Chiến tranh đã bắt đầu như thế

[macbupda]

Tôi trình bày đề nghị của tướng Cô-xten-cô và nói thêm: những lý lẽ của tư lệnh tập đoàn quân, rằng cơ quan tham mưu tập đoàn quân 26 phải mất không ít thời gian để tới Bô-gu-xláp và như vậy không thể không ảnh hưởng tới việc chỉ huy bộ đội trong những giờ phút cực kỳ quan trọng này.

Tham mưu trưởng lạnh lùng nhìn tôi:

- Tư lệnh tập đoàn quân nhìn sự việc chung quanh bằng con mắt thiển cận của mình là không hay. Nhưng khi đồng chí, I-van Khơ-ri-xtô-phô-rô-vích, tham mưu phó của tôi, mà cũng bắt đầu suy xét như vậy thì không ra sao cả. Đồng chí cần hiểu là Cô-xten-cô chỉ thấy những gì đang xảy ra ở khu vực của đồng chí ấy, còn chúng ta lại xuất phát từ lợi ích của cả phương diện quân. Đúng, nhiệm vụ của đồng chí ấy có khó khăn, rất khó khăn là đằng khác. Nhưng chúng ta có nhiệm vụ phải kìm chân những sư đoàn địch đang tiến về Ki-ép. Không một phút nào chúng ta được quên tình hình đang diễn biến nặng nề bên sườn phải tập đoàn quân 6 của chúng ta. Và đó là nguyên nhân buộc ta phải bắt đầu phản đột kích ngay. Hôm nay, quân đoàn bộ binh 27 phải chuyển sang tiến công từ phía Bắc. Nếu chúng ta không chi viện quân đoàn này bằng đợt công kích từ phía Nam thì không đạt được kết quả.

- Tôi, và có lẽ cả tướng Cô-xten-cô đều hiểu điều đó. Nhưng phản đột kích chỉ thu được kết quả khi có chuẩn bị tốt. Do đó, gia hạn thêm một chút là điều có thể được.

Song, tham mưu trưởng cương quyết gạt bỏ mọi lý lẽ và phê chuẩn mệnh lệnh.

Dù sao thì trong ngày hôm ấy, chúng tôi không thể tổ chức được cuộc tiến công của tập đoàn quân 26. Chỉ có quân đoàn bộ binh 6 và đoàn biên phòng hỗn hợp mới tiếp xúc trực tiếp với địch. Nhưng các đơn vị này cũng thể tiến công được, bởi họ đang phải kìm chân một lực lượng địch có ưu thế lớn trên một chính diện rất rộng. Còn khả năng của các đơn vị ấy thì lại có hạn. Bạn đọc còn nhớ, chúng tôi rút quân đoàn bộ binh 6 của tướng I. I. A-lếch-xây-ép về bổ sung, nhưng chưa kị bổ sung thì quân đoàn đã lại phải lao vào những trận đánh ác liệt. Còn đoàn biên phòng hỗn hợp mới bị các đơn vị xe tăng cơ giới địch tập kích dữ dội và chúng ta phải ngạc nhiên là làm thế nào mà các đồng chí ấy vẫn tồn tại được.

Đúng vậy, ngày hôm trước, 14 tháng Bảy, các chiến sĩ biên phòng đã thể hiện tinh thần bất khuất cao độ. Các phân đội biên phòng với số quân ít ỏi phải yểm hộ một đoạn dài bảy mươi ki-lô-mét giữa sườn phải tập đoàn quân 6 với khu vực cố thủ Ki-ép. Tảng sáng, những binh đội thuộc sư đoàn xe tăng 9 của Đức đã công kích họ dồn dập.

Đoàn biên phòng 94, các trung đoàn bộ binh cơ giới 6 và 16 nằm trong đoàn biên phòng hỗn hợp chỉ có ba khẩu pháo và hai xe tăng hạng nhẹ. Vậy những đơn vị ấy có thể làm được gì? Thế mà họ đã làm được nhiều, rất nhiền. Bọn Hít-le cho rằng chúng có thể tự do tiến quân, nhưng đã gặp phải hỏa lực, buộc phải dừng lại, triển khai đội hình chiến đấu. Xe tăng và bộ binh địch công kích nhiều lần, nhưng lần nào cũng bị đẩy lui. Cuối cùng, bọn Hít-le cũng tìm được ra chỗ yếu ở bên sườn.

Các chiến sĩ pháo binh thuộc đại đội của đại úy I-u-đin chiến đấu đến viên đạn cuối cùng và đã hy sinh dưới vành xích sắt của xe tăng địch.

Để tránh nguy cơ bị bao vây, chỉ huy trưởng đoàn hỗn hợp bắt đầu cho các phân đội rút về hội quân với những binh đội thuộc quân đoàn bộ binh 6. Những bộ phận còn lại của đội biên phòng 3 và 4 yểm hộ cho bộ đội rút lui. Anh em chiến đấu đến cùng. Đại úy Glát-ki-khơ và thượng úy An-đri-a-cốp bị thương nặng. Các chính trị viên đội biên phòng I. M. Cô-rô-vu-xkin và I. N. Pô-ta-pen-cô lên chỉ huy thay.

Địch mưu toan chặn đường rút lui của các chiến sĩ biên phòng. Cần phải tìm bằng được cách tránh địch truy kích và bám trụ ở tuyến mới. Đại úy I. M. Xê-rê-đa, người chỉ huy khu I, đã lãnh đạo các đồn biên phòng 17 và 18, có nhiệm vụ giữ tuyến phòng ngự ở ngoại vi phía Nam làng Pa-ríp-xư (cách Pô-pen-ni-a 4 ki-lô-mét về phía Nam) và kìm chân các đơn vị địch. Rất may, gần đấy có một đại đội pháo thuộc một trung đoàn pháo binh của tập đoàn quân. Trung đoàn trưởng sẵn sàng để lại đại đội này bắn chi viện cho các chiến sĩ biên phòng.

Đại úy I. M. Xê-rê-đa, chính trị viên trưởng P. P. Cô-lê-xni-tsen-cô và các chiến sĩ đã kìm được địch bằng chính sinh mạng của mình.

Bạn đọc có dịp tới tỉnh Gi-tô-mia, mời bạn hãy đến thăm đoạn đường Pô-pen-ni-a đi Xcơ-vi-ra. Ở ngã tư cách thành phố mấy ki-lô-mét, bạn sẽ thấy một đài kỷ niệm ghi dòng chữ: “Bạn hãy nghiêng mình trước đồng đội, nơi đây đã thấm máu các anh hùng. Tại đây, ngày 14 tháng Bảy năm 1941, Anh hùng Liên Xô đại úy Xê-rê-đa, chính trị viên Cô-lê-xni-tsen-cô và 152 chiến sĩ đoàn biên phòng 94 đã anh dũng hy sinh trong trận đánh không cân sức với xe tăng phát-xít”.

[macbupda]

Khí phách anh hùng của các chiến sĩ biên phòng và nghệ thuật chỉ huy các các cán bộ không những đã kìm chân địch được gần một ngày đêm, mà còn ứng cứu cho đơn vị hỗn hợp. Sau khi rút về phía Đông – Nam Pha-xtốp, đơn vị này đã hội quân được với những binh đoàn thuộc quân đoàn bộ binh 6 và bây giờ lại tham gia chiến đấu.

Khi biết được chỉ có những lực lượng nhỏ bé này tới ngày 15 tháng Bảy mới chạm trán với địch, tư lệnh phương diện quân buộc phải hạ một mệnh lệnh mới cho tập đoàn quân 26 vào lúc đêm khuya. Cuộc tiến công được hoãn đến sáng hôm sau. Theo mệnh lệnh này, đến cuối ngày, các đơn vị phải tiến tới tuyến Pha-xtốp, Cra-xnô-lê-xi, Đu-lít-xcôi-e (phía nam Pha-xtốp). Lại thêm một nhiên vụ rất khó khăn nữa. Vì như vậy, có nghĩa là trong một ngày, các đơn vị không chỉ có nhiệm vụ đánh tan những sư đoàn xe tăng và cơ giới địch đang tiến công, mà còn phải tiến được mấy chục ki-lô-mét về hướng Tây – Bắc. Còn lực lượng lúc này vẫn thiếu như trước kia. Mặc dù tập đoàn quân của Cô-xten-cô được tăng cường thêm quân đoàn bộ binh 64 gồm hai sư đoàn lấy trong lực lượng dự bị của phương diện quân, nhưng, thực ra, vẫn là quân đoàn bội binh 6 đã bị tổn thất và các chiến sĩ biên phòng vẫn phải chiến đấu với địch mà thôi. Đơn vị của Ph. N. Ma-tư-kin cũng vẫn chưa tiếp cận đến tuyến chính diện, còn quân đoàn bộ binh 64 lại phải vượt chặng đường dài hơn nữa (quân đoàn đang ở bờ Đông sông Đni-ép-rơ). Quân đoàn phải vượt sông rồi tiếp cận địa điểm chiến đấu trong điều kiện bị không quân địch tập kích liên tục, là một công việc rất phức tạp và cần nhiều thời gian.

