Bình Định - Lịch sử chiến tranh nhân dân 30 năm (1945-1975)

[macbupda]

4 - TIẾN HÀNH XÂY DỰNG LỰC LƯỢNG VŨ TRANG - NHỮNG TRẬN ĐÁNH ĐẦU TIÊN Ở NÔNG THÔN ĐỒNG BẰNG

Giữa lúc cuộc vũ trang khởi nghĩa của đồng bào các dân tộc Vĩnh Thạnh đang sôi động thì Tỉnh ủy Bình Định nhận được Nghị quyết 15 của Ban chấp hành Trung ương Đảng. Tháng 7 năm 1959, tại khu căn cứ trung tâm của tỉnh ở vùng cao Vĩnh Thạnh, Tỉnh ủy họp để quán triệt và triển khai Nghị quyết của Trung ương.

Qua học tập Nghị quyết, không khí phấn khởi, hào hứng tràn ngập hội nghị Tỉnh ủy. Liên hệ tinh thần của Nghị quyết với những chủ trương và chỉ đạo của Tỉnh ủy trước đây ai cũng thấy như được Đảng chắp thêm đôi cánh. Những suy nghĩ, hành động của Đảng bộ và nhân dân Bình Định hoàn toàn phù hợp với Nghị quyết 15 của Trung ương. Phong trào cách mạng của tỉnh được Nghị quyết Trung ương soi sáng càng phát triển mạnh mẽ.

Chấp hành Nghị quyết của Trung ương và sự chỉ đạo cụ thể của Khu ủy, Tỉnh ủy thống nhất chủ trương:

Kiên quyết giữ vững và phát triển thắng lợi các cuộc vũ trang nổi dậy của đồng bào Vĩnh Thạnh. Các huyện miền núi cần đẩy mạnh hơn nữa công tác sản xuất tự túc và phát triển lực lượng du kích ở làng xã, tiến tới thành lập chính quyền tự quản.

Ở đồng bằng, phát động phong trào đấu tranh chống bầu cử “quốc hội” của địch. Tích cực rút thanh niên xây dựng các đơn vị vũ trang của huyện và tỉnh.

Nghị quyết 15 của Trung ương và Nghị quyết của Tỉnh ủy được phổ biến rộng rãi trong Đảng bộ các huyện miền núi và đồng bằng như một luồng gió mới thổi vùng lên ngọn lửa cách mạng lâu nay vẫn được cháy âm ỷ. Ai cũng thấy mở cờ trong bụng. Đã qua rồi cái thời kì băn khoăn, day dứt, địch đánh mà cứ phải chịu, “Đảng đã cho đánh trả rồi!”. Nhiều vui lớn tràn ngập trong lòng cán bộ, đảng viên và quần chúng cách mạng.

Từ cuối năm 1959, tuy chưa thành lập chính quyền cấp xã, nhưng thông qua ban cán sự quần chúng, nhân dân đã thực hiện tốt chủ trương, chính sách của Đảng ở cơ sở. Đầu năm 1960, Đại hội đại biểu nhân dân toàn huyện được tổ chức ở Con Vó xã Vĩnh Châu. Hơn 200 đại biểu đại diện cho nhân dân toàn huyện đã về dự. Đó là những cán bộ lãnh đạo chủ chốt của phong trào, là những người cầm đầu nghĩa quân trong thời chống Pháp. Đông đảo nhất là những cốt cán trẻ trưởng thành trong đấu tranh chống Mỹ - Diệm. Đại hội biểu dương thành tích của quân dân Vĩnh Thạnh trong suốt 5 năm qua, đặc biệt là thắng lợi chống dồn dân của hai xã Vĩnh Hiệp, Vĩnh Hảo và kêu gọi xiết chặt khối đoàn kết toàn dân xung quanh Đảng bộ, kiên quyết chống Mỹ - Diệm cho đến ngày hoàn toàn thắng lợi. Đại hội bầu ra Ủy ban nhân dân tự quản toàn huyện gồm 15 người do đồng chí Yin làm chủ tịch.

Sau Đại hội huyện, các xã và thôn mở Đại hội đại biểu nhân dân bầu ủy ban nhân dân tự quản xã và thôn. Về tổ chức Đảng, từ chỗ chỉ có hơn 10 đảng viên năm 1955 đến đây đã có 150 đảng viên. Từ chỗ chỉ có một vài chi bộ cơ quan nay xã nào cũng có chi bộ cơ sở lãnh đạo quần chúng. Dựa chắc vào nhân dân và cùng nhân dân đấu tranh, Đảng bộ Vĩnh Thạnh đã tồn tại và phát triển ngày càng vững mạnh trong những năm thử thách quyết liệt.

Thực hiện Nghị quyết của Đảng, cuộc vũ trang khởi nghĩa của các làng ở Vĩnh Thạnh như một làn sóng cuồn cuộn dâng cao. Ở An Lão, Vân Canh dấy lên phong trào quần chúng tham gia công tác bố phòng lập làng chiến đấu chống âm mưu dồn dân của địch. Các đội du kích được củng cố, phát triển. Ở đồng bằng, phong trào được phục hồi, kể cả các huyện phía nam tỉnh, cơ sở chính trị trong quần chúng được khôi phục và phát triển.

Trên đà phát triển của phong trào cách mạng toàn tỉnh, tháng 10 năm 1959, khung cán bộ quân sự đầu tiên của Bộ tăng cường cho Bình Định đã về đến căn cứ. Đoàn gồm 10 đồng chí do đồng chí Lê Thành Văn và đồng chí Huỳnh Trân phụ trách.

Những tháng cuối năm 195, đầu năm 160, phong trào cách mạng ở miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ dưới tác động của Nghị quyết 15 đã diễn ra cực kì sôi động. Sau Vĩnh Thạnh, cuộc khởi nghĩa ở Trà Bồng và miền Tây Quảng Ngãi đã nổ ra và giành thắng lợi rực rỡ. Tiếp theo là cuộc đồng khởi ở Bến Tre và các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long đã thực sự chuyển phong trào cách mạng miền Nam sang thế tiến công. Bộ máy ngụy quyền của địch bắt đầu rung chuyển, nhất là ở thôn xã. Phạm vi kiểm soát của địch bị thu hẹp. Chế độ Mỹ - Diệm đi vào con đường phát xít hóa không chứng tỏ chúng mạnh mà chính là đã bộc lộ thế yếu trước phong trào của nhân dân ta.

Để chỉ đạo kịp thời phong trào cách mạng trong tình hình mới, vào đầu năm 1960, Tỉnh ủy thành lập ban cán sự Khu Đông, do đồng chí Phong (tức An) phụ trách để lãnh đạo, xây dựng phong trào ở phía nam Phù Cát, đông An Nhơn, Tuy Phước. Đồng thời tổ chức 1 tiểu đội vũ trang do ban cán sự Khu Đông chỉ đạo làm nòng cốt xây dựng phong trào⁽¹⁾.

Núi Bà, căn cứ Khu Đông

Cùng với việc đánh địch càn quét, phá vỡ kế hoạch dồn dân của Mỹ - Diệm, tháng 3 năm 1960 du kích tập trung huyện Vân Canh đã có sáng kiến đánh giao thông bằng cách dùng ống điếu nhôm, đập bẹp vừa bằng chiếc e cu để mở ốc đường ray, và dùng dây mây biện để kéo đường ray. Khi tàu vừa đến đoạn đường Mục Thịnh, 4 chiến sĩ du kích dồn sức, kéo bậc thanh đường ray, đầu tàu lao xuống vực kéo theo 16 toa, làm chết 100 tên lính ngụy, phá hủy hàng chục tấn hàng quân sự⁽¹⁾.

⁽¹⁾ Theo CHIẾN TRANH DU KÍCH TRÊN CHIẾN TRƯỜNG BÌNH ĐỊNH.

