Bộ Tổng Tham mưu Xô-viết trong chiến tranh - Tập 2

[chuongxedap]

Sách báo đã viết về cuộc tiến công ở Khác-cốp tiến hành trong điều kiện lực lượng bộ đội Liên Xô không chiếm được ưu thế chung so với quân địch. Chỉ có một mình phương diện quân Tây-Nam hoạt động tích cực và chiếm ưu thế về quân số hơn địch gấp 1,5 lần. Các binh đoàn phần lớn lại gồm những chiến sĩ chưa trải qua chiến đấu và chưa được tổ chức hoàn chỉnh. Còn phương diện quân Nam bị suy yếu trong các trận đánh diễn ra trước đây, quân số và binh khí kỹ thuật lại kém địch khá xa. Phương diện quân này đang phòng thủ và bảo đảm mặt trận phía Nam cho chiến dịch.

Đại bản doanh đã hai lần lưu ý bộ tư lệnh khu vực mặt trận Tây—Nam xem chiến dịch tổ chức như vậy có quá mạo hiểm hay không, vì trong thời gian đó Đại bản doanh không thể bảo đảm cho khu vực mặt trận này đủ số lực lượng dự bị được huấn luyện kỹ. Thế nhưng nguyên soái X. C. Ti-mô-sen-cô và ủy viên Hội đồng quân sự N. X. Khơ-rút-sốp kiên trì đòi tổ chức chiến dịch và cam đoan sẽ đánh thắng.

Ngày 12 tháng Năm 1942, phương diện quân Tây-Nam bắt đầu chiến dịch. Phương diện quân tập kích đánh trước quân địch vào lúc chúng đã chuẩn bị xong để chuyển sang kiên quyết tiến công nhằm cắt đứt chỗ lồi Bác-ven-cô-vô, nơi đang tập trung các lực lượng chủ yếu của bộ đội Liên Xô. Trong vòng ba ngày chiến đấu, phương diện quân Tây-Nam đã tiến sâu trên một số hướng được 25 đến 50 ki-lô-mét và tạo nên tình huống có lợi cho việc tung các đơn vị cơ động vào tác chiến trong dải của tập đoàn quân 6 và phát huy thắng lợi tới Khác-cốp. Thế nhưng, lúc này bộ tư lệnh lại không quyết định hành động như vậy, mà chờ đợi các điều kiện thuận lợi hơn nữa. Thời cơ đó đã giúp cho địch có khả năng chuẩn bị xong mũi đột kích mạnh đánh vào mặt phía Nam tuyến phòng thủ của ta trong tình huống tương đối yên ổn.

Những ngày tiếp sau, địch chống đỡ được các mũi đột kích thọc sâu của ta, rồi sau đó, đến ngày 17 tháng Năm đã bất ngờ chọc thủng tuyến phòng thủ của phương diện quân Nam và sử dụng các lực lượng mạnh của cụm xe tăng do tướng Clai-xtơ chỉ huy, đánh vào phía sau bộ đội Liên Xô đang tiến công. Trước tình hình đó, bộ tư lệnh khu vực mặt trận Tây-Nam vẫn hành động tựa hồ như không có gì đặc biệt xảy ra. Bộ tư lệnh vẫn cố tiếp tục phát triển tiến công sâu hơn, mặc dầu tình huống diễn biến lúc này đã đòi hỏi rõ ràng là phải tạm dừng bộ đội lại, chấn chỉnh lực lượng và tổ chức đánh lại quân địch.

Hồi đó, thay mặt Bộ tổng tham mưu, đồng chí A. M. Va-xi-lép-xki đã hai lần đề nghị lên Đại bản doanh cho lệnh ngừng cuộc tiến công của bộ đội Liên Xô, nhưng cả hai lần bộ tư lệnh khu vực mặt trận đều cam đoan đánh thắng và tiếp tục cuộc mạo hiểm một cách không có căn cứ và không cần thiết. Cuối cùng, như chúng ta đã biết, bộ tư lệnh đó đã phải đứng trước thất bại nặng nề. Tất cả những sự kiện đó lại chứng minh thêm một lần nữa rằng: mạo hiểm khôn ngoan, có cơ sở vững chắc trong điều kiện tình hình chiến sự đã hình thành, là một phẩm chất không thể tách rời của người thống soái.

[chuongxedap]

*
* *

Một trong những phẩm chất quan trọng của người thống soái là tài dự kiến hoặc như người ta thường gọi là linh tính. Dự kiến hoặc linh tính là tài năng của người thống soái biết hình dung một cách có ý thức tiến trình các sự kiện mai sau. Song, tất nhiên như vậy không có nghĩa là người thống soái phải hình dung được hết đến tận những chi tiết nhỏ nhất về quá trình và kết cục của trận đánh sắp xẩy ra. Không đòi hỏi như vậy. Trách nhiệm của người thống soái là phải biết nắm lấy nội dung chủ yếu, phương hướng chủ yếu mà trận đánh sẽ phát triển. Nắm vững phương hướng đó, người thống soái sẽ hình dung được xu thế phát triển các sự kiện và căn cứ vào đấy mà có thể xác định kết quả cuối cùng của các sự kiện. Chúng ta thường nói: chỉ huy có nghĩa là dự kiến. Ở những người thống soái lỗi lạc, tài dự kiến rất phát triển và là đặc điểm chủ yếu của tài năng quân sự của họ.

Vậy do đâu mà người thống soái có thể dự kiến sự phát triển các sự kiện? Một là, do họ nắm vững các quy luật chiến tranh và biết tính toán trên cơ sở phân tích tình hình. Hai là, do họ hiểu biết kỹ về địch, nắm được quan điểm của địch trong mọi tình huống, nắm được cả ý đồ của chúng. Và cuối cùng là do họ nắm vững các lực lượng và phương tiện của mình, các khả năng của bộ đội và tài năng của các cán bộ chỉ huy.

