NGƯỜI CÙNG QUÊ
(TẬP 1)

Tiểu thuyết của PHAN TỨ
NHÀ XUẤT BẢN HỘI NHÀ VĂN, 1995
Khổ 13 x 19, số trang: 560

Số hóa: hoi_ls







Sau mấy hôm vắng máy bay Mỹ ném bom, người và xe qua lại trên các phố Qui Nhơn đã nhộn nhịp hơn, nhất là trong vài tiếng đồng hồ trước khi mặt trời lặn, quãng thời gian được xem như yên ổn nhất trong ngày. Đó cũng là lúc bãi sở. Từ khi Bộ tư lệnh Nhật Bản buộc tất cả các xứ Đông Dương phải vặn đồng hồ chạy sớm theo giờ Tô-ki-ô, dân thầy dân thợ hối hả đến sở từ tờ mờ đất cũng được về nhà vào lúc chưa lên đèn.

Mở đầu đợt tan tầm là mấy chiếc ô-tô du lịch cũ kỹ của các quan Tây chạy bằng thứ cồn màu hồng thay thế xăng, máy có yếu đi nhưng còn sạch sẽ chán so với xe khách chạy với bình khí than to tướng sau đít. Lái xe cho chủ Tây vào đầu năm 1945 này là công việc vất vả, nguy hiểm nữa. Quân Nhật ngày càng gây sự nhiều hơn trên đường phố. Xe nhà binh Nhật thường cố ý húc mũi bay quệt đuôi vào xe Tây, sau đó lính Nhật còn ùa xuống túm cổ bất cứ ai da trắng mũi lõ, nện luôn một trận cho dân da vàng bản xứ trông thấy mà sướng bụng. Tài xế phải biết giữ thể diện cho quan bằng cách lái xe chạy nghênh ngang và bóp còi inh ỏi khi phố xá đang vắng lặng, nhưng vừa nhác thấy bóng xe Nhật mầu vàng đất sét tít đằng xa là phải nín còi ngay. Cho xe dạt vào sát lề đường, xuống số, sẵn sàng chồm hẳn lên vỉa hè để tránh nạn mình bị vỡ ngực, xe bị phá, chủ ăn đòn.

Sau đó một lát, từng chuỗi phu xe kéo gò lưng chạy lép nhép, miệng ếp liên hồi, tay rung cái lục lạc treo trên càng gỗ, kéo chiếc xe nhà màu đen choáng lộn hay chiếc xe thuê sơn đỏ nham nhở, đưa các quan An Nam về nhà - quan bang tá, quan đốc, quan tham, quan phán. Lũ lượt theo sau là các thầy thông thầy ký thầy thừa thầy giáo với vạt áo dài đằng sau kéo lên giắt gọn vào lưng quần, với hai ống quần rộng kẹp túm cả hai, chậm rãi đạp chiếc xe Xanh-tê-chiên nặng nề và cọc cạch, thỉnh thoảng cúi rạp đầu xuống tận tay lái để chào với theo một vị quan trên vừa vượt qua trên xe kéo.

Hết xe. Cách quãng nhà khá lâu mới tới lượt các ông cai - cai thầu, cai kíp, cai chấm công, cả số loong toong chạy giấy và bồi bếp già cũng được tôn làm ông cai cho tiện - tuy cuốc bộ trên vỉa hè nhưng vẫn giữ vẻ chững chạc với bộ ria mép rậm, cái mũ thuộc địa màu cháo lòng sâu như chuông chùa, đôi giày vải đánh phấn trắng đã tòi đầu ngón chân út ra ngoài, đôi khi thêm cái dù đen bạc màu kẹp dưới nách. Đi chung đường với họ nhưng vẫn tách riêng là những tốp thợ tỏa ra từ các nhà máy đèn, máy nước, xưởng sửa chữa ô-tô ga xe lửa, bến tàu. Họ mặc giống nhau với bộ áo quần vải xanh mua theo phiếu, dính đầy dầu mỡ và đã vá vai vá mông, kéo đôi guốc mộc đóng thêm cao su dưới đế. Họ là những người thường đi từng cụm và nói chuyện thì thào nhiều nhất, chỉ im tiếng khi qua chỗ có cảnh sát hay khi một bác cai nào ghé lại nhắc việc ngày mai.

Các trường công và tư vừa xong giờ thể dục chiều, với một loạt tiếng thét rập ràng: “Thanh niên... Pháp Nam! Hợp quần để... phụng sự!”, hô bằng tiếng Pháp hay Việt tùy theo lớp lớn hay nhỏ và tùy sở thích của thầy giáo. Học trò xô đẩy nhau ùa ra đường trong bộ đồng phục áo dài đen quần trắng, chỉ khác nhau ở tiếng guốc gỗ của lớp lớn và tiếng châu trần bình bịch của lớp nhỏ.

Về cuối cùng, đông nhất và kéo dài rải rác đến tối là số phu phen được bữa nào xào bữa nấy, suốt ngày chực hờ ở các nơi có thể cần người, lăn vào giành nhau từng tí việc kiếm xu lẻ. Họ mặc quần đùi, đi chân đất, nửa thân trên cởi trần hoặc khoác thứ “áo ba lỗ”, kiểu áo làm bằng cái bao vải thô đựng hàng khoét ba lỗ đủ xỏ đầu và hai tay. Tất cả đều cầm theo một tấm bao tải, thứ đồ dùng vạn năng của dân cu-li: đựng gói cơm khi ra đi, che nắng ngồi chờ cai gọi giao việc, mang mớ khoai nắm gạo mỗi chiều, trải nằm qua một đêm ngủ vạ vật trên vỉa hè. Chiến tranh Thái Bình Dương càng kéo dài, lớp người mang bao tải càng dồn ứ thêm mãi trong thành phố cảng chật hẹp và càng nói giọng nhiều tỉnh ngoài Bắc.

Một người phu như thế đang thất thểu đi từ bến tàu dưới mũi Tấn lên, dọc phố Gia Long. Anh ta đội cái nón lá rách chỏm để lòi một túm tóc rễ tre trên đỉnh, đeo vắt qua vai cái bao tải hơi cộm một góc. Nửa dưới khuôn mặt anh vằn vèo những dòng mồ hôi chảy qua lớp bụi than, chìm vào mớ râu đen lưa thưa bọc quanh miệng. Nhìn chân tay anh gầy đen, nước da xanh xám và dáng đi lử khử lừ khừ, người ta dễ đoán tay cu-li vác than này đang ốm đói sắp lả, hoặc nghiện nặng mà không còn xu để nuốt xái xảm. Không ai trông thấy đôi lông mày nét mác hơi cau lại, cặp mắt xếch đang liếc nhìn quanh dưới vành nón, rất sắc và tỉnh. Sức sống trong người anh như dồn cả vào cặp mắt xoi mói ấy.
Sau hai tháng luồn lách, cả Chanh vượt ngục Kom Tum đã về đến Qui Nhơn. Chen lẫn vào dòng phu từ bến cảng về, anh tìm đến xóm Ga, nơi có nhiều bạn bè và cơ sở cũ.

