Bộ Tổng Tham mưu Xô-viết trong chiến tranh - Tập 2

[chuongxedap]

*
* *

Đến tháng Tám 1944, ở Xlô-va-ki-a xảy ra những vụ biến động lớn. Không còn nghi ngờ gì nữa, những thắng lợi của bộ đội Liên Xô tất yếu sẽ dẫn tới việc kết thúc chiến tranh có lợi cho ta. Tình hình đó càng đẩy mạnh thêm cuộc đấu tranh bí mật của nhân dân Xlô-va-ki-a chống lại chủ nghĩa phát-xít.

Hội đồng dân tộc Xlô-va-ki-a, là mặt trận nhân dân đấu tranh chống bọn quốc xã Hít-le và bè lũ tay sai ở trong nước, đã lãnh đạo các lực lượng của Phong trào kháng chiến. Người tổ chức ra mặt trận là Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Xlô-va-ki-a thứ năm, hoạt động bất hợp pháp, do các đồng chí K. Smít-ke, G. Hu-xắc và L. Nô-vô-me-xki lãnh đạo. Hội đồng dân tộc Xlô-va-ki-a bắt đầu chuẩn bị cuộc khởi nghĩa của nhân dân. Các hoạt động của phong trào du kích vào mùa thu năm 1944 càng góp phần đẩy mạnh tình hình đó. Các nhóm và các đội chiến đấu ngày càng tăng lên, quân số cũng phát triển, các hoạt động ngày càng có tổ chức hơn. Nhiều đội du kích phát triển thành lữ đoàn. Liên Xô tăng thêm chi viện. Bộ tham mưu phong trào du kích ở U-crai-na do T. A. Xtơ-rô-cát chỉ huy, trực tiếp phụ trách các mặt hoạt động này. Trong Bộ tham mưu có đồng chí A. Sram, đại diện thường trực của Đảng cộng sản Tiệp Khắc. Một nhóm lớn gồm những người tổ chức phong trào du kích là công dân Tiệp Khắc đang được huấn luyện trong các khóa học đặc biệt ngắn ngày trên lãnh thổ Liên Xô. Trong số đó có những người chỉ huy du kích nổi tiếng như các đồng chí L. Ca-li-na, I-a. U-si-ác, T. Pô-la, A. Sa-gát, S. Ca-sơ-tsắc và những đồng chí khác. Các chuyên gia Liên Xô gồm các cán bộ tham mưu, điện báo viên và các cán bộ đánh mìn được cứ ra giúp đỡ họ.

Các nhóm cán bộ tổ chức phong trào du kích được thành lập theo kinh nghiệm hoạt động du kích của Liên Xô có ý nghĩa to lớn. Đối với Xlô-va-ki-a thì quân số của mỗi nhóm gồm khoảng hai chục người. Các nhóm ấy do những cán bộ chỉ huy Liên Xô P. A. Vê-lít-cô, E. P. Vô-li-an-xki, I.I. Đi-brốp, C. C. Pô-pốp, A. X. E-gô-rốp, Đ. B. Mu-rơ-din, v. v. điều khiển. Chỉ riêng trong 6 tháng cuối năm 1944 đã có tới 53 nhóm như vậy được tung vào hoạt động ở Xlô-va-ki-a.

Các nhóm ấy bí mật nhảy dù xuống Xlô-va-ki-a, làm hạt nhân cho các tổ chức du kích nhanh chóng phát triển quân số lấy từ dân địa phương, đã giữ vai trò to lớn trong cuộc kháng chiến chống phát-xít. Ví dụ như đã thành lập lữ đoàn Tiệp Khắc 1 mang tên M. Stê-pha-ních, lữ đoàn Tiệp Khắc 2 «Vì tự do cho những người Xla-vơ» và lữ đoàn mang tên I-an Gi-giơ-ka chủ yếu gồm những người Xlô-va-ki-a. Các binh đoàn và đội du kích Liên Xô của các đồng chí L. E. Be-ren-stai-nơ, V. A. Ca-ra-xép, V. A. Cơ-vi-tin-xki, M. I. Su-ca-ép và của một số đồng chí khác, cũng đã chuyển sang hoạt động trên lãnh thổ Xlô-va-ki-a.

Tuy nhiên, tôi thấy cần phải nói rằng, Bộ tổng tham mưu không có được những tin tức khách quan và khá chính xác về tình hình ở Xlô-va-ki-a. Những báo cáo của các chiến sĩ du kích gửi cho chúng tôi chủ yếu chỉ nói về các hoạt động chiến đấu của họ. Chúng tôi chưa nhận được những tin tức cụ thể, đáng tin cậy nào về việc chuẩn bị khởi nghĩa của nhân dân. Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Xlô-va-ki-a hoạt động bí mật chuẩn bị cuộc khởi nghĩa đã giữ gìn hết sức bí mật, có thể nói rằng không lọt một tin tức nào tới Luân Đôn và cả Mát-xcơ-va. Còn những tin tức chúng tôi nhận được của phái đoàn quân sự Tiệp Khắc lại không đúng với tình hình các sự việc. Chính phủ đóng ở Luân Đôn đặc biệt chú ý tới hành động vô hy vọng của họ trong việc tiến hành sử dụng các lực lượng yếu ớt của quân đội Xlô-va-ki-a. Hành động ấy, giống như màn đầu của cuộc đảo chính bằng quân sự ở trong nước. Trong khi đó thì phái đoàn quân sự Tiệp Khắc ở Mát-xcơ-va ra sức hoạt động ráo riết về vấn đề này. Cứ cách một ngày (có khi chưa đầy một ngày) thì chúng tôi nhận được thư của Pi-ca, nói nhiều tới bộ đội Xlô-va-ki-a, sự sẵn sàng của quân đội đó để tiến hành chiến dịch mà không thấy nói một lời nào đến Hội đồng dân tộc Xlô-va-ki-a và các lực lượng kháng chiến của nhân dân. Hơn nữa, trưởng phái đoàn lại thường nhấn mạnh rằng, các hành động của bộ đội Xlô-va-ki-a chống phát-xít Đức phải đặt dưới sự chi đạo của «Bộ chỉ huy Tiệp Khắc ở nước ngoài». Xét tình hình trên, Bộ tổng tham mưu Liên Xô phải rút ra kết luận về ảnh hưởng độc tôn của những người ủng hộ Bê-nét trong quân đội. Thay mặt Bộ quốc phòng Tiệp Khắc, Pi-ca đề nghị định ra thời hạn có thể tính trước để phối hợp hành động giữa các sư đoàn Xlô-va-ki-a với bộ đội Liên Xô.