[macbupda]

*   *
*

Tháng 6 năm 1960, trước yêu cầu phát triển của phong trào cách mạng, Đại hội đại biểu Đảng bộ lần thứ nhất (trong kháng chiến chống Mỹ) tỉnh Bình Định họp tại làng Tu Cơ Rông huyện Vĩnh Thạnh kiểm điểm sự lãnh đạo của Tỉnh ủy trong năm qua, nhất là rút kinh nghiệm phong trào miền núi mà đỉnh cao là cuộc vũ trang khởi nghĩa ở Vĩnh Thạnh. Đại hội chủ trương: Tiếp tục phát động phong trào đấu tranh khởi nghĩa và tiến hành chiến tranh du kích mạnh mẽ ở miền núi nhằm củng cố, bảo vệ và mở rộng căn cứ địa miền núi. Đẩy mạnh hoạt động vũ trang tuyên truyền, phát động quần chúng diệt ác, trừ gian, khôi phục, phát triển cơ sở ở đồng bằng, xây dựng bàn đạp vùng giáp ranh và các lõm đồng bằng đẩy phong trào đồng bằng lên một bước mới lấy hai huyện Hoài Nhơn, Hoài Ân làm trọng điểm. Khẩn trương xây dựng lực lượng vũ trang tập trung tỉnh, huyện, các đội vũ trang công tác, đẩy mạnh hoạt động vũ trang hỗ trợ mạnh mẽ hơn nữa phong trào đấu tranh chính trị của quần chúng. Tổ chức ban quân sự bên cạnh cấp ủy, trực tiếp chỉ huy các lực lượng vũ trang ở địa phương.

Đại hội bầu ra Ban chấp hành Đảng bộ mới gồm 11 đồng chí do đồng chí Mai Dương làm bí thư, hai đồng chí Trần Quang Khanh và Võ Văn Đinh phó Bí thư.

Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh trong Đại hội Đảng bộ tháng 6-1960

Đồng chí Mai Dương

Sau Đại hội, ban quân sự tỉnh được thành lập. Đồng chí Đặng Thành Chơn là trưởng ban, đồng chí Lê Thành Văn phó ban, đồng chí Huỳnh Xuân chính trị viên. Ngày 2 tháng 9 năm 1960, tại làng O3 Cà Tung xã Tu Cơ Rông huyện Vĩnh Thạnh, đội vũ trang tập trung đầu tiên của tỉnh ra đời gồm 35 đồng chí, do đồng chí Trần Quang Giáo làm đội trưởng, đồng chí Đinh Bá Tòng, chính trị viên. Trung đội được trang bị một trung liên, tiểu liên, súng trường đầy đủ. Để kỉ niệm ngày ra đời của đơn vị trùng với ngày Quốc khánh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, đội mang tên đội 2-9. Tháng 10 năm 1960, các phân đội đặc công - trinh sát, thông tin, công binh của tỉnh được thành lập.

Ở Vĩnh Thạnh, từ một tiểu đội ban đầu đã phát triển thành một trung đội. Ở An Lão, trên cơ sở đội từ đầu năm 1959 đã phát triển thành một trung đội. Cùng thời gian này, ở Hoài Nhơn, đội vũ trang huyện gồm 13 người do đồng chí Diên An làm đội trưởng được thành lập. Các đội vũ trang ở một số xã phía bắc huyện cũng ra đời. Ở Hoài Ân, từ tổ vũ trang 5 chiến sĩ cuối năm 1959 đến nay đã tổ chức thành đội vũ trang tập trung 12 đồng chí. Các xã phía nam huyện đều có đội vũ trang công tác. Ở Bình Khê có một đội gồm 12 người do các đồng chí Thanh và Kim Anh chỉ huy. Ở An Nhơn, Tuy Phước, Phù Cát, Phù Mỹ mỗi huyện đều thành lập đội vũ trang từ 9 đến 15 người. Các đội trên được trang bị một ít súng còn lại là vũ khí thô sơ. Cán bộ, chiến sĩ đều là những người đã được rèn luyện, thử thách trong phong trào đấu tranh cách mạng của quần chúng, có trình độ giác ngộ dân tộc và giai cấp cao.

Sự ra đời cùng một lúc các đơn vị vũ trang tỉnh, huyện và một số xã ở cả miền núi và đồng bằng tuy còn nhỏ đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong sự phát triển của phong trào cách mạng Bình Định, làm niềm tự hào của nhân dân toàn tỉnh, là lực lượng hỗ trợ mạnh mẽ cho đấu tranh chính trị, thực hiện đấu tranh chính trị, vũ trang song song.

[macbupda]

Trong khi các đơn vị vũ trang tập trung của tỉnh và các huyện đồng bằng đang tranh thủ ổn định tổ chức, học tập, huấn luyện thì tháng 7 năm 1960 bộ đội địa phương huyện và du kích Vĩnh Thạnh triển khai đánh địch càn quét tại ngã ba sông Kôn và sông Trinh. Lợi dụng nước lũ ngầu đục, du kích bí mật dùng chông cắm xuống lòng sông, nơi địch sẽ lội qua. Khi quân địch xuất hiện bên kia sông, một vài du kích khiêu khích, bọn địch mắc mưu lập tức lội sông. Nhưng bất hạnh cho chúng, du kích phục sẵn trên bờ đã buông tên đồng loạt và đội hình địch. Vừa bị tên bắn vừa bị chông đâm, 3 tên chết tại chỗ, nhiều tên khác bị thương, phải rút lui không thực hiện được kế hoạch càn quét. Trận đánh nhỏ, nhưng đã thể hiện tinh thần dũng cảm và mưu trí, sáng tạo trong đánh du kích của con em dân tộc Ba Na.

Đơn vị vũ trang tập trung 2-9 của tỉnh sau một tháng huấn luyện, được ban quân sự tỉnh cho ra quân chiến đấu trận đầu. Nghiên cứu kĩ tình hình địch, ban quân sự tỉnh cho đơn vị thọc sâu xuống đồng bằng tập kích trụ sở ngụy quyền xã Hoài Tân, huyện Hoài Nhơn cách quận lị Bồng Sơn 4 ki-lô-mét về phía bắc. Yêu cầu của trận đánh là phát huy uy thế chính trị, đập tan luận điệu tuyên truyền của địch “Cộng sản chỉ là cái bóng ma lẩn quẩn trên núi”, gây lòng tin và hỗ trợ phong trào đấu tranh của quần chúng ở đồng bằng, đồng thời lấy vũ khí địch để trang bị cho ta. Từ yêu cầu đó, đơn vị vận dụng thủ đoạn chiến thuật bí mật tập kích, tiềm nhập sát mục tiêu, bất ngờ xung phong áp đảo bắt sống địch, buộc địch đầu hàng giao nộp vũ khí. Sau đó tuyên truyền giải thích và phóng tích tại chỗ, gây tác động lớn trong hàng gũ địch, tạo thuận lợi cho công tác binh vận.

Việc ra quân trận đầu của đội được nghiên cứu, chuẩn bị chu đáo các mặt, chỉ bằng một trận đánh thắng mà đạt ý nghĩa cả về quân sự, chính trị và binh vận trong vùng sâu đồng bằng. Từ hậu cứ, đơn vị hành quân qua nhiều vùng có đồn bót địch mất tám đêm mới đến vị trí tập kết cuối cùng.

Trụ sở ngụy quyền xã Hoài Tân nằm bên đường số 1 do một trung đội dân vệ đóng giữ. Đêm 23 tháng 9 năm 1960, lợi dụng triệt để yếu tố bí mật bất ngờ, ta triển khai tiếp cận. Trinh sát phát hiện quy luật canh gác của địch có thay đổi, không gác một tên như thường lệ mà ba tên. Giữ vững quyết tâm, đồng chí chỉ huy trận đánh phân công ba cán bộ bất ngờ diệt ba bên lính gác, tiếp tục phương án đã định.

Nhận được tín hiệu, cùng lúc ba cán bộ xông vào bóp cổ ba tên lính cũng là lúc toàn đội xông vào chĩa súng buộc địch đầu hàng. Sau 30 phút, trung đội dân vệ bị bắt gọn, ta thu 22 súng các loại và đạn dược. Sau khi giải thích, giáo dục, ta phóng thích tại chỗ. Trận đánh thắng lợi giòn giã, gây tiếng vang lớn suốt dải đồng bằng. Bọn địch trong vùng rất lo sợ.

Cùng đêm 23 tháng 9, phân đội đặc công tỉnh phối hợp với đội vũ trang huyện Hoài Ân tập kích trụ sở ngụy quyền xã Ân Nghĩa bắt gọn một trung đội dân vệ, thu 25 súng.

Cả hai trận đánh của hai đơn vị bộ binh và đặc công tỉnh lần đầu ra quân đã thực hiện đánh nhanh, diệt gọn. Đặc biệt, hai trận đánh đều chọn mục tiêu ở đồng bằng, gây niềm tin và phấn khởi lớn trong nhân dân, chấm dứt thời kì địch cho đồng bằng là vùng an toàn của chúng. Hai trận đánh còn có ý nghĩa xây dựng kinh nghiệm trong việc tổ chức chỉ huy, nắm địch, vận dụng chiến thuật, tiêu diệt lực lượng địch, bồi dưỡng lực lượng ta.

