CHIẾN DỊCH XUÂN LỘC
(tiến công, từ ngày 9 đến ngày 21 tháng 4 năm 1975)
Sau khi Đà Nẵng thất thủ, Mỹ - ngụy vội vã tổ chức tuyến phòng thủ mới, kéo dài từ Phan Rang qua Xuân Lộc đến Tây Ninh, trong đó Xuân Lộc, một thị xã thuộc tỉnh Long Khánh, cách Sài Gòn 60km về phía đông bắc là điểm trọng tâm, nhằm ngăn chặn quân ta tiến theo đường số 1 và đường số 20 đánh vào Biên Hòa và Sài Gòn. Tướng Mỹ Uây-oen nói với Nguyễn Văn Thiệu và các tướng ngụy phải giữ cho được Xuân Lộc, “mất Xuân Lộc là mất Sài Gòn". Từ nhận định như vậy địch đã tập trung một lực lượng lớn phòng thủ Xuân Lộc mà nòng cốt là sư đoàn 18 bộ binh, một đơn vị mạnh của quân đoàn 3 ngụy (Toàn bộ lực lượng địch ở khu vực này có sư đoàn 18 gồm 9 tiểu đoàn, 1 trung đoàn thiết giáp, 2 tiểu đoàn pháo, 9 tiểu đoàn bảo an, 1 tiểu đoàn biệt động quân, 3 đại đội biệt lập, 4 trung đội pháo và các lực lượng kìm kẹp khác tương dương 2 sư đoàn bộ binh, 100 xe tặng, xe thiết giáp, 42 khẩu pháo. Địch tổ chức như sau: ở trong thị xã Xuân Lộc có sở chỉ huy sư đoàn 18, trung đoàn 43, sở chỉ huy trung đoàn 5 thiết giáp và chi đoàn 1, tiểu đoàn 82 biệt dộng quân, 4 tiểu đoàn bảo an (346, 364, 365, 33l), 3 đại đội biệt lập cảnh sát dã chiến... Trung đoàn 48 cũng 4 tiểu đoàn bảo an đảm trách khu vực tuyến quốc lộ 1 (Tân Phong - suối Cát) và tuyến lộ 2 (Tân phong - suối Râm). Chiến đoàn 52 cùng 1 tiểu đoàn bảo an ở chi khu Kiên Tân là lực lượng ngăn chặn từ xa trên đoạn Túc Trưng – Dầu Dây). Tuyến phòng ngự của sư đoàn này được xác định trên một chính diện khá rộng (30 đến 40km), từ Túc Trưng qua Dầu Dây, thị xã Xuân Lộc đến ngã ba Tân Phong.
Về ta, cùng chiến dịch Tây nguyên và chiến dịch Huế - Đà Nãng, ở miền Đông Nam Bộ, ta đã mở thêm được một số vùng giải phóng lớn nối liền với các căn cứ giải phóng cũ, tạo thế, tạo lực, chuẩn bị một bước quan trọng cho giải phóng Sài Gòn - Gia Định. Ngày 2 tháng 4 quán triệt tư tưởng chỉ đạo "thần tốc, táo bạo, bất ngờ, chắc thắng... một mặt cần cơ động nhanh chóng, thần tốc, mặt khác sử dụng ngay lực lượng hiện có để kịp thời hành động, lông chờ đợi tập trung đầy đủ lực lượng mới làm ăn” (Điện cuả Đại tướng Võ Nguyên Giáp ngày 1 tháng 4 năm 1975, gửi các đồng chí chỉ huy ở Mặt trận Sài Gòn.) của Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương, Bộ tư lệnh Miền đã quyết định mở cuộc tiến công giải phóng Xuân Lộc nhằm tiêu diệt sư đoàn 18 ở vòng ngoài, phá âm mưu phòng ngự từ xa, phá thế phòng ngự củng cố Sài Gòn của địch, cắt giao thông, cô lập Sài Gòn, tạo thế có lợi để mở đường tiến công Sài Gòn. Nhiệm vụ tiến công Xuân Lộc được giao cho Quân đoàn 4 (Gồm 2 sư đoàn bộ binh (7, 34l), lữ đoàn phòng không 71, lữ đoàn pháo 24, lữ đoàn công binh 25, lữ đoàn thông tin 26, 1 tiểu đoàn trinh sát và đại đội vận tải) được phối thuộc sư đoàn bộ binh 6, hai tiểu đoàn xe tăng và hai tiểu đoàn bộ đội địa phương. Tham gia Đảng ủy và Bộ tư lệnh chiến dịch gồm có các đồng chí trong Bộ tư lệnh Quân đoàn 4, Tư lệnh, Chính ủy Quân khu 7. Đồng chí Hoàng Cầm được giao trọng trách làm tư lệnh chiến dịch, đồng chí Bí thư khu ủy Khu 7 làm chính ủy.
Địa bàn cố định thuộc địa hình trung du, khá thuận lợi cho bộ đội tập kết, triển khai lực lượng. Song do một số điểm cao khống chế địch đang chiếm giữ (như: núi Thị (cao 100 mét), điểm cao 396 án ngữ ngã ba Dầu Dây và tây thị xã, núi Gió án ngữ phía nam thị xã...) nên việc đưa pháo vào gần bắn thẳng chi viện cho bộ binh của ta gặp nhiều khó khăn.