Tất cả các vấn đề trên đều được chúng tôi báo cáo lên Đại bản doanh Bộ tổng tư lệnh tối cao. Trong báo cáo nói rõ: chính phủ E. Bê-nét tin tưởng quân đội Xlô-va-ki-a sẽ sẵn sàng nổi dậy, đánh chiếm các đèo ở Các-pát trên tuyến Mét-di-la-bác-xe, Bác-đe-va trong một dải dài chừng 40-50 ki-lô-mét, đồng thời chúng tôi nêu rõ là chính phủ ấy coi việc giải phóng Xlô-va-ki-a chỉ là việc riêng của quân đội, quảng đại quần chúng nhân dân không tham gia, thậm chí, họ cũng chẳng hề đả động gì tới lực Lượng của quần chúng. Đề nghị về thời hạn phối hợp hành động của họ làm chúng tôi phải cảnh giác. Đề nghị ầy tựa như là sự thăm dò các ý đồ của Bộ tổng tư lệnh tối cao Liên Xô. Bộ đội ta đang phải đương đầu với tuyến phòng ngự mạnh của địch, đến lúc này vẫn chưa có thể hứa hẹn tiến công nhanh, vượt qua dãy núi Các-pát được. Cả Pi-ca lẫn những nhà chính trị Tiệp Khắc ở Luân Đôn hẳn biết rõ tình hình ấy.

[chuongxedap]

Cuối mùa hè năm 1944 lại xuất hiện thêm một nhân vật rắp danh giữ vai trò điều khiển vận mệnh của Xlô-va-ki-a. Đó là tướng Trát-lốt — bộ trưởng quốc phòng của chính phủ ngụy thân phát-xít ở Xlô-va-ki-a lúc bấy giờ. Thấy trước cái Đế chế thứ ba của quốc xã Đức sắp sụp đổ, tướng Trát-lốt quyết định sẽ thiết lập quan hệ riêng rẽ với Liên Xô và đề nghị chúng ta cùng phối hợp hành động chống lại bọn Đức. Tướng ấy âm mưu thành lập ở Xlô-va-ki-a nền độc tài quân sự, do ông ta đứng đầu. Ông ta dự định sẽ dùng máy bay gửi thư mật riêng cho Liên Xô, bỏ rơi các chính khách ở Luân Đôn...

Thế nhưng, Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Xlô-va-ki-a hoạt động bí mật và cả các tình báo viên của chính phủ Bê-nét ở Luân Đôn đều nắm được ý định đó của Trát-lốt. Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Xlô-va-ki-a quyết định: vì lợi ích của cuộc khởi nghĩa nên sẽ lợi dụng Trát-lốt làm nhân vật hiện đang có thế lực về mặt quân sự. Trong những ngày ấy, Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Xlô-va-ki-a tìm mọi khả năng gấp rút liên lạc với Chính phủ Liên Xô và Bộ chỉ huy quân sự Liên Xô để thông báo cho Mát-xcơ-va biết về việc chuẩn bị khởi nghĩa ở Xlô-va-ki-a, về tình hình của Hội đồng dân tộc Xlô-va-ki-a và Đảng cộng sản Xlô-va-ki-a. Chiếc máy bay của Trát-lốt đang chuẩn bị cất cánh đã giúp cho Đảng cộng sản Xlô-va-ki-a điều kiện để thực hiện khả năng liên lạc đó...

Bọn tình báo viên của chính phủ Bê-nét ở Xlô-va-ki-a nhốn nháo hẳn lên. Chúng báo cáo với «cấp trên» ở Luân Đôn về Trát-lốt, kèm theo những ý kiến nhận xét: «Trát-lốt có thể làm hỏng kế hoạch của ta».

Luân Đôn náo động hẳn lên. Phái đoàn quân sự Tiệp Khắc ở Mát-xcơ-va cũng nhận được điện nói về điều đó. Pi-ca liền thông báo cho các cơ quan quân sự của Liên Xô về chuyến máy bay trên và rào đón trước rằng cần tổ chức đón chiếc máy bay đó và lợi dụng uy tín của Trát-lốt để dễ bề phát động cuộc khởi nghĩa của quân đội, nhưng sau đó họ lại gạt bỏ Trát-lốt đi...

Chiếc máy bay của bộ trưởng quốc phòng Xlô-va-ki-a đến Liên Xô ngày 4 tháng Tám 1944. Nhưng, cùng đi với thiếu tá phi công Li-xít-xki —người được Trát-lốt ủy nhiệm tiến hành đàm phán và trao thư mật cho Bộ chỉ huy Liên Xô — Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Xlô-va-ki-a và Hội đồng dân tộc Xlô-va-ki-a đã cử một phái đoàn chính thức của mình, thành phần gồm đồng chí K. Smit-ke. Bí thư Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Xlô-va-ki-a hoạt động bí mật và trung tá M. Phê-ren-chích, đại diện của trung tâm quân sự trực thuộc Hội đồng dân tộc Xlô-va-ki-a.