Ngày nay, tất nhiên, người ta có thể thắc mắc là tại sao trong những ngày ấy, tập đoàn quân 26 lại khăng khăng được giao những nhiệm vụ hoàn toàn không hiện thực như vậy: vì ngày 15, ngày 16 và cả ngày 17, những lực lượng dự bị được chuyển thuộc cho tư lệnh tập đoàn quân vẫn không kịp đến tuyến xuất phát, mà thiếu những lực lượng ấy thì không thể bắt đầu phản đột kích được.

Bọn đọc thử hình dung trở lại những ngày đó. Kẻ địch đang ở ngưỡng cửa Ki-ép, xe tăng của chúng có thể đột nhập thành phố bất cứ lúc nào, các đơn vị phát-xít đang tiến mạnh về phía Đông, bẻ gẫy tuyến phòng ngự của ta mới gấp rút xây dựng lúc ở chỗ này lúc ở chỗ khác. Trong những điều kiện như thế, cả bộ tư lệnh phương diện quân lẫn Đại bản doanh đều cố gắng tận dụng mọi khả năng để ngăn chặn dòng suối thép của địch dù chỉ là một ngày, một giờ. Do đó, phải khẩn trương chống đỡ những đòn tập kích của địch trên những hướng yếu nhất. Chúng ta buộc phải trông cậy vào chỗ dựa chủ yếu – sức mạnh tinh thần không gì bẻ gẫy nổi của các chiến sĩ: đối với anh em, không một nhiệm vụ nào là không thể hoàn thành. Và mỗi giờ, chúng ta càng thấy rõ điều đó.

Bộ tư lệnh quân đoàn bộ binh 27 cố gắng nhiều để đẩy mạnh việc điều động bộ đội. Vì quân đoàn ở bờ Tây sông Đni-ép-rơ rồi, nên ngày 16 tháng Bảy, cả hai sư đoàn trong quân đoàn đã bước vào chiến đấu trong hành tiến ở phía Tây – Bắc Ki-ép, tuy không cùng một lúc. Bẻ gẫy được sức kháng cự của địch, hai sư đoàn đã tiến khá nhanh và đến cuối ngày chỉ còn cách đường Ki-ép – Gi-tô-mia có bốn ki-lô-mét. Một đại đội thuộc trung đoàn bộ binh 144 của sư đoàn bộ binh sơn chiến 28 do thiếu úy Đ. I. Sê-pê-len-cô chỉ huy đã tiến tới con đường đó và chiếm giữ đoạn đường ở làng Xta-vi-se. Chúng tôi biết được tình huống này không chỉ qua báo cáo chiến đấu ở dưới đơn vị gửi lên, mà còn bắt được sóng vô tuyến của địch: sau khi biết tuyến chủ yếu cung cấp cho các đơn vị đang tiến mạnh tới Ki-ép bị cắt, tướng Rây-khơ-nao, tư lệnh tập đoàn quân 6 của Đức nổi khùng và dọa sẽ trừng phạt nặng, yêu cầu các đơn vị Đức phải nhanh chóng dọn sạch đường. Bộ chỉ huy phát-xít đã ném tới đây một lực lượng đáng kể bộ binh cơ giới và mười lăm xe tăng để đối phó với một đại đội chiến sĩ xô-viết. Chiến sự diễn ra chỉ cách các lực lượng chủ yếu của sư đoàn bộ binh sơn chiến của ta có bốn ki-lô-mét, nhưng lúc này, các chiến sĩ ta bị cột chặt trong chiến đấu nên không thể chi viện cho nhóm dũng sĩ. Còn họ thì hoàn thành nghĩa vụ của mình một cách xứng đáng. Trận đánh không cân sức kéo dài hai ngày đêm. Người con vinh quang của nhân dân U-cra-i-na Đ. I. Sê-pê-len-cô và các bạn chiến đấu của anh đã ngã xuống, nhưng vẫn quyết không chịu lùi bước. Cuối trận đánh, khắp cánh đồng làng ngổn ngang xác địch cùng những chiếc xe tăng bị thiêu cháy.

Sức kháng cự của các đơn vị địch tăng lên đột ngột đã kìm bớt cuộc tiến công của quân đoàn bộ binh 27. Quân đoàn không được mũi đột kích đồng thời từ phía Nam đánh sang chi viện, vì bản thân những sư đoàn thuộc quân đoàn bộ binh 6 và các đơn vị biên phòng hỗn hợp ở các khu vực Pha-xtốp và Bê-lai-a Txéc-cốp bị những binh đoàn xe tăng và cơ giới địch tiến công mãnh liệt. Bộ đội ta chiến đấu kiên cường, và địch bị tổn thất đáng kể. Nhưng ở một số đoạn, xe tăng phát-xít đã đột nhập được vào đội hình chiến đấu củ các sư đoàn. Chúng ta buộc phải bỏ Bê-la-a Txéc-cốp. Tướng I. I. A-lếch-xây-ép quyết không chịu, nên sau khi điều động lực lượng, đồng chí lại tổ chức phản kích quyết liệt. địch bị hất sang bên kia đường Va-xin-cốp – Bê-lai-a Txéc-cốp. Nhưng sẩm tối, chúng tôi nhận được báo cáo đáng lo ngại của tập đoàn quân 6: địch đang tiến quân ở phía Nam và đi vòng qua Bê-lai-a Txéc-cốp từ phía Tây. Ở khu vực Ca-da-tin, địch đã đẩy lui những binh đội bên sườn phải của tập đoàn quân 6 sâu thêm nữa về phía Tây – Nam. Quân đoàn cơ giới 16 của ta bắt đầu bị nguy ngập. Thêm nữa, báo cáo của tư lệnh tập đoàn quân 12 còn cho biết: xe tăn địch đã đột phá được bốn nơi trên chính diện và đang tiến mạnh về Giơ-mê-rin-ca và Vin-ni-txa.

[macbupda]

Được tin đó, Nguyên soái X. M. Bu-đi-ôn-nưi, tổng tư lệnh bộ đội hướng Tây – Nam, yêu cầu bộ tự lệnh phương diện quân phải hành động kiên quyết và ra lệnh trước hết phải đưa toàn bộ lực lượng không quân của phương diện quân ra đối phó với các đơn vị địch đang tiến công. Đồng thời, đồng chí cho biết sẽ chuyển cho phương diện quân ba sư đoàn bộ binh dự bị đang đáp tàu tới các khu vực Tséc-ca-xư và Ca-nép.

Khi tôi báo cáo với Kiếc-pô-nô-xơ chỉ lệnh vừa nhận được của tổng tư lệnh, đồng chí càng đăm chiêu hơn và nói chuyện ngay bằng điện thoại với tư lệnh lực lượng không quân phương diện quân:

- Đồng chí A-xta-khốp! Tình hình bên trái phương diện quân trở nên hết sức phức tạp. Đại tá Ba-gra-mi-an sẽ thông báo điều đó với đồng chí cụ thể hơn. Đồng chí hãy tập hợp tất cả những gì có thể thể tập hợp để tập kích vào các đoàn xe tăng địch ở Bê-lai-a Txéc-cốp và ở phía Đông – Bắc Ca-da-tin. Hãy kìm chân địch lại. Nhiệm vụ chính là phải phá vỡ kế hoạch của địch.

Đặt máy xuống, Kiếc-pô-nô-xơ nói khẽ, dường như đồng chí tư duy thành tiếng:

- Ba sư đoàn do tổng tư lệnh chuyển cho ta còn lâu mới tới. Khi đó, địch sẽ đẩy lui tập đoàn quân 6 của ta sâu hơn nữa về phía Nam. Chắc là Clai-xtơ sẽ cố tiến mạnh tới Đni-ép-rơ. Do đó, ta phải dùng những sư đoàn đang tiếp cận để yểm hộ các chỗ vượt sông: tập đoàn quân 6 phải rút lui nên cửa ngõ vào Đni-ép-rơ hoàn toàn bị bỏ trống.

