Bình Định - Lịch sử chiến tranh nhân dân 30 năm (1945-1975)

[macbupda]

Chương VI

PHÁT HUY SỨC MẠNH TỔNG HỢP CỦA CHIẾN TRANH NHÂN DÂN
ĐÁNH THẮNG “CHIẾN TRANH CỤC BỘ”
(7/1965 - 12/1968)

1 - CHUẨN BỊ MỌI MẶT, RA QUÂN QUYẾT ĐÁNH, QUYẾT THẮNG QUÂN MỸ XÂM LƯỢC

Sau những thất bại từ nửa cuối năm 1964 đầu năm 1965, chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ về cơ bản đã bị đánh bại. Để cứu vãn, tổng thống Mỹ quyết định leo thêm một nấc thang mới của cuộc chiến tranh xâm lược. Trong tháng 2 năm 1965, không quân Mỹ với các chiến dịch “Mũi tên rực cháy” và “Sấm rền” đã liên tục đánh phá miền Bắc nước ta. Và 8 tháng 3, lực lượng lính thủy đánh bộ Mỹ đầu tiên đổ bộ lên Đà Nẵng. Tiếp theo, nhiều đơn vị chiến đấu Mỹ tiếp tục đổ quân lên Chu Lai, Đà Nẵng, Cam Ranh… đến tháng 7 năm 1965 số quân Mỹ đổ bộ vào miền Nam đã lên đến 72.800. Riêng Khu 5, chúng đã đưa 12 trên 16 tiểu đoàn, chiếm 70% số quân Mỹ và chưa hầu trong toàn miền Nam. Cùng với quân chiến đấu, một khối lượng lớn vũ khí, phương tiện chiến tranh cũng ùn ùn được đưa vào miền Nam.

Đế quốc Mỹ đã chính thức phát động cuộc chiến tranh phá hoại đối với miền Bắc nước ta và đang từng bước chuyển cuộc chiến tranh xâm lược của chúng ở miền Nam từ “chiến tranh đặc biệt” sang “chiến tranh cục bô” với hai lực lượng chiến lược là quân ngụy và quân viễn chinh Mỹ, lấy quân Mỹ làm lực lượng nòng cốt và là chỗ dựa cho quân ngụy.

Đầu tháng 7 năm 1965, tổng thống Mỹ quyết định đưa số quân Mỹ ở Việt Nam lên 44 tiểu đoàn vào cuối năm 1965 và thông qua kế hoạch của Oét-mo-len, nhằm giành thắng lợi ở miền Nam trong vòng hai năm đến hai năm rưỡi với biện pháp chiến lược “Tìm diệt và bình định”.

Ở Bình Định, từ tháng 4 năm 1965, 2.000 quân chiến đấu Mỹ đổ bộ lên Quy Nhơn⁽¹⁾ cộng với gần 1.000 tên cố vấn có từ trước, tất cả khoảng 3.000 tên. Tháng 7 năm 1965, Mỹ đưa một lữ đoàn thuộc sư đoàn không vận số một vào An Khê, chiếm đóng dọc đường 19 đến Quy Nhơn. Cuối tháng 7 năm 1965, sư đoàn “Mãnh Hổ” Nam Triều Tiên đến lập căn cứ ở Phước Thành (Tuy Phước), rải quân dọc quốc lộ một, từ trục đường 19 đến sông La Tinh ở Phù Ly, kết hợp với hai tiểu đoàn Bạch Mã Nam Triều Tiên từ Phú Yên ra khống chế các huyện phía nam tỉnh từ Phù Cát đến đèo Cù Mông⁽²⁾.

Tất cả những diễn biến đó không ngoài dự kiến của Đảng ta. Trong Hội nghị lần thứ 11 Ban chấp hành Trung ương Đảng tháng 3 năm 1965, Trung ương đã xác định nhiệm vụ cơ bản của cách mạng nước ta là “… tập trung lực lượng của cả nước giành thắng lợi quyết định ở miền Nam trong thời gian tương đối ngắn, đồng thời sẵn sàng đối phó và quyết thắng cuộc ”chiến tranh cục bộ” ở miền Nam…”⁽³⁾.

Ngay từ khi quân Mỹ đặt chân lên đất miền Nam Trung Bộ, Đảng ủy và Bộ Tư lệnh Quân khu 5 đã chủ trương: tranh thủ thời gian, tiến công tiêu diệt và làm tan rã phần lớn quân ngụy, buộc quân Mỹ mới vào đã ở trong thế bị động, lúng túng đối phó ngay từ đầu. Đồng thời khẩn trương xây dựng lực lượng, xây dựng và củng cố thế trận chiến tranh nhân dân, phát động phong trào quyết đánh, quyết thắng giặc Mỹ xâm lược.

Hội nghị chiến tranh du kích toàn khu được triệu tập để bàn kế hoạch củng cố quân dân du kích, xây dựng làng chiến đấu, tổ chức vành đai du kích diệt Mỹ và phát động phong trào thi đua đạt danh hiệu “Dũng sĩ diệt Mỹ” theo các chỉ tiêu do Quân khu quy định.

Thực hiện chủ trương tăng cường xây dựng lực lượng vũ trang của Quân khu, tiểu đoàn 50 chủ lực tỉnh được kiện toàn, bổ sung quân số, vũ khí đủ theo quy định, xây dựng thành tiểu đoàn mạnh của tỉnh. Đồng thời, ngày 19 tháng 5 năm 1965, Ban chỉ huy tỉnh đội quyết định rút ba đại đội trực thuộc tỉnh cùng với hai đội hỏa lực trợ chiến được Quân khu tăng cường thành lập một tiểu đoàn mới mang phiên hiệu tiểu đoàn 52 tại Soi Quyên xã Cát Hiệp (Phù Cát). Tiểu đoàn 52 do đồng chí Thái Sơn làm tiểu đoàn trưởng, đồng chí Đinh Bá Lộc chính trị viên tiểu đoàn 50 được điều về làm chính trị viên.

Đại đội đặc công Đ10 được bổ sung quân số, trang bị, thành năm trung đội mạnh. Các huyện đồng bằng mỗi nơi xây dựng một đại đội tập trung đầy đủ quân số, trang bị. Các huyện miền núi cứ mỗi huyện hai trung đội. Từ mùa thu năm 1965, tất các các đơn vị đã ổn định biên chế, tổ chức và huấn luyện bổ sung. Các đại đội, tổ, đội chuyên môn công binh, trinh sát, đặc công nước, săn máy bay được kiện toàn. Du kích và tự vệ bán thoát li toàn tỉnh sau khi củng cố có 24.919 người - lực lượng quan trọng trong diệt kẹp giành dân ở cơ sở.

⁽¹⁾ Theo Tư liệu của quân đội ngụy thì ngày 12-9-1965, các đơn vị đầu tiên của sư đoàn không vận số 1 vào Quy Nhơn.
⁽²⁾ Theo Tư liệu quân đội ngụy thì ngày 22-10-1965, sư đoàn Mãnh Hổ vào Quy Nhơn.
⁽³⁾ CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ CỨU NƯỚC 1954-1975 - Những sự kiện quân sự, Nhà xuất Bản QĐND, Hà Nội 1980, trang 114.

[macbupda]

Chuẩn bị đánh quân viễn chinh Mỹ, quân ngụy và chư hầu, theo phương hướng bố trí của Quân khu, các đơn vị vũ trang tỉnh được bố trí như sau:

- Tiểu đoàn 50 đứng chân ở huyện Tuy Phước và nam Phù Cát, cơ động đánh địch quanh căn cứ Quy Nhơn.

- Tiểu đoàn 52 đứng chân ở tây An Nhơn đến bắc Bình Khê, cùng lực lượng chủ lực Quân khu và bộ đội huyện, du kích tác chiến dọc đường chiến lược 19 và các thị trấn.

