hãy cung cấp nhiều cho chúng tôi". Nhưng thực tế họ chỉ muốn tiêu diệt người Việt và giữ Đông Dương cho nước Pháp bằng cách sử dụng những người Mỹ này vốn muốn đuổi họ đi. Tất cả chiến thuật là dùng người Mỹ làm "vỏ bọc" trước Trung Quốc, để quân đội McArthur và Lâm Bưu "giải thích với nhau" ở Triều Tiên - và đánh mạnh vào Hồ Chí Minh và ông Giáp trong thời gian ấy. Cuộc chiến này tiến hành với tiền Mỹ, khí cụ Mỹ nhưng không có sự chỉ huy Mỹ.

Điều kỳ lạ nhất là người Pháp "tự lừa mình" mà không ngờ tới. Vì tất cả những tin tức về tai họa họ lan truyền, nghĩ rằng hoàn toàn viển vông, không có cơ sở - về cuộc tấn công lớn của quân đỏ, các sư đoàn của ông Giáp, về các trại huấn luyện Trung Hoa, v.v... - tỏ ra có thật trên thực tiễn. Và mưu mẹo ấy vừa là một sai lầm về nhận định - dẫn thẳng đến tai họa ở vùng núi Đông Khê, trận thất bại bi thảm nhất trong toàn cuộc chiến tranh Đông Dương. Tuy vậy không phải tất cả đều vô ích: khí cụ giành được ở người Mỹ với những lý do giả dối sau đó cho phép de Lattre ngăn chặn những người Việt chiến thắng ào vào Hà Nội.

Những tháng mùa xuân 1950 thực sự là những tháng lạc quan của ban chỉ huy Pháp. Chưa bao giờ Carpentier và Alessandri đưa về Paris những đảm bảo thuận lợi như vậy; một cuộc thi giữa hai người làm vừa lòng Chính phủ. Ở cấp trên người ta còn chắc chắc đến mức cho rằng chỉ cần mấy đơn vị Pháp cũng đủ nhấn chìm toàn quân đội ông Giáp nếu dàn trận đánh nhau! Tuy vậy phía sau bộ mặt vui vẻ, phía sau những tin chắc dàn trải, phức hệ tổng thể về ưu thế mạnh không còn như trước. Dù sao trong đầu óc các tướng lĩnh cũng có những nghi ngại nhỏ mà người ta che giấu hoặc cẩn thận ngụy trang. Vì thế Carpentier quyết định lùi đợt hồi hương phần đầu tiên của Đội quân viễn chinh như Chính phủ đã yêu cầu, các ban tham mưu đã xác nhận và đang được nghiên cứu thực hiện.

Dĩ nhiên việc chậm trễ ấy chỉ có một mục đích: cho phép đưa lại chiến thắng nhanh hơn, toàn diện hơn. Đúng là Carpentier, Alessandri, hầu hết Đội quân viễn chinh vẫn tin vào kết quả. Nhưng vị tổng chỉ huy khôn ngoan vẫn e ngại một "phiền phức" có thể làm lu mờ chiến thắng đang chờ đợi. Ông muốn thắng - theo bản tính - vẫn giữ chừng mực. Còn Alessandri muốn thắng bằng cách ào tới - vậy là phải có người.

Thực tế những bóng đen lo ngại ấy là những phản ánh mờ của tình hình. Bên cạnh những thành công đạt được cũng nảy sinh một số sự kiện người ta không muốn cho là quan trọng - nhưng đã có. Dù sao, với những người mở to mắt, chỉ cần xác định đúng với tướng Revers, nhà tiên tri khốn khổ. Nhưng ông luôn bị thất sủng, bị đè bẹp vì một vụ bê bối - và ở Đông Dương người ta luôn mù hoặc gần như thế.