Hôm sau, tướng A-xta-khốp đưa phần lớn máy bay ném bom và máy bay cường kích của mình tiến công những cụm quân địch đã đột phá. Máy bay ta lọt qua hàng rào máy bay tiêm kích địch và đánh vào các đoàn xe tăng, nhưng, tất nhiên, cũng không thể ngăn chặn được cuộc tiến công của địch đã triển khai hầu như trên khắp chính diện.

Ngày 17 tháng Bảy, đơn vị của tướng Ph. N. Ma-tư-kin đã công kích dũng cảm và đột nhập được vào Pha-xtốp. Các đơn vị đã chiến đấu quyết liệt, đánh bại quân phát-xít và làm chủ thành phố. Trận đánh giành lại Bê-lai-a Txéc-cốp dấy lên một khí thế mới. Địch khó khăn lắm mới đẩy lui được những đợt công kích của quân đoàn bộ binh 6. Chúng tung lực lượng dự bị ra, mở lại cuộc tiến công. Tướng Cô-xten-cô lúc này không còn nghĩ đến chuyện giành lại Bê-lai-a Txéc-cốp nữa, mà chỉ lo sao giữ vững được trận địa ở phía Đông thành phó. Các sư đoàn của quân đoàn và các phân đội của đơn vị biên phòng hỗn hợp vẫn dũng cảm bẻ gãy những đợt công kích của xe tăng và bộ binh cơ giới địch như trước. Một lần nữa, các chiến sĩ biên phòng bất tử đã chiến đấu đến cùng ở đoạn giữa Pha-xtốp và Bê-lai-a Txéc-cốp. Nhiều người bị trúng đạn ngã xuống, nhiều người bị xích xe tăng địch nghiền nát, nhưng những người còn sống vẫn tiếp tục chiến đấu.

Ký ức về những trận đánh trong những ngày tháng Bảy này ở phía Tây – Nam Pha-xtốp vẫn còn sống mãi trong lòng nhân dân địa phương. Tại làng Ê-li-da-vét-ca, nhân dân đã dựng một đài kỷ niệm hùng vĩ, đặt trên bệ đá cẩm thách, khắc sâu tên tuổi những liệt sĩ của đoàn biên phòng 94 do thiếu tá P. I. Bô-xưi chỉ huy. Nhân dân địa phương đã cứu được tại trận địa nhiều chiến sĩ bị thương nặng và không quản ngại đến tính mạng của mình để chăm sóc anh em. Bà con tìm được chiến sĩ biên phòng I. I. I-va-nốp bị mất nhiều máu, hai chân dập nát. Người chiến sĩ ấy sống lại được quả là một điều kỳ diệu. Đồng chí ở lại nơi mình đã chiến đấu. Ít ai biết con người luôn luôn vui tính này lại là một trong ba người anh hùng đã chiến đấu một mất một còn tại đây vào hồi tháng Bảy năm 1941, và đài kỷ niệm ở làng Ê-li-da-vét-ca được dựng lên chính là để tưởng niệm những người con anh hùng ấy.

… Những sư đoàn thuộc quân đoàn cơ giới 16 vừa chiến đấu, vừa rút từ Béc-đi-tsép ngày một sâu thêm về hướng Tây – Nam. Trước nguy cơ bị bao vây, các đơn vị này buộc phải bỏ Ca-da-tin ngay từ ngày 15 tháng Bảy.

Trong dải của tập đoàn quân 12, ba sư đoàn bộ binh và một trăm xe tăng địch đột phá đã chiếm được Giơ-mê-rin-ca và đang lao về Vin-ni-txa, nơi đóng quân của cơ quan tham mưu tập đoàn quân.

Đến ngày 18 tháng Bảy, khoảng trống giữa các sư đoàn bên sườn phải của tập đoàn quân 6 và quân đoàn bộ binh thuộc tập đoàn quân 26 đã rộng tới gần một trăm ki-lô-mét. Quân địch lũ lượt kéo qua khu vực cửa mở mới đó. Chỉ cần chậm trễ độ hai ba ngày, các tập đoàn quân 6 và 12 của ta sẽ bị hợp vây.

[macbupda]

Tướng Kiếc-pô-nô-xơ ngồi lâu bên tấm bản đồ. Vẻ ngoài đồng chí vẫn bình tĩnh như thường lệ, nhưng trong giọng nói khàn khàn, đều đều của đồng chí đượm nỗi lo âu.

- Phải báo cáo ngay với tổng tư lệnh, không thể trì hoãn việc rút các tập đoàn quân.

Tôi biết X. M. Bu-đi-ôn-nưi cũng đang rất lo lắng về tình hình bộ đội ở bên cánh trái chúng tôi. Ngay đêm khuya, tướng A. I. Stơ-rôm-béc ở bộ tham mưu của Bu-đi-ôn-nưi nói chuyện với tôi rằng tổng tư lệnh đã điện về Đại bản doanh: tập đoàn quân 6 và 12 hoàn toàn không có lực lượng dự bị, các sư đoàn đã kiệt sức đến nỗi khó khăn lắm mới giữ được tuyến đã chiếm; không có lực lượng nào cản địch đi vòng qua sườn các tập đoàn quân; nếu không rút lui, bộ đội ta sẽ bị hợp vây.

Hồi 16 giờ 40, tướng Sa-rô-khin ở Bộ Tổng tham mưu chuyển cho chúng tôi lệnh hướng dẫn của Đại bản doanh: tập đoàn quân 6 và 12 sẽ chuyển quân trong ba đêm để đến sáng 21 tháng Bảy rút về chiếm lĩnh chính diện Bê-lai-a Txéc-cốp, Tê-ti-ép, Ki-tai-gô-rốt. Trong ba đêm, bộ đội phải vượt được 60 – 90 ki-lô-mét.

Giữa các tập đoàn quân ở cạnh trái và bộ tham mưu phương diện quân là một dải rộng đã bị địch chiếm, lại không có liên lạc hữu tuyến. Chúng tôi không dám truyền đạt một mệnh lệnh quan trọng như vậy bằng sóng vô tuyến. Vì vậy, các tướng Pa-ni-u-khốp và Pốt-la-xơ đáp máy bay tới cơ quan tham mưu các tập đoàn quân.

Cùng với việc rút nhưng tập đoàn quân ở cánh trái, Đại bản doanh yêu cầu chúng tôi tiến hành những cuộc đột kích phối hợp từ phía Bắc tiến tới tuyến Gi-tô-mia, Ca-da-tin, Tê-ti-ép nhằm bịt cửa mở và khôi phục lại chính diện chung với những đơn vị đang rút lui. Nếu hoàn thành được nhiệm vụ này thì, tự nhiên, chúng tôi sẽ thanh toán được mối nguy cơ đe dọa Ki-ép và các tập đoàn quân ở cánh trái của chúng tôi. Nhưng muốn làm được việc đó cần phải có một lực lượng lớn hơn nhiều so với lực lượng chúng tôi hiện có. Song, không có lối thoát nào khác. Sáng 19 tháng Bảy, cuộc tiến công bắt đầu. Tập đoàn quân 5 cho một bộ phận đột kích dọc theo đường Cô-rô-xten – Gi-tô-mia và cơ động đến Tséc-ni-a-khốp. Quân đoàn bộ binh 27 lại bắt đầu những cuộc tấn công ở phía nam Ra-đô-mư-slơ. Tập đoàn quân 26 dùng một sư đoàn thuộc quân đoàn bộ binh 64 và đơn vị của tướng Ph. N. Ma-tư-kin đột kích từ hướng Pha-xtốp về phía Tây – Bắc, đón quân đoàn bộ binh 27, và dùng hai sư đoàn thuộc quân đoàn kỵ binh 5 đột kích vào Ta-ra-sa. Quân đoàn bộ binh 6 không hể tiến công vào ngày hôm ấy được. Các sư đoàn trong quân đoàn phải chống lại những đợt công kích dữ dội của các binh đoàn xe tăng và cơ giới địch.