- Các đại đội tập trung Hoài Nhơn, Hoài Ân, Phù Mỹ và du kích địa phương phối hợp với chủ lực Quân khu tác chiến trên phạm vi huyện mình.

- Đại đội đặc công Đ10 có nhiệm vụ cơ động đánh những đòn hiểm, sâu trong hậu cứ địch.

Tỉnh ủy và Ban chỉ huy tỉnh đội chủ trương tổ chức vành đai Quy Nhơn gồm các xã Phước Hậu, Phước Hòa, Phước Sơn, Phước Lý thuộc huyện Tuy Phước. Chủ trương này không thực hiện được vì bị quân địch phản kích mạnh, và chúng tập trung xây dựng các chốt điểm để bảo vệ các cơ quan đầu não, bến cảng, sân bay, căn cứ hậu cần ở thị xã Quy Nhơn.

Cùng với chuẩn bị về lực lượng, thế trận, việc chuẩn bị về tinh thần, tư tưởng dám đánh và quyết đánh Mỹ cho đảng viên, cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang và nhân dân được Tỉnh ủy và Ban chỉ huy tỉnh đội tiến hành chu đáo. Chỗ mạnh, chỗ yếu của quân Mỹ bước đầu được phân tích: Tuy chúng có mạnh về hỏa lực, trang bị và sức cơ động nạnh, nhưng là đội quân xâm lược, chúng không có lí tưởng chiến đấu, không có chính nghĩa nên tinh thần chiến đấu dễ sa sút, lại không quen thời tiết, khí hậu nhiệt đới, không am hiểu địa hình, v.v… Quân dân ta kém chúng về vũ khí, phương tiện, nhưng ta có ưu thế tuyệt đối về tinh thần, lại chiến đấu trên địa hình quen thuộc để bảo vệ quê hương, đã có kinh nghiệm đánh Pháp, đánh ngụy nhất định sẽ đánh được quân Mỹ và chư hầu. Vấn đề phải chuẩn bị tinh thần, tư tưởng, xây dựng ý chí, quyết tâm cao. Tiêu diệt được quân Mỹ, đánh thắng chúng không chỉ có giá trị về chiến thuật, chiến dịch mà còn có ý nghĩa về chiến lược, không chỉ có ý nghĩa trong việc giải phóng đất nước mà còn có ý nghĩa quốc tế lớn lao.

Không khí chuẩn bị đánh Mỹ được phát động sôi nổi trong toàn tỉnh. Tuy vậy, do chưa có thực tế đánh Mỹ, những biểu hiện gờm sợ Mỹ đã xuất hiện trong một số bộ phận lực lượng vũ trang và nhân dân.

Về mặt quân sự, Tỉnh ủy xác định: Ra sức tiêu hao, tiêu diệt nhiều sinh lực địch, kể cả quân Mỹ và quân Nam Triều Tiên, đẩy mạnh chiến tranh nhân dân, chiến tranh du kích đều khắp, rộng rãi, mạnh mẽ. Tích cực chống địch càn quét lấn chiếm, lùa xúc dân, lập vành đai trắng “bình định” nông thôn, kiên quyết giữ vững và khôi phục vùng giải phóng… Phát động mạnh mẽ phong trào bố phòng, xây dựng, nâng cao chất lượng thôn xã chiến đấu…

Chủ trương của Tỉnh ủy được nhanh chóng thực hiện. Từng đoàn cán bộ được phái xuống các đơn vị, địa phương triển khai công việc chuẩn bị. Thôn xã chiến đấu trong tỉnh được củng cố. Một số xã chiến đấu được xây dựng hoàn chỉnh, vững chắc như Hoài Châu, Hoài Thanh (Hoài Nhân), Mỹ Hiệp (Phù Mỹ), Cát Hanh, Cát Tài (Phù Cát), Nhơn Mỹ (An Nhơn), Bình Giang (Bình Khê), Phước Hòa, Phước Sơn (Tuy Phước). Nhiều thôn xã được xây dựng liên hoàn, tạo điều kiện cho lực lượng vũ trang cơ động đánh địch. Riêng xã Phước Sơn đã hình thành tuyến rào quy mô ngăn cách giữa mặt đầm Thị Nại với đất liền, chống tàu thuyền Mỹ từ biển đột nhập vào. Trên khắp các huyện, nhất là ở các vùng xung yếu, nhân dân và du kích ngày đêm đào hào giao thông, hầm địa đạo, xây dựng ổ chiến đấu như ở Cát Chánh (Phù Cát), Hoài Thanh (Hoài Nhơn), Bình An (Bình Khê). Hàng ngàn thanh niên vùng giải phóng, cả trong vùng địch kiểm soát tự nguyện xung phong gia lực lượng vũ trang lên đường đánh Mỹ.

Trong lúc quân dân toàn tỉnh chuẩn bị đánh Mỹ thì ngày 20 tháng 7 năm 1965, Chủ tịch Hồ Chí Minh long trọng nói lên quyết tâm sắt đá chống Mỹ, cứu nước của dân tộc ta: “Đứng trước nguy cơ giặc Mỹ cướp nước, đồng bào miền Bắc và đồng bào miền Nam đoàn kết một lòng kiên quyết chiến đấu, dù phải chiến đấu 5 năm, 10 năm, 20 năm hay lâu hơn nữa chúng ta kiên quyết chiến đấu đến thắng lợi hoàn toàn”.

Lời kêu gọi của Bác càng cổ vũ quân dân Bình Định cùng quân dân cả nước sục sôi đánh Mỹ. “Quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược”. “Tìm Mỹ mà đánh, tìm ngụy mà diệt” trở thành quyết tâm của mọi đảng viên, cán bộ, chiến sĩ và đồng bào trong tỉnh.

[macbupda]

*   *
*

Sau khi quân Mỹ đổ bộ lên Quy Nhơn, chúng chiếm đóng các vị trí xung yếu phía nam tỉnh như các cụm núi xã Phước Thành, núi Kỳ Sơn, Xuân Phương, Vinh Quang (Phước Sơn) núi Xương Cá (Phước Thuận), thị trấn Gò Bồi và Hựu Thạnh (Phước Hòa), Tháp Bánh Ít (Phước Lộc). Chúng ra sức củng cố công sự phòng ngự, tăng cường bảo vệ các trục giao thông chiến lược đường số 1, đường 19, các quận lị, thị trấn, nhất là cảng Quy Nhơn, đồng thời mở các cuộc hành quân càn quét đối phó với các hoạt động của ta, đẩy lực lượng ta ra khỏi vùng bàn đạp thị xã Quy Nhơn, tích cực chuẩn bị cho kế hoạch phản công mùa khô của chúng.

Từ ngày 28 tháng 4 năm 1965, một tiểu đoàn lính thủy đánh bộ ngụy cùng với quân địa phương, hơn 1.000 tên mở hành quân càn quét vào hai thôn Trung Lương và Phú Hậu xã Cát Chánh (Phù Cát) nhằm tạo một vành đai trắng quanh thị xã Quy Nhơn.

Các chiến sĩ tiểu đoàn 50 chủ lực tỉnh được chuẩn bị kĩ về tư tưởng và phương án tác chiến đã phối hợp với du kích xã Cát Chánh, dựa vào thế trận bày sẵn kiên quyết phản kích tiêu diệt địch. Đại đội hai, mũi phản kích chủ yếu của tiểu đoàn nổ súng tiêu diệt gọn phân đội quân ngụy đi đầu khi chúng vừa được trực thăng đổ xuống. Cuộc chiến đấu quyết liệt của tiểu đoàn 50 với quân ngụy diễn ra suốt ngày 28. Dưới làn hỏa lực phi pháo địch, các chiến sĩ 50 kiên cường bẻ gãy nhiều đợt tiến công của địch, diệt 80 tên, bắn rơi sáu máy bay.