Chanh chỉ nghe nói chung chung là Qui Nhơn đã thay đổi nhiều trong những năm anh bị tù, nhưng thay đổi ra sao thì khó biết được. Ban nãy anh định ghé vào nhà một chị cảm tình ở gần mũi Tấn, phải bỏ đi ngay: cả xóm nhà lá ấy trúng bom Mỹ cháy sạch. Anh men theo con đường hẻm rất vắng gần nhà kho của hãng Đê-cua Ca-bô, chẳng ngờ lại đâm vào khu trại lính Nhật, bị tên lính gác dí lưỡi lê vào bụng quát cho một tràng, đuổi ra, còn may nó không bắt giữ hay soát giấy. Bí kế, anh phải bật lùi ra đường Gia Long đông đúc. Đi thêm vài trăm thước nữa thì gặp một chuỗi người nối đuôi rồng rắn trên vỉa hè như đợi phát chẩn.

Ở nơi trước đây là tiệm nhảy sang của Tây, anh vấp phải một đại lý bán gạo Nhà nước, có mấy tên cảnh sát dạo qua lại.

Những người xếp hàng bị buộc phải ngồi xuống vỉa hè, đặt bao và thùng trước mặt, cứ mươi phút lại một lần nhích tới chừng nửa thước, cấm đứng dậy. Do đấy, dân phố không nói là mua gạo bông nữa, mà đổi gọi là gạo lết, gạo mài quần.

Bọn cảnh sát xem kỹ từng mặt để làm tiền. Chúng vung vẩy cây ma-trắc cao-su trắng, mới trông giống hệt cây dùi cui gỗ sơn trắng dạo xưa, nhưng đánh đau hơn và không để lại dấu vết. Ai mặc áo vá, đội nón cời đúng kiểu dân thợ nghèo, được nhắc giữ phép nước bằng một phát ma-trắc bỗng dưng nện xuống sọ dừa, khúc cao-su nảy cong lên thì đầu người cũng giật bắn lên theo. Số nào có mẽ ngoài lành lặn như đầy tớ nhà công chức đi mua gạo cho chủ thì chúng cầm sổ lên xem, thò tay kia xuống vỗ vai hay bẹo má người ngồi tuỳ đấy là trai hay gái, hai ngón tay kẹp luôn tờ giấy bạc một đồng từ dưới giúi lên, cụp ngón cho vào lòng bàn tay và nắm lại rất thoắng nhét nhanh vào túi trước khi trả sổ. Thời may gặp một bà hay cô nào diện sang đứng ngoài nhìn vào, ngại dây bẩn với hạng người hạ lưu kia, lập tức có một tên cảnh sát đến lễ phép chào, rỉ tai xin mươi đồng hút thuốc, dẫn thẳng vào quầy cân gạo, gõ bộp dùi cui ra hiệu phải bán ngay tức khắc. Nếu được món bổng khá, hẳn có thể lôi giúp bao gạo ra vỉa hè và quát gọi xe kéo cho;

Trong nhóm “bu-lít coi tiệm” này, một tên lách ra dạo quanh, thỉnh thoảng liếc xem mấy đứa kia nhét túi được bao nhiên. Có lẽ hắn được giao gác đường, chỉ lảng vảng chỗ bán gạo để chia phần chấm mút. Cái còi nhôm chuyên thổi phạt vạ treo lủng lẳng trước ngực hắn đập lách cách vào đầu Chúa Giê-su trên cây thập tự gắn tượng chịu nạn.

Cả Chanh không kịp lùi. Anh phải lê chân đi tới. Tên kia bước lại đón đầu, đủng đỉnh. Mặt anh lạnh tê, hai đầu gối chợt cứng lại. Anh liếc nhanh sang bên phải, dưới vành nón, tìm một đường hẻm rẽ ngang. Không có.

- Ê, thằng kia... thằng cu-li!

Chanh cố ghìm mình, thờ ơ ngước lên như chợt tỉnh. Cây ma-trắc đung đưa trước mặt anh.

- Coi giấy!

- Dạ... Thưa thầy...

- Giấy thuế thân đâu?

Anh buông cái bao tải sọc xanh xuống đất. Lóng ngóng luồn tay vào trong cái áo ba lỗ, tìm thứ giấy mà anh không hề có. Nói sao đây? Bỏ quên ở nhà... Rớt mất dưới bến tàu... Nhét tay nó đồng rưỡi bạc cuối cùng, nó chịu không...

- Tổ cha mày, gì lâu quá ể vậy?

Vừa lúc ấy, mặt đất chợt nẩy ra mạnh như xe lửa dồn toa. Một loạt tiếng nổ dội tới long óc. Luồng gió bão xô cả hai nhào xuống vỉa hè. Tiếng rống dữ dội bùng lên trên đầu.

Máy bay Mỹ!

Mới ra Tết được mươi hôm, bầu trời Qui Nhơn từ sáng đến trưa thường phủ một lớp mây xốp đùng đục. Về chiều mới vén mây một góc đằng Tây cho ánh nắng soi nghiêng xuống phố cảng. Mấy chiếc tàu và xà-lan gỉ nát thả neo tênh hênh giữa cửa sông không đánh lừa được tụi Mỹ nữa, chúng cố đánh vào những chiếc tàu Nhật đậu nép vào chân núi Phương Mai, sơn màu loang lổ. Bốn chiếc máy bay Mỹ từ biển Đông vòng sâu vào đất liền, ẩn mình trong mặt trời chiều chói mắt, từ phía núi đâm xuôi theo nắng xiên khoai lao xuống bến cảng, đạp bom ngay tức khắc, ngoặt gấp qua sát thành phố, lại ngoặt trái ra biển khơi.

Dưới chùm sét đánh gần, dân phố ùa ra như ong bị đập tổ. Người xếp hàng lăng bừa xuống cống rãnh. Người đi đường chạy vọt vào các đường hẻm có đào sẵn những con hào “phòng thủ thụ động” chỉ sâu đến thắt lưng và nồng nặc mùi cứt đái. Người mua bán trong các tiệm chỉ kịp nằm soài ra đất.

Tốp máy bay hai động cơ biến mất, còn rót lại sau đuôi tiếng cưa máy rạch sắt trên gáy người, cùng tiếng gió hú rợn sắc như gại vào xương sống làm rởn óc. Cao xạ Nhật đến đây mới nổ vuốt đuôi, mảnh đạn cao xạ tiếp theo mảnh bom lại rơi xuống mái nhà và lưng người nằm sấp.
Cả Chanh ngóc cổ lên trong tiếng cao xạ ùng oàng, thấy ngay những mảng chấp chới của mái tôn và phên tre ở khu bến tàu đang còn bồng bềnh trên cao, chao qua đảo lại, rơi rất chậm vào những cây nấm khói đến từ dưới bốc lên. Anh vỗ mạnh vào tai, dập tắt tiếng ù váng óc, chợt nghe tiếng còi báo động của thành phố bắt đầu réo khi chẳng ai cần đến nó, từ ọ ọ ọ lên ò ò ò, lên tới ó ó ó, xói vào màng nhĩ.