Lực lượng tham gia phân tích tuy không nhiều, song những ngày sau đó, trên toàn chính diện ở gần Ki-ép, các trận đánh đã diễn ra rất ác liệt. Bộ đội ta công kích quyết liệt ở một số đoạn và tổ chức phản kích địch đang tiến mạnh  một số nơi khác. Tuyến mặt trận ở sườn trái tập đoàn quân 5 và ở dải hành động của quân đoàn bộ binh 27 thường phải chuyển từ hướng này sang hướng khác. Ba quân đoàn bộ binh thuộc tập đoàn quân 6 Đức bị giam chân tại đây. Về sau, bộ chỉ huy phát-xít buộc phải ném vào đây cả quân đoàn thứ tư – quân đoàn bộ binh 55, lấy ở khu vực Béc-đi-tsép.

Các trận đánh phát triển có kết quả ở dải của tập đoàn quân 26. Thật ra, bộ đội ta ở đây gặp khó khăn hơn do cơ quan tham mưu của tập đoàn quân không giữ đúng những biện pháp bảo đảm bí mật nên địch biết trước một ngày việc chuẩn bị phản đột kích của ta. Bộ chỉ huy cụm các tập đoàn quân “Nam” của Đức lo lắng trước những tin tức về cuộc tiến công sắp tới của tập đoàn quân 26 xô-viết đến mức tổng hành dinh Hít-le cũng biết. Tướng Han-đe ghi trong nhật ký: “Hành động của bộ chỉ huy cụm các tập đoàn quân “Nam” bị tê liệt vì chờ đợi đợt tiến công sắp tới của tập đoàn quân 26”.

Địch vội vã điều về hướng này những sư đoàn cơ giới và xe tăng trước đây đã tập trung ở gần Ki-ép. Dù sao, đòn đột kích quyết liệt của bộ đội tập đoàn quân 26 của chúng ta cũng đã buộc địch phải lui bước. Hai sư đoàn thuộc quân đoàn kỵ binh 5 do thiếu tướng Ph. V. Cam-cốp dày kinh nghiệm lãnh đạo thu được kết quả lớn nhất. Các binh đoàn đã bao vây và diệt tan được nhiều lực lượng địch ở vùng Ta-ra-sa.

Cuộc phản đột kích của các đơn vị của tướng Cô-xten-cô tuy kết quả còn hạn chế (một phần là do chúng tôi không xây dựng được một cánh quân mạnh và các binh đoàn bố trí trên một khu vực rộng một trăm ki-lô-mét), nhưng cũng mang lại nhiều ích lợi. Han-đe vẫn đặc biệt theo dõi các sự kiện ở khu vực Ki-ép, đã phải tức giận nhận xét: “Những lực lượng chủ yếu của cụm xe tăng 1 vẫn bị các đợt công kích của tập đoàn quân 26 trói chân…”.

[macbupda]

Bộ đội phương diện quân không thể giải quyết đến cùng nhiệm vụ tiến ra tuyến đã định, bịt cửa mở và khép sườn các tập đoàn quân. Một bộ phận những sư đoàn xe tăng và cơ giới của tướng Clai-xtơ không bị cuộc phản kích của ta kìm lại vẫn tiếp tục tiến quân tới đường rút lui của tập đoàn quân 6. Lẽ ra phải cơ động về hướng Đông, tới Bê-lai-a Txéc-cốp, nhưng các sư đoàn của tập đoàn quân lại buộc phải đi chệch về hướng Đông – Nam, nên ngày càng cách xa những lực lượng còn lại của phương diện quân. Thêm nữa, tập đoàn quân 6 còn vô tình đẩy cả tập đoàn quân 12 bạn phải lui về hướng Đông – Nam, nên hai tập đoàn quân của phương diện quân không những không nhích lại được gần nhau, mà ngày càng xa nhau hơn. Cần rất mưu trí và kiên quyết mới có thể chống đỡ nổi mối nguy cơ bị uy hiếp từ phía chính diện và phía sau. Thí dụ, ngày 22 tháng Bảy, khi quân đoàn bộ binh 49 thuộc tập đoàn quân 6 được các binh đội thuộc quân đoàn cơ giới 16 yểm hộ, tiến đến Ô-ra-tốp (ở phía Tây – Nam Tê-ti-ép) thì thị trấn này đã bị địch chiếm. Bộ đội quân đoàn 49 của tướng I. A. Coóc-ni-lốp công kích quyết liệt cánh quân phát-xít, thu được 100 ô-tô, 300 mô-tô và bắt 80 tù binh. Trong thời gian đó, sư đoàn bộ binh 37 bạn đã đột nhập vào thị trấn Ô-xích-ca và diệt được một bộ tham mưu lớn. Tập đoàn quân 6 vẫn tiếp tục rút lui trong những điều kiện ấy. Bộ đội tập đoàn quân 12 cũng không dễ chịu gì hơn vì sườn trái của tập đoàn quân luôn có nguy cơ bị đánh tập hậu.

Cả hai tập đoàn quân đều không thể bám trụ ở tuyến do Đại bản doanh chỉ định, vẫn tiếp tục từ từ rút lui, vừa phải chiến đấu ác liệt, vừa phải bảo đảm cho những đoàn ô-tô, đoàn tàu hỏa lớn chở tài sản và thương binh đi sơ tán chạy trước. Trong hoàn cảnh cực kỳ khó khăn đó, khi khả năng duy nhất để thoát vây là phải nhanh chóng rút lui, thì các tập đoàn quân lại bị chôn chân, giống như người khách bộ hành bị gánh nặng quá sức chúi xuống. Song không thể làm gì khác được. Họ vẫn buộc phải mang tiếp gánh nặng: nếu đó chỉ là tài sản thì có thể vứt bỏ đi được, song đó là những đoàn tàu chở thương binh mà Hồng quân tuyệt đối không thể bỏ lại. Lúc này, với sự nỗ lực cao độ, bộ đội ta chưa bị địch hợp vây. Nhưng liệu còn bao lâu nữa?

Để chi viện cho những tập đoàn quân ở sườn trái, Hội đồng quân sự phương diện quân lệnh cho tướng Ph. I-a. Cô-xten-cô, tư lệnh tập đoàn quân 26, dồn nhưng nỗ lực chủ yếu vào hướng chung ở phía Nam, tức là nhằm bắt liên lạc với những đơn vị đang rút lui. Do đó, trách nhiệm phòng ngự Ki-ép ngày càng đè nặng lên cánh phải của phương diện quân, vào tập đoàn quân 5 và quân đoàn bộ binh 27. Các đơn vị này phải hành động tích cực nhằm thu hút về phía mình càng nhiều càng tốt những đơn vị thuộc tập đoàn quân 6 của Đức, để không cho chúng tập trung ở ngưỡng cửa thành phố.

Ngày 21 tháng Bảy, theo lệnh của tư lệnh phương diện quân, tôi đi đến chỗ tướng Pô-ta-pốp và gặp đồng chí ở sở chỉ huy lúc đó đặt ở phía Bắc Cô-rô-xten 20 ki-lô-mét.

M. I. Pô-ta-pốp vóc người vốn cao lớn, cân đối, thế mà giờ đây trông gầy hẳn đi, dáng mệt mỏi, song vẫn như trước kia, ở đồng chí không bao giờ lộ vẻ chán nản. Đồng chí rất vui vì được thông báo tình hình trên toàn mặt trận, nhất là lại được thông báo trực tiếp. Pô-ta-pốp hỏi han tỉ mỉ tình hình ở gần Ki-ép, tin thần bộ đội và nhân dân thành phố. Đồng chí đặc biệt quan tâm đến tình hình bội đội ở bên cánh trái phương diện quân. Tôi thuật lại hết, không thêm, không bớt, và lưu ý đồng chí là bộ tư lệnh phương diện quân đặt nhiều hy vọng vào cuộc phản đột kích của các binh đoàn của đồng chí.

Đi tới chỗ treo bản đồ, Pô-ta-pốp nói:

- Chúng tôi đang làm tất cả những gì có thể để kìm chân thật nhiều lực lượng địch, tiêu hao chúng và không cho chúng tiến tới Ki-ép.

Tư lệnh tập đoàn quân có cơ sở để khẳng định như vậy. Quân địch đã bị bộ đội của đồng chí trừng phạt nặng nề. Nguyên tướng Hít-le A. Phi-líp-pi đã nhận xét trong bút ký của y là tập đoàn quân 5 Nga “ngày 10 tháng Bảy được một lực lượng pháo binh lớn yểm hộ đã tiến công và buộc tất cả các binh đội và binh đoàn mà tập đoàn quân 6 Đức đã tập trung được ở ngoài mặt trận phải chuyển sang phòng ngự”. Một tuần sau, Phi-líp-pi viết, bộ chỉ huy tập đoàn quân 6 Đức buộc phải tuyên bố: “Các lực lượng chủ yếu của tập đoàn quân 5 Nga vẫn gây cho ta một nguy cơ khiến chúng ta phải thanh toán bằng được trước khi tiến công vào Ki-ép”.