Sang tháng 8, tiểu đoàn 50 phối hợp với du kích tập kích diệt gọn một đại đội bảo an, tiến công trụ sở ngụy quyền xã Nhơn Phong (An Nhơn) diệt một trung đội dân vệ, đánh tan rã hai trung đội thanh niên chiến đấu, kết hợp với nhân dân nổi dậy trừng trị bọn ác ôn, giải phóng xã Nhơn Phong. Cùng lúc, các xã kế cận cũng vùng dậy diệt kèm, phá ấp, hình thành mảng giải phóng liên hoàn năm xã ở đông An Nhơn, bốn xã đông - nam Phù Cát và bảy xã đông Tuy Phước, tạo thế uy hiếp từ phía bắc căn cứ quân sự Quy Nhơn. Sau một thời gian, không thể để lực lượng cách mạng hoạt động sát căn cứ quân sự, địch cho hai tiểu đoàn lính thủy đánh bộ đến giải tỏa, đánh chiếm lại khu vực này, khôi phục lại ngụy quyền cơ sở.

Ngày 10 tháng 8 năm 1965, tiểu đoàn 52 lại tập kích diệt một đại đội bản an, giải phóng ấp Kiên Mỹ (Bình Khê). Liều sau đó, một tiểu đoàn Nam Triều Tiên kéo đến giải tỏa. Tiểu đoàn 52 chặn đánh diệt gần 100 tên, số còn lại tháo chạy. Cay cú bị đòn đau, ngày 11 tháng 8, một trung đoàn Nam Triều Tiên kéo đến ứng cứu, đánh chiếm các thôn An Vinh, Nhơn Thuận (Bình An) bắn giết hàng trăm người, phần lớn là người già và trẻ em. Nhiều chị em bị chúng làm nhục. Để trả thù cho đặc biệt bị chúng sát hại, tiểu đoàn 52 và du kích địa phương tổ chức tiến công quân Nam Triều Tiên ở Sông Cạn, Nhơn Thuận suốt ba ngày, diệt 340 tên.

Qua những trận đầu đánh thắng quân Mỹ và quân Nam Triều Tiên, quân dân Bình Định tự tin vào khả năng của mình có thể đánh bại quân Mỹ và chư hầu. Những kinh nghiệm chiến đấu với quân Mỹ, quân Nam Triều Tiên được phổ biến trong các đơn vị.

Ngày 23 tháng 8, đại đội đặc công Đ10 và lực lượng vũ trang huyện Phù Cát nổ súng tiến công chốt điểm Lường Cày xã Cát Hanh diệt một đại đội bảo an, san bằng chốt điểm.

Thời gian này, tuyến vận chuyển chiến lược từ miền Bắc vào Khu 5 được củng cố và mở rộng. mức độ chi viện về mọi mặt của Trung ương cho Khu 5 được tăng lên. Các tiểu đoàn, trung đoàn hỏa lực, bộ binh cùng một khối lượng lớn vận chuyển kĩ thuật, khí tài của Trung ương chi viện cho Khu 5 đang trên đường vào. Hàng ngàn thanh niên ở Bình Định đang nô nức tòng quân đánh Mỹ. Hàng vạn tấn gạo, thực phẩm cung cấp cho các đơn vị chủ lực được dân công Bình Định chuyển đến các kho trạm dự trữ trên căn cứ.

Để đáp ứng với nhiệm vụ tác chiến trên chiến trường, Thường vụ Khu ủy và Bộ Tư lệnh Quân khu 5 quyết định thành lập các sư đoàn chủ lực.

Điều kiện hình thành các sư đoàn chủ lực của Quân khu đã chín muồi. Ngày 2 tháng 9 năm 1965, tại khu rừng Bà Bơi xã Ân Nghĩa huyện Hoài Ân, sư đoàn 3 Sao Vàng (gồm các trung đoàn 2, 12, 22 và các tiểu đoàn binh chủng) được thành lập. Cùng lúc, ở phía bắc sư đoàn 2 cũng ra đời. Hai sư đoàn chủ lực của Quân khu được thành lập đánh dấu bước phát triển nhảy vọt của lực lượng vũ trang và phong trào cách mạng ở Khu 5 sau 5 năm bền bỉ đấu tranh với kẻ thù Mỹ - ngụy, cũng là sự phát triển tất yếu khách quan của lực lượng vũ trang trong chiến tranh giải phóng dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Sư đoàn 3 Sao Vàng được bố trí hoạt động tác chiến ở Bình Định và nam Quảng Ngãi. Từ đây, trong cuộc chiến đấu chống quân Mỹ, ngụy và chư hầu, quân dân Bình Định luôn luôn được sự phối hợp, hỗ trợ mạnh mẽ, đắc lực của sư đoàn 3 Sao Vàng. Những chiến thắng của quân và dân Bình Định luôn luôn gắn chặt với sự phối hợp chi viện của sư đoàn 3. Ngược lại những chiến công của sư đoàn 3 cũng là nhờ dựa vào sức người, sức của và ưu ái của đồng bào Bình Định và thế trận chiến tranh nhân dân ngày càng phát triển của nhân dân toàn tỉnh. Nói cách khác, Bình Định là chiếc nôi ra đời của sư đoàn, là bà mẹ nuôi dưỡng và tạo điều kiện thuận lợi cho sư đoàn từng bước trưởng thành, lớn mạnh. Giữa sư đoàn 3 và quân dân Bình Định có mối quan hệ máu thịt, thắng lợi cùng hưởng, khó khăn cùng chia.

Sư đoàn 3 ra đời và lấy Bình Định làm địa bàn hoạt động tác chiến chủ yếu còn nói lên vị trí quan trọng của tỉnh, là một hướng chiến dịch của Quân khu.

[macbupda]

*   *
*

Tháng 9 năm 1965, sư đoàn không vận số 1 Mỹ đổ bộ lên Quy Nhơn. Việc đầu tiên đặt ra với chúng là phải khai thông các con đường chiến lược từ đồng bằng đi Tây Nguyên lấy An Khê làm căn cứ để triển khai lực lượng Mỹ giao cho ngụy khai thông đường số 21 từ Quy nhơn đi Quảng Ngãi, đường 19 Mỹ đảm nhiệm.

Trong lúc cả quân Mỹ lẫn quân ngụy đang dồn sức giải tỏa các đường chiến lược thì Bộ Tư lệnh Quân khu ra mệnh lệnh số 1 về chiến dịch Đông 1965: Tiến hành tiến công kết hợp với nổi dậy của quần chúng, tranh thủ tiêu diệt ngụy quân, ngụy quyền, triệt chỗ dựa của quân Mỹ, đồng thời kiên quyết đánh phủ đầu quân Mỹ. Với bộ đội chủ lực phải tập trung tiêu diệt chủ lực địch, hỗ trợ cho quần chúng nổi dậy. Thực hiện đánh điểm diệt viện, lấy đánh địch ngoài công sự là chính.

Bộ chỉ huy Mặt trận Bình Định được thành lập gồm Bộ Tư lệnh sư đoàn 3, đồng chí Trần Quang Khanh, Bí thư Tỉnh ủy, đồng chí Chủ tịch làm Chủ tịch hội đồng chi viện tiền phương. Phương án tác chiến chiến dịch của chủ lực, địa phương được triển khai nghiên cứu, xác định.