Thiên nhiên phú cho từng người có những tài năng khác nhau, chẳng hạn năng khiếu về hội họa, âm nhạc, ca hát, v. v.. Song, nếu như họ không biết phát huy các tài năng ấy thì rồi chúng cũng sẽ bị mai một đi. Ví dụ như tài dự kiến, mặc dù có năng khiếu về mặt này, song nói như vậy không có nghĩa là con người sinh ra đã có năng khiếu ấy. Người cán bộ quân sự có thể phát huy tính thận trọng ở những mức độ nhất định và biến nó thành khả năng biết đi sâu phân tích và dự kiến quá trình các sự kiện sẽ xảy ra, bằng cách phải tinh thông công tác quân sự, biết thường xuyên tự hoàn thiện nó và biết rèn luyện một cách có hệ thống.

Dự kiến là một vấn đề không phải dễ dàng. Trong các điều kiện hiện nay, khi các chiến dịch phát triển rất nhanh và diễn ra trong những không gian rộng lớn, đồng thời có sử dụng các loại vũ khí và khí tài chiến đấu mới nhất, thì dự kiến quả là một vấn đề đặc biệt khó. Những tin tức về địch thường không rõ ràng, nhất là kế hoạch các chiến dịch của chúng, rồi những ngẫu nhiên các loại — mà ngẫu nhiên lại là người bạn đường thường xuyên của chiến tranh — và những bất ngờ trong các hành động của địch đều gây trở ngại cho việc dự kiến.

Tất nhiên là khả năng dự kiến và sự phát triển hiện thực của các sự kiện không phải là đồng nhất. Giữa chúng có một khoảng cách lớn. Vấn đề ở đây không chỉ là dự kiến về mặt lý luận, mà phải làm sao biến được dự kiến thành hiện thực chiến thắng quân thù. Điều đó có nghĩa là căn cứ vào dự kiến, người thống soái phải tổ chức các lực lượng và phương tiện hành động nhằm hoàn thành được các quyết định của mình, biết áp dụng nhiều loại biện pháp cụ thể.

Chẳng hạn, có thể có tình huống là dự kiến được các sự kiện sẽ xẩy ra, song lại không thể điều khiển được các sự kiện đó theo ý định của mình vì không đủ lực lượng và phương tiện. Đôi khi, các sự kiện khác quan trọng hơn lại không cho phép ta thực hiện những điều mình mong muốn.

Ví dụ như cơ quan lãnh đạo chiến lược Liên Xô đã xác định đúng là chiến tranh sẽ kéo dài và muốn đạt tới mục đích cuối cùng thì phải tiến hành lần lượt nhiều chiến cục, trong từng chiến cục lại phải tiến hành một loạt chiến dịch nổ ra cùng một lúc hay theo trình tự trước sau, với các quy mô và tính chất khác nhau. Và sau khi nổ ra chiến tranh thì về cơ bản đã xác định đúng cả khả năng phát triển của các tình huống chiến tranh. Ví dụ như, đã dự đoán đúng mũi đột kích chủ yếu của địch ở hướng Tây khi tiến hành rộng khắp các chiến dịch ở hướng Tây - Bắc và hướng Tây -Nam.

Lúc bắt đầu Chiến tranh giữ nước vĩ đại, cơ quan lãnh đạo chiến lược có khi đã dự kiến đúng triển vọng phát triển của các sự kiện, song trong tay lại không có đủ phương tiện để làm phá sản thật nhanh mọi ý đồ của địch như mình mong muốn. Ngay từ những ngày đầu chiến sự, chúng ta đã phát hiện ra ý đồ của bộ chỉ huy Hít-le là tiến công vào Min-xcơ, rồi sau đó sẽ đánh thẳng vào hướng thủ đô của Tổ quốc chúng ta. Thế nhưng, chúng ta lại chưa thể bẻ gãy được cuộc tiến công của địch và lại càng chưa đủ sức bảo đảm tạo nên bước ngoặt của tình huống. Nguyên nhân của vấn đề không phải chỉ là số lượng bộ đội, mà cả chất lượng, trang bị của họ, kỹ năng tổ chức của đội ngũ cán bộ chỉ huy trong việc tiến hành các hình thức cơ động, và nhiều nguyên nhân khác. Cho mãi tới chiến dịch Mát-xcơ-va vào tháng Chạp 1941, khi các quyết định của cơ quan lãnh đạo chiến lược được bảo đảm thực hiện khá đầy đủ, thì chúng ta mới ngăn chặn được địch và tạo nên bước ngoặt trong quá trình chiến tranh.

[chuongxedap]

Mùa hè năm 1942, chúng ta cũng nhanh chóng phát hiện sớm ý đồ của địch đánh chiếm vùng Cáp-ca-dơ. Ngay cả lần này, Bộ chỉ huy xô-viết cũng chưa thể bảo đảm hành động kiên quyết trong một thời gian ngắn tiêu diệt cánh quân địch đang tiến công. Chúng ta còn nhớ là hồi ấy phương diện quân Nam đang có nguy cơ bị bao vây ở khu vực Rô-xtốp. do tập đoàn xe tăng 1 của Đức đánh vu hồi từ phía Đông lại. Tập đoàn quân 6 của Đức đã xông đến Xta-lin-grát. Lúc bấy giờ, lực lượng dự bị của Đại bản doanh đang còn được tổ chức ở những khu trung tâm trong nước và chưa được sẵn sàng. Chúng ta cũng không thể tung ngay ra phía trước các lực lượng ở Bắc Cáp-ca-dơ, vì bộ đội ở đây phần lớn là kỵ binh, còn bộ binh lại không có đủ xe tăng, vũ khí chống tăng và máy bay; các đơn vị ấy dễ trở thành mồi ngon cho địch trên các vùng thảo nguyên. Hồi ấy, chúng ta buộc phải rút khỏi Rô-xtốp và chống trả địch trên tuyến Tê-rếch, điều đó đã được hoàn toàn đảm bảo.