- Nhưng tiếc rằng chúng tôi không có lực lượng để giáng những đòn đột kích có tính chất quyết định, - tư lệnh tập đoàn quân nói.

- Nhưng đồng chí có ba quân đoàn cơ giới, - tôi nhắc lại. – Không một tập đoàn quân nào của phương diện quân có được những lực lượng như thế.

- Đấy, đấy! – tư lệnh tập đoàn quân chớp lấy. – Các đơn vị bạn nghe thấy có ba quân đoàn cơ giới thì làm gì mà họ chẳng ganh: “Pô-ta-pốp chiến đấu được thôi”. Nhưng đồng chí cũng biết rõ không kém tôi là ba quân đoàn ấy ở trong tình trạng như thế nào.

[macbupda]

Pô-ta-pốp dẫn ra những số liệu: quân đoàn cơ giới 9 (trước ngày 19 tháng Bảy do C. C. Rô-cô-xốp-xki chỉ huy, nay thuộc tướng A. G. Ma-xlốp) chỉ có ba ươi xe tăng hạng nhẹ, quân đoàn cơ giới 22 của V. C. Tam-ru-tsi có bốn mươi chiếc, N. V. Phê-cơ-len-cô ở quân đoàn 19 có nhiều xe tăng hơn, gần bảy mươi chiếc, trong đó có 30 chiếc hạng vừa và hạng nặng, còn các quân đoàn khác không hề có xe tăng loại này.

- Nếu tập trung hết số xe tăng đó lại thì cũng không đủ cho một sư đoàn xe tăng bình thường. Thế mà đồng chí nói tới ba quân đoàn cơ giới! – Pô-ta-pốp bực bội nói. – Thêm nữa, trong những ngày chiến đấu, xe đã chạy trên một nghìn ki-lô-mét, đòi hỏi phải có những sửa chữa kỹ thuật lớn, nên không có gì phải tị với chúng tôi.

- Nhưng các tập đoàn quân khác có nhiều lý do hơn nữa để kêu ca…

- Đúng, đúng, - Pô-ta-pốp vội vã đồng ý. – Tất nhiên, đồng chí nói đúng: so với các tập đoàn quân của Mu-dư-tsen-cô và Pô-nê-đê-lin thì chúng tôi có khá hơn.

Tư lệnh tập đoàn quân phàn nàn bị thiếu đạn, nhất là đạn xuyên thép: đạn chở được đến đâu bắn hết đến đấy, không còn để dự trữ.

- Làm sao mà dự trữ được. Chúng tôi đánh ngay từ ngày đầu chiến tranh, mà bây giờ đã là tuần thứ hai lại vẫn không ngừng phải phản kích.

Im lặng một lát, tư lệnh tập đoàn quân nói thêm, giọng tin tưởng, tự hào:

- Không sao. Chúng tôi đã làm cho bọn phát-xít phải kiêng nể. Chúng tôi bắt được thư từ của binh lính địch thấy chúng ngày càng tỏ ra buồn bã chán nản. Thường thấy câu: “Đây không phải là đất Pháp”. Bây giờ, bọn địch tiến công mà vẫn nơm nớp. Trước khi xông lên chúng phải cho bom đạn cày nát và thường ngày phải lên dây cót tinh thần bằng rượu. Ngày 16 tháng Bảy, chúng lao từng đàn tới trận địa quân đoàn bộ binh 31 của ta, ưỡn thẳng người, gào lên vỡ họng. Chúng tôi đã làm cỏ bọn chúng,bắt sống được mười lăm tên, tất cả đều say mềm.

Rút trong đống tài liệu trên bàn một bức thư kèm bản dịch, Pô-ta-pốp bảo tôi:

- Đồng chí đọc xem.

Đó là bức thư chưa kịp gửi của tên lính Đức Côn-rát Đum-le:

“Tôi ở trong quân ngũ đã được bốn năm, tham gia chiến tranh hai năm. Nhưng tới bây giờ tôi mới hiểu rằng chiến tranh thực sự mới bắt đầu. Còn trước đây thì chỉ có thể gọi là những cuộc diễn tập. Người Nga là những dũng sĩ tuyệt vời. Họ hiến đấu dữ như hung thần”.

Tên kiểm duyệt Đức giữ lại bức hư để ghi thêm: “Lạ thật, Đum-le đã tham gia nhiều chiến dịch, được coi là người tốt”.

- Không sao, - tư lệnh tập đoàn quân phá lên cười, - khi chúng ta choảng mạnh hơn thì bọn phát-xít sẽ còn viết khác hơn nữa.

Câu chuyện quay sang vấn đề thông tin liên lạc. Tôi nói với Pô-ta-pốp là tư lệnh phương diện quân rất lo vì không thường xuyên nhận được tin tức của tập đoàn quân 5.

Tư lệnh tập đoàn quân cay đắng thở dài:

- Bản thân chúng tôi cũng khổ vì không có liên lạc. Chỉ huy bộ đội trong điều kiện bị địch thọc sâu quả là vấn đề của những vấn đề. Liên lạc hữu tuyến không thể đặt được. Đài thu phát có ít. Mà chúng tôi cũng chưa được học tập đầy đủ cách sử dụng điện dài. Ít được tập luyện mã hóa nên đôi khi cán bộ chỉ huy nói chuyện thẳng bằng lời khiến những tin tức quan trọng bị địch thu được. Nhưng đồng chí có thể báo cáo với tư lệnh phương diện quân là chúng tôi đang áp dụng mọi biện pháp để duy trì liên lạc chặt chẽ với các đơn vị của mình cũng như với bộ tham mưu phương diện quân.

Tôi cũng nói chuyện lâu với tướng Đ. X. Pi-xa-rép-xki, tham mưu trưởng tập đoàn quân, và cũng được đồng chí cam đoan như vậy.

[macbupda]

Lúc chia tay, Pô-ta-pốp đề nghị tôi chuyển đề nghị của đồng chí tới chủ nhiệm công binh phương diện quân gửi cho đồng chí ít nhất 5 – 6 nghìn xẻng công binh nhỏ.

- Có khi chúng tôi chiếm được một tuyến thuận lợi nhưng không giữ nổi vì không có dụng cụ đào công sự, chỉ một nửa số chiến sĩ có xẻng… Còn cái này thì đồng chí chuyển hộ cho Cục chính trị phương diện quân, - tư lệnh đưa cho tôi một tập tài liệu. – Tôi nghĩ là sẽ cần đến.

Đó là những tài liệu rất bổ ích và lý thú: mệnh lệnh và báo cáo của các tướng lĩnh Hít-le, nhật ký và thư từ của binh lính và sĩ quan Đức.

Dưới đây là nhật ký của tên chuẩn úy An-be Smít của đại đội 2 thuộc trung đoàn xe tăng 36. Đoạn kể từ ngày 21 tháng Sáu đầy phấn khởi. Người viết sung sướng vì mới nhận được tiền, số tiền ứng trước cho đợt xâm nhập lãnh thổ Liên Xô vào ngày mai. Hôm sau, y viết: “8 giờ, chúng tôi tiến công. Và thế là bắt đầu chiến tranh với nước Nga… 3 giờ sáng hôm nay, chúng tôi nổ súng ở 52 đại đội”. Nhật ký ghi tiếp ngắn hơn nhiều: “Bọn Nga chiến đấu quyết liệt…”. “Đại đội chúng tôi mất 7 xe tăng”. Ngày 25 tháng Sáu, y đã rút ra những kết luận đầu tiên: “Chưa có ai trong chúng tôi tham gia những trận chiến đấu như ở nước Nga. Chiến trường đầy vẻ khủng khiếp. Chúng tôi chưa gặp cảnh tượng này bao giờ… Tổn thất thật nặng nề”. Cuối tuần chiến tranh đầu tiên: “Nhiều người chúng tôi bị chết và bị thương”. Trang nhật ký cuối cùng ghi ngày 14 và 15 tháng Bảy cực kỳ ngắn: “Những ngày khủng khiếp!”.