Đồng chí Trần Quang Khanh nguyên bí thư Tỉnh ủy, đồng chí Huỳnh Hữu Anh nguyên Tư lệnh Sư đoàn 3 - Sao Vàng, cùng các đồng chí lãnh đạo địa phương và chỉ huy sư đoàn thăm địa điểm thành lập sư đoàn tại khu vực Dốc Bà Bơi (Hoài Ân)

Đội hình các đơn vị được điều chỉnh theo phương án: Trung đoàn 2 đứng chân ở Phù Cát, Bình Khê. Trung đoàn 22 vào tây Hoài Nhơn. Trung đoàn 12 xuống đứng chân ở Phù Mỹ. Các tiểu đoàn 50, 52 ém sát đường số 1. Một thế trận dài hơn 50 ki-lô-mét được hình thành kéo dài từ bắc Hoài Nhơn đến nam Phù Cát.

Theo phương án tác chiến, lực lượng sư đoàn 3 sẽ mở đợt hoạt động đánh quân ngụy giải tỏa giao thông trên đường số 1 đoạn Bồng Sơn đi Phù Cát. Các tiểu đoàn 50, 52 chủ lực tỉnh hoạt động từ nam Phù Cát trở vào, chủ yếu kéo lực lượng sư đoàn 22 ngụy ra khu vực trọng điểm. Bộ đội địa phương huyện, du kích xã hỗ trợ cho quần chúng đấu tranh bao vây quận lỵ Bồng Sơn chi khu Gò Bồi (Tuy Phước) và quận lị Phù Mỹ. Đối tượng tác chiến của sư đoàn 3 là quân ngụy, chưa phải quân Mỹ.

Trong khi ta điều chỉnh đội hình, quân địch đánh hơi thấy sự di chuyển của lực lượng ta. Trinh sát mặt đất và máy bay trinh sát điện tử xác nhận: Lực lượng đối phương đang ấp sát các đường chiến lược và đang ẩn náu ở trong thung lũng Thuận Ninh, có thể làm phương hại đến việc chuyển quân của ta (Mỹ).

Thuận Ninh là một thôn nhỏ nằm gọn trong một thung lũng dài và hẹp thuộc xã Bình Tân huyện Bình Khê. Sau khi kiểm tra lại nguồn tin, bọn chỉ huy Mỹ cho đổ quân bất ngờ nhằm bao vây “cất vó” đơn vị Việt Cộng.

Theo phương án đánh quân đổ bộ đường không và được chuẩn bị từ trước, tiểu đoàn 2 thuộc trung đoàn 2 sư đoàn 3 cùng du kích Thuận Ninh lập tức triển khai chiến đấu.

Sáng ngày 18 tháng 9 năm 1965, sau khi dùng không quân và pháo binh đánh phá, Ki-na, Tư lệnh sư đoàn không vận số 1 ra lệnh cho 60 máy bay trực thăng đổ hơn 2.000 lính dù xuống khu vực Thuận Ninh, đây là cuộc hành quân đường không đầu tiên của quân Mỹ ở Bình Định.

Lực lượng ta ít hơn địch nhiều lần nhưng nhờ dựa vào địa hình có lợi, đã kiên cường nổ súng đánh trả quân Mỹ quyết liệt, bộ đội và du kích tổ chức xung kích nhỏ diệt từng phân độ Mỹ. Cuộc chiến đấu diễn ra đến chiều tối. bị đánh đau, quân Mỹ phải kết thúc cuộc hành quân với hơn 200 tên Mỹ bị diệt, 11 máy bay bị bắn rơi, 40 chiếc khác bị trúng đạn. Bị thất bại, bọn Mỹ phải thú nhận: “Quân giải phóng và du kích ở thung lũng Thuận Ninh đánh rất giỏi, được tổ chức tốt và có kỉ luật”.

[macbupda]

Trận đụng đầu với sư đoàn không vận ở Thuận Ninh diễn ra ngoài dự kiến của Bộ chỉ huy Mặt trận. Dự kiến của ta là: sau khi quân ngụy bị đánh đau ở đường số 1, quân Mỹ phải nhảy vào cứu. Lúc đó các trận đánh Mỹ mới có thể bắt đầu. Quân Mỹ định dùng yếu tố bất ngờ đổ quân tiêu diệt lực lượng ta, phá kế hoạch tiến công của ta, nhưng với tinh thần sẵn sàng chiến đấu cao, tình huống nào cũng tranh thủ chuyển thế bị động thành chủ động đã làm cho quân Mỹ bị từ bất ngờ này đến bất ngờ khác.

Phương án tác chiến cơ bản của chiến dịch vẫn không thay đổi. Đêm 22 rạng 23 tháng 9, một bộ phận lực lượng sư đoàn 3 có lực lượng vũ trang tỉnh phối hợp cùng một lúc tiến công hai đồn bảo an chốt giữ đèo Phủ Cũ và cầu Phù Ly trên trục đường số 1. Sau bốn giờ chiến đấu quyết liệt, lực lượng vũ trang ta hoàn toàn làm chủ mục tiêu. Tin chiến thắng ở Phủ Cũ, Phù Ly lan nhanh vào các thị trấn, thôn xóm dọc đường số 1 làm đồng bào càng phấn khởi tham gia phục vụ chiến dịch.

Phát huy thắng lợi, những ngày 23, 24, lực lượng vũ trang huyện và du kích Hoài Nhơn liên tục đánh địch, cắt giao thông từ Bồng Sơn đi Phủ Cũ. Phối hợp với tiến công quân sự, lực lượng đấu tranh chính trị của quần chúng đông hơn 20 nghìn người từ các xã kéo về thị trấn Bồng Sơn vây chặt các đồn bảo an, dân vệ đưa yêu sách đấu tranh và gọi binh lính trở về với vợ con, gia đình. Bọn địch hoảng sợ cho lính bắn xả vào nhân dân. Số người đi đấu tranh anh dũng hi sinh, một cụ già ở Hoài Thanh trước khi tắt thở còn khoác tay hô to “Tất cả hãy xông lên đòi nợ máu”. Đồng bào tiếp tục xông tới. Bọn địch khiếp sợ phải chùn bước. Tên quận trưởng phải đứng ra nhận tội, bồi thường những người bị thiệt mạng. Mặt khác, chúng cho máy bay ném bom vào các vị trí đã mất. Chúng hiểu rằng chỉ có đẩy lùi được các mũi tiến công quân sự mới có thể dập tắt được các mũi đấu tranh chính trị.

Phụ nữ Phù Mỹ xuống đường đấu tranh chính trị - binh vận

Đang giữa cuộc hành quân giải tỏa giao thông lại bị cắt giao thông, bọn chỉ huy Mỹ - ngụy lồng lộn điên cường. Mất đèo Phủ Cũ, hai huyện Hoài Ân, Hoài Nhơn bị cô lập. Mất cầu Phù Ly, huyện Phù Mỹ bị chia cắt. Nửa tỉnh phía bắc Bình Định đông dân, nhiều của có nguy cơ rơi vào tay cách mạng. Bằng mọi giá, chúng phải tung quân đi giải tỏa. Ngày 23 tháng 9, hai tiểu đoàn cộng hòa và một chi đoàn xe bọc thép từ Phù Cát ra, từ Bồng Sơn vào được tung đi cứu viện. Nhưng cả hai cánh quân địch đều bị đánh buộc phải quay về.

Sau năm ngày dùng máy bay, pháo binh đánh đi đánh lại các vùng từ Phủ Cũ, Đèo Nhông đến Phù Ly, Chợ Gồm, rải chất độc hóa học vùng giáp ranh, chúng ra lệnh cho tiểu đoàn biệt động số 22 “Cọp đen” một đơn vị khét tiếng hung ác mới điều từ Phú Phong về di hành quân ứng cứu. Tại ấp Diên Khánh tiểu đoàn “Cọp đen” bị tiểu đoàn 6 trung đoàn 12 sư đoàn 3, có du kích địa phương phối hợp tiêu diệt.