Cay cú vì bị đòn tấn công bất ngờ của ta ở đồng bằng, tháng 11 năm 1960, địch mở cuộc càn quét, gây ra vụ tàn sát đẫm máu ở làng Đá Bàn (An Lão), giết sạch 32 người dân vô tội⁽¹⁾. Đến cuối tháng 12 năm 1960, địch dùng một tiểu đoàn lính HRé do tên Đinh Ngô chỉ huy, từ Quảng Ngãi vào càn quét, cướp bóc, đốt phá các xã An Dân, An Lạc, An Vinh (An Lão. Đơn vị 2-9 đã phục kích vận động ở Đất Dài, diệt một tiểu đoàn, thu hai súng, buộc địch phải rút lui. Thừa thắng, ta phá khu tập trung Gò Nĩ (Đất Dài), giải phóng vùng phía tây sông An Lão (từ An Dân trở lên).

Tháng 11 năm 1969, tiểu đội vũ trang Bình Khê tiến công trung đội dân vệ ở trụ sở xã Bình Tân, nhưng không dứt điểm.

Được sự hỗ trợ của lực lượng vũ trang, nhiều cuộc biểu tình, mít tinh đã nổ ra khắp nơi trong tỉnh. Nhân ngày 20 tháng 12 năm 1960, ngày thành lập Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam, đội vũ trang huyện An Nhơn tổ chức một cuộc vũ trang tuyên truyền tại An Trường, tuyên truyền cương lĩnh của Mặt trận gây tiếng vang lớn trong toàn huyện. Cùng với mục đích trên, ngày 21 tháng 01, đội vũ trang huyện Bình Khê tổ chức mít tinh tại chợ Kiên Mỹ xã Bình Thành có hàng trăm người dự, được quần chúng nhiệt liệt hoan nghênh, hưởng ứng. Ngay sau cuộc mít tinh, nhiều thanh niên tự nguyện tham gia bộ đội.

Năm 1960 kết thúc, phong trào chính trị trong tỉnh đang trên đà phát triển. Qua những cuộc vũ trang nổi dậy ở miền núi, lực lượng chính trị của quần chúng lớn mạnh vượt bậc. Lực lượng vũ trang tỉnh, huyện ngày càng phát triển, chiến đấu đạt hiệu quả khá. Đấu tranh chính trị và vũ trang cùng phát triển, hỗ trợ lẫn nhau. Tuy vậy, thực lực địch ở đồng bằng còn mạnh, chúng còn sử dụng được bộ máy thống trị, nhất là ở xã thôn để khống chế phong trào. Ở miền núi, địch còn tiếp tục đánh phá ác liệt, nhưng ta đủ thế và lực để bảo vệ phong trào. Tổng hợp chung toàn tỉnh, tình hình đang bắt đầu chuyển biến có lợi cho cách mạng.

⁽¹⁾ Theo CHIẾN TRANH DU KÍCH TRÊN CHIẾN TRƯỜNG BÌNH ĐỊNH

[macbupda]

Chương V

PHÁT ĐỘNG CHIẾN TRANH DU KÍCH, GIẢI PHÓNG NÔNG THÔN
ĐỒNG BẰNG, ĐÁNH BẠI “CHIẾN TRANH ĐẶC BIỆT”
(1/1961-6/1965)

Tháng 1 năm 1961, Bộ chính trị họp ra Nghị quyết và phương hướng và nhiệm vụ công tác trước mắt. Nghị quyết nhấn mạnh: “Thời kì tạm ổn định của chế độ Mỹ - Diệm đã chấm dứt và thời kì khủng hoảng triền miên đã bắt đầu… Đến nay, do lực lượng so sánh đã thay đổi, cần phải chuyển phương châm đấu tranh: Đẩy mạnh hơn nữa đấu tranh chính trị, đồng thời đẩy mạnh đấu tranh vũ trang lên song song với đấu tranh chính trị, tiến công địch bằng cả hai mặt chính trị và quân sự”⁽¹⁾. Bộ Chính trị đề ra phương châm công tác ba vùng: Ở rừng núi, lấy đấu tranh quân sự làm chủ yếu. đồng bằng, đấu tranh quân sự và đấu tranh quân sự và đấu tranh chính trị có thể ngang nhau. Ở các vùng đô thị, lấy đấu tranh chính trị làm chủ yếu.

Nghị quyết trên là sự vận dụng cụ thể một bước của Nghị quyết Trung ương 15, trong những điều kiện mới, đề ra những vấn đề cơ bản về đường lối và phương pháp cách mạng cho miền Nam trong giai đoạn mới, soi sáng và thúc đẩy phong trào cách mạng trong tỉnh.

Lúc này, lực lượng vũ trang trong tỉnh cũng như trên toàn miền phát triển mạnh mẽ, nhanh chóng. Tuy vậy, tổ chức, tên gọi mỗi nơi một khác. Bộ Chính trị chủ trương thống nhất các lực lượng vũ trang miền Nam thành “Quân giải phóng miền Nam”, chuyển Ban quân sự miền Nam thành Bộ chỉ huy Quân giải phóng miền Nam Việt Nam. Ở Khu 5, Bộ Tư lệnh Quân khu 5 được thành lập thay cho Ban quân sự khu.

Bộ Chính trị xác định: Quân giải phóng miền Nam là một bộ phận của Quân đội nhân dân Việt Nam, là lực lượng vũ trang cách mạng của các dân tộc miền Nam Việt Nam do Đảng sáng lập, xây dựng giáo dục và lãnh đạo. Đường lối chính trị, đường lối quân sự của Đảng là nhân tố quyết định sự thắng lợi của nó. Quân giải phóng kế thúc truyền thống anh dũng, tinh thần quật khởi và đoàn kết chiến đấu của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng. Quân giải phóng miền Nam gồm ba thứ quân: bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích.

Việc thống nhất các lực lượng vũ trang cách mạng trong toàn miền, trong tỉnh tạo niềm phấn chấn lớn trong Đảng bộ và cán bộ, chiến sĩ. Anh giải phóng quân - anh bộ đội Cụ Hồ - người lính của Đảng, của dân tộc Việt Nam anh hùng có nhiệm vụ làm nòng cốt cho cuộc chiến tranh của nhân dân đánh thắng Mỹ - Diệm, giải phóng quê hương, Tổ quốc. Đó là vinh dự, là trách nhiệm, làm tỉnh cảm thiết tha, là nguyện vọng duy nhất của mọi cán bộ, chiến sĩ trong tỉnh.

Lực lượng vũ trang giải phóng tỉnh Bình Định đến đây đã hình thành:

- Bộ đội tỉnh: Có đại đội Tây Sơn (từ đội 2-9 phát triển, thành lập ngày 8/2/1961 tại làng Kon Truk, xã Lơ Pin - Vĩnh Thạnh), một đội đặc công, ba tiểu đội trinh sát, thông tin, công binh.

- Bộ đội huyện: Vĩnh Thạnh có hai trung đội là Bok Tới 1 và Bok Tới 2; An Lão có hai trung đội Nhân Mỹ 1 và Nhân Mỹ 2, Vân Canh, Hoài Nhơn, mỗi huyện một trung đội, Hoài Ân có hai tiểu đội; Bình Khê, Phù Mỹ, Phù Cát, An Nhơn, Tuy Phước mỗi huyện có một tiểu đội.

- Dân quân du kích: Ở các xã đều có từ 1 đến 2 tiểu đội tập trung hoặc là đội công tác.

Cũng trong thời gian này, tỉnh đội Bình Định còn chi viện cho tỉnh Khánh Hòa một trung đội có đầy đủ quân số và trang bị.

Lực lượng vũ trang giải phóng Bình Định tuy quy mô còn nhỏ, nhưng vừa thành lập đã ra quân đánh thắng trận đầu, chặng đường đi lên còn nhiều khó khăn nhưng tiền đồ của nó rất sáng lạn.

⁽¹⁾ CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ CỨU NƯỚC 1954-1975 Những sự kiện quân sự - Nhà xuất bản QĐND - Hà Nội 1988 tr 74-75

[macbupda]

I - ĐẨY MẠNH CHIẾN TRANH DU KÍCH,
ĐÁNH ĐỊCH CÀN QUÉT, GOM DÂN LẬP “ẤP CHIẾN LƯỢC”

Sau những thất bại dồn dập trong năm 1960 và đầu năm 1961 ở miền Nam, tháng 1 năm 1961, Ken-no-di thay Ai-xen-hao làm Tổng thống, dấn thêm vào con đường xâm lược vũ trang quy mô lớn. Ken-nơ-di đề ra chiến lược quân sự mới: chiến lược “chiến tranh đặc biệt”, lấy miền nam Việt Nam làm thí điểm đầu tiên.