Tình hình ở Cuốc-xcơ có khác hơn. Ở đây, cơ quan lãnh đạo chiến lược Liên Xô đã dự kiến được mọi mặt. Mục tiêu chiến đấu được hoàn thành triệt để. Song, như vậy cũng không có nghĩa là mọi việc đều diễn ra một cách trôi chảy. Như chúng ta đều biết, ở phương diện quân Vô-rô-ne-giơ, quân địch cũng thọc sâu được vào tuyến phòng ngự của ta. Lúc ấy, Đại bản doanh đã buộc phải điều động một phần lực lượng dự bị chiến lược tham chiến (tập đoàn quân cận vệ 5 của tướng A. X. Gia-đốp và tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 của tướng P. A. Rốt-mi-xtơ-rốp).

Tháng Hai 1945, bộ đội Liên Xô đã tiến tới sông Ô-đe chỉ còn cách Béc-lin có 70 ki-lô-mét, song chúng ta vẫn phải dừng lại ở đấy cho đến tháng Tư, vì hậu cần còn rớt lại sau và tất cả các phương tiện bảo đảm đã cung cấp cho phương diện quân Bê-lô-ru-xi-a 2 và cho cánh phải của phương diện quân Bê-lô-ru-xi-a 1. Quân địch ở Pô-mê-ra-ni đang điên cuồng tiến công vào bộ đội Liên Xô, và nếu chưa tiêu điệt được địch ở đây thì chúng ta cũng chưa thể nghĩ tới việc tiến công vào Béc-lin.

Những người chỉ huy quân sự có tài dự kiến thường vạch quyết định một cách dễ dàng hơn và ra quyết định được nhanh hơn. Thường có trường hợp người chỉ huy gặp nhiều khó khăn trong lúc ra quyết định, nhẩm tính ra nhiều phương án khác nhau, song không biết nên chọn cái nào. Nhưng, lại cũng có những người chỉ huy trước tình huống đó đã lập tức chọn lấy một phương án và loại trừ các phương án khác ra. Sở dĩ được như vậy là do người chỉ huy ấy — như người ta thường nói — biết nhìn xa.

Để kết thúc những ý nghĩ nói về dự kiến và tác dụng của nó tôi muốn nói rằng: trong chiến tranh tất nhiên chúng ta không thể nào dự kiến được hết tất cả. Về vấn đề này, Na-pô-lê-ông đã nói đúng: «Người nào muốn dự kiến được hết thảy trong chiến tranh thì ta có thể khuyên người đó là đừng bao giờ đi chiến đấu». Như đã nói ở các phần trên, hoạt động của người thống soái thường hay gặp những ngẫu nhiên không thể dự đoán trước được. Vì vậy, người thống soái buộc phải áp dụng các biện pháp khi những sự kiện ngẫu nhiên ập tới hoặc mới xẩy ra. Và điều đó cũng giải thích cho chúng ta rõ nguyên nhân của các loại sai sót.

Ý kiến của Bộ tổng tư lệnh tối cao Liên Xô và của bản thân I. V. Xta-lin về thời gian Hít-le tấn công vào Liên Xô, là một dẫn chứng đau đớn về sự sai sót lớn. Chúng ta biết là thế nào địch cũng sẽ tấn công Liên Xô, và chúng ta đã tích cực chuẩn bị cho đất nước đánh lui cuộc xâm lược, chúng ta đã áp dụng mọi biện pháp có thể có để nâng cao khả năng phòng thủ đất nước. Về vấn đề này, chúng ta đã viết nhiều và nói nhiều rồi, kể cả trong quyển một «Bộ tổng tham mưu xô-viết trong chiến tranh», cũng có nhắc đến. Song, chúng ta không ngờ chiến sự lại nổ vào tháng Sáu. Chúng ta cho rằng nước Đức Hít-le muốn triển khai xâm lược Liên Xô cũng phải muộn hơn thời gian nói trên. Chúng ta đã ra sức đẩy lùi thời hạn địch tấn công Liên Xô và đã áp dụng rất nhiều loại biện pháp để thực hiện ý định ấy (chẳng hạn: hiệp ước không xâm lược với nước Đức, cố gắng tránh những vụ khiêu khích, tìm cách ký kết liên minh quân sự với Anh và Pháp). Thế nhưng, chúng ta vẫn không thực hiện được ý định đó, và cuộc tấn công vẫn xẩy ra.

[chuongxedap]

Một trong những phẩm chất rất quan trọng của người chỉ huy quân sự là biết tìm ra yếu tố chủ yếu của tình huống quyết định xu thế phát triển các sự kiện trong chiến tranh. Sau khi xác định yếu tố chủ yếu, người thống soái có thể xây dựng phương án chiến dịch, dựa vào đó mà tiến hành mọi công tác chuẩn bị và chỉ đạo mọi hành động chiến tranh, ở nơi nào mà quá trình không có nhiều yếu tố cấu thành, thì chắc là nhiệm vụ xác định khâu chủ yếu không phải khó lắm. Nhưng người chỉ huy quân sự, như đã nói ở trên, lại buộc phải phân tích rất nhiều yếu tố, sự kiện, tài liệu và vô số các loại tin tức khác nhau.

V. I. Lê-nin đã dạy rằng: «Trong mỗi thời kỳ đặc biệt, cần phải biết tìm cho ra cái mắt xích đặc biệt mà người ta phải đem toàn lực ra nắm lấy để giữ vững được toàn bộ cái xích và chuẩn bị để chuyển vững chắc sang mắt xích kế bên...» ¹.

V. I. Lê-nin còn nhấn mạnh rằng: toàn bộ nghệ thuật chỉ huy và chính trị là kịp thời tính toán và biết tập trung các lực lượng chủ yếu, tập trung chú ý vào khâu nào đó. Theo lời di huấn của Lê-nin, những nhà thống soái xô-viết trong quá trình chiến tranh vừa qua đã nắm đúng khâu chủ yếu của tình huống, nhất là từ thời kỳ Xta-lin-grát trở đi. Trong những trận đánh tại Vôn-ga, chúng ta đã xác định ý nghĩa đặc biệt của tập đoàn quân 6 Đức, coi nó là cơ sở của cánh quân địch ở Xta-lin-grát. Các đồng chí tư lệnh phương diện quân đã thấy được khâu chủ yếu của mình là các khu vực phòng thủ yếu của quân Ru-ma-ni mà chúng ta phải phá tan để bao vây và tiếp đó sẽ tiêu diệt các đơn vị của Pao-lút.