Tên cảnh sát trước mặt anh bị một chậu cây cảnh trên gác rơi gần trúng đầu, thêm một mớ ngói sụt mái đổ túa xuống lưng. Đất ướt văng tóe lên áo quần hắn, phủ đen lốm đốm. Hắn chống tay nhỏm dậy, đưa tay vuốt một lượt trên gáy, mở to cặp mắt thất thần nhìn bàn tay nhem nhuốc, rên mấy tiếng hừ hừ trong mũi, rồi bỗng co cẳng chạy ào sang bên kia đường, biến mất. Cây dùi cui của hắn còn bị đè dưới đống đất trộn mảnh gốm vỡ của chậu cảnh, với chòm lá lốm đốm đỏ vàng phủ bên trên, cả Chanh nhặt vội tấm bao tải rơi bên cạnh, đâm đầu chạy dọc vỉa hè, kêu hổn hển như người hóa rồ.

- Chết hết, bom dữ quá... trốn đi, trốn...

Anh lao vào một đường hẹp khác, chạy thẳng xuống bờ sông Thị Nại, luồn qua xóm nhà ven sông, rẽ vài ba lần, chnyển sang đi tất tưởi. Ngớt bom rồi, chạy mãi cũng đáng ngờ.

Nửa giờ sau,  anh dừng dưới một cây bàng bên bò sông vắng, gần nhánh đường sắt từ ga xuống bến. Không có ai đuổi theo. Ngồi nép vào gốc cây sần sùi, anh đưa tay quệt trán và mặt bị đất bám đầy.

Phải đợi nhá nhem tối mới đi tiếp được. Coi bộ chưa cần trốn xa. Thằng cảnh sát kia chừng như chỉ chực soát đám phu phen từ cảng đi lên, đoạt lấy hàng ăn cắp hay buôn lậu, mà cái bao tải của anh lại cộm lên với hơn một ki-lô khoai khô. Khi rình bắt “tù quốc sự”, chúng không đứng đường vẫy gọi hú họa kiểu ấy.

Phía bến tàu, những cột khói bom dựng đứng đã tan loãng, lúc này lại hiện thêm một đám khói rất to, đen đặc, thong thả cuộn xoáy tròn như những dăm bào khổng lồ, bay chéo vào phố theo gió biển thổi nhẹ, hòa vào khói bom làm thành một lớp mây mù màu xám pha nâu, mỗi lúc một dày. Đúng là tàu xăng dầu của Nhật bị cháy. Thằng Tây ranh ma thật. Tàu Nhật đi biển ban đêm, gần sáng mới tắt hết đèn ghé vào trốn dưới chân bán đảo Phương Mai, hối hả bốc dỡ. Bọn Tây đã lén báo ngay cho máy bay Mỹ ngoài biển khơi đánh úp rất đúng giờ, đúng chỗ, chẳng cần lượn đảo gì cả. Cứ cái điệu này, thằng Nhật tức hộc máu mồm ắt phải lật nhào thằng Tây thôi. Các anh trên đoán trúng tim đen cả hai thằng rồi...

Còi xe lửa hú ba tiếng ngắn phía bến tàu. Cả Chanh nhận ra ngay tiếng còi khản rè của chiếc đầu máy Cu-cu số 21 chuyên chạy con thoi chở hàng giữa ga và cảng năm xưa do Bảy Tộ lái. Để xem bây giờ ai cầm cương nó... Anh ngồi lùi sâu vào cái hốc giữa hai rễ cây bàng, úp bao tải trùm đầu xuống tận mắt, trông giống những ông lão ăn mày mỗi chiều về ngủ co quắp dưới các gốc cây ven sông.

Chiếc đầu máy hơi nước cỡ nhỏ phì phò đến gần. Đúng nó rồi. Chanh căng mắt xem mặt người lái, trống ngực đập nhanh dần. Anh nhớ tới quãng đường cong này Bảy Tộ thường chạy chậm, ló đầu phía bên trái dòm chừng trẻ con hay bò lạc ngáng đường, tay giật còi từng tiếng rời... Anh suýt reo lên. Hay tuyệt, vẫn y nguyên Bảy Tộ với vệt râu ngắn bằng khúc bàn chải răng in một vệt đen dưới mũi và ngọ nguậy liên miên, trông rất hề. Sau lưng Tộ, một tên lính Nhật đứng dạng chân, một tay níu vào vách sắt, tay kia chống cây súng trường lắp lưỡi lê hình gươm dài thượt.

Bảy Tộ thua Chanh vài tuổi, phục anh dám cãi lại xếp Tây, dám cự mấy thằng mật thám vào lảng vảng trong đề-pô xe lửa. Sau khi anh bị bắt, Tộ liền xin vào thăm  anh trong nhà lao Qui Nhơn, biếu anh ba tờ giấy một đồng mới tinh - hồi ấy bằng gần một tháng tiền cơm trọ. Thấy anh ngần ngừ không nhận.

Tộ nói khẽ và nhanh: “Em mới trúng cơm đen mà!”, tức là cậu ta chuyển được một món thuốc phiện lậu trót lọt, lái xe lửa làm việc này rất dễ. Tộ lùi vài bước, không hiểu nghĩ sao lại chắp tay, cúi đầu vái dài Chanh rất kính cẩn, bị thằng lính gác quất luôn một hèo mây vào lưng và đuổi ra ngay.

Chuỗi toa đã qua hết, trong tiếng lục cục lách cách quen tai còn thêm tiếng va chạm lồng cồng của những thùng phuy rỗng trên toa: chiếc tàu chở dầu Nhật chưa kịp trút hàng đã bốc cháy, xe lửa đi không lại về không. Bọn lính Nhật đứng ngồi rải rác mỗi toa vài đứa, mặt lì lì, áo quần màu vàng đất sét vấy than từng mảng ở mặt trước. Một đứa buộc băng trắng ngang trán như để tang, ngồi úp mặt trên hai đầu gối, hai tay ôm cái đầu cạo trọc, lặng như khối đá.

Toa cuối cùng vừa khuất sau đường vòng thì điện đường cũng bật, những chao đèn phòng thủ sơn đen đủ để lọt xuống đất một quầng sáng vàng bủng, rất hẹp, cách quãng chừng trăm thước mới chừa một ngọn. Các khung cửa sổ đều tối om, dường như mọi nhà trong thành phố đều nhắm mắt nín thở. Chỉ còn một vầng sáng lớn phía bến tàu, ánh đỏ bầm từ dưới hắt lên làm hiện rõ những đám khói cuộn xoáy chậm và đều như bị quấy bằng thìa: chiếc tàu dầu còn cháy.

Cả Chanh lại vắt cái bao tải qua vai, lấy lại dáng đi thất thểu, men theo con đường hẻm không đèn, dò dẫm đi vào xóm nhà lá ven sông.

Hai người trẻ tuổi đi cách nhóm ném dao hơn chục thước, chỉ liếc nhìn thờ ơ, nói tiếp chuyện của họ vừa đủ nghe trong tiếng sóng biển vỗ gần.

- Toa cắm đầu học Luật, học giỏi nữa, cái đó tụi moa bái phục. Có điều học ra toa làm gì? Toa hay chửi bọn quan Nam Triều ăn tiền như cá đớp cứt, vậy toa có vô trường Hậu bổ để ra tri huyện không? Hay là làm trạng sư? Ở nước mình bây giờ, nói một câu phải lẽ tụi Tây không bắt Nhật cũng nắm đầu, toa cãi cho ai nghe?

Người thấp nhỏ nói hăng, đấm nắm tay phải vào lòng bàn tay trái để chấm câu. Người bên cạnh cao hơn hẳn một đầu, khoanh tay trước ngực, im lặng nghe. Cặp chân dài của anh đếm bước rất chậm mà bạn anh phải đi gấp mới theo kịp.