Thực hiện ”chiến tranh đặc biệt”, Mỹ tiến hành một hình thức chiến tranh xâm lược thực dân kiểu mới, dùng người Việt đánh người Việt, sử dụng lực lượng tay sai ngụy quân, ngụy quyền, với vũ khí, trang bị, phương tiện chiến tranh, tài chính Mỹ, do Mỹ chỉ huy. Để mở đầu thực hiện chiến lược “chiến tranh đặc biệt”, Mỹ đề ra kế hoạch Xta-lây - Tay-lo nhằm “bình định” miền Nam trong 18 tháng.

Mỹ - Diệm ngoan cố lao vào cuộc “chiến tranh đặc biệt” ở miền Nam làm cho chiến tranh mở rộng và kéo dài. Cách mạng gặp thêm nhiều khó khăn, nhưng chúng không thể cứu vãn được thế nguy khốn của chúng trước tinh thần quật cường của nhân dân ta.

Thực hiện chiến lược “chiến tranh đặc biệt”, Mỹ - Diệm lấy càn quét, gom dân lập “ấp chiến lược” làm biện pháp chiến lược chủ yếu, nhằm tách lực lượng cách mạng ra khỏi nhân dân.

Thực hiện kế hoạch “Xta-lây - Tay-lo”, ở Bình Định, ngoài 13 đại đội bảo an, 96 tổng đoàn dân vệ, chúng còn đưa về đây hai trung đoàn cộng hòa đứng chân dọc rìa núi để đối phó với ta. Địch tăng cường sửa sang đường sá, nhất là đường chiến lược 19, mở rộng quân cảng Quy Nhơn. Chúng ráo riết bắt lính, đôn quân, đưa dân vệ lên bảo an, đưa thanh niên cộng hòa lên dân vệ. Trước mỗi xã chỉ có một trung đội dân vệ, nay có nơi tăng lên một đại đội như Hoài Ân. Ở Hoài Nhơn, chúng tổ chức mỗi thôn một tiểu đội thanh niên chống du kích.

Mỹ - Diệm tiếp tục bắt ép nhân dân rào núi, phát quang những nơi nghi ta phục kích. Tăng cường xây dựng công sự, cắm chông, gài mìn những đường hẻm từ núi ra, tạo một vành đai trắng giữa vùng giáp ranh và đồng bằng. Chúng dồn dân ở những xóm lẻ, đặc biệt là cưỡng bức dân đi dinh điền. Ở An Nhơn, Bình Khê, Phù Mỹ chúng dùng quân đội trắng trợn bắt đồng bào đi dinh điền và khủng bố những người tình nghi. Ở Nhơn Lộc (An Nhơn), chúng bắt 21 người đem về tra tấn dã man. Ở Phù Cát chúng bắn chết người rồi chặt tay, chân ném ra ngoài gò. Ở Ân Nghĩa (Hoài Ân), chúng mổ bụng người bị bắt, lấy gan uống rượu. Ở Quy Nhơn địch khủng bố, truy tróc làm lực lượng cán bộ của ta ở cơ sở bị tổn thất nặng.

Thời gian này, địch liên tiếp mở 25 cuộc hành quân vào các khu căn cứ của ta ở Vĩnh Thạnh, An Lão, Vân Canh.

Tháng 2 năm 1961, địch dùng hai tiểu đoàn cộng hòa đánh phá huyện Vĩnh Thạnh. Đại đội Tây Sơn cùng với bộ đội huyện Vĩnh Thạnh và du kích địa phương triển khai đánh địch suốt bốn ngày đêm, nhiều trận đánh diễn ra ác liệt ở các làng Giá Mây, Kon Là, Kon Hai. Chiến sĩ ta đã dùng lưỡi lê báng súng diệt địch, đánh lui nhiều đợt tiến công của chúng, giết 80 tên, buộc địch phải bỏ dở trận càn. Lúc này ở Vĩnh Thạnh mỗi xã chỉ có một trung đội du kích nửa thoát li, đã hình thành xã chiến đấu liên hoàn, bố phòng trên một triệu cây chông, 8.725 mang cung, 1.625 hầm chông, 218 bẫy đá… Đến tháng 3 năm 1961, bộ đội địa phương và du kích các huyện Vĩnh Thạnh, An Lão, Vân Canh liên tục đánh địch càn quét, diệt 137 tên, làm bị thương 168 tên, thu hai trung liên, bảy tiểu liên, súng trường và nhiều đạn dược. Ở An Lão, ta giải phóng khu tập trung dân Đất Dài. Đến tháng 10, kết hợp tiến công với nổi dậy, ta đã giải phóng chín thôn phía tây sông An Lão gồm Hưng Nhơn, Thanh Sơn, Thuận An, Thuận Hòa, Vạn Xuân, Tân Xuân, Tân Sơn, Vạn Trung, Vạn Tín, được 4000 dân.

Ở đồng bằng, đêm 16 tháng 7 năm 1961, hai trung đội của đại đội Tây Sơn cùng bộ đội địa phương huyện Hoài Nhơn tập kích đồn dân vệ Hoài Sơn, diệt một trung đội và bọn chỉ huy tổng đoàn dân vệ gian ác. Sáng hôm sau, địch cho một trung đội đến tiếp viện. Đến Bầu Đưng xã Hoài Châu nghe súng nổ, bọn lái xe hốt hoảng húc vào nhau làm ba xe lật nhào. Nhân cơ hội đó, đơn vị chặn viện nổ súng tiến công. Địch chết 53 tên, bị thương 18 tên, 13 tên bị bắt. Ta thu 45 súng các loại, trong đó có ba trung liên, sáu tiểu liên, 3.000 viên đạn. Đây là trận đánh có tác động lớn ở đồng bằng, diệt nhiều địch, thu nhiều vũ khí, mở đầu cho việc phá bung “ấp chiến lược” ở vùng rìa núi (vùng giáp ranh) trong toàn tỉnh. Ta đã vận dụng tốt chiến thuật đánh điểm diệt viện. Phát huy thắng lợi, ta tiếp tục tiến công trụ sở ngụy quyền xã Hoài Châu, diệt hơn 100 tên, thu toàn bộ vũ khí.

[macbupda]

Được lực lượng vũ trang của trên hỗ trợ, du kích và nhân dân nhiều nơi nổi dậy diệt ác phá kèm như: diệt tên ác ôn Nguyễn Nhì ở Hoài Sơn, Trần Quang Diệm Hoài Thanh, tên Trịnh Hường ở Hoài Hảo (Hoài Nhơn); các tên Vĩnh Trường, Võ Huật, Lê Định Đào là những tên khét tiếng hung ác, gian xảo ở Cát Hanh (Phù Cát). Cuối năm 1961, Hoài Nhơn đã mở ra mộ số vùng tranh chấp và làm chủ như An Đỗ (Hoài Sơn), Ngọc Sơn (Hoài Thanh), Lộ Diêu (Hoài Mỹ), Định Bình (Hoài Đức). Lực lượng vũ trang huyện đã phát triển thành hai trung đội. Mỗi xã đều có đội vũ trang công tác từ 7 đến 12 đồng chí, hoạt động đều khắp đưa phong trào trong huyện phát triển lên một bước.

Ở An Nhơn, đêm 27 tháng 9 năm 1961, lực lượng vũ trang huyện phối hợp với tiểu đoàn 30 chủ lực khu (trên đường hành quân vào Khánh Hòa) và đơn vị vũ trang huyện Vân Canh tiến công trụ sở ngụy quyền xã Nhơn Lộc và bố trí đánh viện binh địch. Trụ sở ngụy quyền xã bị diệt. Sáng hôm sau, địch từ quân lị và xóm Mới kéo đến ứng cứu, sa vào trận địa phục kích của ta, bị ta đánh thiệt hại nạng phải rút về. Kết quả hai trận đánh trên ta diệt một trung đội dân vệ (có tên tổng đoàn trưởng), hai trung đội bảo an, bắt 11 tên, thu 40 súng các loại và 3 trung liên, làm chủ đoạn đường 19 suốt một ngày.