Trong giai đoạn phòng ngự của trận đánh ở Cuốc-xcơ, khâu chủ yếu là phải đánh tan các đơn vị xe tăng địch, làm mất sức mạnh đột kích của chúng. N. Ph. Va-tu-tin và C. C. Rô-cô-xốp-xki nắm vững tư tưởng cơ bản đó, đã tổ chức phòng thủ chống tăng mạnh ở những nơi xe tăng địch có thể tiến công. Bằng những cố gắng chung, các đơn vị, trong đó có cả lực lượng dự bị, đã đạt được mục tiêu.

Trong trận đánh Bê-lô-ru-xi-a, khâu chủ yếu là phá tan các trung tâm phòng thủ của địch ở khu vực Vi-tép-xcơ, Oóc-sa, Mô-ghi-li-ốp, Bô-brui-xcơ để tiêu diệt các lực lượng chủ yếu của Cụm tập đoàn quân «Trung tâm». I. Đ. Tséc-ni-a-khốp-xki, G. Ph. Da-kha-rốp, C. C. Rô-cô-xôp-xki, I. Kh. Ba-gra-mi-an đã khôn khéo bố trí đội hình tác chiến cho các đơn vị và đã hoàn thành các nhiệm vụ được giao. Những dàn chứng tưong tự như vậy còn rất nhiều.

Nếu như đối với người thống soái, điều quan trọng là phải xác định được khâu chủ yếu quyết định thắng lợi của trận đánh, thì đối với Bộ tổng tư lệnh tối cao, điều còn quan trọng hơn nữa là phải tìm ra khâu chủ yếu bảo đảm thắng lợi của toàn chiến cục.

Vào mùa xuân năm 1942, khi cuộc tiến công mùa đông thắng lợi của chúng ta bắt đầu hồi tháng Chạp 1941 ở Mát-xcơ-va vừa kết thúc, đất nước Liên Xô và toàn thế giới đã chứng kiến tận mắt bọn tướng lĩnh Hít-le, những tên từng chiếm vòng nguyệt quế, «những thống soái vô địch» trong các thắng lợi dễ dàng ở phía Tây, đã bị đánh bại thảm hại ra sao. Quân địch bị đánh bật ra khỏi thủ đô chúng ta từ 120 đến 350 ki-lô-mét. Chiến thắng Mát-xcơ-va tiếp thêm sức mới cho nhân dân Liên Xô, những người đã chiến đấu và lao động quên mình ở hậu phương. Kế hoạch chiến tranh chớp nhoáng điên rồ của địch đã bị phá sản.

Thế nhưng, mùa xuân năm 1942, sức tiến công của bộ đội Liên Xô cũng đã cạn. Mặt trận ổn định. Đối với Bộ tổng tư lệnh tối cao Liên Xô thì lúc này là thời gian quyết định tương lai; chúng ta phải quyết định sẽ hành động như thế nào trong chiến cục mùa hè sắp tới. Chiến cục ấy lại giữ một vai trò rất quan trọng trong tiến trình của toàn bộ cuộc chiến tranh. Phòng ngự hay tiến công?
___________________________________
1. V. I. Lê-nin. Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản Tiến bộ, Mát-xcơ-va, t. 36, tr. 252.

[chuongxedap]

Chúng ta phải nói đến vấn đề các nước đồng minh hứa với Chính phủ Liên Xô năm 1942 sẽ mở mặt trận thứ hai. Vấn đề đó cũng thật hấp dẫn và củng cố tư tưởng tiến công. Thế nhưng, càng về sau chúng ta lại càng thấy rõ thêm là sẽ không có mặt trận thứ hai nào hết. Vì vậy, Đất nước xô-viết lại buộc phải nghĩ đến cuộc chiến đấu đơn phương chống lại nước Đức phát-xít. Tình hình đó làm thay đổi cục diện. Chúng ta thấy rõ vai trò quyết định sẽ là lực lượng dự bị của chúng ta, đã bị tiêu hao trong các chiến dịch mùa đông. Vì vậy, cần phải chuẩn bị và xây dựng các binh đoàn và tập đoàn quân binh chủng hợp thành, các binh đoàn xe tăng và không quân mới. Do đó, yêu cầu phải có nhiều cố gắng lớn về tổ chức. Công nghiệp phải chuyển sang các vùng mới, sang miền Đông đất nước; các xí nghiệp mới xây dựng lại đã bắt đầu sản xuất hàng loạt sản phẩm chiến tranh.

Tuy nhiên, muốn hoàn thành việc xây dựng và tích lũy được lực lượng dự bị phải cần nhiều thời gian. Căn cứ vào mọi mặt tình hình lúc đó, Bô-rít Mi-khai-lô-vích Sa-pô-sni-cốp, Tổng tham mưu trưởng sáng suốt hồi ấy, đã đưa ra đề nghị: hình thức hoạt động chủ yếu của các Lực lượng vũ trang Liên Xô trong mùa hè năm 1942 là nên phòng ngự chiến lược. I. V. Xta-lin cũng cho rằng lúc này chúng ta muốn tiến công chiến lược cũng không đủ lực lượng và phương tiện. Đồng chí ra sức đôn đốc việc xây dựng lực lượng dự bị và giữ vững ý kiến cho rằng chỉ có thể sử dụng lực lượng dự bị đó khi nào đã hoàn toàn sẵn sàng. Quan điểm của Gh. C. Giu-cốp cũng gần giống như vậy.