[chuongxedap]

Nhà tiên tri

Hiếm có những "nhà tiên tri về tai họa". Tướng Revers muốn qua một âm mưu lớn "phá vỡ" tất cả những gì đang tiến hành, kết thành ở Đông Dương, tất cả những gì đóng băng thành một khối với Bảo Đại, Pignon, chủ nghĩa bán thực dân, đồng bạc, sự bình định, cuộc chiến trên đường số 4 - một khối nhiều rạn nứt. Nhưng khối ấy, bỗng tập hợp nhau chống lại ông Revers bướng bỉnh, cuối cùng chính ông "bị vỡ", bị đập tan vì bê bối.

Việc ấy xảy ra một năm trước, khi Bảo Đại trở về vào mùa xuân 1949. Đã là một "vụ việc" cũ. Revers, tổng tham mưu trưởng quân đội Pháp, thất bại, bị bôi nhọ, bạn bè bỏ rơi, từ lâu đã biến mất trong hư không. Vào giờ lựa chọn trời định, "hệ thống" - cái có thể gọi nhóm có thể lực ở Đông Dương - đã làm cho con người đáng sợ xảo quyệt và quyền lực ấy thành một người bị đào thải bình thường.

Nhưng bây giờ tôi muốn nói về ông vì ông còn lại bản "báo cáo" xuất sắc - là công cụ của vụ bê bối cũ - tỏ ra ngày càng có tính chất tiên tri, ngay càng đè nặng lên các sự kiện.

Một vụ việc lạ lùng, vừa đơn giản vừa phức tạp đến thế! Trước hết có một phía rất tồi tệ, tuyệt đối bẩn thỉu của mọi quyền lợi, tính toán say mê, xảo trá nhất. Do Revers, cả lớp bùn lắng dần, âm ỉ xuống đáy hàng nghìn mê lộ của những thứ được đưa lên bề mặt vì Đông Dương. Như khi một đứa bé ngỗ nghịch ném một hòn đá xuống mặt hồ phẳng lặng và một con quái vật trồi lên. Những việc ấy - những "vụ bê bối" ấy - có lẽ là những điều cần thiết tất yếu, những rủi ro không tránh khỏi. Đôi khi thậm chí vì khuấy động rác bẩn mà quét sạch được. Nhưng người khám phá ra bao giờ cũng là nạn nhân và đó là điều đã xảy ra với Revers.

Lẫn lộn với cuộc đấu tồi tệ này có một cuộc đấu khác, về kỹ thuật, cao quý, vô tư. Phía sau vụ "bê bối Revers" cũng có cuộc tranh cãi kịch tính về Đông Dương, lựa chọn có nên kiên trì trong những việc đã làm hay không! Chính thức Revers được cử sang Đông Dương xác định tình hình có đúng "lạc quan" không và ông trở về nói "không" - mọi việc chỉ là giả tạo. Ông đưa ra hai lý do, việc thử nghiệm Bảo Đại là một thất bại ngay trước lúc bắt đầu và Đội quân viễn chinh một mình không trụ vững được trước một "cuộc tấn công" của Trung Hoa, thậm chí của Việt Minh. Như vậy do những việc vừa xảy ra - thất vọng về Bảo Đại và sự kiện Trung Quốc - phải thay đổi lại tất cả trước khi quá chậm; nếu không sẽ không có thì giờ và là thảm họa.

Các nhân chứng nói Revers là thủ đoạn và trí thông minh. Ở ông trộn lẫn tất cả: phải chăng vì ông là sản phẩm của một thời đại tất cả đều trộn lẫn? Không có chiến tranh và cuộc kháng chiến ông chẳng là gì cả hoặc chẳng đáng giá bao nhiêu - là một nhân viên bưu điện, một sĩ quan dự bị, với quân đội vậy là không cao quý. Nhưng ông hoạt động không mệt mỏi. Thân hình nặng nề, vạm vỡ, cằm nhọn và khoằm hay giận dữ, mau nước mắt cũng như dễ cười, ông hay "mánh khoé". Ở Vichy, ông bị "dìm", không ăn cánh với nhóm Darlan. Vận may của ông là một hôm viên chỉ huy tổ chức đội quân Kháng chiến hỏi người phó, đại tá trẻ đẹp Cogny vừa thoát khỏi trại tù binh qua một cống ngầm:

- Nếu tôi bị bắt, ai là người có khả năng thay thế tôi?