Ở Hoài Ân, tháng 5 năm 1961, ta tổ chức đánh trụ sở xã Ân Nghĩa lần thứ hai, kết hợp chặn viện diệt một đại đội bảo an ở bờ xe nước Kim Sơn. Tháng 7 ta diệt một trung đội dân vệ ở Vạn Trung và tiến công địch ngay giữa ban ngày ở bãi Vạn Trung, diệt nhiều bảo an, dân vệ. Sau đó đội vũ trang huyện tổ chức đột nhập vũ trang tuyên truyền tại chợ Hà Đông xã Ân Hữu lúc 8 giờ sáng ngày 7 tháng 11 năm 1961, bắt dân vệ tước súng, giáo dục và phóng thích tại chỗ. Những hoạt động trên gây tiếng vang lớn trong toàn huyện. Nhân đà thắng lợi, ta đột nhập thôn Bình Sơn xã Ân Nghĩa diệt bốn tên ác ôn. Được hoạt động vũ trang hỗ trợ, các lực lượng đấu tranh hợp pháp được củng cố và phát triển lên một bước.

Đặc biệt ngày 6 tháng 10 năm 1961, lần đầu tiên, lực lượng vũ trang tỉnh tổ chức phục kích một đoàn tàu lửa quân sự. Sau khi nghiên cứu quy luật chạy tàu quân sự của địch, ta tổ chức phục kích tại đoàn đường sắt Đá Huê cách Vân Canh ba ki-lô-mét. 11 giờ 30 ngày 6 tháng 10, một đoàn tàu quân sự địch 23 toa tiến vào trận địa. Bộ đội ta nổ súng tiến công. Sau ba giờ chiến đấu ác liệt, ta loại khỏi vòng chiến đấu 100 tên, thu một trung liên, một số súng trường, phá hủy một đầu máy và một số toa xe. Trận đánh gây chấn động lớn trong hàng ngũ địch và tạo niềm phấn khởi trong nhân dân toàn tỉnh.

Cũng trong thời gian này, địch tiến hành mở tuyến đương An Lão đi Ba Tơ, nhưng đã bị bộ đội huyện An Lão cùng với du kích địa phương đánh phá liên tục, buộc chúng phải bỏ kế hoạch⁽¹⁾.

Quân và dân An Lão xây dựng làng chiến đấu bảo vệ căn cứ

Qua thắng lợi ngày càng rộ của quân dân trong tỉnh, tinh thần bọn bảo an, dân vệ dao động mạnh. Bọn nhân viên ngụy quyền bỏ việc, thanh minh với dân diễn ra phổ biến ở các huyện Hoài Ân, Hoài Nhơn, Bình Khê, Phù Mỹ, Phù Cát. Hai tổng đoàn dân vệ ở An Lão tan rã, 21 tên nằm ỳ, 36 tên xin thôi việc. Một nửa số dân vệ ở các xã Cát Tài, Cát Hanh, Cát Minh, Cát Khánh (Phù Cát), Mỹ Hiệp (Phù Mỹ) xin nghỉ việc. Trong tháng 11 năm 1961, quận An Lão xin đổi quận trưởng ba lần. Quận trưởng Tuy Phước, Vân Canh xin từ chức. Tuy vậy vẫn còn một số tên phản động và ngoan cố ra mặt đàn áp, khủng bố nhân dân.

Ở đồng bằng, ta đã phát động quần chúng phá vỡ được hệ thống kìm kẹp của địch ở một số vùng, 20 thôn được giải phóng. Bộ máy thống trị của địch ở nông thôn, nhất là cơ sở bị rung chuyển mạnh. Ta đã giành và đang xây dựng một số bàn đạp làm chỗ đứng chân ở một số vùng sâu đồng bằng. Đường lối, chính sách của Đảng dần dần thâm nhập vào quần chúng. Qua đấu tranh thắng lợi, quần chúng tự tin vào khả năng và sức mạnh của mình. Lực lượng vũ trang qua hoạt động ở đồng bằng, có lúc thọc sâu xuống phía đông quốc lộ 1 ở Phù Mỹ, Phù Cát, đã rút được nhiều kinh nghiệm trụ bám, phát động quần chúng, vận dụng có hiệu quả cách đánh du kích và tranh thủ cơ hội đánh những trận vận động nhỏ đạt hiệu suất chiến đấu cao. Tuy vậy việc vận dụng phương châm, phương thức ở đồng bằng còn lệch, như nặng phát triển chiều rộng mà nhẹ đi vào củng cố chiều sâu, công tác ở xã nhiều nơi còn yếu, xây dựng, huấn luyện chưa làm được bao nhiêu, v.v…

⁽¹⁾ Theo CHIẾN TRANH DU KÍCH TRÊN CHIẾN TRƯỜNG BÌNH ĐỊNH.

[macbupda]

*   *
*

Bước vào năm 1962, sau những thất bại ở Bình Định cũng như trên toàn miền, Mỹ - Diệm đẩy mạnh việc thực hiện kế hoạch Xta-lây - Tay-lo, chủ yếu là tăng quân càn quét lập “ấp chiến lược”. Chúng đề ra kế hoạch cụ thể cho từng vùng:

- VÙNG ĐỎ: Vùng giải phóng hoặc vùng ta làm chủ: quân sự tự do hành động với chính sách đốt sạch, phá sạch, giết sạch.

- VÙNG HỒNG: Vùng tranh chấp thì kết hợp càn quét khủng bố với chiêu an dồn dân lập ấp.

- VÙNG XANH: Vùng địch kiểm soát: dùng biện pháp hành chính kết hợp với “tố cộng” lập “ấp chiến lược”.

Kế hoạch được nhấn mạnh là thực hiện dồn dân đại quy mô, rào làng, lập “ấp chiến lược”, nhằm cắt đứt mọi quan hệ giữa cách mạng và quần chúng, giữa miền núi với đồng bằng, đánh bật lực lượng và cơ sở cách mạng ra khỏi quần chúng, làm cho cách mạng hông còn chỗ dựa để hoạt động. Đồng thời tăng cường càn quét, đánh phá miền núi, chặn phá hành lang, tung gián điệp, biệt kích thọc sâu vào căn cứ của cộng sản nhằm giành lại quyền chủ động, tiêu diệt lực lượng vũ trang cách mạng và cơ quan lãnh đạo kháng chiến. Bao vây kinh tế vùng cộng sản làm chủ.

Đẩy mạnh kế hoạch Xta-lây - Taylo ở Bình Định là biểu hiện sự hốt hoảng của Mỹ - Diệm trước sự tiến công của phong trào cách mạng trong tỉnh. Chúng đem toàn lực ra đánh phá hoàng dập tắt phong trào cách mạng đang sôi sục trong quần chúng. Chúng dùng biện pháp quân sự là chủ yếu kết hợp với các biện pháp khác, ráo riết thực hiện quốc sách “ấp chiến lược”. lực lượng địch lúc này ở Bình Định có sư đoàn 9 bộ binh, trung đoàn 47, 4 tiểu đoàn 12 đại đội chủ lực. Bảo an có 23 đại đội, 36 trung đội. Mỗi xã có 1 trung đội (xã đoàn) dân vệ.

Lực lượng vũ trang cách mạng trong tỉnh lúc này có 2 đại đội tập trung là Tây Sơn và Trần Hưng Đạo. Các huyện miền núi Vĩnh Thạnh, An Lão, Vân Canh mỗi nơi kiện toàn 2 trung đội, Hoài Nhơn 2 trung đội; các huyện Hoài Ân, Phù Mỹ, Phù Cát, Bình Khê mỗi nơi 1 trung đội tăng cường (4 tiểu đội); An Nhơn, Tuy Phước mỗi huyện 1 trung đội. Tỉnh có các trung đội đặc công, trinh sát, vận tải, thông tin có 2 tiểu đội, công binh 2 tiểu đội. Lực lượng chính trị toàn tỉnh mạnh gáp bội so với trước.

So sánh lực lượng, địch hơn ta khoảng 50 lần, về vũ khí hơn ta hàng vạn lần. Địch chiếm ưu thế tuyệt đội về hỏa lực phi pháo và sức cơ động cao. Ta có sự giác ngộ chính trị sâu sắc, có sức mạnh tổng hợp của chiến tranh nhan dân, có ưu thế tuyệt đối về chính trị và tinh thần.