Tiếp theo, kết hợp tiến công của lực lượng vũ trang với nổi dậy của quần chúng, đầu tháng 10, địch buộc phải rút bỏ hàng loạt vị trí dọc quốc lộ 1 từ Đệ Đức, Thánh Giá, Tân Ốc, Bình Dương đến Chóp Vung, Núi Nùng, Chợ Gồm… Quận lị Hoài Nhơn và Phù Mỹ hoàn toàn bị cô lập nằm chơ vơ giữa vùng giải phóng.

[macbupda]

Tình hình đó buộc quân Mỹ phải nhảy vào tham chiếm. Chúng đánh vào thung lũng Hội Sơn ở tây - bắc Phù Cát, nơi chúng nghi lực lượng ta trú quân. Nhưng trớ trêu thay, vào Hội Sơn quân Mỹ không thấy chủ lực Việt Cộng đâu mà vấp phải một đối thủ kì lạ lúc ẩn, lúc hiện như bóng ma với những trận đánh nhỏ lẻ, đánh nhanh rút nhanh quần lộn với chúng. Đối thủ kì lạ đó chính là lực lượng vũ trang huyện Phù Cát, du kích Hội Sơn, Long Định và một tiểu đoàn chủ lực phân tán, áp dụng cách đánh du kích linh hoạt.

Sau 5 ngày (10-10 - 15-10-1965), biết đã phạm sai lầm, quân Mỹ phải lui quân với thiệt hại 433 lính chết, 17 trực thăng bị bắn rơi, 23 chiếc khác bị trúng đạn. Phóng viên AFP đi theo trận này phải thú nhận; “Cuộc hành quân ở suối La Tinh (Hội Sơn) chứng tỏ du kích Việt Cộng cơ động hơn nhiều so với lính Mỹ…”.

Sau trận Thuận Ninh và Hội Sơn, lực lượng vũ trang Bình Định đã có thể khẳng định: Quân Mỹ không có gì đáng sợ như chúng tuyên truyền huyênh hoang.

Phát huy thắng lợi đợt đầu chiến dịch Đông, ngày 6 tháng 11 năm 1965, tiểu đoàn 50 chủ lực tỉnh tiến công thị trấn Đập Đá (An Nhơn) diệt một đại đội bảo an, phát động quần chúng nổi dậy diệt ác ôn. Ngày 22 tháng 11 năm 1965, tiểu đoàn 50 lại tiến công diệt một đại đội Nam Triều Tiên ở Tân Giảng (Tuy Phước). Ngày 3 tháng 12, lực lượng vũ trang huyện và du kích tổ chức tập kích diệt nhiều lính Nam Triều Tiên đang gây tội ác giữa ban ngày ở Bình Thành (Bình Khê).

Đợt hai chiến dịch Đông của Quân khu chuyển trọng tâm ra Quảng Ngãi, sư đoàn 3 được lệnh hành quân ra Quảng Ngãi tiếp tục đánh địch.

Quân Mỹ và Nam Triều Tiên vào Bình Định gây cho ta nhiều khó khăn, mức độ ác liệt của chiến tranh tăng lên gấp nhiều lần. Càng bị đánh đau, chúng càng tàn bạo, giết hai nhân dân. Đến cuối năm 1965, toàn tỉnh đã có 1.394 đồng bào bị chết, 1.522 người bị thương, 9.114 nhà bị cháy, sập, 2.544 trâu bò bị giết, bị cướp, hơn 1.400 tấn lúa bị cướp, bị đốt. Trước tình hình địch đánh phá ác liệt, nhân dân một số vùng chạy vào núi, bỏ bê sản xuất, lo sợ phi pháo, chất độc hóa học. Một số bàn đạp ở ven thị xã Quy Nhơn gặp khó khăn. Chúng lấn chiếm lại 34 thôn và 4 xã, xúc 30.000 dân, nặng nhất là hai huyện phía nam. Trong thời gian đó, ta phá banh 15 “ấp chiến lược”, mở ra và giành quyền làm chủ ở 15 thôn ở đồng bằng và dứt điểm năm xã vùng thấp Vân Canh cộng 15.000 dân. Rõ ràng, ta có gặp khó khăn ác liệt nhưng thắng lợi ngày càng lớn hơn.

Quân Nam Triều Tiên tiến hành cuộc hành quân tìm diệt tại Quy Nhơn, tháng 6-1967

Chung trong toàn tỉnh, đến cuối năm 1965, ta đã có 450.000 dân cả vùng căn cứ và vùng giải phóng ở đồng bằng, 160.368 lượt người đấu tranh chính trị trực diện với Mỹ - ngụy trong 1.506 cuộc, 5.973 binh lính rã ngũ, 5 vụ binh biến, 5 vụ nội ứng, mang về 132 súng các loại, phóng thích 1.093 tù hàng binh. Về tác chiến đã loại khỏi vòng chiến đấu 2.041 tên Mỹ và Nam Triều Tiên.

Quân Mỹ không thực hiện được sợ trường của chúng mà buộc phải đánh một cách bị động để đối phó với ta. Chúng không cứu vãn được quân ngụy mà quân ngụy tỏ ra sa sút hơn.

Bị tiêu diệt ngày càng nhiều, tinh thần lính Mỹ và Nam Triều Tiên bắt đầu có biểu hiện bạc nhược.

Qua hơn nửa năm đánh Mỹ và chư hầu có thể khẳng định quân dân Bình Định hoàn toàn có khả năng đánh bại từng đơn vị quân Mỹ, quân Nam Triều Tiên trong điều kiện chúng có ưu thế tuyệt đối về binh khí kĩ thuật. Tuy ta có tổn thất về người và của, nhưng phong trào cách mạng đánh Mỹ, diệt ngụy có hiệu lực.

[macbupda]

2 - THAM GIA ĐÁNH BẠI CUỘC PHẢN CÔNG CHIẾN LƯỢC MÙA KHÔ CỦA ĐẾ QUỐC MỸ (1965-1966)

Đến cuối năm 1965, mặc dù liên tiếp bị thất bại và tổn thất nặng nề, nhưng với bản chất hết sức ngoan cố, đế quốc Mỹ vẫn tiếp tục đẩy mạnh và mở rộng cuộc “chiến tranh cục bộ” ở miền Nam và leo thang đánh phá miền Bắc.

Tháng 12 năm 1965, Ban chấp hành Trung ương họp Hội nghị lần thứ 12, phân tích sâu sắc tình hình qua nửa năm đọ sức với quân Mỹ và đề ra những kết luận mới hết sức quan trọng: Mặc dầu đế quốc Mỹ đưa vào miền Nam hàng chục vạn quân viễn chinh, lực lượng so sánh giữa ta và địch vẫn không thay đổi lớn. Nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta hiện nay là kiên quyết đánh bại cuộc chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ trong bất cứ tình huống nào. Nghị quyết nêu rõ hai nhiệm vụ của lực lượng vũ trang là “Tiêu diệt và tiêu hao đại bộ phận quan trọng quân đội Mỹ, làm cho nó bị tổn thất nặng không thể ngăn chặn được sự tan vỡ của ngụy quân, ngụy quyền. Tiêu diệt và làm tan rã đại bộ phận quân ngụy, tới mức nó không còn là lực lượng mà đế quốc Mỹ có thể dựa để tiếp tục cuộc chiến tranh”⁽¹⁾. Nghị quyết khẳng định nhân dân ta có thể đánh bại và có cách đánh bại được tên đế quốc đầu sỏ của chủ nghĩa đế quốc thế giới.