Hồi đó, những ý kiến trên có những điểm khác nhau ở chỗ: I. V. Xta-lin và Gh. C. Giu-cốp cho rằng trong kế hoạch phòng ngự chiến lược nên tiến hành những chiến dịch tiến công cục bộ. I. V. Xta-lin cho rằng cần phải tiến công ở Crưm, ở Khác-cốp, trên các hướng Lơ-gốp - Cuốc-xcơ và Xmô-len-xcơ ở Lê-nin-grát và Đê-mi-an-xcơ; Gh. C. Giu-cốp thì cho rằng cần tiến công ở Vi-a-dơ-ma và Rơ-giép. Còn B. M. Sa-pô-sni-cốp đề nghị chỉ đóng khung trong phạm vi phòng ngự. Cuối cùng, hình thức hoạt động chủ yếu của các Lực lượng vũ trang Liên Xô trong mùa hè năm 1942 đã được thông qua là phòng ngự chiến lược, nhưng Đại bản doanh ra lệnh phải tiến hành các chiến dịch tiến công cục bộ theo ý kiến của Tổng tư lệnh tối cao.

Lịch sử chứng minh rằng cơ sở quyết định của Đại bản doanh về phòng ngự chiến lược là đúng đắn, và nó đã tạo khả năng đưa cuộc đấu tranh vũ trang sang một bước ngoặt trong quá trình chiến tranh. Thế nhưng, lúc đó quy định ấy có rất nhiều ngoại lệ nên đã gây thêm khó khăn cho việc giải quyết nhiệm vụ. Những ngoại lệ ấy đã làm giảm sút tinh thần cảnh giác đối với các hành động của địch, đã tách rời và trói buộc một cách thiếu căn cứ lực lượng của một số phương diện quân nên đã gây ra nhiều tổn thất trong mùa hè năm 1942.

Mùa hè năm 1943, Đại bản doanh Bộ tổng tư lệnh tối cao đã triệt để nắm vững nguyên tắc khâu chủ yếu của sợi dây chuyền các sự kiện, mặc dầu phương pháp thực hiện có nhiều hình vẻ khác nhau. Điều quan trọng hơn hết trong thời gian ấy là các Lực lượng vũ trang Liên Xô phải giành thế chủ động trên các mặt trận và hoàn thành việc tạo nên bước ngoặt cơ bản trong quá trình chiến tranh. Vì vậy, hình thức hoạt động chủ yếu của Quân đội Liên Xô lúc bấy giờ chỉ có thể là tiến công. Thế nhưng, cơ quan lãnh đạo chiến lược Liên Xô đi vào phân tích hết sức tỉ mỉ tình huống, đã nhận thấy rằng muốn sớm giành lấy mục đích đã định thì cần phải biết kết hợp phòng ngự có chủ định (chẳng hạn như ở Cuốc-xcơ, khi chúng ta chiếm ưu thế hơn địch cả về lực lượng và phương tiện) với việc sau này chuyển sang phản công trên khu vực quyết định của mặt trận Xô - Đức. Cuộc phòng ngự trong một thời gian ngắn ở đây đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của nó, được coi là một phương thức bảo đảm cho lực lượng ta hơn hẳn địch, tạo nên tính kiên quyết và một sức mạnh đặc biệt cho các hành động tiến công tiếp sau của chúng ta.

Như bạn đọc đã thấy, khâu chủ yếu, then chốt để giành lấy thắng lợi không phải tìm ra được một cách dễ dàng. Nó đòi hỏi người thống soái phải giàu kinh nghiệm, có kiến thức về nhiều mặt, biết trước được kẻ thù nham hiểm sẽ hành động ra sao, và tất nhiên còn đòi hỏi người thống soái phải thường xuyên có sự tìm tòi sáng tạo.

[chuongxedap]

*
* *

Đặc điểm tình hình của cuộc chiến tranh vừa qua là có những thay đổi đột ngột và biến động sâu sắc trong một thời gian ngắn, vì vậy đòi hỏi người thống soái phải làm việc rất căng thẳng cả về mặt tinh thần lẫn thể lực. Trong thời gian chiến tranh, người thống soái muốn hoàn thành những khối lượng công việc to lớn ấy thì cần phải có một trí nhớ tốt và năng lực làm việc rất cao. Người thống soái phải dứt bỏ mọi thứ: nhà cửa, gia đình, sự giải trí, ăn, ngủ ở nơi làm việc, hy sinh tất cả cho công việc, hoàn toàn hòa mình vào công việc.

Trên thực tế đã diễn ra đúng như vậy. Ngoài một số thì giờ dành ra để ngủ, toàn bộ thời gian còn lại của người thống soái đều dốc hết vào công tác. Thế nhưng, số giờ được ngủ trong một ngày đêm là 5 - 6 tiếng đồng hồ cũng chưa phải là chỉ tiêu khả năng làm việc cao. Nhiều người có thể thực hiện được chỉ tiêu ấy. Song, với 18-19 tiếng đồng hồ còn lại để làm việc có hiệu quả (tôi nhấn mạnh điểm này) thì không phải ai cũng có thể chịu đựng nổi. Hơn nữa, lại không phải chỉ làm việc căng thẳng như vậy hàng ngày, hàng tuần, mà hàng năm, không có ngày nghỉ, không nghỉ phép, không người thay thế. Vậy trong thời gian chiến tranh, có ngành kinh tế quốc dân nào có thể có tình trạng tương tự như vậy không? Chỉ có những quân nhân. Và đó cũng là bản chất công tác của quân đội, nó rèn luyện cho mọi người chỉ huy phải có năng lực làm việc cao, còn người thống soái lại buộc phải đạt được năng lực làm việc ấy với mức tôi đa của nó.

Hơn bất kỳ ngành nào khác, đối với ngành quân sự cần phải nói tới ý nghĩa uy tín của người lãnh đạo. Nhà chỉ huy quân sự, nếu như do những phẩm chất cá nhân của mình, do kinh nghiệm, kiến thức, do quan hệ đúng đắn với cấp dưới mà có được uy tín, thì người đó sẽ chỉ huy được bộ đội trăm lần dễ dàng hơn. Lòng tin vào kiến thức, tính kiên cường và khả năng của họ biết tìm ra lối thoát tốt nhất trong tình thế lúc đó, là yếu tố kích thích rất lớn đối với cấp dưới, nó bảo đảm cho người thống soái hoàn thành xuất sắc mệnh lệnh của mình và dắt dẫn quần chúng đi theo con đường đã vạch ra.