- Vậy đó Khánh.... moa thấy Khánh là người có tài có đức mới nói thiệt tình... Cái Chương trình Việt Minh với mấy tờ báo đó, Khánh đọc cho kỹ. Còn giờ thì moa cho mượn thêm cuốn Principes du léninisme của Xta-lin, viết gọn mà sắc sảo lắm.

- Cậu mới kiếm được thứ đó à?

- Mấy anh bên Pa-ri gởi về hồi Mặt trận Bình dân, chuyển lần lần tới moa. Về sau moa phải chôn kỹ, mà chọn vườn khác chớ không chôn vườn nhà moa khi soát nhà tụi mật thám xăm miết mà không đụng. Hà hà... giữa thời buổi đảo điên này, chong đèn khuya đọc sách chính trị, tìm câu trả lời cho trăm ngàn dấu hỏi đang bò chồng chất trong óc như bầy đỉa đói, cần lắm chớ!

Mặt trời gần khuất hẳn sau đường chân trời gẫy khớp của dãy mái nhà dọc bờ biển. Sóng đánh mạnh hơn trên mặt biển đã ngả sang màu chì, điểm thưa thớt vài cánh buồm về muộn.

Họ quay lên phía đường nhựa vừa lên đèn phòng thủ. Người thấp nhỏ trầm ngâm một lát, chợt bật cười:

- Toa vẫn đáng mặt huynh trưởng Hướng Đạo như xưa. Chín chắn, mẫn mực, không uống rượu hút thuốc, không nói chen tiếng Pháp, ít nhiều misogyne trong khi các ả mê lăn lóc. Đẹp zai, nhà zàu, học ziỏi, cầm kỳ thi họa đều zu zương số zách! Các nàng bốc như lửa, chàng cứ lạnh như nước đá. Cô nào tới gặp moa đều giả bộ vồ vập vài câu đầu lưỡi, tiếp đó hỏi toàn chuyện  anh Khánh, anh Hai Khánh, anh Hăng-ri Khánh. Thằng Tư Tuyển biến ra cái ghế cho các cô bước chân lên, cố với tay đến thần tượng đặt cao trên đầu tủ. Cái hồi toa đang học thi mà cứ đoạt cái cúp bơi lội học sinh Trung Kỳ, úi chà chà...

Hai Khánh cười to, xua tay:

- Cho qua, cho qua... Tay Việt Minh tới thuyết minh ở Hà Nội đó, cậu thấy nên tin hắn không?

Người bạn nghiêm giọng lại:

- Bọn A.B¹ bây giờ xuống nước hung, vậy chớ đôi thằng túng tiền còn làm chó kiếm ăn. Còn bọn Đệ Tử “số dách cách miệng” đang được Pháp cưng ghê gớm, đừng nghe mà lầm. Toa nhờ mấy đứa bạn thân trong sinh viên hỏi dò tung tích hắn ta thử coi, hễ thấy đứng đắn thì bắt liên lạc. Việt Minh lên mạnh lắm, đâu đâu cũng có. Tụi áp-phe bắt đầu in phiếu giả để quyên tiền cho Việt Minh rồi đó, người ta mắc lừa nhiều. Một cha thông ngôn trong tòa Sứ cho moa coi một tờ, cha đó quyên ba chục lấy cái bùa hộ mạng!

Tuyển liếc ngược lên dò nét mặt Khánh và tiếp:

- Với lại... Tây cũng ít nghi ngờ con trai ông phủ Đỉnh có thể theo Việt Minh. Bốc trúng một thằng A.B, hạng mình thì tù mọt xương, còn toa có sẵn ông già tháo gỡ cho...

Khánh dừng phắt lại, giọng đanh hẳn:

- Cậu đừng nói bậy. Mình chịu lấy họ ông phủ Đỉnh vì thương mẹ mình phải đi bước nữa, chịu làm vợ lẽ ông ta, chứ thật ra mình... mình rất khinh cái lão dê xồm mà mình phải gọi bằng ba ấy. Lão ấy lấy mẹ mình để đào mỏ, mẹ mình lấy lão để thoát thân phận góa bụa, chẳng ai thương yêu ai hết. Lão tới ba vợ, còn cả mớ nhân tình với con hoang nữa, mình là cái thớ gì mà hòng dựa vào lão... Được rồi, mình sẽ suy nghĩ thêm về lời khuyên của cậu. Cứ yên trí thằng này có gan làm, có gan chịu. Cậu tin mình chứ?

Khi nổi nóng, Khánh nói hẳn giọng Hà Nội. Mỗi khi về quê, anh cố gò cho giọng mình gần giống mọi người để khỏi bị chê là mất gốc. Tuyển nắm cổ tay Khánh, bóp mạnh:

- Xin lỗi, xin lỗi. Moa cứ tưởng ông Phủ không có con trai chắc quý toa lắm. Moa tin Khánh, rất rất tin. Khánh surhomme. Khánh superman. Khánh siêu nhân của trường Khải Định năm xưa kia mà! Vấn đề đối với Khánh bây giờ không phải dám hay không dám hành động, mà là chọn lý tưởng nào để hiến thân vậy thôi... Ôi chao, trễ quá rồi. Vợ moa bắt lùng mua xà-bông thơm chợ đen về tắm cho con, không kịp nữa rồi, về nhà lại phải nghĩ ra đôi lời phủ dụ cho yên lòng dân chúng. Ô-voa nghe!

Khánh nhìn theo Tư Tuyển đi gấp dưới quầng sáng vàng vọt của điện đường, kéo theo cái bóng cũng xổng xểnh và tất tưởi như tính nết anh ta. Một người tốt bụng, thật thà nhưng cuộc đời là một chuỗi chu kỳ bốc đồng và vấp ngã, nay là anh giáo dạy tư. Cậu ta đang bốc với Việt Minh đây, nhưng xem ra chưa hiểu gì nhiều về phong trào này.

Chưa nghe tên một danh nhân nào cầm đầu Việt Minh cả. Ông Nguyễn Ái Quốc đã chết trong nhà tù Ăng-lê, tiếc thật. Các bạn sinh viên nhắc loáng thoáng tới ông cụ Hồ Chí Minh nào không rõ, tên rất lạ tai. Kể về táo bạo hẳn là họ có thừa. Chẳng táo bạo mà lại dám hô hào “đánh Tây đuổi Nhật” giữa lúc Pháp vừa thu hồi bờ cõi và thuộc địa, Nhật đang làm chủ khắp Đại Đông Á! Để xem ông giáo dạy tư đang lo vợ mắng kia sẽ ra tay “đánh Tây đuổi Nhật” thế nào cho biết!

Khánh bật cười thành tiếng với ý nghĩ ấy, lững thững đi theo đường Khải Định về phố Gia Long. Một bóng con gái từ sau trụ đen bước tới thì thào: “Em có buồng riêng kín đáo lắm, mời thầy...” Hiện ra một khuôn mặt trẻ nhưng rất gầy, trát bự phấn sáp. Hai má hõm sâu. Chiếc áo dài vải hoa hẳn được may vào thời béo tốt, nay xếp nhiều nếp nhăn trên ngực và chung quanh cái cổ ngẳng nổi cả chùm gân. Mùi nước hoa bốc hăng hắc, không thơm. Cô gái điếm bám sát bên anh: “Dạ, em con nhà tử tế, không phải như họ. Hoàn cảnh mẹ già em dại anh à...”.  Anh thoáng nhớ một nhân vật đứng đắn trong truyện của Lê Văn Trương đã trả lời cô gái nhảy cứ sấn vào mình: “Thưa cô, tôi liệt dương!”. Độc miệng thật... Khánh moi hết mớ hào lẻ trong túi quần, ước chừng được một đồng, dừng lại:

- Tôi biếu cô uống nước. Thôi nhé, đừng theo mất công.