Trong nhật ký của tên Các Nôi-xe, chuẩn úy đại đội 5 thuộc trung đoạn kỵ binh 132, tâm trạng còn biến đổi rõ nét hơn. “Chúng tôi đã chọc thủng tiền duyên, - y sung sướng viết trong ngày chiến tranh đầu tiên. – Còn sau này sẽ ra sao?”. Hôm sau y đã lo ngại: “Tình hình phía ta trở nên rất nghiêm trọng. Điều gì sẽ xảy ra?”. Ngày 24 tháng Sáu, nhật ký đã đượm những nét buồn: “Những nấm mồ đồng đội đánh dấu con đường chúng tôi đi. Trận hội chiến ác liệt đã diễn ra trước cứ điểm của bọn Nga”. Và mỗi ngày một thêm lo lắng. Ngày 9 tháng Bảy: “16 giờ, chúng tôi vào được thành phố, nơi đã diễn ra trận đánh ác liệt, vì bọn Nga kháng cự rất kiên cường. Thành phố này là Nô-vô-grát – Vô-lưn-xki”. Một ngày sau: “Trung đội chúng tôi nhận nhiệm vụ đi trinh sát và xác định xem đối phương còn ở trong khu rừng bên cạnh không. 29 người lên đường. Thoạt đầu mọi sự đều ổn, nhưng khi chúng tôi vào rừng thì thấy chín lính Nga tiến về phía mình. Viện thượng sĩ đã làm một việc ngu xuẩn nhất có thể có. Hắn cưỡi xe đạp đến chỗ bọn Nga, định bắt sống chúng. Nhưng điều khủng khiếp đã xảy ra. Nhanh như chớp, bọn Nga nằm rạp xuống, dùng tiểu liên bắn vào đội chúng tôi. Lúc này, ngoài tôi và hai tên lính ra, đội chưa đi tới bìa rừng. Chúng tôi đã làm tất cả để thoát chết. Bọn Nga bao vây. Chúng tôi núp trong cỏ rậm rồi lợi dụng thời cơ tháo chạy. Chúng tôi Ba chúng tôi về được tới tiểu đoàn và báo cáo rằng rừng đã bị địch chiếm. 14 hoặc 15 người không thấy quay lại. Họ đã chết. Có lẽ hai người bị bọn Nga bắt làm tù binh. Sau này, chúng tôi tìm thấy xác của hai viên chuẩn úy, một viên thượng sĩ và tám tên lính. Lần ấy, tôi thoát chết thật kỳ lạ. Nhưng bóng dáng của tử thần vẫn lởn vởn suốt ngày đêm”. Trang mới ghi tiếp: “Ngày thứ hai của trận đánh thật khủng khiếp. Tôi nằm trong chiến hào và theo dõi đối phương. Chúng tôi bị tỏn thất lớn”. Tiếp theo: “Ngày thứ ba của trận đánh. Chúng tôi vẫn nằm trong chiến hào. Trung đội 3 của tôi chỉ còn năm hoặc sáu người. Pháo binh Nga nện ra trò. Từ 11 giờ 30, quanh chúng tôi sắp sửa đi đứt hết. Đến bao giờ chúng tôi mới thoát khỏi chốn này? Đã năm giờ liền không được nghỉ một phút. Bọn Nga tiếp tục công kích. Cuộc tiến công của chúng tôi trở thành phòng ngự. Ban đêm còn đáng sợ hơn ban ngày vì chỉ có thể phát hiện đối phương khi chúng đã đến thật gần”.

Quả là những lời thú nhận đầy ý nghĩa!

Về tới bộ tham mưu phương diện quân, tôi vội trình bày với tư lệnh những cảm tưởng về tình hình tập đoàn quân 5. Khác với mọi khi, Kiếc-pô-nô-xơ không chú ý nghe báo cáo.

- Được, - đồng chí gật đầu, rồi nói sang vấn đề khác: - Hiện nay, tôi đặc biệt lo lắng về tình hình bộ đội ta ở phía Tây – Nam Ki-ép. Chúng toi được biết địch đang tập trung nhiều lực lượng bộ binh cơ giới và xe tăng để đối phó với tập đoàn quân 26 của ta. Tập đoàn quân này như cái gai trước mắt chúng. Tất nhiên, thống chế Run-stết bắt đầu hiểu rằng nếu tập đoàn quân của Cô-xten-cô hội quân được với quân đoàn bộ binh 27 và tập đoàn quân 6 thì mọi kế hoạch của y, kể cả việc chiếm Ki-ép ở phía Nam thành phố đều bị phá sản… Hiện nay, địch tập trung những lực lượng lớn ở phía Tây – Nam khiến chúng ta lo lắng nhiều nhất. Tiếc là chúng ta không còn lực lượng dự bị, và chỉ có thể đối phó với địch bằng những lực lượng hiện có của tập đoàn quân 26. Ba sư đoàn lấy trong lực lượng dự bị của Đại bản doanh sẽ dùng để giữ bàn đạp Ca-nép và Tséc-ca-xư. Nhưng cả ba sư đoàn vẫn còn đang trên đường và còn lâu mới vượt sang bờ phải sông Đni-ép-rơ. – Thượng tướng im lặng nhìn bản đồ. Trong tình hình này, một quyết tâm tự nó bật ra: chuyển sang phòng ngự. Nhưng địch cũng lại đang cần chính như vậy! Khi ấy, chúng có thể dễ dàng tung hết lực lượng cả về Ki-ép, cả vòng về phía sau lưng tập đoàn quân 6 của ta… - Kiếc-pô-nô-xơ ném bút chì xuống bản đồ. – Vì thế, dù rất cần chuyển sang phòng ngự, vẫn phải yêu cầu Cô-xten-cô tiếp tục tiến công bằng bất kỳ giá nào.

Những trận chiến đấu diễn ra ngày càng gần Ki-ép.

[macbupda]

Nguy cơ bộ đội cánh trái của phương diện quân bị bao vây ngày một rõ, khiến ai nấy đều lo lắng. Các trợ lý của phòng tác chiến cũng suy nghĩ nhiều về vấn đề này. Những sĩ quan trẻ tuổi, nóng tính đặt ra nhiều kế hoạch cực kỳ táo bạo. Đại úy Ai-va-dốp rất sôi nổi, mắt sáng rực, chạy lại gặp tôi.

- Đồng chí đại tá! Có lẽ tôi đã tỉm ra lối thoát, sẽ đảo lộn được hế thảy.

- Thử nói xem, - tôi nói. – Nhưng ngắn thôi đấy. Bản thân cậu cũng biết lả thời gian rất gấp.

Kế hoạch của Ai-va-dốp thật táo bạo. Chiến sự trong phạm vi phương diện quân chúng tôi, về thực chất, mang tính chất từng ổ và cả địch lẫn ta đều không có tuyến phòng ngự liên tục nên cần lợi dụng tình hình này để thành lập ở phía Nam Cô-rô-xen một cụm xung kích cơ động gồm xe tăng và bộ binh cơ giới để tung xuống phía Nam theo hướng An-na-pôn, Gô-lô-vin, Vê-rê-xư, rồi chiếm lấy Gi-tô-mia và sau đó chiếm Béc-đi-tsép.

Thấy tôi cau mặt tỏ vẻ hoài nghi, A-va-dốp càng hăng hái:

- Đồng chí đại tá ạ, cái chính là sự bất ngờ và mưu trí. Các đội du kích sẽ giúp chúng ta. Theo tín hiệu của ta, họ sẽ làm náo động hậu phương địch đến nỗi chúng không hiểu chuyện gì đang xảy ra. Lúc ấy, bộ đội nhảy dù ta sẽ hoạt động, chiếm lấy con đường cái, thu hút sự chú ý của địch. Lợi dụng tình hình này, cụm cơ động sẽ tiến hành niệm vụ. Theo sau cụm cơ động, các binh đội thuộc quân đoàn bộ binh 15 sẽ củng cố thắng lội. Đòn đột kích bất ngờ này sẽ buộc địch phải kéo lui những sư đoàn của chúng, và như thế sẽ giúp các tập đoàn quân ta ở cánh trái hội quân được với những lực lượng chủ yếu của phương diện quân.

Ai-va-dốp cho tôi xem những bảng tính. Đầu óc cậu ta thật tuyệt vời. Đúng là một đại úy am hiểu nghệ thuật tác chiến. Nhưng khổ một nỗi là cậu ta do quá bồng bột, nên thường không có sự liên hệ với tình hình thực tại và khả năng của chúng tôi. Dù không muốn làm người sĩ quan trẻ thất vọng, tôi cũng phải nhanh chóng bác bỏ lý lẽ của cậu ấy. Đại úy không vui, cuộn tròn tờ giấy lại và thừa nhận rằng mình còn nhiều điều chưa suy nghĩ chín.