- Revers.

- Một con vật.

- Vâng, nhưng anh ta "xứng đáng".

Mọi việc diễn ra như vậy. Viên chỉ huy bị bắt. Revers thay thế - một người kế nhiệm xuất sắc. Không có gì trục trặc. Ông ra khỏi chiến tranh với vầng hào quang của cuộc "Kháng chiến vĩ đại", vả lại ông hoàn toàn xứng đáng.

Lẽ tự nhiên nền Đệ tứ Cộng hòa rất phù hợp với ông. Đây là một người thợ chăm chỉ trong nhiệm vụ, không phải nghệ nhân, không một chút thiên tài hoặc điên rồ nhưng có lương tri, một gã láu lỉnh, tính vui vẻ thô lỗ biết nghiêm túc đúng lúc. Ông có vị trí cấp tướng vững chãi, không lo ngại như một de Lattre hoặc Leclerc - người được tin tưởng mang sao trong mọi công việc gồm cả công việc quân sự. Cũng dĩ nhiên ông là người của "cánh tả" - không phải phái tả cách mạng, mà cánh tả của hội SFIO¹, hội Tam điểm, một số môi trường lớn, của OTAN và của Mỹ. Chẳng có ai ông không biết rõ không cùng nhậu nhẹt. Chẳng có gì ông không hiểu. Phần lớn thời gian bên dân sự, nắm tay nhiệt tình đã càng ngày càng thay thế động tác chào quân sự khô khan.
_________________________________
1. Đảng xã hội - ND.

[chuongxedap]

Tướng Revers khốn khổ! Với các tính cách ấy, nhưng ông là một người trung thực, yêu nước, yêu quân đội. Và ngay trong "mưu mô” ông vẫn giữ "chất ngây thơ" của những quân nhân có ý tưởng lớn và nghĩ mình biết làm. Thực ra ông biết làm nhưng thiếu khôn ngoan! Dần dần ông nghĩ "phải tiến lên" nữa, ông có xung quanh mình những đồng bọn ít nhiều là những người đao búa. Và rồi ông cũng có những thói quen kháng chiến, làm bất cứ việc gì bất cứ điều gì, với bất cứ ai, cuối cùng cũng sẽ được.

Revers giúp đỡ người ta. Người ta giúp đỡ ông. Ông chắc chắn sẽ thành công với cách đó. Vả lại, ông đã được đặt cao hơn de Lattre - chính ông là tổng tham mưu trưởng Quân đội Pháp! Vinh quang xiết bao! Và viên công sứ Pháp ở Tunisia, tướng Mast bạn ông cho ông thấy vận mệnh còn cao hơn. Ông ta bảo ông, muốn vậy làm thân với tổng thống Cộng hòa, chủ tịch Hội đồng an ninh và các bộ trưởng chưa đủ, cũng cần quen biết những người ít nổi tiếng hơn nhưng nắm rõ nhiều vấn đề, xâm nhập khắp nơi và giật dây không để lộ. Mast giới thiệu với ông một người giàu có ở Tunis tên là Cost; ông này giới thiệu một ông Peyré - và Peyré này trở thành cố vấn của tướng Revers vốn cho mình rất ranh mãnh.

Số phận dẫn đường, nhưng Revers không biết. Ông chưa bao giờ nghĩ đến Châu Á, đến Hồ Chí Minh và những người da vàng. Ông đang bình thản ở Hoa Kỳ trao đổi với những người Mỹ Hiệp ước Đại Tây Dương thì nhận được lệnh từ Paris đi Đông Dương. Lúc đầu Revers rất ngập ngừng. Tuy là tổng tham mưu trưởng Quân đội Pháp, ông gần như không được Lầu Năm góc biết đến; đối với các tướng Mỹ, những người mới về quân sự, nông nổi và đáng sợ, tôn thờ nghị lực đơn thuần, sự cường tráng, sự cứng rắn, cuộc chiến tranh, ông là một sản phẩm đáng ngờ của nền văn minh Pháp đang suy đồi. Bằng mọi giá phải trấn an, mê hoặc, nắm lấy họ. Còn gì hơn xứ sở xa xôi này và một cuộc chiến tranh thuộc địa mà lúc đó Washington rất không thích?