I. V. Xta-lin được báo cáo về chiếc máy bay của Trát-lốt. Đồng chí ra lệnh cho bay vào và sẽ hạ cánh ở khu vực Lơ-vốp. Bộ tổng tham mưu nhận được các văn kiện của Hội đồng dân tộc Xlô-va-ki-a và thông báo của K. Smít-ke cung cấp đầy đủ tình hình mọi mặt ở Xlô-va-ki-a. Bây giờ chúng tôi mới rõ là ở trong nước những lực lượng rộng rãi chống phát-xít đang hoạt động và cuộc khởi nghĩa của nhân dân đang chín muồi. Vấn đề trở nên rõ ràng là tại sao các chính khách ở Luân Đôn lại chỉ muốn phát động quân đội tiến hành giải phóng Xlô-va-ki-a, mà không muốn để các lực lượng kháng chiến ở trong nước cùng tham gia.

I-an Gô-li-an, tham mưu trưởng lục quân Xlô-va-ki-a, người hợp tác với Hội đồng dân tộc, đã gửi thư cho biết chi tiết về tình hình quân sự ở trong nước, vị trí đóng quân của quân đội Xlô-va-ki-a, tình hình vũ khí, trang bị và cả những tin tức về tuyến phòng thủ vững chắc Ác-pát, về quân đội của Hung-ga-ri. Ông ta cho biết là quân đội ở Xlô-va-ki-a có tinh thần ủng hộ Liên Xô và chống lại phát-xít Đức, đại bộ phận sĩ quan, mặc dù biết các kế hoạch hành động, nhưng lại sẽ chấp hành chỉ thị của những người lãnh đạo khởi nghĩa. Người ta trù tính là sẽ làm cho bọn thân Đức không gây hại được. Người ta hy vọng là Trát-lốt sẽ có thể giúp vào thời điểm cuối, và như vậy thì cuộc khởi nghĩa và cuộc tiến quân của bộ đội Liên Xô sẽ diễn ra êm đẹp, không gặp phải sức kháng cự và không bị cản trở.

Sau đó, Gô-li-an trình bày kế hoạch của mình về sự tiến công của Hồng quân vào Xlô-va-ki-a. Không đi sâu vào chi tiết, chúng tôi thấy rằng kế hoạch đó là không hiện thực. Ông ta không tính đến các biện pháp chống trả có thể xảy ra của bọn Hít-le. Và điều chủ yếu nhất là kế hoạch không tính cả tới những hệ thống phòng thủ mạnh của địch trên những con đường dẫn đến Các-pát. Kế hoạch dự kiến là bộ đội Liên Xô sẽ sử dụng các đèo mà bộ đội Xlô-va-ki-a đang chiếm đóng, và chỉ trong vòng một đêm sẽ chiếm được phần lớn đất nước. Ông ta còn rút ra những kết luận khá ngây thơ rằng: «Hồng quân có thể bất ngờ đột nhập vào phía Đông Xlô-va-ki-a mà không đụng phải một sự chống cự nhỏ nào, hơn nữa, trong vòng một đêm sẽ có thể tiến rất xa trước lúc bộ chỉ huy Đức và Hung-ga-ri biết được những tin tức ấy». Trong kế hoạch lại cũng không nói gì đến cuộc khởi nghĩa của nhân dân!

Các văn kiện từ Xlô-va-ki-a gửi đến cũng không thay đổi được tình hình. Bộ đội Liên Xô còn cách các đèo của dãy núi Các-pát tới 50-60 ki-lô-mét, và không còn cách nào khác để giúp những người dân Xlô-va-ki-a ngoài việc tiêu diệt địch ở những vị trí phòng thủ kiên cố của chúng. Mà đó lại là thực chất của vấn đề.

Trong khi ấy, phái đoàn của Hội đồng dân tộc Xlô-va-ki-a được các cơ quan nhà nước và quân đội Liên Xô đón tiếp, được tiếp xúc với các nhân viên của phái đoàn quân sự Tiệp Khắc, với các đại diện của Bộ trưởng chiến tranh Tiệp Khắc hồi đó có mặt khá đông ở Mát-xcơ-va.

Chính phủ E. Bê-nét khẳng định một lần nữa yêu cầu trước đây của họ là tất cả mọi việc, từ việc hiệp đồng giữa Hồng quân với các binh đoàn Xlô-va-ki-a cho tới mọi ý đồ của các nhà hoạt động chính trị Xlô-va-ki-a muốn tiến hành đàm phán với Liên Xô, đều phải trình bày để giải quyết ở Luân Đôn.

[chuongxedap]

Ngày 20 tháng Tám 1944, bộ đội của các phương diện quân U-crai-na 2 và 3 bắt đầu tiến công quyết liệt quân địch ở I-át-xư-ki-si-ni-ốp. Thắng lợi thu được làm cho ta tin rằng có thể đi qua lãnh thổ Ru-ma-ni đánh vu hồi tuyến phòng thủ của địch ở Các-pát. Chúng ta hy vọng rằng sau đó sẽ mở những mũi đột kích vào phía sau lưng quân địch ở Các-pát, rồi hoặc sẽ tiêu diệt, hoặc sẽ buộc chúng phải rút lui. Do đó, theo lệnh của Tổng tư lệnh tối cao ngày 26 tháng Tám bộ đội của phương diện quân U-crai-na 4 đã chuyển sang phòng ngự. Trong khi ấy, tình hình ở phía Bắc Các-pát trong dải của phương diện quân U-crai-na 1 cũng tương đối ổn định. Bộ đội phương diện quân đó đã chiếm được bàn đạp gần Xan-đô-mia ở tả ngạn sông Vi-xla.