Tôi cho đại úy ra về, nhưng trong lòng mình thấy ấm áp. Thật dễ chịu khi được làm việc với những con người biết suy nghĩ, nhìn xa thấy rộng và dồn hết tâm trí vào công việc.

Ai-va-dốp vừa đi khỏi thì lại có tiếng gõ cửa. Đại úy Ph. E. Li-pít tươi cười bước vào.

- Đại tá cho phép báo cáo?

“Lại một dự án mới đây” – tôi nghĩ thầm.

- Được, đồng chí có chuyện gì vậy.

- Sư đoàn bộ binh 124 và cụm của Pô-pen đã tới!

Thật không thể ngờ được. Một tin thật vui!

Đã hơn một tháng nay, sư đoàn của tướng Ph. G. Xu-si – bạn tôi – và một bộ phận lực lượng của quân đoàn cơ giới 8 do chính ủy lữ đoàn N. C. Pô-pen lãnh đạo bị địch hợp vây. Chúng tôi không nhận được một tin tức gì về các đơn vị ấy, cứ nghĩ ràng họ đã hy sinh. Thế nhưng, các đồng chí ấy đã trở về, lại mang theo cả quân kỳ và vũ khí. Nghĩa là bọn phát-xít quả là không xóa sổ được một binh đoàn nào của phương diện quân chúng tôi. Trước đó, các trung đoàn thuộc sư đoàn bộ binh 87, tiếp theo là các sư đoàn thuộc quân đoàn bộ binh 7 đã thoát vây, còn bây giờ Xu-si và Pô-pen đã trở về cùng với những dũng sĩ của mình. Thật ra, các đơn vị đã bị mất nhiều người trong chiến đấu, nhưng kẻ địch cũng đã bị trừng phạt nặng nề, khi những đơn vị này cơ động ở sau lưng chúng.

Ít lâu sau, chúng tôi nhận được báo cáo tỉ mỉ của quyền sư đoàn trưởng sư đoàn bộ binh 124 đại tá T. I-a. Nô-vi-cốp và của chính ủy lữ đoàn N. C. Pô-pen. Các đồng chí báo cáo diễn biến chiến sự bằng ngôn ngữ quân sự, khô khan. Nhưng chúng tôi đã xúc động biết bao khi đọc những dòng chữ ấy và lại một lần nữa kinh ngạc trước sức mạnh thần kỳ của người chiến sĩ xô-viết.

[macbupda]

Trong ngày đầu chiến tranh, sư đoàn bộ binh 124 được gấp rút điều từ nơi đóng quân ra biên giới quốc gia, tới dải phòng ngự đã chuẩn bị sẵn. Sư đoàn phải vừa hành quân vừa chiến đấu. Các chiến sĩ đã công kích quyết liệt, hất địch ra và chiếm lấy các công sự. Nhưng bọn phát-xít tập họp được những lực lượng mạnh hơn đã buộc sư đoàn phải rút lui. Sư đoàn đã chiếm được tuyến phòng ngự hai lần nữa, rồi phải bỏ lại. Đội ngũ sư đoàn bị tiêu hao, còn địch ngày càng kéo đến nhiều đơn vị mới.

Đêm đến, sư đoàn bám trụ được ở tuyến Pô-rút-xcơ (Páp-lốp-xcơ), Mi-li-a-tin. Tại đây, sư đoàn đã anh dũng đánh bại mọi đợt công kích của địch và giữ vững trận tuyến. Nhưng hai bên sườn của sư đoàn bị hở. Xe tăng và bộ binh địch đã vòng qua và bao vây các đơn vị xô-viết. Đó là ngày chiến tranh thứ ba. Tư lệnh tập đoàn quân Pô-ta-pốp báo cáo về bộ tham mưu phương diện quân là cả đồng chí lẫn quân đoàn trưởng đều không liên lạc được với anh em đang bị bao vây. Bây giờ, chúng tôi mới rõ là sau khi bao vây được sư đoàn, địch muốn xóa sổ bằng một đòn tập kích. Các đợt công kích được tiến hành đồng thời ở các phía. Một cụm quân lớn của địch lọt vào trận địa của trung đoàn pháo. Các pháo thủ không hề run sợ, đã bắn trực diện. Chẳng mấy tên còn sông sót sau những loạt đạn ấy.

Một phân đội lớn xạ thủ tiêu liên địch tiến công vào cơ quan tham mưu sư đoàn ở phía Đông – Bắc Mi-li-a-tin. Đại đội bảo vệ và các cán bộ tham mưu sư đoàn ba lần xông lên phản kích và đẩy lui địch. Trong trận chiến đấu này, chính ủy sư đoàn G. I. Giê-li-a-cốp hy sinh, tướng Xu-si bị thương.

Đến sáng, địch dội bom vào sư đoàn. Hàng chục máy bay ném bom phát-xít tham chiến. Cơ quan tham mưu bị phá hủy. Các trung đoàn pháo mất gần nửa số pháo. Nhiều chiến sĩ hy sinh. Tiếp tục ở lại đây có nghĩa là đưa sư đoàn đến chỗ tiêu vong. Và tướng Xu-si đã hạ một quyết tâm duy nhất đúng: phá vây.

Rạng sáng ngày 26 tháng Sáu, các trung đoàn tiến về hướng Lu-tsi-txa và Pốt-bê-rê-đi-ê. Lúc này, sư đoàn hết xăng, không thể di chuyển bằng ô-tô được. Đạn pháo còn rất ít.

Địch dùng pháo và súng máy bắn dữ dội vào những chiến sĩ công kích, tung bộ binh ra đón đánh họ. Các chiến sĩ tiết kiệm đến những viên đạn cuối cùng, im lặng, bằng động tác chạy – nằm – chạy từng đoạn ngắn về phía địch, và sau đó, nhất loạt xông lên đánh giáp lá cà. Bọn phát-xít bỏ chạy.trong trận đánh ngắn ngủi nhưng quyết liệt ở khu vực Pốt-bê-rê-di-ê, trung đoàn bộ binh phát-xít của tên đại tá Hốp-man bị đánh tan tành. Phía ta bắt được gần 250 tù binh, trong đó có 12 sĩ quan, thu 50 pháo và nhiều khí tài chiến đấu khác. Chiến trường ngổn ngang xác địch.

Sư đoàn bộ binh 124 quang vinh đã mở đầu con đường dài của mình ở sau lưng địch như thế đó.

Bộ chỉ huy Đức hoảng sợ, vội vã tung hết đơn vị này đến đơn vị khác ra chặn sư đoàn xô-viết. Nhớ đến số phận cay đắng của trung đoàn Hốp-man, bọn Hít-le không dám công khai công kích, chúng cố nhử các đơn vị của ta vào bẫy hỏa lực. Chúng đã thực hiện được điều đó khi các trung đoàn của ta kéo đến khu vực có ba điểm dân cư nhỏ: Ra-tsin, Côn-pư-tốp, Xvi-ni-u-khi. Sư đoàn trưởng sơ xuất không tổ chức trinh sát tỉ mỉ nên các trung đoàn chưa kịp bám chắc vào vị trí thì đã bị rơi vào túi hỏa lực của địch. Các loại vũ khí của chúng chụp xuống họ. Các cán bộ chỉ huy lại dẫn chiến sĩ xông lên công kích. Đột phá trong lúc này đã phải trả bằng một giá đắt. Sư đoàn bị thiệt hại nặng, nhất là pháo binh. Trung đoàn bộ binh 781, đơn vị đi đầu trong tiến công, đã bị mất trung đoàn trưởng của mình là đại tá C. Ph. Xa-vê-li-ép và chính ủy V. X. Va-xi-li-ép.

Một lần nữa, sư đoàn lại thoát bẫy. Nhưng tiếp tục đi đâu? Tướng Xu-si không biết chủ lực của tập đoàn quân đang ở đâu. Chắc là ở hướng Đông – Bắc. Nhưng đường cái Vla-đi-mia – Vô-lưn-xki – Lút-xcơ trên hướng này đã bị địch sử dụng làm tuyến đường chủ yếu để chuyên chở các lực lượng dự bị của chúng. Trinh sát khẳng định trên đường dày đặc quân địch. Và sư đoàn trưởng đã dẫn sư đoàn đi về hướng Đông – Nam.