- Dạ, cảm ơn thầy nhiều.

Một ông già ăn xin ngồi trên vỉa hè trông thấy cảnh ấy, bước ra nhanh, ngửa nón rên rỉ:

- Thầy thương thì thương cho khắp. Mấy cô đó xài tiền như nước, thân già như con lạy xin thầy lấy lưng chén cháo thôi...

Ăn mày trong này nói năng thật thà, không đọc thuộc lòng những bài dài đủ vần điệu như ăn mày ngoài Bắc. Khánh cố lục các túi. Hết nhẵn cả xu lẻ. Chỉ còn cái khăn mùi xoa của Duyên tặng, không cho được. Anh nói vội: “Hết sạch rồi bác!”, bỏ đi sải chân, vẫn nghe tiếng chửi lầu bầu của ông lão ném theo.


----------------------------------------------------------
1. Anti-bolchévik (Tay sai chống cộng sản của Pháp)

Tiếng còi báo yên vẳng đến từ xa. Chị vợ Bảy Tộ rướn mình lách qua cửa hầm hẹp, hai tay bồng nách hai đứa con đẻ sinh đôi, nặng nhọc leo từng bậc. Bảy Tộ với ông khách ngồi bên bếp lửa vẫn say chuyện, quên hết tàu bay và trẻ con. Chị tức sôi lên, muốn gào thật to cho cả xóm biết cái cảnh khốn khổ của chị. Rốt cuộc, chị lặng im đặt hai con xuống chõng cho chúng nó ngủ, chui xuống hầm xốc đứa nhỏ đầu lòng lên, trút cơn giận vào bàn chân đá mạnh cái thùng bên lối đi. Họ vẫn không quay đầu lại.

Bảy Tộ hoa tay, nói khẽ nhưng vệt râu mép ngắn và đậm đen cứ nhảy thon thót:

- Lão cai Tống thay  anh làm vi-dít-tơ, bị chửi kinh khủng. Rù rờ một cây mà. Cũng xách búa đi gõ như anh mà có biết hư nên cái chó gì đâu. Lão phân bua với anh em: “Thằng Chanh con nhà thợ rèn, đẻ nằm nôi đã nghe tiếng búa, tôi bì sao được với nó!” Thằng Chẩn vặn luôn: “Vậy sao bác lập-bô cho họ bắt mất anh Chanh?”. Lão chối lia lịa, chẳng ai tin. À mà thằng Ghi-ôm-mê, thằng kỹ sư đề-pô đó, coi bộ nó về phe Đờ Gôn anh ơi. Có lần nó chửi lão cai Tống một hơi dài, bỏ đi, thằng Bảy thông ngôn dịch lại cho tụi em: “Thà rằng mày theo cộng sản mà giỏi tay nghề như thằng Chanh, tao cứ coi trọng, chớ mày làm chỉ điểm cho Nhà nước mà dốt đặc như con heo, tao đuổi”. Anh em sướng lỗ tai quá… ¹

Cả Chanh cười nhẹ:

- Ngoài cai Tống ra, còn ai chỉ chọt nữa không?

- Dạ. Không đâu anh. Đứa nào thèm cũng sợ. Làm cho Tây sợ Nhật bắt, cho Nhật sợ Tây bắt. Làm cho cả hai thì sợ bị đẩy vô đường ray xe lửa, tà-vẹt rớt xuống đầu, dây điện quấn vô chân, hà hà... Hạng chót như em, vậy chớ đứa nào đi hót nhà Đoan lên khám đầu máy của em tìm cơm đen, em cho xe kẹp không kịp trối vái. Thiếu gì cớ,  anh cả!

Chai rượu lậu và đĩa tôm khô đã vơi chừng hai phần ba, hầu như một mình Bảy Tộ nhắm và uống.

Cả Chanh chỉ nhấp trà, cạn bình lại châm thêm nước sôi trong ấm đặt trên bếp. Khuya rồi, quanh xóm im ắng cả, họ cứ dông dài hoài hoài.

Chị vợ Bảy Tộ cố chợp mắt một lát để tới gà gáy đầu dậy làm hàng. Chị bán bún bò với bánh canh, thuê con nhỏ nhà bên giữ ba đứa con. Trằn trọc mãi không ngủ được, chị nhỏm dậy vấn tóc, nhìn kỹ lại ông khách lạ. Không phải bạn cùng sở với anh Bảy, chị quen họ cả bởi sáng nào cũng bán hàng trước ga. Cũng chẳng phải tay buôn lậu nào thậm thụt đến nhà, dân buôn ít hỏi về nghề thợ xe lửa.

Chị cố nghe những câu lổn nhổn tiếng Tây trong khi ngắm ông khách. Trán cao, lông mày nét mác, mắt hơi xếch. Râu thưa lởm chởm quanh miệng. Tóc cắt vụng bằng kéo hiện những tầng ong xếp lớp. Da sạm như người miền ngược mới về. Anh Cả, anh Cả Chanh, là ai vậy? Bà con anh Bảy ở nhà quê ra... chắc ảnh nói phỉnh thôi, bà con gì mà nói giọng tỉnh khác... Chị ngả lưng xuống và lịm đi lúc nào không biết.
Một bàn tay vỗ mãi vào vai chị. Chị chớp mắt khá lâu mới tỉnh, vừa nghe tiếng gà gáy râm ran. Bảy Tộ đứng bên giường, gọi chị dậy nổi lửa làm hàng.

- Ông kia... đâu rồi  anh?

- Đi rồi. Xuống đò dọc về quê rồi.

- Hứ, tưởng tôi ngu... Ai đó nói thiệt coi.

Bảy Tộ ngồi xuống sát bên chị, thở ra mùi rượu nhưng vẻ mặt vẫn vui và trịnh trọng:

- Thì nói thiệt đây nè. Anh là cộng sản, trốn tù về. Anh tin tôi, thương tôi, mới ghé thăm nhà mình chốc lát đó. Liệu mà giữ miệng mồm.

Cộng sản, tù cộng sản... Chị bỗng quờ tay sang phía hai đứa con trai sinh đôi như bom sắp rớt xuống đầu, rên rỉ:

- Anh không kể gì nhà cửa, cũng phải thương con với chớ. Bắt bớ lung tung vậy...

- Tôi đưa ảnh đi chỗ khác rồi. Nghe dặn kỹ đây hồi nào ảnh tới hỏi tôi thì phải đưa ảnh vô buồng trong, nói cặn kẽ, ảnh muốn nghỉ lại thì phải xếp chỗ thiệt kín, cơm bưng nước rót đàng hoàng, nghe chưa?

- Sợ quá đi...