Bấy giờ Hít-le liền quyết định phải chiếm vội lấy Xlô-va-ki-a. Chúng ta đã biết được kế hoạch chiếm đóng của chúng. Ngày 27 tháng Tám 1944, Pi-ca thông báo: trong thời gian tới, 3 sư đoàn SS Đức sẽ đột nhập Xlô-va-ki-a. Thời gian đột nhập có thể là vào ngày 27 tháng Tám.

Tình hình trở nên rất xấu, vì quân địch bắt đầu chiếm Xlô-va-ki-a, cuộc khởi nghĩa của nhân dân có thể bùng nổ ở đấy, mà chỉ mới một ngày đêm trước chúng ta lại ra lệnh cho I. E. Pê-tơ-rốp phải phòng ngự. Bộ đội chưa có đủ phương tiện vật chất để tiến công. Các lực lượng bên cánh trái phương diện quân U-crai-na 1 của I. X. Cô-nép (tập đoàn quân 38) cũng ở trong tình trạng tương tự như vậy. Do đó, nêu cuộc khởi nghĩa bùng nổ, chúng ta khó có thể ủng hộ có hiệu quả được.

Các sự kiện phát triển rất nhanh, tựa như tuyết tan vậy. Ngày 30 tháng Tám, khi tôi đang báo cáo ở chỗ A. I. An- tô-nốp thì phương diện quân U-crai-na 4 gọi điện thoại. Các đồng chí báo cáo là, đội du kích của Mác-tư-nốp ở Xlô-va-ki-a đề nghị chỉ đường bay và địa điểm hạ cánh một chiếc máy bay chở ba đại biểu của Xlô-va-ki-a. Các đồng chí bạn có ý định bắt liên lạc với tư lệnh quân đội Liên Xô, và chưa thấy nói gì thêm về những tin tức chi tiết khác.

A. I. An-tô-nốp hạ lệnh chỉ đường bay cho họ.

— Có phải là khởi nghĩa không? — An-tô-nốp hỏi vắn tắt.

Chúng tôi gọi điện cho I. E. Pê-tơ-rốp, nhưng đồng chí cũng chưa cho biết được tin gì mới hơn. Phải đợi, tuy cũng không lâu là bao. Đồng chí đại biểu của Hội đồng dân ủy phụ trách về việc các đơn vị quân sự nước ngoài báo tin cho Bộ tổng tham mưu là đã có cuộc gặp mặt với Pi-ca theo yêu cầu của ông ta. Pi-ca thông báo rằng, đêm 29 rạng ngày 30 tháng Tám 1944, chính phủ Tiệp Khắc đã kêu gọi nhân dân và quân đội ở Xlô-va-ki-a vũ trang khởi nghĩa. Cuộc khởi nghĩa đã bắt đầu. Quân khởi nghĩa hiện đang làm chủ bốn thành phố, trong đó có Ru-giôm-be-rốc, các sân bay «Thánh Pê-te» và «Ba cây sồi» (ở vùng Dơ-vô-len). Pi-ca đề nghị xúc tiến gấp việc cho đổ bộ xuống Xlô-va-ki-a lữ đoàn đổ bộ đường không Tiệp Khắc 2 và chở các trang bị, đạn dược bằng đường không cho quân khởi nghĩa.

Đêm có nhiều sự kiện nóng hổi đang đến. Ở Ru-ma-ni, bộ đội Liên Xô đã tiêu diệt được quân địch bị vây ở ngoại vi I-át-xư và Ki-si-ni-ốp. Các đồng chí trong Bộ tổng tham mưu đang nghiên cứu các kế hoạch hành động ở Tơ-ran-xin-va-ni, là nơi có khu vực phòng ngự phía Nam của quân Đức ở Các-pát. Thắng lợi chúng ta giành được ở đây, như đã nói, sẽ có thể ảnh hưởng quyết định tới tình hình ổn định của quân địch trước các đơn vị của I. X. Cô-nép và I. E. Pê-tơ-rốp. Thế nhưng, phòng ngự của địch ở Tơ-ran-xin-va-ni còn rất mạnh, và chúng ta vẫn chưa đột phá được.

Chính tình hình đó khiến chúng tôi lo lắng, vì nếu cuộc khởi nghĩa nổ ra ở Xlô-va-ki-a, thì rõ ràng là những người khởi nghĩa nhất định cần ngay sự giúp đỡ thiết thực. Nhưng, chúng tôi vẫn chưa được tin bộ chỉ huy phát-xít Đức thực tế đã hành động những gì ở Xlô-va-ki-a. Chúng đã đưa quân vào trong nước chưa? Đưa bao nhiêu và những lực lượng gì? Cuộc kháng chiến đang diễn biến ra sao? Nắm được những tin trên là điều tối quan trọng.

[chuongxedap]

6 giờ sáng ngày 31 tháng Tám, phương diện quân U-crai-na 4 báo cáo: ba chiếc máy bay chở các sĩ quan và binh sĩ quân đội Xlô-va-ki-a đã hạ cánh. Sau đó chúng tôi nhận được cả báo cáo của I. X. Cô-nép: ở chỗ đồng chí cũng có những máy bay của Xlô-va-ki-a chở các sĩ quan và binh sĩ tới và đã hạ cánh. Tất cả các máy bay trên đều cất cánh ở sân bay tại Prê-sốp. Tại sao họ lại bay đến, bấy giờ không ai biết gì hơn.

