Theo colonel Maurice Rives: Ba người lính hải quân Nam Kỳ hy sinh ngày 27 (hay 28?) tháng 10 năm 1914 tại hải chiến Penang cho "mẫu quốc" trong Thế chiến 1 trở thành những người lính Việt đầu tiên (cũng là 3 người lính Đông Dương đầu tiên) chết trận trong Thế chiến 1 .................
Vẫn đang còn rất nhiều tư liệu ảnh về các cụ lính Việt thời thế chiến 1, ảnh ở mặt trận, ảnh các cụ hoành tráng duyệt binh, v.v….
Nhưng nhân bài của bác qtdc, tạm lắng lại một chút với sê-ri ảnh này:
Chiến tranh là tổn thất, là hy sinh.
Trong thế chiến chiến 1, trong số hàng vạn các cụ chiến binh Việt, viễn chinh trên các nẻo đường Tây Âu, đã có hàng nghìn các cụ chiến binh Việt:
Anh nằm xuống
Sau một lần đã đến đây
Đã vui chơi trong cuộc đời nầy
Đã bay cao trong vòm trời đầy
Rồi nằm xuống…..Sau đây, là một sê-ri ảnh về:
N
ơi anh ngủ vùi,
Mùa mưa tới
Trong nghĩa trang này
Chỉ có loài chim
thôi! 1. Lương Châu TừBồ đào mỹ tửu dạ quang bôi
Dục ẩm tì bà mã thượng thôi
Tuý ngoạ sa trường quân mạc tiếu
Cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi
Dịch nghĩa
Rượu bồ đào cùng với chén lưu ly
Muốn uống nhưng tỳ bà đã giục lên ngựa
Say khướt nằm ở sa trường, bác chớ cười
Xưa nay chinh chiến mấy ai trở về.
BÀI HÁT LƯƠNG CHÂU
Rượu đào chén ngọc sáng choang,
trên yên sắp uống đã vang tiếng tỳ
Sau lăn bãi cát hề chi
Những người ra trận mấy khi lại về
(Ngô Tất Tố)
Dịch thơ
Bồ đào rượu ngát chén lưu ly
Toan nhắp tỳ bà đã giục đi
Say khướt sa trường anh chớ mỉa
Xưa nay chinh chiến mấy ai về.
(Trần Quang Trân)
2. Ngày 9-6-1920 Lễ khánh thành Đền kỷ niệm Đông Dương tại vườn thuộc địa Nogent. Ông Xa-rô, toàn quyền Đông Dương, tham gia lễ khánh thành Đền kỷ niệm chiến sỹ Việt trận vong trong thế chiến 1.
3. Rước chiếu của Vua An Nam vào trong Đền kỷ niệm Đông Dương tại vườn thuộc địa Nogent, trong ngày lễ khánh thành Đền kỷ niệm chiến sỹ Việt trận vong trong thế chiến 1- 09/06/1920.
4. Sau này, khi nước Việt Nam giành được Độc Lâp, vào ngày 3 tháng 7 năm 1946, Hồ Chủ tịch – Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, cũng đã đến Đền kỷ niệm Đông Dương tại vườn hoa Nogent, để đặt vòng hoa, tưởng, nhớ những người lính Việt, đã ngã xuống trên các nẻo đường chinh biên Tây Âu xa xôi.