- Sợ hả? Thì chạy luôn tới sở mật thám, khai là thằng Bảy Tộ nó dắt cộng sản vô nhà, vợ chẳng dính dáng tới chồng. Tiền thưởng cũng khá đó... Anh là ân nhơn của tôi, biết chưa? Hồi đó tôi nhậu nhẹt đôi chén, cãi lại xếp Tây chút xíu nữa bị đuổi, ảnh đứng ra rủ anh em kêu kiện riết, tôi mới khỏi mất việc. Người ta làm ơn cho mình mà mình lánh né, thà làm con chó kiếm cứt mà ăn!

Chị Bảy lặng lẽ xuống bếp, nhen lửa, bắc nồi nước chan lên hâm, quay sang soạn gánh. Hồi lâu chị mới buông lơ lửng:

- Cũng phải nói cho rành ảnh ăn uống ra sao, có cần têm trầu mời thuốc gì không, hay là ưa rượu như anh...

Bảy Tộ đã nằm vật xuống thay chỗ chị, ngáp dài, nhắm mắt, nói lúng búng.

- Miễn đi, khỏi... Anh đâu phải là hạng tụi này...

Anh ngủ tít luôn. Chị vợ đẩy củi vào bếp, vẫn băn khoăn: không cùng một hạng với chồng thì phải tiếp đón sao đây, trọng vọng hơn hay sơ sài hơn?

Trong khi ấy, Cả Chanh cũng đang ngả lưng xuống giường, thay chỗ cô con gái rượu của ông Hai Rề.


----------------------------------------------------------
1. Tiếng Pháp chuyên dùng; Visiteur: thợ khám xe. Rapport: cáo báo. Dépôt: nhà chứa xe.

Mưa trút từng cơn từ nền mây xám đen như khói tàu dầu bốc cháy. Gió đổi chiều không ngớt, khi thổi phía Phương Mai vào, khi mé Gành Ráng thổi ra. Cái vòi phun vẫn xịt nước lên trời một cách đần độn, nước của nó tạt xuống chỉ làm cho những ai qua lại đầu phố Khải Định cố vòng xa né tránh và chửi lầm bầm.

Thằng Cam ngồi lì trên mép hồ xây xi-măng, phía vòi phun không tưới nước. Có lúc lạnh quá, nó chạy xuống bãi cát, chui vào cái miếu nhỏ dưới gốc cây tra già cho đỡ ướt. Miếu này thờ cá ông voi hay ăn mày chết giờ thiêng, mỗi người nói một phách. Nó không cần biết, chỉ nhớ những chùm trái tra non nó hái ăn khi quá đói, chát đến rát lưỡi khô họng. Ăn xong ngủ luôn trong miếu, chỗ góc tường khuất. Khát nước thì ra uống thứ nước lờ lợ trong hồ.

Chỗ ngã ba này đông người qua lại, lâu nay nó tránh đến ban ngày. Hôm nay thì khác, anh Năm dặn nó đợi ở đây. Núp lâu trong miếu, sợ ảnh tới tìm không thấy, ảnh giận bỏ về. Nó chỉ cởi quần đùi với áo ba lỗ, vắt ráo nước, lại ra ngồi chực hồ. Mỗi bóng người đi tới đều làm nó phập phồng, nhưng tất cả đều đi thẳng, chẳng ai để ý tới cái bóng nhỏ ngồi co ro dưới mưa.

- Tội nghiệp, ướt hết hả em?

Cam chồm dậy. Anh Năm đứng sau lưng nó lúc nào không hay. Anh choàng cái tơi lá, đội nón lá, mặc quần đùi và đi chân trần như dân cày dạo coi ruộng, nửa trên vẫn mặc áo lính và đeo túi dết.

- Coi có chỗ nào khô ráo, ta ghé vô.

Cam nắm tay anh kéo thẳng về phía miếu. Anh bỏ tơi nón, cười khà:

- Cái thằng, coi khờ khờ mà hóa ra thổ công thổ địa! Chẳng uổng công anh Năm nhờ người ta sắm đồ bảnh cho mày.

Cam hoa mắt khi anh xổ trong túi dết ra một cái quần tây vải xanh chỉ hơi bạc màu chỗ đầu gối, tiếp cái áo sơ-mi tím mới vá mấy đường chỉ máy trên cổ tiếp một cái quần đùi vải ta trắng chưa hề giặt. Nhiều, sao nhiều quá...

- Cởi hết ba thứ giẻ rách ra, mặc đồ mới tao coi. Mụ vợ thằng cai Sáu khéo lựa đó, bị cái ăn lời quá sá. Con mẻ kỳ vậy, ai cũng ghét mà ai cũng phải nhờ tay mụ... Ống quần hơi dài, mày xếp lên một nếp, còn lớn nữa mà. Trễ rồi, tao phải về đồn đây. Bữa nay không có gì ăn, cho mày năm cắc. Mai đi hớt cái tóc, tắm rửa sạch sẽ, đón tao chỗ gánh cháo tôm cua đó, tao dẫn tới ở nhà vợ cai Sáu.

Cam đang hớn hở tự ngắm mình từ trên xuống dưới, bỗng lạnh toát cả người. Đầu gối nhủn ra, nó suýt ngồi thụp xuống, cố gượng mới đứng được. Nó lắp bắp:

- Anh.. anh biểu em đi ở mướn...

- Ngu vừa vừa chớ! Tao gởi mày cho mẻ đó, ăn cơm tháng trả tiền đàng hoàng. Nhà mẻ có bốn đứa học trò ở trọ, thêm mày nữa là năm. Tối mày đi học Truyền bá quốc ngữ, ban ngày học ở nhà, chỗ nào không hiểu thì mấy đứa kia chỉ vẽ cho. Tụi đó học trường cô-le¹  Võ Tánh, con nhà nghèo hết, tao gặp thấy hiền khô à. Con mẻ hay đứa nào ăn hiếp mày, coi như rồi đời với tao!

Vợ cai Sáu là thím Lụng, nhà ở sâu trong xóm Bàu, làm nghề buôn rổi cá và nấu cơm tháng cho học trò nghèo. Anh Năm đưa Cam đến với một cái rương nhỏ, gần như rỗng, nhưng bắt buộc phải có để không ra vẻ là đứa trẻ cầu bơ cầu bất. Anh bảo Cam là em con ông cậu ở quê mới được gửi vào, anh nuôi cho ăn học, biết đọc biết viết rồi sẽ vào trường tư. Tiền cơm trả trước một tháng.

Cuộc đổi đời diễn ra quá gấp rút. Cam không kịp nghĩ, không kịp mừng hay lo, chỉ cung cúc chạy theo anh Năm như sợ tụt lại sau và lạc mất ông anh kỳ quái từ trên trời rớt xuống. Qua lời thím Lụng, nó mới biết anh Năm cũng là cai, mề-rô² của anh là con số rất dài được gọi tắt là Cát-vanh-tuýt, nghĩa là 88. Thím Lụng ít được ưa bởi hay ăn lãi và nói năng ngoa ngoắt, bù lại nhà cửa cơm nước của thím bao giờ cũng sạch sẽ tinh tươm, bầy con thím khá ngoan. Cam mới đến ở mấy hôm đã được thím khen: nó dậy sớm quét từ nhà đến ngõ, gần tới bữa thì tự ý xuống bếp giúp nấu cơm, bày mâm. Tính nết nó cũng hợp với thím, thím ưa nói nhiều hơn nghe, nó thích nghe nhiều hơn nói.