Cuối cùng, tướng Ph. C. Coóc-giê-ni-ê-vích, tham mưu trưởng phương diện quân U-crai-na 4, gọi điện thoại báo cáo về Bộ tổng tham mưu. Báo cáo của đồng chí có phần nào cụ thể hơn: các sĩ quan Xlô-va-ki-a trên các máy bay tường thuật việc các đơn vị quân Đức bắt đầu xâm chiếm Xlô-va-ki-a. Quân địch dùng 4 sư đoàn tiến công: một sư đoàn từ khu vực Cô-si-xe đánh lên phía Bắc, hai sư đoàn từ khu vực Cra-cốp đánh xuống phía Nam, và một sư đoàn từ khu vực Brơ-nô đánh vào phía Đông-Nam. Các binh đội của quân đội Xlô-va-ki-a, các đội khởi nghĩa và du kích tổ chức kháng cự lại quân địch và chiếm được nhiều cứ điểm then chốt.

Chúng tôi trong Bộ tổng tham mưu nghiên cứu tỉ mỉ những tin tức ấy. Rõ ràng, quân địch đã tạo được ưu thế lực lượng có lợi cho chúng, nhưng liệu chúng có thể đàn áp được lực lượng của nhân dân hay không?

Cũng trong ngày hôm ấy, phái đoàn quân sự Tiệp Khắc đã thông báo cho Bộ chỉ huy của ta là, các sư đoàn Xlô-va-ki-a vẫn giữ được các con đường băng qua dãy núi chính ở Các-pát, và hiện đang chuẩn bị đón Hồng quân. Đòn đột kích bất ngờ của họ trước các đơn vị của I. X. Cô-nép và của I. E. Pê-tơ-rốp đánh vào sau lưng tuyến phòng thủ của địch vào lúc này, có thể sẽ tạo nên những điều kiện quyết định đối với thắng lợi chung.

Nắm được tình hình đó, Tổng tư lệnh tối cao ra lệnh cho Bộ tổng tham mưu giúp đỡ những người khởi nghĩa và chỉ thị cho bộ đội mở chiến dịch tiến công.

Tổng tư lệnh tối cao nói:

— Đồng chí chuẩn bị mệnh lệnh gửi cho đồng chí Cô-nép. Phương diện quân của Cô-nép đã thu được thắng lợi lớn ở Xan-đô-mia và củng cố tình hình của mình. Đồng chí ấy có nhiều kinh nghiệm tiến công. Còn bây giờ thì bộ đội của Pê-tơ-rốp hãy chờ và quan sát cẩn thận.

I. V. Xta-lin trực tiếp nói chuyện bằng điện thoại với I. X. Cô-nép và nói rằng trong những ngày tới đây hãy báo cáo cho đồng chí biết ý kiến về việc sử dụng các lực lượng của phương diện quân U-crai-na 1 để chi viện cho nhân dân Xlô-va-ki-a.

Nhưng hôm sau, ngày 1 tháng Chín 1944, những tin tức báo cáo về lại khác hẳn những tin trước đây. Cũng vẫn theo tin tức của phái đoàn quân sự Tiệp Khắc, thì những người khởi nghĩa đang phải chiến đấu quyết liệt với quân phát-xít Đức, còn địch đã chiếm được Prê-sốp, nơi đóng quân của Bộ tham mưu các đơn vị Xlô-va-ki-a tham gia khởi nghĩa. Liên lạc với sư đoàn Xlô-va-ki-a 2 bị đứt, còn sư đoàn Xlô-va-ki-a 1 được lệnh phải xuyên qua dãy Các-pát về miền Trung Xlô-va-ki-a để phối hợp với những người khởi nghĩa.

Tình hình lúc này rất đáng lo ngại. Các đèo và đường băng qua núi Các-pát đã bị địch chiếm, chắc rằng bộ đội Liên Xô sẽ không thể khai thông được, còn lực lượng chủ yếu của quân khởi nghĩa tập trung tại miền Trung Xlô-va-ki-a sẽ không thể mở mũi đột kích vào sau lưng tuyến phòng thủ của địch ở phía trước bộ đội của chúng ta.

Tình hình diễn biến như vậy, nên các đơn vị Hồng quân sắp tới đây phải đánh những trận quyết chiến để giành giật từng mét đường vượt qua dãy núi Các-pát, nhất là ở những đèo. Và, ngay ở Xlô-va-ki-a cũng sẽ nổ ra những trận chiến đấu quyết liệt để hợp nhất với đội quân khởi nghĩa. Nói tóm lại, con đường phía trước còn dài và đầy khó khăn.

Trong khi ấy, ở phương diện quân U-crai-na 1, I. X. Cô-nép tiếp xúc với đại tá V. Tan-xki — phó tư lệnh cụm tập đoàn quân của quân đội Xlô-va-ki-a. Đồng chí vượt ra khỏi chiến tuyến trên một chiếc máy bay để, theo như lời đồng chí, nhận chỉ thị về hành động của các đơn vị Xlô-va-ki-a.

I. X. Cô-nép báo cáo bằng điện thoại cho Tổng tư lệnh tối cao về cuộc gặp gỡ ấy và những ý kiến của mình về chiến dịch tiến công chi viện cho cuộc khởi nghĩa ở Xlô-va-ki-a. Đồng chí tư lệnh đề nghị phải bảy ngày sau mới bắt đầu chiến dịch, vì khó có thể tập trung được các đơn vị và các phương tiện vật chất cần thiết trước thời hạn đó.