Nhưng trở về Paris đối với Revers mọi cái đã thay đổi: trí tưởng tượng của ông chỉ ra những khả năng tốt nhất. Ông có linh cảm Đông Dương là bộ máy chiến tranh làm chao đảo nền chính trị Pháp và đảm bảo chiến thắng của "những ông bạn". Thời kỳ rối ren. Đây là lực lượng thứ ba, một hội lu mờ và ít thân thiện. Đứng đầu Chính phủ, ông bố già Queuille, phe xã hội không có nhiều ý tưởng. Nhưng ở bên dưới là một cuộc đấu bằng dao giữa tổ chức MRP¹. Với những nhân vật "lớn" Coste - Floret và Bidault, MRP thắng, đặt "cuộc phiêu lưu Đông Dương" nhân danh nước Pháp, Phương Tây, nền văn minh và Thiên Chúa giáo. Đối thủ bướng bỉnh của họ là "Bố Ramadier" được cử làm bộ trưởng Quốc phòng một cách lạ lùng. Ông già - cả một quá khứ ngoại đạo và tư tưởng cộng hòa theo lối cũ lẩm bẩm trong bộ râu là việc đó sẽ kết thúc xấu và tốt hơn là nhón chân rời bỏ Đông Dương. Ông bộ trưởng chiến tranh này không thích lắm chiến tranh cũng như các nhà quân sự xuất sắc. Với ý tưởng đó và những thái độ kỳ cục, ông có lòng quyết tâm. Nhưng ông không nói quá nhiều vì Vincent Auriol, người đồng chí SFIO có con mắt như thủy tinh ngồi trong điện Elysée. Chính ông này ký thỏa thuận với Bảo Đại nhưng ông rất phiền toái về việc này. Ông có sợi dây yêu nước thậm chí hơi ái quốc cực đoan. Với ông không nghĩ tối việc rời bỏ Đông Dương. Nhưng ông rất hài lòng để người ta tìm một giải pháp dàn xếp được tất cả và nhanh chóng, chấm dứt được những cự nự của phái tả và dẹp yên dư luận.

Trong không khí đáng ngờ ấy người ta không biết rõ lắm ai đã "tưởng tượng" ra phái đoàn Revers vào lúc người ta sẽ "khánh thành" Bảo Đại. Người ta nói đấy là Coste-Floret, ngây thơ tìm bảo chứng của một ông chủ lớn trong quân đội để "bao che" món hàng Đông Dương của ông. Nhưng rất có thể vụ này được nhóm Ramadier dàn dựng. Dù sao việc đó cũng do bàn tay bậc thầy tiến hành. Lúc đầu không ai băn khoăn, cả Coste-Floret đã đồng ý, cả Pignon đang ở Paris. Việc thanh tra ấy còn gì bình thường hơn? Vả lại Revers đầy lòng khoan dung. Trong văn phòng mình ông trấn an Pignon về sự hỗ trợ toàn bộ - ông sang đấy chỉ để giúp đỡ ông ta, sắp xếp trật tự một ít về sự lộn xộn trong Đội quân viễn chinh. Pignon vốn khốn khó về các tướng bất lực của mình, rất hoan hỉ. Ông tuyên bố:

- Cuộc thăm của ông đáp ứng đầy đủ nguyện vọng của tôi. Tôi rất mong một nhà quân sự lớn như ông đến xem xét tại chỗ và có những quyết định cần thiết!

- Với những công việc đang chịu trách nhiệm, tôi không có nhiều thì giờ, Revers trả lời. Nhưng tôi sẽ thu xếp để sang Đông Dương.