Cuối năm 1965, với 20 vạn quân chiến đấu Mỹ và quân chư hầu, với những phương tiện chiến tranh hiện đại nhất, Bộ chỉ huy quân sự Mỹ ráo riết chuẩn bị cho cuộc phản công chiến lược mùa khô lần thứ nhất (1965-1966). Trong cuộc phản công này, chúng chọn năm hướng tiến công. Trên chiến trường Khu 5, chúng chọn ba hướng. Hướng thứ nhất ở nam Phù Yên, hướng thứ hai ở nam Quảng Ngãi, hướng thứ ba quan trọng nhất đánh vào bắc Bình Định với dự kiến mở ba cuộc hành quân lớn. Hai mũi còn lại nhằm vào đông - bắc Sài Gòn và Củ Chi. Điểm then chốt của cuộc phản công là “tìm diệt” bẻ gãy xương sống Việt Cộng để giành lại thế chủ động chiến trường.

Mỹ hết sức chú trọng vùng bắc Bình Định vì đây là vùng trọng yếu tiếp giáp giữa Quân khu 1 và Quân khu 2 ngụy. Con đường số 1 qua Tam Quan, vượt đèo Bình Đê ra Quảng Ngãi là đoạn đường dễ bị cắt đứt nhất ở miền Trung. Bắc Bình Định còn là nơi đứng chân, là hậu cứ của sư đoàn 3, “tìm diệt” được sư đoàn 3, quân Mỹ có thể “tìm diệt” các lực lượng vũ trang khác của tỉnh Bình Định và bảo đảm giữ được tuyến hành lang chiến lược đường 19 từ Quy Nhơn đi Tây Nguyên, con đường huyết mạch, cái cuống họng để rót tiếp tế cho lực lượng Mỹ, ngụy ở Tây Nguyên.

Trước khi khai diễn cuộc phản công màu khô lần thứ nhất, lực lượng địch ở Bình Định có: hai lữ đoàn thuộc sư đoàn không vận số 1 Mỹ, sư đoàn Mãnh Hổ Nam Triều Tiên có hai trung đoàn, hai trung đoàn 41, 42 thuộc sư đoàn 22 ngụy, một chiến đoàn ngụy, 13 đại đội pháo 70 khẩu các loại, năm chi đoàn thiết giáp. Địa phương quân có 26 đại đội bảo an, biệt kích, 20 trung đội biệt kích và 118 trung đội dân vệ. So với đầu năm 1965, quân ngụy tăng hơn hai lần, quân Mỹ và chư hầu tăng chín lần. Quân Mỹ, Nam Triều Tiên chiếm đóng phần lớn các vị trí then chốt ở phía nam tỉnh và là lực lượng cơ động chủ yếu trong tỉnh. Quân chủ lực chủ yếu đóng giữ các huyện phía bắc và một số vị trí xung yếu trên dọc quốc lộ 1.

Như vậy, quân Mỹ đã hình thành ba hệ thống cứ điểm. Hệ thống cứ điểm quân Mỹ bao quanh hải cảng Quy Nhơn, hệ thống cứ điểm quân Nam Triều Tiên bố trí dọc đường chiến lược 19, hệ thống cứ điểm quân ngụy chủ yếu ở các huyện phía bắc và án ngữ quốc lộ 1.

Điểm nổi bật hoạt động của địch thời gian này là tập trung lực lượng lớn của Mỹ, ngụy, Nam Triều Tiên phối hợp với cơ giới, pháo binh, không quân và hải quân tiến công ào ạt, sử dụng phổ biến chiến thuật “trực thăng vận” với sự chi viện tối đa của pháo binh. Chúng kết hợp giữa quân sự, chính trị với cướp phá kinh tế, giữa càn lớn với càn vừa và nhỏ, giữa tiêu diệt lực lượng ta với “bình định” lấn chiếm, xúc tác dân. Chúng rải chất độc hóa học nhiều nơi nhằm phá hoại hậu phương kháng chiến, hủy diệt hàng trăm thôn xóm, làm thiệt hại hàng nghìn mẫu lúa và hoa màu, làm cho đời sống nhân dân trong tỉnh gặp nhiều khó khăn.

Bom đạn, chất độc hóa học Mỹ đốt cháy ruộng vườn của nhân dân (Hoài Nhơn 1966)

⁽¹⁾ Nghị quyết Ban chấp hành TW Đảng lần thứ 12, tháng 12-1965.

[macbupda]

Trước âm mưu của địch, Khu ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu 5 quyết định mở chiến dịch Xuân 1966, đánh bại các cuộc hành quân “tìm diệt” của địch, lấy quân Mỹ làm đối tượng tác chiến chủ yếu. Khu vực bắc Bình Định do sư đoàn 3 và quân dân Bình Định đảm nhiệm. Bắc Bình Định được xác định là một trong những địa bàn trọng điểm có thể diệt được nhiều quân Mỹ nhất.

Tháng 1 năm 1966, Bộ chỉ huy Mặt trận Bình Định được thành lập do các đồng chí Giáp Văn Cương, Tư lệnh sư đoàn 3 làm chỉ huy trưởng, Trần Quang Khánh, Bí thư Tỉnh ủy làm chính ủy.

Vào lúc này các huyện Hoài Nhơn, Hoài Ân, Phù Mỹ còn xanh rợp bóng dừa. Vừa chuẩn bị ăn tết, đồng bào vừa khẩn trương chuẩn bị cho chiến dịch. Đêm đêm, du kích và trinh sát điều tra đồn bót địch, chôn mìn, dựng chướng ngại, phá cầu, đường đoạn Bồng Sơn đi Sa Huỳnh. Lực lượng sư đoàn 3 có lực lượng vũ trang huyện và du kích phối hợp được bố trí theo hình chân vạc rộng, trung đoàn 2 ớ Hoài Ân, trung đoàn 12 ở bắc Phù Mỹ, trung đoàn 22 ở Hoài Nhơn. Với thế bố trí này, cả ba trung đoàn đều có thể cơ động theo trục đường số 1 tiến đánh quận lị Phù Mỹ và dễ dàng khống chế địch, thực hiện chia cắt chiến dịch; đồng thời kết hợp chạt chẽ với lực lượng quân sự và chính trị của ba huyện để đánh địch, bảo vệ nhân dân, lại có địa thế thuận lợi và lương thực bảo đảm nếu cuộc chiến kéo dài.

Ba huyện bắc Bình Định là vùng đồng bằng ven biển trù phú, là một địa bàn quan trọng cả về quân sự, chính trị và kinh tế trong tỉnh. Từ đầu năm 1965, các vùng Tam Quan, Gia Hựu, nam bắc Bồng Song, Đèo Nhông, An Lão đã được giải phóng, phong trào chiến tranh du kích phát triển mạnh, đều khắp, uy hiếp những đồn bót địch còn lại nằm chơ vơ như những ốc đảo.

Quân Mỹ, sau khi thiết lập căn cứ trung gian ở Hòa Hội (Phù Cát) đưa quân Nam Triều Tiên, quân ngụy ra án ngữ quốc lộ 1 bảo đảm hành lang từ Quy Nhơn đến Bồng Sơn. 8 giờ sáng ngày 28 tháng 1 năm 1966, sau những loạt bom B.52 và pháo bầy, từng đàn trực thăng bay đến đổ lữ đoàn 3 thuộc sư đoàn không vận số 1 xuống các khu vực Chợ Cát (Hoài Hỏa), Bình Đê, Chương Hòa (Hoài Châu), Trường Xuân, An Thái (Tam Quan Bắc), Cầu Lợi (Tam Quan Nam), Tài Lương (Hoài Thanh).

“Mũi tên” lớn nhất của Mỹ trong cuộc phản công chiến lược mùa khô lần thứ nhất đành vào bắc Bình Định với cuộc hành quân “Cái chày” bắt đầu khai diễn.