Trước tình hình Mỹ - Diệm dồn sức chuẩn bị đánh phá phong trào cách mạng trong tỉnh, Bộ Tư lệnh Quân khu 5 ra mệnh lệnh số 1 cho Ban chỉ huy quân sự Bình Định với nội dụng: Ra sức tiêu hao, tiêu diệt địch trên khắp các vùng, hỗ trợ và kết hợp với phong trào đấu tranh chính trị của quần chúng, phá tan kế hoạch dồn dân, lập “ấp chiến lược” của Mỹ - Diệm. buộc địch phân tán lực lượng, làm cho địch bị động khắp nơi. Ra sức xây dựng lực lượng vũ trang nhanh chóng, vững chắc…

Cụ thể là phá thế kìm kẹp đồng bằng, phát động vùng Hoài Ân, Hoài Nhơn nối liền với tây Phù Mỹ, Phù Cát và Bình Khê. Lấy bắc sông Lại Giang trở ra làm trọng điểm của tỉnh. Đồng thời phát động vùng đông quốc lộ 1, tiến tới nối liền với phía tây. Xây dựng căn cứ đông quốc lộ 1. Phát động một số vùng ở An Nhơn, Tuy Phước, tây Vân Canh ra sát đường 19 và sông Phú Phong nối với tây Bình Khê, đảm bảo hành lang qua lại đường 19. Đẩy mạnh xây dựng cơ sở vùng trung, đông Vân Canh và vùng ven biển, tạo bàn đạp xây dựng cơ sở vào Quy Nhơn… Tăng cường đánh giao thông theo khả năng từ nhỏ đến lớn, nhất là trên đường 19, đường lên An Lão. Bao vây, bức rút hoặc tiêu diệt các cứ điểm An Lão, Bình Quang, Kim Sơn, Phù Mỹ, Phù Cát. Vây điểm diệt viện. Phát triển cao độ lối đánh du kích bằng vũ khí thô sơ bằng chông, cạm bẫy, phá hoại đường sá, cầu cống, kho tàng⁽¹⁾.

Chấp hành mệnh lệnh của Quân khu, quân dân Bình Định quyết nỗ lực vượt bậc vươn lên giành thắng lợi, từng bước đập tan âm mưu nham hiểm của địch.

Từ tháng 3 năm 1962, Mỹ - Diệm bắt đầu mở hành quân càn quét vào An Lão, Vĩnh Thạnh, gây nhiều thiệt hại về người và tài sản cho nhân dân. Ở đồng bằng, chúng mở nhiều cuộc càn quét và không từ một thủ đoạn nào, chúng quyết đạp lên oán hờn để thực hiện bằng được việc gom dân lập ấp.

Quân dân Vĩnh Thạnh, An Lão với thế trận chiến tranh nhân dân được củng cố, với hệ thống làng chiến đấu liên hoàn, thiên la địa võng của hầm chông, mang cung, bẫy đá và mìn đã kiên trì bền bỉ phối hợp đánh địch, gây cho chúng nhiều tổn thất. Quân địch phần lớn sa vào hầm chông, mang cung bị chết hàng trăm tên.

⁽¹⁾ Theo mệnh lệnh số 1 của Bộ Tư lệnh Quân khu 5 gửi Ban chỉ huy quân sự tỉnh Bình Định đầu năm 1962.

[macbupda]

Ở đồng bằng, mở đầu cho đợt phá động quần chúng vùng dậy phá thế kìm kẹp của địch, ngày 3 tháng 3 năm 1962, đội dặc công tỉnh. phối hợp với lực lượng địa phương huyện và dựa vào nhân dân tổ chức tiến công chốt điểm Núi Bé xã Hoài Sơn là vị trí tiền tiêu của địch ở tây - bắc Hoài Nhơn. Sau 30 phút chiến đấu, ta tiêu diệt gọn một trung đội vừa bảo an vừa dân vệ, thu 27 súng các loại, có một trung liên, một tiểu liên. 9 giờ sáng ngày hôm sau, địch đưa quân lên tiếp viện, ta diệt thêm 6 tên. Chiến thắng Núi Bé mở đầu cho việc tiến công tiêu diệt địch trong công sự vững chắc ở Bình Định.

3 giờ sáng ngày 15 tháng 3, trong khi địch đang đi càn ở tây sông An Lão, ta đột nhập tập kích đồn dân vệ Hội Long và trụ sở xã An Hảo huyện Hoài Ân, diệt một số ác ôn,bắt 20 tên dân vệ và nhân viên ngụy quyền, thu 21 súng. 9 giờ, địch từ Bồng Sơn lên chi viện, ta chặn đánh diệt ba xe, loại khỏi vòng chiến đấu 20 tên. Tại Hội Văn, sau ba ngày càn quét vùng này, ngày 21 tháng 3, địch phát hiện vị trí đóng quân của một đơn vị ta. Chúng liền cho hai đội đội đến tiến công. Lực lượng vũ trang ta tổ chức phản kích quyết liệt từ sáng đến trưa. Địch bỏ lại trận 30 xác chết. Ta thu 21 súng. Địch bị thua đau, phải rút. Tối đến, ta trở lại làm chủ tình hình, tiếp tục phát động quần chúng đấu tranh chống địch. Ngày 27 tháng 3, ta tổ chức tập kích đồn dân vệ Thanh Lương xã Ân Tín và bót gác Vạn Hội. Địch đưa hai trung đội bảo an đến tiếp viện. Lực lượng vũ trang huyện chặn đánh diệt 21 tên, bắt 17 tên, thu 21 súng. Sang tháng, ta tiến công đồn Hưng Nhơn diệt một đại đội bảo an và ba trung đội dân vệ. Đồng bào thôn Thạch Khê, Ân Tường nổi dậy diệt mâm tề, phá thế kèm ở đây.

Những trận đánh mở đầu tuy nhỏ, nhưng đã thực hiện đánh là thắng. Một vấn đề nữa là lực lượng vũ trang địa phương đã vận dụng có hiệu quả cách đánh đồn diệt viện nhỏ.

Trong năm 1962, địch tổ chức “ấp chiến lược” thành từng cụm một, cán bộ, lực lượng ta bị bật ra ngoài không bám được dân. Phong trào cách mạng lại trải qua ngày đầy khó khăn.

Ở các xã Cát Hanh, Cát Trinh, Cát Tài từ năm 1961 đã xây dựng đội vũ trang công tác liên xã do các đồng chí Lê Vinh làm đội trưởng, Huỳnh Bày đội phó. Sang năm 1962, trước yêu cầu hỗ trợ tích cực cho quần chúng đấu tranh, mỗi xã đều tổ chức một đội vũ trang công tác. Đội vũ trang xã Cát Hanh 15 người do đồng chí Hồ Phẩm là đội trưởng. Cát Hanh là một trong những xã trọng điểm xây dựng “ấp chiến lược” ở đồng bằng ven đường quốc lộ 1 của địch, nhằm ngăn chặn con đường thâm nhập của lực lượng vũ trang và cán bộ ta xuống vùng đông. Chúng ráo riết gom dân lập ấp. Nhân dân Cát Hanh kiên quyết đấu tranh chống lại và co kéo, trì hoãn. Ban ngày cũng bắt dân rào ấp, đào hào. Ban đêm được đội vũ trang hỗ trợ, đồng bào lại phá rào, dẫn đường, bảo vệ cho cán bộ vào hoạt động. Nhiều cơ sở quần chúng trung kiên được xây dựng, phát triển. Khi cán bộ, đội vũ trang vào hoạt động, đồng bào không treo đèn. Đến khi phá ấp xong, lực lượng du kích, cán bộ rút ra, đồng bào mới đánh bõ báo động. Bọn địch sợ hãi co lại, không dám ra, nhân dân được thế càng ra sức phá ấp. Sáng ra, bọn địch tra hỏi, dân nói: “Cộng sản vào phá ấp, chúng tôi báo động, các ông có súng mà sợ không dám ra, dân tay không làm sao chống lại được!”. Cứ thế, cảnh ngày làm đêm phá diễn đi diễn lại từ lẻ tẻ đến đồng loạt trong toàn xã. Có ấp phá đi phá lại đến 30 lần trong vòng 5 tháng, như ấp Vĩnh Kiên. Kẻ địch đành khoanh tay không sao lập được. Cuối cùng chúng gọi ấp Vĩnh Kiên là “ấp Bác Hồ”. Trong việc phá ấp, giành dân, chị em phụ nữ Cát Hanh giữ vai trò đặc biệt quan trọng.