«...Trong lịch sử chiến tranh, — M. I. Ca-li-nin, nhà hoạt động đảng và nhà nước nổi tiếng của Liên Xô, đã viết, — không một người thống soái nào trở nên danh tiếng trên thế giới mà lại không được quân đội yêu mến. Điều ấy có nghĩa là những người thống soái có danh tiếng trên toàn thế giới không phải chỉ là những kiện tướng về chiến lược và chiến thuật. Không, họ còn biết đi sâu vào lòng người chiến sĩ của họ, quân đội của họ. Họ còn là những kiện tướng về tinh thần cao của bộ đội, gây được sự tin cậy vững chắc của các chiến sĩ. Đó là những người như Xu-vô-rốp, Cu-tu-dốp và nhiều người thống soái khác»¹.

Kế theo dòng suy nghĩ này, tôi xin bổ sung thêm là những người thống soái xô-viết trong nội chiến và trong Chiến tranh giữ nước vĩ đại bao giờ cũng được quần chúng yêu mến, nhân dân kính trọng. I. V. Xta-lin giành được uy tín lớn lao nhất. Điều đó trước hết nói lên sự thừa nhận công lao của Đảng cộng sản do đồng chí đứng đầu.

Uy tín của Xta-lin và sự kính trọng của nhân dân đối với đồng chí là do đảng tạo nên, và tất nhiên uy tín và sự kính trọng đó đã được củng cố thêm bằng chính những phẩm chất cá nhân của đồng chí. Trong những năm cuối đời, uy tín của Xta-lin đã mang những hình thức kỳ cục của tệ sùng bái cá nhân, cố nhiên đó là lỗi của bản thân Xta-lin. Mặc dầu Xta-lin đã cố phản đối sự ca tụng cá nhân mình, nhưng những sự phản đối đó không đủ và thiếu sức thuyết phục. Chẳng hạn như trong việc trả lời bức thư của nhà sử học quân sự nổi tiếng, đại tá E. Ra-din, I. V. Xta-lin đã viết: «Những lời ca tụng Xta-lin thật là chối tai, đọc thì thật bất tiện».
______________________________________
1. M. I. Ca-li-nin. Về Quân đội xô-viết. Mát-xcơ-va, 1958, tr. 58.

[chuongxedap]

Và tác giả còn được chứng kiến một sự kiện khác cũng khá lý thú.

Một lần vào báo cáo trong điện Crem-li, tôi và A. I. An-tô-nốp tại phòng đợi của Xta-lin đã gặp thượng tướng P. I. Đra-trép, chủ nhiệm Cục quân nhu của Hồng quân. Đồng chí mặc bộ quân phục sặc sỡ, kiểu cách lạ lùng. Áo khoác ngoài may theo kiểu thời Cu-tu-dốp, cổ đứng cao. Còn quần thì may theo kiểu hiện đại, có những sọc vàng lấp lánh. Ngạc nhiên trước kiểu ăn mặc không nghiêm chỉnh đó, chúng tôi dừng lại và nhìn bộ áo quần kỳ quặc ấy. Đra-trép nói khẽ với chúng tôi: «Bộ quân phục mới của Đại nguyên soái đấy...»

Trong phòng của Xta-lin còn có các đồng chí ủy viên Bộ chính trị. Đại tướng A. V. Khơ-ru-li-ốp, chủ nhiệm hậu cần, báo cáo. Sau khi báo cáo, đồng chí đề nghị được phép giới thiệu bộ quân phục mới với các đồng chí đang có mặt. I. V. Xta-lin lúc này rất vui, nói: «Nào, mang vào đây để Bộ tổng tham mưu cùng xem».

Nhận được lệnh, P. I. Đra-trép bước vào.

I. V. Xta-lin đưa mắt nhìn thoáng qua, rồi sa sầm nét mặt lại. Có lẽ, đồng chí đoán ra bộ quân phục này sẽ may cho ai.

—   Đồng chí định may bộ quần áo này cho ai đấy? — Xta-lin hỏi A. V. Khơ-ru-li-ốp, hơi ngước nhìn đồng chí chủ nhiệm Cục quân nhu.

—   Bộ quân phục này dự định may cho Đại nguyên soái. — A. V. Khơ-ru-li-ốp trả lời.

—   Cho ai? — Xta-lin hỏi lại.

—   Cho đồng chí, thưa đồng chí Xta-lin...

Tổng tư lệnh tối cao ra lệnh cho Đra-trép ra về, và không kìm nổi mình, giận dữ nói một thôi dài mà không ngần ngại gì sự có mặt của những người xung quanh. Đồng chí phản đối sự đề cao đặc biệt đối với cá nhân mình, và nói rằng: đây là một việc làm không khôn ngoan, không ngờ chủ nhiệm hậu cần lại làm ăn như vậy.

Cuối cùng, bộ quân phục của Đại nguyên soái cũng không được may nữa. Cho đến những ngày cuối cùng của đời mình, I. V. Xta-lin vẫn chỉ mặc bộ quân phục nguyên soái như tất cả các nguyên soái khác.

Một lần nữa, ngay sau chiến tranh, trong phiên họp của Hội đồng quân sự tối cao (I. V. Xta-lin làm chủ tịch và tôi làm thư ký), mọi người có mặt đều được nghe bài phát biểu của Xta-lin về vấn đề những người lãnh đạo phải khiêm tốn và không thể tha thứ được thói tự cao tự đại cũng như bệnh thích được đề cao. Phiên họp này có xem xét tới một thư gửi đến nói về một cán bộ quân đội có danh tiếng.

Như vậy, I. V. Xta-lin mặc dầu đã nhiều lần phát biểu ý kiến bằng giấy hay bằng miệng chống thói tự cao tự đại, sự tách rời người lãnh đạo khỏi quần chúng, tính không khiêm tốn, song bản thân đồng chí lại không kiên quyết ngăn chặn những sự ca tụng quá đáng cá nhân mình.

[chuongxedap]

...Để kết thúc câu chuyện nói về lao động của người thống soái, tôi muốn nói lên ý kiến của mình về một vấn đề.