[chuongxedap]

Đêm 1 rạng ngày 2 tháng Chín, khi Bộ tổng tham mưu báo cáo lên Đại bản doanh tình hình các mặt trận diễn ra trong một ngày đêm, thì hướng Tây-Nam và Các-pát được đặc biệt quan tâm tới. Nghe báo cáo xong, Tổng tư lệnh tối cao đi đi lại lại bên bàn mà một số đồng chí ủy viên Bộ chính trị và Hội đồng quốc phòng Nhà nước đang ngồi. Các đồng chí trao đổi ngắn gọn với nhau về việc chi viện cho cuộc khởi nghĩa ở Xlô-va-ki-a. Sự chi viện này không chỉ là nhiệm vụ quân sự, mà nó còn thực hiện nghĩa vụ đồng minh đối với nhân dân Tiệp Khắc, thể hiện chủ nghĩa quốc tế vô sản và sự đoàn kết quốc tế giữa nhân dân lao động của các nước chúng ta. Tôi không ghi lại được chính xác mọi ý kiến của các đồng chí thể hiện đầy đủ lập trường của mình, nhưng ý nghĩa chung là phải làm sao chi viện cho cuộc khởi nghĩa càng sớm càng tốt. Đồng thời, chúng tôi cũng thấy rõ là khó có thể giành thắng lợi nhanh ở Các-pát được, cho nên tổ chức đột phá tuyến phòng thủ của địch sẽ bị tổn thất lớn. Thế nhưng sau khi cân nhắc tất cả những vấn đề trên, Tổng tư lệnh tối cao vẫn ra lệnh ngay cho Bộ tổng tham mưu tổ chức cung cấp trang bị, đạn dược cho quân khởi nghĩa, và chuẩn bị chỉ lệnh gửi cho phương diện quân U-crai-na 1 tiến hành chiến dịch tiến công ở Các-pát có chú ý tới các ý kiến của I. X. Cô-nép.

Ngay trong ngày hôm ấy, tướng N. I. Trét-vê-ri-cốp, cục trưởng Cục tổ chức của Bộ tổng tham mưu đã cùng với trưởng phái đoàn quân sự Tiệp Khắc xem xét các yêu cầu chi viện vũ khí và các phương tiện vật chất khác cho Xlô-va-ki-a. Còn chúng tôi soạn ngay bản dự thảo chỉ thị gửi cho phương diện quân U-crai-na 1 rồi đọc cho I. V. Xta-lin nghe qua điện thoại. Xong, đồng chí giao cho A. I. An-tô-nốp ký vào văn bản chỉ thị đó. Nội dung như sau:

«Nhân tình hình phong trào du kích ở Xlô-va-ki-a đang hoạt động mạnh và cuộc đấu tranh vũ trang của một số binh đội và binh đoàn chính quy của quân đội Xlô-va-ki-a đã triển khai chống lại bọn xâm lược Đức, Tổng tư lệnh tối cao ra lệnh:   

1. Chuẩn bị và tiến hành chiến dịch ở nơi tiếp giáp giữa hai phương diện quân U-crai-na 1 và 4 để từ khu vực Crô-xnô, Xa-nốc đột kích vào hướng chung tới Prê-sốp tiến đến biên giới Xlô-va-ki-a và hợp nhất với các đơn vị ở Xlô-va-ki-a.

2. Khi tiến hành chiến dịch, cho phép thu hút cả quân đoàn Tiệp Khắc và sử dụng các đơn vị ở Xlô-va-ki-a đang bố trí ở Đông-Bắc Prê-sốp. Cần thỏa thuận trước với các đơn vị trên về điều đó.

3. Trách nhiệm tổ chức chiến dịch giao cho đồng chí tư lệnh phương diện quân, trường hợp cần thiết, tuyến phân giới với phương diện quân U-crai-na 4 có thể thay đổi».

Vì tình hình lúc này gấp rút lắm rồi, song trên thực tế I. X. Cô-nép đã nghiên cứu kế hoạch chiến dịch, nên thời hạn trình bày ý kiến của đồng chí ấy được quy định vào ngày 3 tháng Chín. Bộ tổng tham mưu cũng ở trong tình trạng khó xử. Chỉ thị mở chiến dịch ở Các-pát theo lệnh của I. V. Xta-lin lại chỉ giao cho phương diện quân U-crai-na 1, nên phương diện quân này có thể rơi vào tình thế khó khăn, vì trong khi tiến lên phía trước, thì sườn phía Nam của nó bị hở, do đó, để bảo đảm sườn phía Nam, cần phải dùng nhiều lực lượng và phương tiện hơn, nhưng phương diện quân lại không có đủ. Tình hình đó trực tiếp vi phạm các quy tắc đã được quy định trong quân đội chúng ta nhằm bảo đảm những nơi tiếp giáp và các sườn của các đơn vị trong chiến dịch. Bởi vậy, rõ ràng là sau khi nhận được chỉ thị, I. X. Cô-nép đã gọi diện ngay cho A. I. An-tô-nốp và nói về mối nguy cơ ở sườn trái của phương diện quân. Đồng chí nói thẳng về «sự không thông minh lắm» của chúng tôi. A. I. An-tô-nốp phải giải thích cho đồng chí rõ tính chất tế nhị của tình hình lúc đó. I. X. Cô-nép hiểu ra, nên khi báo cáo lên I. V. Xta-lin kế hoạch chiến dịch Các-pát, đồng chí đã đề nghị một cách khéo léo như sau: «Xét thấy tính chất có lợi của hướng chiến dịch đối với mũi tiến công tiếp sau của phương diện quân U-crai-na 4 đánh vào Mi-scôn, Bu-đa-pét nên rất cần thu hút vào chiến dịch cả sườn phải của phương diện quân U-crai-na 4 với quân số dù chỉ có 4 sư đoàn từ khu vực Xa-nốc hoặc chuyển cho phương diện quân chúng tôi 4 sư đoàn bộ binh của phương diện quân U-crai-na 4».

[chuongxedap]

Để đột phá tuyến phòng thủ của địch ở Các-pát, I. X. Cô-nép thành lập cánh quân ở khu vực Crô-xnô. Mũi đột kích chủ yếu sẽ đánh vào hướng Đu-cli-a, Tư-li-a-va, Prê-sốp. Vấn đề chính là cần đột phá nhanh vào tuyến phòng thủ của địch. Đồng chí dự kiến là đến ngày thứ ba của chiến dịch sẽ thu hút các sư đoàn Xlô-va-ki-a và du kích tiến công theo hướng gặp bộ đội ta.