Ngày 3 tháng 4, tại sở chỉ huy ở đông cầu La Ngà, Bộ tư lệnh chiến dịch bàn phương án tiến công Xuân Lộc. Bộ tư lệnh chiến dịch có đề ra 2 phương án. Phương án 1: tập trung hai sư đoàn tiêu diệt sư đoàn 18 ngụy, giải phóng chi khu Xuân Lộc và từ ngã ba Dầu Dây đến núi Chứa Chan; 1 sư đoàn bao vây chia cắt địch ở Gia Kiệm, Túc Trưng tạo điều kiện diệt quân ứng cứu của địch, nắm thời cơ tiến công giải phóng chi khu Gia Kiệm - Dầu Dây, lộ 20. Phương án 2: Nếu tình huống không có lợi thì tập trung lực lượng tiêu diệt ở bên ngoài, giải phóng hai chi khu Tân Phong và Gia Kiệm, tiêu diệt quân viện của địch tiến tới tiến công dứt điểm Long Khánh và tổ chức đánh địch rút lui. Nhưng trước tình hình địch đang hoang mang dao động, lộ tư lệnh chiến dịch quyết định tiến công thị xả Xuân Lộc theo phương án 1.
Bộ tư lệnh chiến dịch xác định: sư đoàn 7 (Được tăng cường 12 xe tăng, 2 pháo 85mm, 2 cối l60mm, tiểu đoàn pháo phòng không hỗn hợp (37 và 57mm) được pháo binh quân đoàn chi viện) tiến công trên hướng chủ yếu từ phía đông thị xã, có nhiệm vụ đánh chiếm hậu cứ trung đoàn 5 thiết giáp, chiến đoàn 43, sở chỉ huy sư đoàn 18 ngụy, tiêu diệt toàn bộ quân địch ở đông thị xã; sư đoàn 341 (Được tăng cường 1 tiểu đoàn pháo phóng không hỗn hợp (37 và 57mm) và được pháo binh quân đoàn chi viện) tiến công trên hướng thứ yếu từ phía bắc thị xã có nhiệm vụ đánh chiếm ty cảnh sát, khu cố vấn Mỹ, dinh tỉnh trưởng và cùng sư đoàn 7 phát triển xuống phía nam; sư đoàn 6 chia cắt ở đường 1, đoạn ngã ba Dầu Dây, có nhiệm vụ tiêu diệt các chốt địch từ ấp Hưng Lộc đèo Mẹ Bồng Con, đánh viện binh và đánh địch rút chạy. Quân đoàn tổ chức 4 cụm pháo, 2 cụm cao xạ chi viện và bảo vệ cho các hướng chiến đấu. Sở chỉ huy chiến dịch đặt ở bắc sông La Ngà.
Sáng ngày 9 tháng 4, trên các hướng ta đồng loạt nổ súng tiến công địch. Trên hướng chủ yếu, trung đoàn 165 của sư đoàn 7 được tăng cường 8 xe tăng tiến đánh căn cứ sư đoàn 18 ngụy, khi đến cách cổng 300 mét bị địch chặn đánh quyết liệt, bắn hỏng 3 xe tăng, trung đoàn phải chuyển hướng tiến công chiếm được một phần hậu cứ chiến đoàn 52 ngụy.
Trên hướng thứ yếu, trung đoàn 266 của sư đoàn 341 nhanh chóng đánh chiếm khu thông tin, khu cố vấn Mỹ, khu cảnh sát, khu chợ, khu bảo an, nhưng khi tiến vào dinh tỉnh trưởng thì bị địch ngăn chặn quyết liệt, phải dừng lại bên ngoài sở chỉ huy tiểu khu.
Ở vòng ngoài, trung đoàn 270 sư đoàn 341, trung đoàn 209 sư đoàn 7 đánh bại hai tiểu đoàn và diệt 7 xe tăng của hai chiến đoàn 43 và 48 từ Tân Phong và núi Thị vào cứu viện, giải phóng ấp Bảo Toàn, bắt 174 tên địch. Tiểu đoàn địa phương Bà Rịa tiến công địch ở suối Cát, bắt tù binh thu vũ khí và phát triển về Bảo Toàn. Trên hướng chia cắt, sư đoàn 6 tổ chức diệt 5 chốt của địch trên đường 1 từ Hưng Nghĩa đến đèo Mẹ Bồng Con, thu hai pháo 105mm, buộc chiến đoàn 52 ngụy phải bỏ Túc Trưng co về giữ ngã ba Dầu Dây.
Như vậy, trong ngày đầu ta đã chiếm được một phần hai thị xã, toàn bộ khu hành chính tiểu khu, đã đưa được ba tiểu đoàn vào bên trong và thực hiện cắt đường 1 ở đoạn ngã ba Dầu Dây - đèo Mẹ Bồng con. Bộ tư lệnh chiến dịch đôn đốc các đơn vị tiếp tục thực hiện quyết tâm.