Phát huy tinh thần liên tục, chủ đông tiến công, lực lượng vũ trang tỉnh phối hợp với lực lượng địa phương mạnh dạn thọc sâu xuống đồng bằng, nơi chưa có cơ sở để phát động quần chúng nổi dậy phá ấp, phá kềm, đồng thời tiêu diệt địch, bồi dưỡng lực lượng ta. Mục tiêu được chọn là trụ sở ngụy quyền thôn Tùng Chánh xã Cát Hiệp. Địch ở đây có hai trung đội biệt kích và dân vệ đóng giữ. Đêm 19 tháng 7 năm 1962, ta tiếp cận bí mật, nổ súng tiến công. Sau nửa giờ chiến đấu, ta diệt 28 tên, bắt 13 tên, thu 16 súng và hàng ngàn viên đạn. Đánh xong, ta phóng lửa đốt hai cơ quan ngụy quyền xã Cát Hiệp và Cát Sơn, làm chủ khu vực Thuận Phong, Long Định và toàn bộ xã Cát Sơn một tuần lễ. Năm cuộc mít tinh với hàng ngàn người dự được tổ chức trong không khí hào hứng, phấn khởi của thắng lợi. Nhiều thanh niên xin gia nhập lực lượng vũ trang giải phóng.

Thanh niên các dân tộc tình nguyện tham gia Quân giải phóng

[macbupda]

Cũng trong tháng 7 năm 1962, để kịp thời chỉ đạo phong trào của Khu Nam tỉnh, Tỉnh ủy và Ban cán sự tỉnh đội tổ chức đơn vị 117B vào lập căn cứ ở huyện Vân Canh, tạo bàn đạp để mở rộng vùng giải phóng ở phía nam tỉnh⁽¹⁾.

Chấp hành mệnh lệnh đánh giao thông chiến của Bộ Tư lệnh Quân khu, ngày 17 tháng 8 năm 1962, lực lượng vũ trang tỉnh, huyện tổ chức phục kích một đoàn tàu quân sự gần ga Mục Thịnh, huyện Vân Canh. Mìn nổ, đoàn tàu bị lật nhào, địch phải dùng máy bay lên thẳng và ba toa xe lửa để chở xác lính và đồ dùng quân sự bị hỏng. Trận đánh làm rung động tinh thần binh lính địch.

Những trận đánh trên đã có tác dụng thúc đẩy phong trào chiến tranh du kích phát triển và phong trào đấu tranh chính trị phá ấp giành dân lan rộng cả ở đồng bằng và miền núi. Ở An Lão chỉ tính ba tháng cuối năm 1962, quân dân trong huyện đã đánh địch càn quét diệt 150 tên.

Trong khi lực lượng vũ trang ta nỗ lực diệt địch, phát động quần chúng, phong trào đấu tranh của đồng bào các huyện đồng bằng nổi dậy chống địch gom dân, lập ấp, phá thế kìm kẹp của địch cũng diễn ra sôi động.

Ở Phù Mỹ, ta tổ chức 10 cuộc mít tinh phát động quần chúng nổi dậy có hơn 5.000 lượt người tham dự. Huy động quần chúng tham gia cuộc biểu tình trương băng, cờ, đánh trống, hô khẩu hiệu đi hàng 5 ki-lô-mét. Du kích diệt 23 tên ác ôn, bắt 94 tên tề điệp đưa ra xét xử công khai trước quần chúng. Cờ Mặt trận phấp phới tung bay suốt 5 ngày liền ở nơi nhân dân nổi dậy phá thế kìm kẹp của địch. Ở Chánh Trạch xã Mỹ Thọ, 50 đồng bào bị địch bắt đi dinh điền đã đấu tranh giằng co với địch chờ đêm có lực lượng giải vây đã thu được thắng lợi. Ở Mỹ Đức, khi địch đến khủng bố, quần chúng chạy bất hợp pháp đòi chúng để đồng bào đi biển, đi mua sắm, làm ăn, địch phải chấp nhận.

Ở Phù Cát, ta tổ chức diệt 3 tên ác ôn, hạ uy thế 90 tên tề điệp, giáo dục chúng quay về với nhân dân. Một số tề điệp ở Long Định, Đại Khoan xin từ chức, đem giấy tờ ra đốt trước nhân dân và cúng cháo ăn mừng quay về với cách mạng. Tại Tân Hóa xã Cát Hanh, đồng bào mang cờ, ảnh Diệm trả cho địch. Có đồng bào công giáo đem treo cờ Mặt trận ngang cờ ngụy và nói với bọn tề: “Tôi treo cả hai lá cờ vì chưa rõ ai thắng, nếu ai mạnh vào cho là mình thắng thì cứ đến đó mà gỡ cờ của đối phương”. Bọn tề không dám gỡ cờ Mặt trận. Ở Cát Sơn, cờ giải phóng tung bay suốt 15 ngày mà không tên địch nào dám đến gỡ. Uy thế của cách mạng đã hạ uy thế địch.

Ở Hoài Ân, lực lượng địa phương đi sâu củng cố các vùng đã được phát động nổi dậy, diệt 21 tên ác ôn có nợ máu với nhân dân, mở rộng diện nổi dậy. Ở Hội Văn xã Ân Hữu, quần chúng được chi bộ địa phương lãnh đạo đã đấu tranh chống dồn dân thắng lợi, tước 5 súng của thanh niên chống du kích.

Huyện Hoài Nhơn là trọng điểm đánh phá của địch, cũng là trọng điểm chống đánh địch của tỉnh nên cuộc đấu tranh diễn ra rất quyết liệt. Mỹ - Diệm sử dụng lực lượng sư đoàn 9 cùng một đại đội bảo an mở chiến dịch “Đồng tiến” càn quét đánh phá các thôn ta làm chủ. Chúng dùng trực thăng đổ quân đánh phá sâu vào hậu cứ và các thôn xã dọc bìa núi, bắt dân rào ngăn cánh giữa rừng núi và rừng giáp ranh, nhằm ngăn chặn lực lượng ta đột nhập. Nhưng chứng làm sao có thể rào được lòng dân Hoài Nhơn - những người kế thừa truyền thống cách mạng kiên cường. Nhiều cuộc mít tinh nhỏ vẫn được tổ chức. Bảy tên ác ôn, trong đó có tên chi phó công an quận bị diệt. Chín tên tề điệp bị cảnh cáo, giáo dục quay về với nhân dân. Hàng ngàn mét rào bị nhân dân đốt cháy và phá hủy. Đồng bào ở Ngọc An, Ngọc Sơn (Hoài Thanh) xé cờ, ảnh Diệm. Số đồng bào côn giáo vừa xé cờ vừa nói với bọn tề: “Quốc gia nhận thua đi để chúng tôi theo Cộng sản”. Trong một cuộc lùng bắt dân đi dinh điền ở Hoài Thanh, đồng bào đấu tranh quyết liệt, níu theo tài xế, níu kéo người chúng bắt đưa lên xe và hô: “Đả đảo chế độ độc tài bất công!” khi một số người bị chúng bắt đi.

Ở các huyện Tuy Phước, Bình Khê, An Nhơn, Vân Canh, lực lượng vũ trang ta cũng đột nhập vào các “ấp chiến lược”, vũ trang tuyên truyền, tổ chức mít tinh, diệt ác ôn, cảnh cáo tề điệp, phát động quần chúng mở ra một số vùng làm chủ.

Chỉ trong đợt phát động quần chúng nổi dậy chống địch gom dân, lập ấp đầu tiên ở đồng bằng toàn tỉnh, ta đã giành quyền làm chủ 26 thôn trong 12 xã với số dân 51 nghìn người. Cụ thể: Phù Cát bốn thôn trong hai xã; Phù Mỹ 10 thôn trong 4 xã; Hoài Nhơn 8 thôn thuộc 3 xã; Hoài Ân 3 thôn trong 2 xã; Bình Khê 1 thôn. Đặc biệt, ở các huyện Hoài Nhơn, Hoài Ân, Phù Mỹ, Phù Cát, Bình Khê, nhân dân đã đóng góp hàng trăm tấn lương thực cung cấp cho lực lượng vũ trang. Chỉ riêng một đợt, xã Bình Quang huyện Bình Khê đã huy động được 11 tấn thóc gửi vào quỹ nuôi quân chống Mỹ.

Khuyết điểm của ta lúc đầu phá “ấp chiến lược” là không dựa vào dân nên không thành. Bộ đội, du kích về phá, chúng bắt dân làm lại. Một vấn đề được rút ra là chỉ có nhân dân được Đảng phát động, đoàn kết đứng lên, có sự hỗ trợ của lực lượng vũ trang mới phá được “ấp chiến lược”.