Bộ tổng tham mưu báo cáo ngay các ý kiến của Hội đồng quân sự phương diện quân U-crai-na 1 lên Đại bản doanh. I. V. Xta-lin phê chuẩn kế hoạch hành động và lệnh cho A. I. An-tô-nốp ra chỉ thị cho cả bộ đội của phương diện quân U-crai-na 4 cũng tiến công.

Ngay trong ngày hôm ấy, hồi 22 giờ 30 phút, I. E. Pê. tơ-rốp đã gửi bản quyết định của mình về Đại bản doanh. Để tiến công, đồng chí sử dụng quân đoàn bộ binh 107 ở sườn phải của tập đoàn quân cận vệ 1 do tướng A. A. Grê-xcô chỉ huy. Quân đoàn này được tăng cường các phương tiện pháo binh cần thiết và các đơn vị đặc chủng.

Thời gian không chờ đợi. Phương diện quân chỉ vẻn vẹn có mấy ngày đêm để chuẩn bị chiến dịch. Nhiệm vụ lại rất phức tạp. Tính chất địa hình cho phép địch sử dụng những lực lượng tương đối nhỏ cũng có thể ngăn chặn được từng bước tiến quân của quân ta, hơn nữa các con đường dẫn đến tuyến phòng thủ của địch cũng rất ít. Cơ động — cơ sở của chiến tranh ở vùng rừng núi — trong các điều kiện nói trên bị hạn chế rất nhiều, và trong một số trường hợp nó lại hoàn toàn không có tác dụng. Bộ đội ta thiếu các trang bị đặc biệt và thiếu kinh nghiệm tác chiến ở địa hình rừng núi nên tình hình càng thêm phức tạp. Chiến dịch được chuẩn bị theo phương án rất sơ lược. Khi cần thiết, chiến dịch sẽ mang hình thức tiến công chính diện, đánh vỗ mặt, và như đã nói ở trên là hình thức này có nguy cơ biến thành những trận đánh giằng co đẫm máu, để giành lấy từng vị trí của quân phát-xít Đức. Nhưng đồng thời, nếu như chúng ta hành động trước quân địch thì sẽ lại giành được tính bất ngờ và giữ được thế cơ động, đòn đột kích chính diện có thể nhanh chóng đạt tới mục đích hơn cả.

h. Ý định diệt tan địch ở Các-pát

Bộ tổng tham mưu và Đại bản doanh khẩn trương nghiên cứu mọi cách để làm giảm bớt những ảnh hưởng không thuận lợi của mũi đột kích chính diện, và làm cho các lực lượng trên những hướng khác có thể góp phần vào thắng lợi của bộ đội ta ở Các-pát. Trong vài ngày ấy, Cục tác chiến đã đề ra nhiều phương án tổ chức hiệp đồng. Tôi nhắc lại để bạn đọc nhớ rằng, chúng ta không thể chi viện ở phía Bắc được, vì các lực lượng chủ yếu của phương diện quân của I. X. Cô-nép đang chiến đấu quyết liệt ở căn cứ Xan-đô-mia. Phương diện quân đã hoàn thành nhiệm vụ tưởng chừng không thể làm trọn. Còn ở phía Nam, từ Ru-ma-ni, chúng ta có thể tổ chức chi viện được. Do đó, ngày 5 tháng Chín sau khi hội ý với Gh. C. Giu-cốp và R. I-a. Ma-li-nốp-xki Đại bản doanh quyết định cho các lực lượng chủ yếu của phương diện quân U-crai-na 2 quặt sang khu vực Đê-brê-xen để uy hiếp quân địch ở Các-pát và cắt rời chúng khỏi Hung-ga-ri và Đức. Tình hình đó sẽ giúp cho phương diện quân U-crai-na 4 khắc phục được tuyến phòng thủ của địch tại địa hình rừng núi này.

Đó là ý nghĩa của việc phương diện quân U-crai-na 2 phối hợp với chiến dịch của tập đoàn quân 38 và bộ đội của I. E. Pê-tơ-rốp. Tất nhiên, tình hình đó đã nâng cao được khả năng thắng lợi của mũi đột kích vượt qua Các-pát, để chi viện cho nhân dân Xlô-va-ki-a đã nổi dậy khởi nghĩa.

[chuongxedap]

Bạn đọc đã hiểu khá đầy đủ về cách tổ chức chiến dịch và kết quả chiến dịch ở Các-pát được nêu ra trong nhiều cuốn sách, vì vậy cho phép tôi chỉ kể lại quá trình diễn biến của chiến sự.

Tướng C. X. Mô-xca-len-cô, tư lệnh lập đoàn quân 38 dự định đột phá tuyến phòng thủ của quân phát-xít Đức bằng mũi đột kích chính diện từ khu vực Bắc và Tây-Bắc Crô-xnô vào hướng thị trấn Đu-cli-a, Prê-sốp. Các binh đoàn cơ động sẽ phát huy thắng lợi đánh chiếm lấy đèo Đu-cli-a và phối hợp với quân khởi nghĩa trên lãnh thổ Xlô-va-ki-a. Tập đoàn quân 38 (các quân đoàn bộ binh 52, 67 và 101) được tăng cường quân đoàn kỵ binh cận vệ 1 của trung tướng V. C. Ba-ra-nốp và quân đoàn xe tăng 25 của thiếu tướng Ph. Gh. A-nhi-cu-skin. Thành phần của tập đoàn quân 38 còn có quân đoàn bộ binh Tiệp Khắc 1 do tướng I-a. Cra-tốc-vin chỉ huy. Lút-vích Xvô-bô-đa là lữ đoàn trưởng lữ đoàn 1. Như I. X. Cô-nép nhấn mạnh, điểm chủ yếu là phải bảo đảm được tính bất ngờ và hành động của bộ đội phải rất nhanh.