Địch bám sát nút. Chúng tổ chức độ bộ đường không. Sư đoàn lại bị vây. Trận đánh kéo dài năm tiếng đồng hồ. Máy bay phát-xít bắn phá điên cuồng. Nhưng cả lần này, địch cũng bị tổn thất nặng và bị đánh bật. Sư đoàn tiến ra sông Xtưa ở phía Bắc Bê-rê-xtét-cô và chiến đấu vượt sông bằng những phương tiện sẵn có, chỉ bị mất có hai khẩu pháo.

Ngày 4 và 5 tháng Bảy, sư đoàn đột phá hết đội cảnh giới này đến đội cảnh giới khác của địch và gặp khó khăn lớn nhất ở gần thị trấn Cô-din. Tại đây có một cánh quân lớn của địch. Tướng Xu-si quyết định hành động cực kỳ dũng cảm là bao vây và diệt gọn đội cảnh giới. Đồng chí tổ chức sư đoàn thành hai bộ phận. Một do trung đoàn trưởng trung đoàn bộ binh 406 đại tá T. I-a. Nô-vi-cốp chỉ huy, một do trung đoàn trưởng trung đoàn bộ binh 622 thiếu tá S. Các-txơ-khi-i-a chỉ huy, có nhiệm vị đi vòng qua Cô-din từ phía Bắc và phía Nam rồi kẹp địch vào hai gọng kìm.

[macbupda]

Cụm của Nô-vi-cốp đi vòng qua Cô-din trước tiên và tiến công địch quyết liệt. Song, những phân đội của thiếu tá Cá-txơ-khi-i-a đến muộn, nên không thể yểm hộ bạn kịp thời. Địch tập trung toàn bộ hỏa lực pháo binh đối phó với Nô-vi-cốp. Đại úy Bô-brốp, tiểu đoàn trưởng pháo binh, đã chi viện bằng cách đưa một đại đội pháo lên phía trước, triển khai trong hành tiến và bắn thẳng. Hỏa lực của bọn phát-xít giảm hẳn đi. Trong trận chiến đấu này, trung đoàn pháo binh 469 đã bắn đến những viên đạn cuối cùng. Cuộc tiến công vẫn tiếp diễn đến gần ngoại vi Cô-din. Lúc đó, xe tăng phát-xít đánh vào sau lưng cụm của Nô-vi-cốp. Các đồng chí buộc phải rút lui. Các pháo thủ đã kịp thời phá hủy những khẩu pháo lúc này đã không còn tác dụng. Cuối cùng, thiếu tá Các-txơ-khi-i-a cũng đưa được trung đoàn mình đến nơi. Các chiến sĩ xông lên đánh giáp lá cà mấy lần. Các-txơ-khi-i-a đã anh dũng ngã xuống trong trận đánh sau cùng. Tướng Xu-si cũng hy sinh. Nhưng sư đoàn thoát được vòng vây. Đại tá Nô-vi-cốp nhận quyền chỉ huy sư đoàn. Đồng chi bị thương nặng. Anh em đặt đồng chí lên một chiếc xe ngựa, và chiếc xe đó trở thành sở chỉ huy lưu động của sư đoàn. A. A. Ba-xác-ghin, chính trị viên tiểu đoàn bậc trưởng, một người điềm tĩnh, chín chắn và rất dũng cảm hệt như Nô-vi-cốp, làm nhiệm vụ chính ủy sư đoàn. Đại úy P. X. Pô-vi-tsúc, chủ nhiệm thông tin liên lạc của sư đoàn, nổi tiếng dũng cảm ngay từ khi phòng ngự thành phố Gô-rô-khốp, đã nhanh chóng thành lập một cơ quan tham mưu nhỏ, giúp việc đắc lực cho sư đoàn trưởng.

Nô-vi-cốp dẫn những trung đoàn đã bị tiêu hao từ bờ sông Ích-va để vượt sông ở phía Bắc điểm dân cư Véc-ba. Địch cũng dặt một đội cảnh giới mạnh ở đây. Sư đoàn đã đánh bại địch và vượt sông. Địch bao vây nhiều lần, nhưng sư đoàn vẫn băng qua mọi trở ngại, tiến mãi, tiến mãi, có lúc công kích trực diện, có lúc cơ động khéo léo lừa địch.

Sau khi vượt sông Gô-rưn, Nô-vi-cốp gặp được cụm quân của N. C. Pô-pen. Lực lượng tăng thêm, chiến đấu càng dễ dàng hơn. Khi các đơn vị tới gần Nô-vô-grát – Vô-lưn-xki thì lại bị địch phát hiện. Máy bay phát-xít đến quấy rầy. Rõ ràng là địch đang âm mưu đánh một trận quyết định ở gần sông Xlu-tsơ. Làm thế nào để vượt sông? Nô-vi-cốp và Pô-pen suy nghĩ nát óc trước tấm bản đồ, trinh sát sục sạo cả một bên bờ sông. Đến đêm, quân ta mở đầu trận đánh, không tiếc những viên đạn và quả lựu đạn cuối cùng. Bọn Hít-le ném vào đây tất cả những gì chúng có trong tay. Súng nổ rầm trời. Địch không phán đoán được là ở đó chỉ có đội trinh sát tăng cường đang hoạt động, còn lực lượng chủ yếu của ta lại vượt sông ở chỗ khác. Bọn phát-xít hiểu được điều đó thì đã muộn. Khi chúng tới được đoạn vượt sông thì những phân đội cảnh giới phía sau đã vượt được sang bờ bên kia.

Tuyến mặt trận ngày một gần. Mật độ địch ngày càng dày đặc. Nhưng Nô-vi-cốp cũng đã tìm ra chỗ yếu trong trận địa phòng ngự của Đức ở ngoại vi Bê-lô-cô-rô-vi-tsi. Thế là sư đoàn của Nô-vi-cốp và cụm quân của Pô-pen hội quân được với chủ lực của tập đoàn quân 2.

Trong suốt 32 ngày vừa chiến đấu vừa vượt chặng đường gần 600 ki-lô-mét ở sau lưng địch, các chiến sĩ vừa mệt vừa đói, nhưng không một sức mạnh nào có thể ngăn nổi anh em. Cuộc hành quân dũng cảm giống như một tấm gương phản chiếu ý chí quyết chiến quyết thắng sắt đá của người chiến binh xô-viết.

Giả định của tư lệnh phương diện quân là đúng. Bộ chỉ huy Đức lo lứng trước những đợt công kích kiên cường của các đơn vị thuộc tập đoàn quân 26, nên cuối tháng Bảy, chúng đã tập trung những lực lượng lớn để đối phó (Sau này, chúng tôi biết là ngay ngày 21 tháng Bảy, tướng Han-đe đã viết trong nhật ký: “Khi tập đoàn quân 26 Nga đang hoạt động ở phía Nam Ki-ép chưa bị đánh tan thì chưa thể giao cho cụm xe tăng 1 nhiệm vụ mới nào để tiến công xuống phía Nam).

Trưa ngày 25 tháng Bảy, bộ chỉ huy cụm các tập đoàn quân “Nam” đã tiến công tập đoàn quân 26 của ta trên toàn chính diện. Các binh đoàn xe tăng và cơ giới địch tiến lên công kích được sự yểm trợ mạnh của hỏa lực pháo binh và không quân. Mũi đột kích chủ yếu của chúng nhắm vào các sư đoàn thuộc quân đoàn bộ binh 6 và quân đoàn kỵ binh 5 ở phía Đông và Đông – Nam Bê-lai-a Txéc-cốp. Rõ ràng, bộ chỉ huy Hít-le không chỉ nhằm đập tan những lực lượng chủ yếu của tập đoàn quân 6, mà còn không cho họ rút về sông Đni-ép-rơ. Các sĩ quan được phái xuống các đơn vị cho biết rằng các sư đoàn của cả hai quân đoàn đang từ từ rút lui, vừa rút vừa tiến hành những trận đánh căng thẳng.

Sau khi đánh giá tình hình, tướng Kiếc-pô-nô-xơ yêu cầu tướng Cô-xten-cô bằng mọi giá phải chặn cho được địch ở sông Rô-xơ, tức là không cho chúng tiến tới sông Đni-ép-rơ. Đồng thời, đồng chí ra lệnh hco hai sư đoàn bộ binh lấy trong lực lượng dự bị dù thế nào cũng không ngừng công kích từ vùng Bô-gu-xláp tiến ra hướng chung tới Dơ-vê-ni-gô-rốt-ca để chặn đường những sư đoàn xe tăng và cơ giới địch đang tiến mạnh về phía sau lưng tập đoàn quân 6.