Chỉ một lần Cam bị hớ nặng. Thím bán xong gánh cá, vừa bước vào nhà đã hỏi ngay:

- Cai Chò tới đây chưa, Cam?

- Dạ, cai Chò là ông nào?

- Ủa, không biết tên  anh Năm mày à? Có phải anh em thiệt không, hay là mèo mả gặp gà đồng?

Cam cứng họng, lặng đi một lúc mới nghĩ ra câu trả lời lúng búng:

- Dạ, hồi ở nhà ảnh tên khác...

- Tên gì?

- Dạ, là... là... là Chó ạ.

Cam buột miệng nói ngay cái tên móc nôi của chính nó, đến bảy tám tuổi gì đó mới đổi tên chữ. Và nó vớt luôn:

- Thím đừng kêu tên đó, ảnh giận con chết.

Thím Lụng cười the thé, để rơi cả điếu thuốc Cẩm Lệ quấn sâu kèn dính trên lưỡi:

- Có họa tao điên. Ai khui tên cúng cơm ông Năm Chó nhà mày ra, ổng dám đốt nhà lắm!

Đi học đêm, Cam lách qua những ao vũng của xóm Bàu, những vạt xương rồng và ngũ sắc mọc vạ vật, ra đường Ô-lăng-đan để tránh phải qua xóm chợ, nơi nó đã ăn xin và chịu đói. Nó sợ gặp lại lũ trẻ lang thang đã từng gọi nó là thằng Câm, thằng khùng, bắt nạt nộ khá lâu trước khi  anh Năm ra tay che chở. Tới nay, nếu vắng đi cái dáng vóc gấu đen và những con dao bay dễ sợ, chưa chắc mấy đứa kia chịu để cho nó yên thân. Bởi thế nó cố ý đi đường vắng lúc sẩm tối, còn úp cái mũ cối màu cháo lòng xuống che mặt. Qua chỗ nào nghe vẳng cái giọng nhừa nhựa kéo dài mệt mỏi “lạy ông đi qua lạy bà đi lại”, nó vội bước như chạy. Thoát xa rồi, nó mới dừng để thở và rùng mình.

Những lúc ấy, nếu anh Năm hiện ra trước mặt nó, nó sẽ choàng hai tay ôm ghì anh, khóc thật to thật nhiều cho vợi bớt cơn lũ thương yêu và biết ơn.



-----------------------------------------------------------
1. Tiếng Pháp. Coliège: trường trung học
2. Tiếng Pháp. Numéro: số (quân dịch).

Tiếng máy may ở gian ngoài ngừng kêu, tiếp có tiếng khép cửa chính, gài then. Căn nhà lá im vắng hẳn. Thùy đã xuống bếp nấu cơm trưa, đôi chân trần đi không tiếng động trên nền đất sét nện. Lát nữa sẽ có năm tiếng gõ đúng ám hiệu. Đợi Chanh trả lời bằng hai tiếng gõ, Thùy mới mở ống khóa bấm ngoài cửa gian buồng xép, bưng mâm cơm vào, mấy ngón tay phải móc xách thêm cái siêu đồng nước sôi để pha vào ấm giỏ. Thùy cười tủm tỉm, nói đôi câu ngắn trong khi châm trà, xong bước ra và khóa ngay cửa buồng, lại mở cửa chính ngồi may như cũ, đợi hai em nhỏ đi học về cùng ăn.

Ông Hai Rề rất kỹ tính đã liệu trước tất cả những sự chẳng lành có thể xảy ra, bắt Thùy nhắc lại trước mặt Cả Chanh từng cách xử trí để cho cả hai cùng thuộc lòng.

- Răng mi trù đóng cửa cả ngày cho bí mật? Nghề thợ may mà đóng cửa, cầm bằng mi khai với chòm xóm tui có người nấp trong nhà. Phải mở y như cũ cho khách ra vô, nghi ai rình mò thì phải mời riết, rót nước bày thuốc... Còn mấy đứa bạn hay chạy xộc vô buồng mi đó, cũng cứ để tụi nó vô... Phải có cách chớ. Mi kêu dạo ni mất cắp nhiều, phải khóa ngoài. Hễ có đứa mô muốn vô theo thì mi đừng gõ ám hiệu, mà ngoáy chìa lắc khóa xành xạch cho ảnh biết, kêu khóa hư phải đợi cha về cạy giùm. Cơm nước phần mi lo, giặt đồ với đổ cứt đái phần tao. Chú Chanh cứ để yên tôi sắp đặt, đừng cãi. Việc quốc sự tôi không rành, chớ nuôi người quốc sự thì tôi đã từng!

Ông Hai là người đạo gốc vùng Trà Kiệu. Mở mắt ra đã thấy có tượng ảnh Chúa trong nhà, ông coi việc đi lễ đọc kinh chỉ là cái lệ xưa bày nay làm, cũng như kẻ khác ăn chay ngày rằm mồng một hay đặt mâm cúng những cụ tổ tiên ông bà mà họ chưa hề thấy mặt. Ông tin Chúa kiểu lừng khừng, nghe lời các cha cũng lừng khừng, tất cả đều một vừa hai phải. Các con ông đều rửa tội, lãnh tên thánh, như Thùy là An-na Thùy, ông không quen đọc tên đầm nên cứ gọi là con Ang-hòa khi có việc gì trình cha.

Ông dặn kỹ các con phải coi chừng lễ xưng tội:

- Tội vạ bay khai với tao đây là được. Mấy ông cha nớ tội cả đống thì tha tội cho ai! Vì thần phải nể cây đa, tao thưa dạ với họ cho phải phép, khai sơ sơ mấy cái tội rượu chè, chia tri, thiếu nhơn đức khiêm nhường, rứa thôi. Khai tội nặng thì mấy ổng cho đi tù lẹ lẹ! Hì hì, họ đặt cái luật thánh cổ quái thiệt, đáng tuổi con mình mà lại bắt mình kêu bằng cha, xưng con. Đảo điên thế sự!

Thấy Thùy định tháo bức ảnh màu Mẹ Ma-ri-a ra treo buồng ngoài, ông gắt inh:

- Mi sợ Đức Mẹ thấy anh cả mi thay quần hả? Nhớ kinh bổn thử coi:Bà Ma-ri-a bao tuổi lấy chồng, ông Giu-xe thửa chưng bạn sạch, tiếp có chửa với Chúa Trời? Chúa Giê-xu chết khi băm ba tuổi. Bà trẻ nhứt cũng tới năm mươi, gấp đôi tuổi  anh mi, việc chi Bà mắc cỡ?... Ừ thì Chúa chết năm ba mươi, mẹ Chúa trẻ trung chi nữa, hả?

Cha cố dạy ông nhơn đức tin, cuộc đời lại dạy ông nghi ngờ. Vốn ít nói nhưng sẵn tính đa nghi, ôug hay buông những cân vặn lý hoặc châm biếm bằng cái giọng tửng tửng, cù không cười. Bọn đốc công Pháp và cai kíp người Việt ghét ông, đè cổ ông mãi dưới phốt vi-dít ¹  không cho ngoi lên, đến nỗi ông mắc cái tật ngửa đầu vì quanh năm quai ngược búa lên trời để sửa gầm xe.