Đôi khi người ta thường tranh luận với nhau rằng: vậy thì phẩm chất nào của người thống soái là quan trọng hơn — trí tuệ hay ý chí? Một số người cho rằng: đối với người thống soái thì ý chí quan trọng hơn, vì chiến tranh đòi hỏi trước hết và chủ yếu là phải kiên quyết, dũng cảm và táo bạo. Còn quyết định khôn ngoan, đúng đắn cũng mới chỉ là bước đầu, vì muốn đạt được mục đích của trận đánh, của chiến dịch, yêu cầu phải có ý chí kiên cường, có sự quyết chí của nhà chỉ huy quân sự. Lời khẳng định này không phải là không có căn cứ. Trong thực tế, lịch sử đã từng có nhiều dẫn chứng về ý chí sắt đá của những người chỉ huy mà chỉ nhờ có nó mới có thể giành được thắng lợi. Nhưng lại cũng không được quên rằng, ý chí đó cũng nhằm để thực hiện quyết định đã được thông qua!..

Một số người khác lại khẳng định rằng người thống soái trước hết phải có một trí tuệ sâu sắc và linh hoạt để bảo đảm cho họ phân tích tình huống được đúng đắn và ra những quyết định tốt nhất. Những người tán thành quan điểm này cho rằng những người chấp hành có ý chí phải thực hiện kỳ được các quyết định và kế hoạch hành động khôn ngoan ấy. Quan điểm này cũng có những căn cứ của nó, song như bạn đọc đều thấy là ta không thể hoàn toàn đồng ý với nó được, vì người thống soái không phải là một người chỉ ngồi trong văn phòng, chỉ biết nghĩ ra những ý định và kế hoạch khôn ngoan, mà còn phải biết thực hiện các ý định và kế hoạch đó trong thực tiễn.

Trong thực tiễn, người thống soái bao giờ cũng phải vừa là người sáng tạo ra các kế hoạch quân sự, lại vừa là người chỉ đạo thực hiện các kế hoạch đó. Dưới quyền người thống soái có nhiều nhà chỉ huy quân sự các cấp, mỗi người chỉ huy lại căn cứ vào ý định của cấp trên mà đề ra quyết định và kế hoạch hành động của mình. Muốn cho mọi cấp thực hiện được kế hoạch chung đó, nhà chỉ huy quân sự cấp trên (người thống soái) cần phải có ý chí và trí tuệ không kém hơn mà phải cao hơn cấp dưới của mình. Nói vắn tắt, ở người thống soái phải có sự phát triển đồng đều cả về ý chí, cả về trí tuệ, mặc dầu trong thực tế, ở những con người cụ thể, thường có thể có mặt này trội hơn mặt kia.

Người thống soái chân chính là người có đủ những phảm chất như đã nói ở trên. Cuộc Chiến tranh giữ nước vĩ đại chứng minh rằng, chế độ xã hội chủ nghĩa của chúng ta giàu có tài năng biết bao, kể cả những tài năng quân sự, và Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Liên Xô đã sáng suốt phát hiện, chăm sóc, bồi dưỡng và phát huy các tài năng đó.

[chuongxedap]

THAY LỜI KẾT LUẬN

...Trong gian ngoài của ngôi nhà Bộ tư lệnh liên quân và Bộ tham mưu liên quân Lực lượng vũ trang các nước tham gia Hiệp ước Vác-sa-va có treo cờ của bảy nước anh em: Cộng hòa nhân dân Bun-ga-ri, Cộng hòa nhân dân Hung-ga-ri, Cộng hòa dân chủ Đức, Cộng hòa nhân dân Ba Lan, Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Ru-ma-ni, Liên bang cộng hòa xã hội chủ nghĩa xô-viết, Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Tiệp Khắc. Bức tường phía bên các ngọn cờ ấy nổi lên câu nói của Vla-đi-mia I-lích Lê-nin: «Các đồng chí có được niềm vinh dự lớn là cầm vũ khí để bảo vệ các tư tưỏng thiêng liêng... và thật sự thực hiện tình đoàn kết quốc tế của các dân tộc.» ¹. Cứ mỗi lần nhìn thấy câu danh ngôn bất hủ ấy của V. I. Lê- nin, là tự nhiên các ý nghĩ của tôi lại như cuồn cuộn hiện lên, trở về với quá khứ, với tháng Năm chiến thắng của năm một nghìn chín trăm bốn mươi nhăm.

Đúng, người chiến sĩ xô-viết đã và đang hoàn thành một cách vẻ vang nghĩa vụ quân nhân thiêng liêng của mình. Hàng năm, tầm vĩ đại của chiến thắng đó ngày càng biểu hiện rõ nét hơn lên, và một trong những kết quả chủ yếu của nó chính là những ngọn cờ kia, những ngọn cờ tượng trưng cho tình hữu nghị vĩ đại giữa các dân tộc trong các nước xã hội chủ nghĩa!

Vấn đề về chiến thắng của chúng ta vẫn còn đặt ra một cách nóng hổi và gay gắt cho đến tận ngày nay. Lịch sử, nghệ thuật, văn học, điện ảnh, vô tuyến truyền hình của chúng ta vẫn thường nói đến những ngày anh dũng đó, nói đến các bài học của chiến tranh, nhắc nhở chúng ta phải luôn luôn cảnh giác. Còn bọn đang hà hơi tiếp sức cho chủ nghĩa đế quốc thì đang cố công tìm kiếm «những sai lầm nghiêm trọng» của bè lũ Hít-le, bọn chúng cho rằng những sai lầm ấy đã quyết định số phận bọn Hít-le. Thế nhưng, công dã tràng của bọn chúng, định phòng ngừa cho bọn tòng phạm hiện đại của Hít-le khỏi phạm những sai lầm mới, lại chứng minh một lần nữa rằng: gồc rễ của chủ nghĩa phát-xít và sự xâm lược hiện vẫn đang nằm sâu ở ngay trong bản chất của chủ nghĩa đế quốc. Những vụ bắn phá bỉ ổi của các máy bay ném bom và những đám cháy bốc khói hôi tanh trên trái đất này, đã nói rõ bản chất của chúng...