Sau đó ở Paris có một bữa tiệc rất thân mật và đến cuối xuất hiện một nhân vật lạ lùng tên là Peyré. Người ta không để ý đặc biệt đến ông này. Mọi việc tốt đẹp.

Nhưng rồi mọi việc ít tốt đẹp hơn rất nhanh chóng. Đủ loại đồn thổi lan truyền. Ở Paris một anh Văn Co, một người túng thiếu với nụ cười nhạt nhẽo, trước là viên chức nhỏ của Vichy và tự xưng là đảng viên xã hội, bắt đầu một chiến dịch gấp gáp về tiệc tùng và quà cáp. Về nguyên tắc do Bảo Đại trả tiền nhưng người ta không biết thực sự anh làm việc cho ai và phản bội ai. Ở Sài Gòn Peyré xuất hiện như là sĩ quan hậu cần, cũng mời ăn khắp nơi với lý do công việc nhưng tránh ra mặt với chính quyền. Tác động thật kỳ lạ. Rồi với việc Phái đoàn chính thức đến thì không còn nghi ngờ gì nữa. Đổ bộ lên Đông Dương là một đội tập kích thực thụ - một đội tập kích phá huỷ. Phái đoàn từ chối ở chỗ cơ quan Cao uỷ như lệ thường: họ phải ở riêng tránh mọi sự kiểm soát để hoàn toàn độc lập. Sự nghi ngại công khai ấy gần như một lời tuyên bố chiến tranh.
____________________________________________
1. Tập hợp vì nền Cộng hòa - ND.

[chuongxedap]

Hàng ngày cảnh sát của Pignon mang đến cho họ những thông tin đáng lo ngại nhất. Xung quanh Revers lúc nhúc những nhân vật lạ, hoạt động đáng ngờ. Peyré sử dụng "kẻ dồn con mồi": đem đến cho ông những cha xứ tiến bộ là những hội viên bí mật giác ngộ, những giáo viên dũng cảm, những người hoạt động nghiệp đoàn Pháp trở thành tư sản Việt Nam tối phản động! Nhưng tất cả đều giận dữ lên án những "yếu kém" và "sai lầm" hiện tại, hình thành một bức tranh u ám và đáng xấu hổ về tình hình. Tất cả là những kẻ thù quyết liệt của "Pignon nhu nhược” và "Bảo Đại hư hỏng". Họ nói phải xóa bỏ tất cả, bắt đầu lại tất cả, muốn thế nước Pháp phải được đại diện ở Đông Dương là một người Pháp lớn, ưu tiên một chỉ huy quân sự lớn có mọi quyền hành và sẽ cứu tất cả.

Thật rắc rối. Revers không mệt mỏi, không cạn kiệt, luôn tích cực hoạt động. Ông thu thập mọi dư luận, cả những điều trái ngược căn bản nhất, của những người nói phải thương lượng với Hồ Chí Minh cũng như của những người cho rằng phải tiêu diệt Việt Minh bằng một cuộc chiến tranh thực sự. Pignon có những "mật thám" tin cậy cho biết tỉ mỉ mọi việc. Ông biết Revers quan hệ chặt chẽ với Nhà băng Đông Dương mà người giám đốc ở Paris, Jean Laurent, nghĩ phải làm ăn với Mao Trạch Đông và Hồ Chí Minh hơn là gây chiến với họ. Ông biết Revers tiếp tại Sài Gòn hai Việt Minh từ Đồng Tháp Mười tới mang giấy thông hành số 910 cấp theo lệnh một đại uý Touraine nào đó. Ông biết Revers có những hòa giải lâu với các sĩ quan cứng rắn, như đại tá Le Pulloch vốn xem Bảo Đại như bọt xà phòng.