⁽¹⁾ Theo CHIẾN TRANH DU KÍCH TRÊN CHIẾN TRƯỜNG BÌNH ĐỊNH.

[macbupda]

Trước những thắng lợi bước đầu của hoạt động vũ trang và phát động quần chúng nổi dậy trong toàn tỉnh, địch phản ứng quyết liệt. Đối với những trận đánh chốt điểm, chúng dùng trực thăng chở quân nhanh chóng chi viện. Với những vùng quần chúng nổi dậy, chúng mở hành quân từ đại đội đến tiểu đoàn kết hợp vừa khủng bố, đàn áp, vừa chiêu an, mị dân. Chúng tiến hành chiến tranh tâm lí, tung dự luận về sức mạnh của Mỹ, hăm dọa ném bom tiêu diệt vùng làm chủ của ta. Trong sáu tháng đầu năm 1962, chúng đã xây dựng được “ấp chiến lược” ở một số vùng thuộc các huyện Bình Khê, Phù Mỹ, Hoài Ân.

Những tháng cuối năm, địch ráo riết dồn dan lập ấp, ta kiên quyết chống lại bằng cả đấu tranh chính trị và vũ trang. Phong trào phá “ấp chiến lược”, nhất là phá rào rộ lên ở khắp các huyện. Ở Hoài Nhơn, quân dân địa phương đã phá đi phá lại nhiều lần các ấp ở Thành Sơn, Tân An (Hoài Châu), An Đỗ, Cẩm Hậu (Hoài Sơn), Ngọc Sơn (Hoài Thanh). Tổng cộng các lần đã đốt 8.000 mét rào. Ở Hoài Ân, lực lượng vũ trang huyện và xã đã đánh nhiều trận diệt quân địch đi gom dân ở suối Bà Nhò, Bình Hòa (Ân Hòa). Ở Phù Mỹ, ta đốt rào và treo cờ Mặt trận ở Hội Khánh xã Mỹ Hòa. Địch đến khủng bố, ta đánh địch chết và bị thương 21 tên. Toàn huyện đã đốt hơn 10 nghìn mét rào, bắt cải tạo 181 tên tề. Ở Phù Cát, ngoài việc đánh phá rào, phá ấp, lực lượng hậu cần địa phương đã thọc xuống Hoa Đại, Hội Vân xã Cát Hiệp phát động quần chúng, thu mua 3,5 tấn lúa. Ở Vân Canh, Tuy Phước, du kích và nhân dân đã phá hàng ngàn mét đường sắt gây trở ngại cho cơ động lực lượng bằng đường sắt của địch.

Bước vào năm 1963, năm nước rút của kế hoạch Xta-lây - Tay-lo, Mỹ - Diệm vừa tập trung sức đối phó với phong trào tiến công và nổi dậy ở đồng bằng, vừa đẩy mạnh đánh phá căn cứ miền núi, hòng thực hiện kì được “quốc sách ấp chiến lược”. Chúng tăng quân ngụy lên 20 lần, tăng cố vấn Mỹ, riêng ở Bình Định có khoảng 1.000 tên, đưa một bộ phận không quân và hải quân vào trực tiếp tham chiến. Chúng thẳng tay bắn giết những ai cưỡng lại. chúng uy hiếp, khủng bố tinh thần nhân dân. Hàng trăm người già, phụ nữ, tẻ em bị địch bắn chết. Hàng vạn quần chúng bị đày đọa trong các “ấp chiến lược” - những địa ngục trần gian của Mỹ - Diệm.

Từ cuối năm 1962, đầu năm 1963, phong trào cách mạng ở Bình Định gặp khó khăn, nhất là một số huyện đồng bằng. Từ giữa năm 1961 cho đến năm 1963, địch đã lập được ở Bình Định 261 “ấp chiến lược” và 192 ấp chiến đấu tập trung, chủ yếu ở các vùng ven rìa núi (ấp chiến lược được tăng cường công sự, hỏa lực và vật chướng ngại).

Trước sự đánh phá ác liệt của địch ở vùng giáp ranh, không những lực lượng vũ trang ta không thể đứng chân hoạt động được, mà một số cơ sở cũng lên căn cứ.

Trước yêu cầu bức xúc của tình hình, nắm vững Nghị quyết của Quân ủy Trung ương về nhiệm vụ và phương hướng công tác năm 1963, tháng 4 năm 1963 Tỉnh ủy Binh Định đã họp kiểm điểm tình hình lãnh đạo phong trào, nhất là kiểm điểm sự lãnh đạo của các cấp ủy trong công tác phát động quần chúng. Đồng thời đề ra nhiều biện pháp cụ thể về xây dựng hầm bí mật để bám dân, xây dựng cơ sở trong “ấp chiến lược” và phát động tư tưởng quần chúng. Tỉnh ủy phân tích nhấn mạnh tình hình địch, ta ở từng địa phương, đánh giá đúng khả năng cách mạng của quần chúng, phát động quần chúng nổi dậy phá ấp. Hội nghị nghiêm khắc phê phán quan điểm lệch lạc: thiếu tin tưởng quần chúng, chưa tích cực trụ bám trong dân, ỷ lại vào lực lượng vũ trang v.v… Tỉnh ủy quyết nghị: Toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ra sức đẩy mạnh phong trào hai chân, ba mũi giáp công, chống địch càn quét, chống địch gom dân lập ấp, tích cực xây dựng, phát triển cơ sở ở đồng bằng, thị xã, thị trấn, tiến lên nắm phong trào thanh niên, học sinh và Phật giáo.

Những ngày đầu tháng 1 năm 1963, một tiểu đoàn địch có máy bay và trọng pháo yểm trợ mở hành quân càn quét hai xã Ân Tín và Ân Hòa (Hoài Ân). Tại Ân Tín, lực lượng ta đã đánh lui bốn đợt tiến công của địch, diệt 24 tên, ở Ân Hòa diệt 20 tên, bẻ gãy cuộc càn của địch. Đêm 23 tháng 1, ta tổ chức phục kích một đoàn tàu quân sự tại đèo Phủ Cũ cách Bồng Sơn 5 ki-lô-mét, lật nhào một đầu máy và 11 toa. Tiếp theo, ngày 6 tháng 2, một đoàn tàu quân sự bị ta đánh lật nhào tại đèo Bình Đê. Địch phải điều xe vận tải đến chở hàng trăm tên chết và bị thương. Ngày 9 tháng 2, đội đặc công Đ10 phối hợp với một trung đội địa phương huyện Phù Mỹ tiến công vào tổng đoàn dân vệ và đoàn xây dựng “ấp chiến lược” của địch ở Mỹ Thọ (Phù Mỹ). Đây là một trận đánh diễn ra ở vùng sâu. Khi ta tiềm nhập tiếp cận bị lộ, địch ở lô cốt bắn ra như mưa. Trận đánh gặp khó khăn. Trước tình hình đó, chi ủy kêu gọi đảng viên, đoàn viên xông lên hoàn thành nhiệm vụ diệt địch. 23 chiến sĩ nhất loạt lao lên như những mũi tên. Đồng chí Nguyễn Kim⁽¹⁾ đạp phải một bàn chông sắt của địch. Trong giây phút quyết định, đồng chí mang cả bàn chông, ôm bộc phá lao vào trận nội diệt lô cốt, dập tắt hỏa điểm, tạo điều kiện cho đơn vị xung phong tiêu diệt địch. Kết quả trận đánh, ta diệt 61 tên, bắt 5 tên, thu 25 súng. Trận Mỹ Thọ là trận phá “ấp chiến lược” đầu tiên ở vùng sâu đồng bằng toàn tỉnh.

Tính đến tháng 3 năm 1963, lực lượng vũ trang trong tình đã đã đánh 70 trận lớn, nhỏ, diệt 310 tên địch, trong đó có 3 cố vấn Mỹ, 1 thiếu tá và 1 trung úy ngụy, làm bị thương 271 tên, bắt 31 tên, bắn rơi 4 máy bay, đánh nhào 5 đoàn tàu quân sự.

Để chỉ đạo phong trào phá “ấp chiến lược” của địch có hiệu quả hơn, tháng 4 năm 1963 Tỉnh ủy họp đánh giá tình hình và đề ra nhiệm vụ “Toàn Đảng, toàn quân, toàn dân phá ấp chiến lược bằng hình thức quần chúng nổi dậy 3 mũi giáp công”.

⁽¹⁾ Năm 1965, đồng chí Nguyễn Kim được Quốc hội và Nhà nước ta phong danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.