Hồi Cả Chanh bị bắt, Tây chưa nghi ông, chúng nghĩ dù sao cộng sản với đạo Thiên chúa cũng ít ưa nhau. Lão cai Tống thay Chanh đóng vai vi-dít-tơ, cầm cây búa nhỏ lắp cán dài và mềm, cây đèn khí cạc-buya, bỏ mớ phấn trong túi, đi gõ các trục xe coong coong và đánh dấu những chỗ cần sửa. Liên tiếp có những chiếc ốc văng mất mũ, những má phanh bị kẹt tóe lửa khi chạy, những xích nối toa quên tháo. Tay kỹ sư Pháp định đưa ông Hai lên thay vì giỏi tay nghề hơn, thì một người bị bắt chịu đòn không nổi đã khai ông nuôi  anh ta nửa tháng trong khi trốn tránh. Sự thật đúng như thế nhưng ông cứ cãi bay biến, sở mật thám không có chứng cớ vẫn giam ông bốn tháng và cho vào sổ đen. Gặp lúc quân Nhật trưng dụng xe lửa tới tấp, phụ tùng xe bên Pháp không gửi sang được nữa, tay kỹ sư kia phải tự đến bảo lãnh cho ông về để sửa toa xe, nhưng không dám để ông làm vi-dít-tơ với lương cao hơn và việc nhàn hơn. Ông vẫn tiếp tục là ông Hai Rề như xưa, với cái tật “Quảng Nam hay cãi” và cái đầu ngưỡng thiên.

Hôm nay Hai Thùy ngồi lại trong khi Chanh ăn cơm, không còn giữ ý như ngày đầu nhường buồng:

- Anh Cả nè, người ta đồn Nhật với Tây sắp đánh lộn rồi đó. Anh nghe tin gì không?

Chanh bật cười:

- Tôi mới về đây mấy ngày, chưa liên lạc gì được, tin lấy đâu ra.

- Ừ hè, em quên. Cha nói gần gần có giấy thuế thân cho anh rồi đó. Lão lý trưởng đòi năm chục, cha kêu mắc quá, chắc cũng phải thí cho nó ba chục mới xuôi. Tây đồn cho lính Đê lên Hưng Thạnh tập bắn nhiều lắm, súng nổ từ sáng tới tối. Lính Đê bây giờ có thêm một tấm vải đỏ rộng một gang vầy nè, quấn quanh bụng, thắt cái nịt to ra ngoài. Sao vậy anh?

- Có lẽ là lính cảm tử. Tây muốn dọa cho Nhật sợ. Còn lính người mình ra sao?

- Không thấy lính chào mào tập bắn, chỉ có lính bê-rê thôi. Chắc Tây nó không tin người mình đâu. Tụi Nhật ra đường, cứ nắm tay người mình, đặt tay nó sát bên cạnh, chỉ vô màu da giống nhau. Nó nói: “An Nan yô-tô, phu-ran-xư yô-tô-nai”. Người ở chợ nói vậy nghĩa là người An Nam tốt, Tây xấu. Đúng không anh?

Rõ ràng Thùy tin rằng người như Chanh thì điều gì cũng biết. Chanh buồn cười khi nhớ một câu của ông bạn tù có võ vẽ ít chữ Hán: “Cộng sản bất xuất môn, toàn tri thiên hạ sự. Ngồi trong xà lim mà hiểu chuyện thế giới mới là thiên tài!”. Cô gái đeo thánh giá này dường như cũng nghĩ in hệt.

Chanh và cơm, liếc nhìn lên tấm ảnh màu Mẹ Ma-ri-a lại nhìn Thùy, nhận thấy khuôn mặt và nhất là đôi mắt Thùy rất giống Mẹ Ma-ri-a. Nhiều người đã nhận thấy các gia đình theo đạo Thiên chúa thường đẻ con gái có những nét giống Mẹ Ma-ri-a, có lẽ vì các bà các chị quanh năm nguyện ngắm tượng ảnh, và các cô lớn lên cũng thích cái dáng nghiêng đầu mơ màng của Mẹ.

Ngót năm năm trước, anh bị bắt khi Thùy còn là con bé vùng biển phơi nắng đen nhẻm, gầy đét, tóc vàng cháy, ăn nói láu táu, tính nết bộp chộp. Anh trở về khi Thùy đã là cô gái mười tám tuổi, trắng trẻo vì chuyên ngồi may trong nhà, đi đứng nói năng đều dịu dàng bởi quen chiều lòng các loại khách đàn bà trẻ con, và vai chị Hai đảm đang việc nhà thay người mẹ qua đời đã giúp Thùy tập thu vén mọi việc thật lớp lang tỉ mỉ. Chanh nói chuyện với Thùy không còn kẻ cả và tự nhiên như xưa, đôi lúc luống cuống khi mắt Thùy nhìn mình quá chăm chú. Những lúc ấy Chanh thường xưng hô rất lộn xộn, anh và Thùy, tôi và cô, đôi khi buột miệng nói anh và em như hồi xưa.

Thùy chợt nhớ:

- Bác Tư, cha anh đó, năm ngoái dẫn tới đây một đứa nhỏ em của anh. Ổng nói ổng đi với ông phủ Đỉnh là người cùng làng, đem con ra gởi cho bà vợ ông Phủ ở Qui Nhơn đây để nó đi học, chớ ở làng không ai dạy chữ.

Chanh giật mình hỏi dồn:

- Thùy thấy nó chừng bao nhiêu tuổi, bộ dạng ra sao.

- Nó ốm nhom và cao cao, chừng mười hai mười ba gì đó.

- Vậy là thằng Cam rồi. Phủ Đỉnh có bà vợ hai chủ tiệm Lợi Thịnh, buôn vải giàu lắm.

- Lợi Thịnh ở phố Gia Long hở anh? Hồi trước em có tới mua vải đôi lần, họ nói thách quá trời mà không bán chịu. Sau em toàn mua chịu của mấy tiệm gần nhà thôi, trả tiền lời mỗi ngày nửa phân. Cha anh ghé vô khi đang say rượu, nhà đi vắng hết, em sợ quá. Ổng hỏi có được thơ từ gì của anh không. Ổng kêu cả một bầy con có một mình anh sáng dạ nhứt, nghe họ rủ rê đi làm cộng sản thiệt tới uổng, em nghe càng sợ. Anh làm quốc sự mà không xin phép ổng à?

- Xin phép sao được... Rồi Thùy có gặp lại thằng Cam nữa không? Nó còn ở nhà Lợi Thịnh không?

- Em ít đi phố lắm. Báo động luôn, bỏ nhà chẳng ai coi ngó... Hay để chiều nay em tới đó hỏi thử thì biết.

Chanh bần thần buông đũa chén. Tin thằng em trai đang sống ngay gần đây đánh thức dậy nỗi nhớ nhà nhớ quê dữ dội mà lâu nay anh cố nén. Nhưng rồi anh lắc đầu, ngập ngừng:

- Khoan đã. Mật thám đang lùng  anh, Thùy hỏi tụi nó sẽ nghi...

Hai người tần ngần nhìn nhau. Bỗng Thùy giật mình, bưng vội mâm bước ra ngoài. Chanh thoáng nghe một tiếng thở dài.



----------------------------------------------------------
1. Tiếng Pháp. Fosse à visite: hố kiểm tra (xem gầm toa xe)