Tại Chợ Cát, khi toán quân đầu tiên của địch đổ xuống đã bị tiểu đoàn 9 trung đoàn 22 và du kích Hoài Hảo bao vây tiêu diệt. Bị đòn đánh phủ đầu, quân Mỹ cho ba tiểu đoàn khác tiếp tục đổ quân. Một trận đánh dữ dội của lực lượng vũ trang ta và quân Mỹ đã diễn ra trên bãi cát gần thôn Cự Tài. Gần một nửa tiểu đoàn Mỹ bị tiêu diệt.

Ở khu vực Gia Hựu, Trung Hòa, những trận đánh quyết liệt của tiểu đoàn 7 và du kích với quân Mỹ diễn ra suốt buổi sáng ngày 28. Dùng trực thăng và xe bọc thép không đột phá được trận địa ta, một tiểu đoàn Mỹ và hai tiểu đoàn ngụy xảo quyệt bắt nhân dân đi trước đội hình cho chúng. Để hỗ trợ, các chiến sĩ được lệnh bắn chỉ thiên cho đồng bào chạy về phía sau. Lúc này, tất cả hỏa lực của ta mới trút vào đội hình địch nằm trơ ra trên mặt ruộng. Trên Đồi Mười, các chiến sĩ ta nhiều lần đánh giáp lá cà với địch.

Du kích Hoài Châu tiến công địch tại Đồi Mười (1966)

[macbupda]

Ở khu vực An Thái, Cứu Lợi, các chiến sĩ tiểu đoàn 8 và du kích chờ quân Mỹ vào thật gần mới nổ súng rồi đồng loạt xung phong, đánh giáp lá cà với địch. Lính Mỹ rất sợ lối đánh này. Phóng viên Nữu ước thời báo đi theo quân Mỹ mô tả: “Tại làng An Thái, lính Mỹ đã phải sống trong những giờ phút hãi hùng nhất trong đời họ. Việt Cộng xông vào quá gần, nếu dùng hỏa lực phi pháo sẽ gây thương vong cho lính Mỹ”.

Trong các trận chiến đấu của các chiến sĩ Sao Vàng luôn luôn có sự phối hợp chiến đấu chặt chẽ của các đơn vị chủ lực tỉnh, bộ đội địa phương huyện Hoài Nhơn, du kích và nhân dân các xã Hoài Châu, Hoài Hảo, Tam Quan, Hoài Thanh… Quân dân Hoài Nhơn ngày đêm trụ bám đánh địch. Nhiều du kích, đồng bào hi sinh cùng với cán bộ, chiến sĩ chủ lực trong một ngách hào, công sự. Mới có bốn ngày, đồng bào Hoài Nhơn đã phải chịu bao tổn thất do giặc Mỹ gây ra. Hàng trăm người chết, hàng ngàn người bị dồn vào các khu tập trung.

Điều quan trọng đối với nhân dân lúc này là hàng trăm thương binh còn nằm trong các làng xóm bị địch bao vây; phải tìm mọi cách đưa anh em về khu an toàn. Trong một căn hầm ở thôn Liễu An xã Hoài Châu, trước tình trạng một chiến sĩ đang kiệt sức vì mất máu và vì đói khát, chị Hai Nhàn đã vắt kiệt hai bầu sữa của mình ra mảnh sọ dừa rồi đổi từng thìa nhỏ cho anh. Ở Quy Thuận, đồng bào đã đặt thương binh vào trong chum to đổ khoai lên trên rồi đàng hoàng khiêng qua trước mặt địch, đưa anh em vào trạm phẫu an toàn. Bằng nhiều mưu mẹo, sáng tạo, bằng tất cả tấm lòng thương yêu đùm bọc, đồng bào xã Tam Quan, Hoài Hảo, Hoài Châu đã chuyển hết thương binh vượt vòng vây địch về hậu cứ an toàn. Có thể nói trong những ngày này, cả Hoài Nhơn là một bệnh viên trong lòng đất cứu chữa thương binh.

Qua bốn ngày chiến đấu quyết liệt, quân dân Hoài Nhơn cùng lực lượng chủ lực đã tiêu diệt hơn một ngàn quân Mỹ, ngụy, bắn rơi gần 50 máy bay các loại.

Trong lúc quân Mỹ bị đánh tơi tả ở Hoài Nhơn thì ngày 2 tháng 2 năm 1966, quân ta tổ chức pháo kích vào sân bay Hòa Hội (Phù Cát) phá hủy nhiều máy bay lên thẳng. Đêm 3 tháng 2, ta lại pháo kích trận địa pháo địch ở Đèo Nhông (Phù Mỹ) làm tê liệt trận địa pháo này và đánh địch đi càn ở Mỹ Đức diệt hơn trăm tên thuộc trung đoàn 41 ngụy.

Ngày 4 tháng 2, 10 chiến sĩ công binh đánh sập một nhịp cầu Bồng Sơn, làm tắc nghẽn giao thông địch trên đường số 1.

Thời gian này thấy ta chỉ đánh nhỏ, bọn chỉ huy Mỹ cho là chủ lực ta đã rút về phía sau. Chúng huy động một lực lượng lớn gồm hai vạn tên mở cuộc hành quân tìm diệt mang tên “Cánh trắng” vào thung lũng An Lão, nơi chúng nghi sư đoàn 3 đang trú quân. Nhưng trớ trêu cho chúng là lúc này sư đoàn 3 đang chuẩn bị những trận đánh ở khu vực khác. Trung đoàn 22 vẫn đứng ở bắc Bồng Sơn. Đối đầu với hai vạn quân Mỹ ngụy chỉ có một đại đội công binh, bộ đội địa phương huyên và du kích An Lão. Đường số 5 từ Bến Muồng đến quận lị dày đặc lính Mỹ, ngụy luôn luôn bị tập kích, phục kích. Tiến vào hẻm núi, khe suối nào, chúng cũng vấp phải chông, mìn, cạm bẫy giăng dày đặc khắp núi rừng. Các đơn vị du kích địa phương thông thuộc địa hình, giỏi sử dụng vũ khí thô sơ lúc ẩn, lúc hiện luôn là mối lo sợ đối với bọn lính Mỹ - ngụy.

Không gặp chủ lực, chúng trút mọi bực tức vào đồng bào An Lão, cả Kinh lẫn Thượng. Xóm làng xơ xác và một cuộc xúc tác dân tàn bạo đã diễn ra. Hàng ngàn người bị đưa đi các khu dồn ở Phú Tài, An Khê, Plây Cu… Một nhà báo Phương Tây đã nhận xét: “Cuộc hành quân Cánh Trắng khổng lồ ở thung lũng An Lão chủ yếu đánh vào những người dân tay không. Đó là cuộc hành quân đê tiện và bỉ ổi nhất”.

Hai cuộc hành quân “Cái chày” và “Cánh trắng” không tìm diệt được chủ lực lại bị thất bại nặng, địch tức tối mở cuộc hành quân “Cánh trắng 2” vào thung lũng huyện Hoài Ân - nơi hai trung đoàn 12 và 2 đang triển khai kế hoạch đón đánh chúng.

Quân Mỹ ào ạt đổ quân xuống các khu vực Nhơn Tịnh, Xóm Đèo, Hội Vân, Kim Sơn và ngay cả khu vực dốc Bà Bơi. Đến đâu chúng cũng gặp bộ đội và du kích đánh trả quyết liệt. Ngày 11 tháng 2, đại đội tập trung huyện Hoài Ân đánh địch ở Vạn Trung, Vạn Tín nhiều trận, diệt hàng trăm tên. Du kích bắn rơi hai máy bay. Từ ngày 11 đến 14, bộ đội và du kích đánh địch ở vườn Thơm Nhơn Tịnh diệt 127 tên, bắn rơi ba máy bay… Nhưng ác liệt và dai dẳng nhất là cuộc chiến đấu của sư đoàn 3 và lực lượng địa phương ở khu vực suối Đá Tượng.