Đấy là một cuộc thập tự chinh. Revers sử dụng tất cả phái tiến bộ, phái tả hạn hẹp, phái quân sự! Ông vừa hoan nghênh công lao của đô đốc hải quân Decoux vừa đưa tay cho Việt Minh! Từ nay mục đích chủ yếu của ông rủ bỏ Pignon, Bảo Đại, đường lối của MRP, trao quyền lực cho quân đội và lấy lại "đường lối" trước đây được một trong những gương mặt lớn, tướng Leclerc, khuyến cáo - thương lượng với Hồ Chí Minh một loại "hòa bình của những người đứng đắn". Ý nghĩ sâu xa của ông là Hồ Chí Minh phải lo sợ về người Trung Hoa, dù là những người cộng sản. Thay vì đẩy ông về phía Mao Trạch Đông phải chăng có thể thỏa thuận với ông một nền độc lập, không còn là xứ bảo hộ trá hình mà là tình hữu nghị thực thụ có lợi cho văn hóa, thương mại, cho những quyền lợi của nước Pháp? Sẽ giữ lại một số căn cứ quân sự. Và tất cả mọi người sẽ thỏa mãn - những trí thức cánh tả, đảng SFIO, ông Vincent Auriol và Chính phủ, Nhà băng và có lẽ cả Đội quân viễn chinh. Mọi người sẽ hài lòng - trừ MRP, nhưng đấy là kẻ thù. Và rồi đối với ông. vinh quang biết mấy!

Nhưng MRP biết mình bị lừa. Cuối cùng họ thấy chiếc bẫy họ rơi vào khi chấp nhận phái đoàn Revers, vả lại chính Revers cung cấp cho họ những đường nét cụ thể nhất của ý đồ đen tối của mình. Ông khôn ngoan mánh khoé đến thế mà đã ngây thơ gửi cho các bạn ông Mast, Ramadier và nhiều người khác - những bức thư ghê gớm và giận dữ. Lẽ tự nhiên văn phòng đen đã đọc những bức thư ấy. Và trong văn phòng bộ Pháp quốc Hải ngoại của mình, Coste-Floret tự nhủ: "Sẽ nắm được tay này. Nhưng cứ chờ hắn công bố bản báo cáo đã".

Revers không nghi ngờ gì. Ông kéo dài thời hạn ở Đông Dương, vẫn gặp nhiều người hơn, gửi nhiều thư hơn, bắt đầu viết bản báo cáo đồ sộ - quả bom ông sẽ mang về với ông. Ông đắc thắng. Xung quanh bí mật đấu đá lẫn nhau nhưng ông chẳng để tâm - chẳng phải ông đã có mọi chủ bài trong tay rồi sao? Các "bạn'' ông trong Chính phủ và các đảng phái chính trị đã được hun nóng hàng loạt. Những kẻ thù của ông để cho làm gì thì làm. Trong quân đội, phái "thuộc địa" và những người chuyên nghiệp về chiến tranh hải ngoại không hài lòng; họ sắp mất nguồn sinh sống; nhưng tướng Blanc và các ban tham mưu chính quốc rất thỏa mãn rũ bỏ được gánh nặng chiến tranh Đông Dương phải kéo dài ngay lúc tổ chức lại quân đội Pháp. Và rồi điều ấy làm vui lòng Lầu Năm góc. Cuộc đấu quyết liệt hơn trong các cơ quan mật. Các thám tử rình mò lẫn nhau, theo dõi Revers, Pignon từ những cử chỉ, những tiếp xúc nhỏ nhất. Một sự quá tải chỉ thị mật, phiếu theo dõi, báo cáo, giả thuyết về công việc bí mật, về một số nhân vật cao cấp và một số nhân vật khác trong bóng tối. Người ta "cam kết với nhau" hoặc phản bội nhau, chơi đủ các mặt "tình báo viên" đủ loại sôi động trong các "ổ tình báo" các cỡ lớn nhỏ giấu tên, tất cả những cơ quan tên gọi vô tư, nói chung là D. chỉ "hồ sơ tài liệu" và L. chỉ "liên lạc". Không còn là nước Pháp, quân đội và Chính phủ - chỉ là những vỗ về cá nhân đối với những "ông chủ" đặc biệt, những người của các nhóm phiến loạn hoặc đảng phái lần lượt chơi các trò khác nhau và tranh cãi viển vông.