Bọn gây ra chiến tranh thế giới vừa qua, khi bắt đầu xâm lược đã không dự đoán được rằng hành động như vậy là chúng đang đi thẳng tới cái giá treo cổ, và cho đến ngày tận số, chúng vẫn chưa tin điều đó. Mãi tới khi vòng vây của bộ đội xô-viết xiết chặt xung quanh nhà quốc hội và văn phòng đế chế, Hít-le mới nói với tên đội trưởng cánh vệ của hắn là: «Rát-ten-khu-be, không bao giờ có cái phút khủng khiếp này, cũng như không bao giờ tôi nói với anh về cái chết của tôi, nếu như... không có bọn Nga này. Anh hãy nhớ là quân đội của tôi đã từng tiến đến đâu!». Ngay cả khi đứng trước ngưỡng cửa nhà ngục Nu-rem-be, bọn Hít-le cũng vẫn không thể hiểu rằng ngay cả ý định lật đổ chế độ xã hội tiên tiến hơn cũng là vô hy vọng. Bọn chúng tìm ra khá nhiều nhân tố làm nên chiến thắng của chúng ta, song chúng vẫn cố ý lảng tránh một nguyên nhân — đó là sự hùng mạnh của chế độ xã hội chủ nghĩa. Nhân đây, ta phải nói thêm rằng cho tới nay, sau gần ba mươi năm rồi, các nhà nghiên cứu tư sản vẫn không thể và không muốn hiểu điều đó.
_______________________________________
1. V. I. Lê-nin. Toàn tập, tiếng Việt, Nhà xuất bản Tiến bộ, Mát-xcơ-va, t. 37, tr. 30

[chuongxedap]

Trước mắt tôi là bản nháp bút ký của Ríp-ben-tơ-rốp gửi cho Đe-nít. Có lẽ viên bộ trưởng ngoại giao của Hít-le bắt đầu viết tài liệu này từ giữa tháng Tư 1945. Chúng ta hãy xem những điều hắn viết: «Nước Nga và nền công nghiệp chiến tranh của họ được phân bố trên một lãnh thổ rộng lớn, thực tế là rất kiên cố và không thể phá vỡ được... Hai trăm triệu con người sống trên đất nước này được chứng minh trong chiến tranh là rất mạnh về mặt sinh vật học. Có rất nhiều gia đình đông con... Nước Nga lại có đủ mọi thứ nguyên liệu hiện đang cần... Người Nga trước đây thất học, song giờ đây đã được hiện đại hóa và được trang bị kỹ thuật với một trình độ cao». Hồi cuối chiến tranh, bọn quốc xã đã phải thốt lên những lời lẽ như thế đấy! Ríp-ben-tơ-rốp ra sức «giảng giải» những động cơ nội tâm của nhân dân Liên Xô là: «200 triệu người mù quáng trước thế giới quan xâm lược của chủ nghĩa cộng sản, mà mục đích chính trị của nó là chủ nghĩa đại Xla-vơ bành trướng»...

Tên tội phạm chiến tranh đã dựa vào đấy để dựng lên bức tranh tương lai đáng sợ hơn, nhằm đe dọa toàn thế giới về cái chiến thắng mà chúng gọi là chiến thắng của Xta-lin. «Các dân tộc, không được tin cậy về mặt tinh thần xô-viết, thì sẽ bị sát hại hoặc phải đi đầy, còn của cải và nơi làm việc của họ sẽ chuyển cho Hồng quân». Y không tiếc lời để dựng nên cả những triển vọng sau này là sẽ có cuộc di dân to lớn theo kế hoạch xâm lược của những người xô-viết: lúc đầu, họ đánh chiếm hoàn toàn châu Âu, sau đến Đông Á, rồi toàn thế giới. Thực hiện âm mưu này, nước Xô-viết phải phá hoại từ bên trong, làm suy yếu hai nước Anh và Mỹ. Thậm chí đã kề miệng lỗ rồi mà một trong những tên cầm đầu của nước Đức phát-xít vẫn còn âm mưu gieo rắc hoài nghi, phá hoại lòng tin cậy giữa các nước trong khối liên minh chống Hít-le, đẩy Anh - Mỹ và nước Đức phát-xít nhích lại gần nhau trên lập trường chống Xô-viết!.. Chúng ta không được quên bài học lịch sử: kẻ thù còn ngoan cố đến cùng, còn tìm mọi cách và không từ một thủ đoạn nào để tránh khỏi thất bại cũng như trốn tránh trách nhiệm của chúng.

Ngày nay, toàn thể loài người tiến bộ đều đã thừa nhận cơ sở thắng lợi của chúng ta là tính ưu việt của chế độ chính trị, hệ tư tưởng và kinh tế của chủ nghĩa xã hội hơn hẳn chế độ chính trị, hệ tư tưởng và kinh tế của nhà nước phát-xít. Các Lực lượng vũ trang Liên Xô mạnh hơn quân đội của Hít-le trước đây được coi là vô địch. Chiến công thật sự anh hùng của nhân dân Liên Xô ở ngoài tiền tuyến và ở hậu phương đã đi vào lịch sử, mãi mãi sẽ là tấm gương kiên cường và vững chắc của lòng trung thành vô hạn đối với Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của mình, đối với chủ nghĩa Mác - Lê-nin.

Nói tới vấn đề này, chúng ta không thể không nhấn mạnh rằng các khả năng khách quan nằm trong tính chất của nhà nước Xô-viết, đã được sử dụng một cách có kết quả để chiến thắng quân thù. Ở đây, vai trò chủ yếu thuộc về Đảng cộng sản Liên Xô. Chính đảng vạch ra đường lối chính trị chung, bảo đảm cho sinh hoạt của đất nước chuyển sang thời chiến, hướng mọi nhân tố chính trị bên trong và bên ngoài nhằm mục đích giành thắng lợi, tìm ra các hình thức hoạt động để nhanh chóng thực hiện cương lĩnh đã vạch ra với hiệu quả cao nhất.