Phát huy sở trường đánh vào sau lưng đội hình hành quân của địch, đêm 18 tháng 2 ta tổ chức thành nhiều mũi tập kích vào hai đại đội ở thôn Lộc Giang xã Ân Tường. Một tiểu đoàn Mỹ đổ quân xuống cánh đồng Phú Ninh để giải vây bị diệt thêm 480 tên.

[macbupda]

Trong lúc ở thung lũng Hoài Ân chiến sự diễn ra quyết liệt thì đêm 18, ta tổ chức tập kích quân Mỹ ở tây - nam Bồng Sơn diệt gần hết một đại đội. Chúng phải điều hai tiểu đoàn ngụy và 20 xe bọc thép đi giải tỏa. Để cho địch lọt vào trận địa phục kích, bộ đội giải phóng Bình Định xung phong diệt 300 tên và năm xe bọc thép.

Ở khu vực Hoài Nhơn, trung đoàn 22 sau một tuần củng cố, xốc lại đội hình gấp rút trở lại Hoài Châu, Hoài Hảo bẻ gãy các cuộc hành quân “bình định” của hai trung đoàn 41, 42 ngụy. Trong một trận đánh tại Hy Văn (Hoài Châu), bộ đội và du kích diệt 420 tên ngụy. Ngày 20 tháng 2, ta đột nhập thị trấn Tam Quan, diệt 250 tên và pháo kích sở chỉ huy tiền phương Mỹ ở Bồng Sơn, phá hủy 11 máy bay lên thẳng.

Trong khi quân Mỹ mở cuộc càn quét lớn ở phía bắc tỉnh thì ở phía nam hàng ngàn tên lính Nam Triều Tiên mở cuộc càn quét lớn vào huyện Bình Khê, mà tập trung nhất là xã Bình An, ngày 26-2-1966, chúng đã tàn sát hơn 1000 người dân vô tội ở xã này.

Phối hợp với trọng điểm phía bắc tỉnh, lực lượng tỉnh, huyện, du kích đã chặn đánh bọn lính Nam Triều Tiên và quân ngụy trên đường số 1 từ Phù Mỹ đến Phù Cát diệt hàng trăm tên, cắt đứt nhiều đoạn đường giao thông.

Cùng thời gian, đội đặc công Quân khu cùng bộ đội địa phương An Khê tập kích sân bay An Khê phá hủy nhiều máy bay lên thẳng, diệt hàng trăm tên Mỹ.

Bị thất bại nặng nề sau ba cuộc hành quân “tìm diệt”, bọn chỉ huy Mỹ thấy không thể kéo dài cuộc chiến, ngày 6 tháng 3 năm 1966, chúng ra lệnh kết thúc cuộc hành quân “Cánh Trắng 2”, chấm dứt mũi tên lớn nhất của cuộc phản công chiến lược mùa khô lân thứ nhất vào bắc Bình Định sau bốn mươi ngày đêm chiến đấu quyết liệt. Chỉ tính riêng lực lượng vũ trang tỉnh, huyện, du kích và nhân dân đã diệt 2.284 tên, có 485 tên Mỹ, 400 tên Nam Triều Tiên, bắn rơi 49 máy bay, thu 85 súng các loại. Bình Định là tỉnh bắn rơi nhiều máy bay địch nhất năm 1966 trong toàn Quân khu. Riêng lực lượng địa phương bắn rơi 127 chiếc. Dũng sĩ đâm lê đạt thành tích cao nhất là đồng chí Phạm Tường, du kích Hoài Nhơn. Trong trận chống càn đầu năm ở bắc Bồng Sơn, đồng chí đánh giáp lá cà với Mỹ, cùng lưỡi lê, báng súng diệt bảy tên, bắn chết 28 tên khác, bắn rơi một trực thăng, hai lần đạt danh hiệu “Dũng sĩ diệt Mỹ” cấp ưu tú và “Dũng sĩ diệt máy bay”.

Chiến thắng vang dội của lực lượng vũ trang và nhân dân Bình Định ở ba huyện Hoài Nhơn, Hoài Ân, Phù Mỹ là trận chống càn lớn nhất, là trận tiêu diệt nhiều quân Mỹ nhất, bắn rơi nhiều máy bay nhất từ trước tới nay. Quân dân Bình Định không chỉ đánh từng trận, từng đợt, từng đơn vị lẻ tẻ mà đánh theo quy mô chiến dịch, liên tục, không chỉ đánh phía trước mà đánh cả phía sau đội hình hành quân và hậu cứ của chúng. Chiến thắng 40 ngày đêm của quân dân Bình Định là một điển hình về sự hiệp đồng chiến đấu giữa bộ đội chủ lực với lực lượng vũ trang tỉnh, huyện, du kích và nhân dân địa phương. Nhiều vùng quân Mỹ đánh lướt qua rồi giao cho quân ngụy tiến hành “bình định” nhưng lập tức bị lực lượng vũ trang địa phương kết hợp với phong trào nổi dậy của quần chúng giáng trả. Quân ngụy đã tỏ rõ sự bất lực trong “bình định” nông thôn ngay từ mùa khô thứ nhất làm cho bọn chỉ huy Mỹ thêm đau đầu.

Một trong những yếu tố dẫn đến thắng lợi ở bắc Bình Định cần phải nói đến là công tác bảo đảm hậu cần với sự kết họp nhuần nhuyễn hai phương thức hậu cần nhân dân và hậu cần đơn vị, trong đó vai trò hậu cần nhân dân, hậu cần tại chỗ giữ vị trí quan trọng. Trong chiến đấu ác liệt, liên tục, bộ đội vẫn có đủ gạo ăn, đủ súng đạn là nhờ nhân dân đã triển khai một mạng lưới kho tàng hậu cần tại chỗ dưới lòng đất khắp nơi. Tiếp tế, tải thương… tất cả đều do Đảng bộ, chính quyền địa phương và nhân dân lo liệu. Có thể nói nhân dân Bình Định là bà đỡ của mọi thắng lợi của lực lượng vũ trang giải phóng trong tỉnh.

Phát huy thắng lợi lớn của quân dân Bắc Bình Định, ngày 19 tháng 3 năm 1966, tiểu đoàn 50 chủ lực tỉnh chặn đánh quyết liệt một trung đội Nam Triều Tiên ở Cát Thắng (Phù Cát) đang gây tội ác với nhân dân. Từ ngày 23 đến 27 tháng 3, lực lượng vũ trang tỉnh cùng bộ đội huyện và du kích chặn đánh các cánh quân Nam Triều Tiên đang hành quân càn quét ở Tuy Phước, Phù Cát, An Nhơn diệt 600 tên, bắn rơi hai máy bay.

Bị thua nặng ở Hoài Nhơn, sư đoàn không vận số 1 Mỹ cay cú mở hành quân càn quét vào căn cứ Vĩnh Thanh bị du kích và đồng bào Ba Na dựa vào làng chiến đấu liên hoàn, trong hai ngày đầu diệt 25 tên, hơn trăm tên khác bị thương. Nhiều lính Mỹ bị xóc chông, mang cung, làm chúng rất khủng khiếp phải bỏ dở cuộc càn.

Những trận đánh thắng của lực lượng vũ trang địa phương và nhân dân ở phía nam và phía tây tỉnh có ý nghĩa quan trọng trong việc giữ thế chiến trường thường xuyên uy hiếp địch, không cho chúng rảnh tay củng cố.