Ý đồ đột phá vào tung thâm tuyến phòng thủ của địch bằng mũi đột kich chính diện cũng là cơ sở chiến dịch của tập đoàn quân cận vệ 1 thuộc phương diện quân U-crai-na 4 do thượng tướng A. A. Grê-xcô chỉ huy. Hướng đột kích chủ yếu của tập đoàn quân ở sát bên trái hướng chủ yếu của phương diện quân U-crai-na 1 trong dải của tập đoàn quân 38 và tiến tới Bu-cốp-xcô, Cô-man-tra.

Tập đoàn quân 38 bắt đầu tiến công vào ngày 8 tháng Chín, tập đoàn quân cận vệ 1 bắt đầu vào ngày 9 tháng Chín. Mặc dầu mưa gió, đường sá lầy lội và tầm nhìn xa bị hạn chế, song bộ đội Liên Xô vẫn tiến lên thắng lợi và mở mũi đột kích quyết liệt vào quân địch trên các con đường dẫn tới dãy núi chính của Đông Các-pát. Nhưng, quân địch hành động cũng rất xảo quyệt và ngoan cố. Nắm được tình hình chuẩn bị của ta, địch đã trù tính là ta sẽ mở những chiến dịch mạnh, và ngay trong những ngày đầu tiến công, chúng đã bố trí lại các lực lượng trên hướng mũi đột kích chủ yếu, tăng cường thêm một số lớn pháo binh và xe tăng để dùng hỏa lực và phản công nhằm chặn các đường tiến quân của bộ đội Liên Xô.

Từ những bước tiến công đầu, Bộ tổng tham mưu lo lắng chờ đợi các tin tức ở Các-pát gửi về. Tình hình mà chúng tôi nhận được còn chưa rõ ràng, cả hai sư đoàn Xlô-va-ki-a hiện đang ở đâu, làm gì? Nếu tin vào phái đoàn quân sự Tiệp Khắc thì cả hai sư đoàn ấy dường như đang chiến đấu thắng lợi. Tiện thể nói thêm rằng điều đó cho thấy rõ là tại sao trong chỉ lệnh của Đại bản doanh đã cho phép các phương diện quân sử dụng các đơn vị Xlô-va-ki-a.

Thế nhưng, chẳng bao lâu chúng tôi lại nhận được tin rằng cả hai sư đoàn Xlô-va-ki-a đều không tham chiến và đã bị quân địch giải giáp, sở dĩ có tình hình đó là do tướng Ma-la-rơ, tư lệnh quân đoàn Xlô-va-ki-a, đã trắng trợn phản bội. Y đã cung cấp cho địch kế hoạch đánh chiếm các đèo ở Các-pát và chạy sang hàng ngũ quân Đức. Bộ đội mất người chỉ huy, không tổ chức kháng cự lại và đã hạ vũ khí, chỉ có một số binh đội chuyển sang hoạt động chiến đấu du kích.

Kết quả là bọn Hít-le đã điều động được những lực lượng lớn tới tất cả những hướng quan trọng, giữ được các đèo và hoàn toàn tự do cơ động từ tung thâm. Khi bộ đội ta tiến quân tới các đèo thì sức chiến đấu của quân địch đã tăng lên rất nhiều, còn tốc độ tiến công của các tập đoàn quân 38 và tập đoàn quân cận vệ 1 thì chậm hẳn lại.

Mọi hy vọng trông cậy vào quân đội Xlô-va-ki-a của chính phủ Tiệp Khắc ở Luân Đôn đã bị sụp đổ như vậy đấy. Tình hình này gây khó khăn cho chúng ta vì những điều kiện hoạt động của bộ đội Liên Xô càng thêm gay go và phức tạp. Còn các nhiệm vụ thì vẫn không thay đổi: nhân dân đã khởi nghĩa và phải được chi viện. Mọi suy nghĩ của Đại bản doanh Liên Xô, của Bộ tổng tham mưu và các hội đồng quân sự phương diện quân đều tập trung vào vấn đề đó.

[chuongxedap]

Bộ tư lệnh phương diện quân U-crai-na 1 và tập đoàn quân 38 cố tạo nên bước ngoặt trong quá trình đấu tranh bằng cách tung quân đoàn xe tăng 25, quân đoàn kỵ binh cận vệ 1 và quân đoàn bộ binh Tiệp Khắc 1 vào chiến đấu. Nhưng, cả kỵ binh lẫn xe tăng đều không thể vượt lên trước bộ binh trong điều kiện địa hình rừng núi. Kỵ binh và xe tăng cùng với bộ binh làm thành hàng dài trên một con đường, nên không sao cơ động nổi. Đội hình đã bị kéo dài và bị hỏa lực địch bắn mạnh vào sườn. Trong điều kiện tình huống phức tạp ấy, không một người chỉ huy nào có thể phát triển tiến công nhanh được.

Mặc dù vậy, những trận đánh ác liệt ngày 10 và 11 tháng Chín cũng đưa lại một vài hy vọng: trong những ngày ấy, bộ đội ta không những chọc thủng được tuyến phòng thủ thứ nhất của địch, mà trên một hướng tiến công còn phá vỡ được cả một phần tuyến phòng thủ thứ hai. Cửa đột phá được thực hiện ở một khu vực hẹp trên một chính diện rộng không quá 1,5-2 ki-lô-mét. Bộ tư lệnh phương diện quân U-crai-na 1 và tập đoàn quân 38 quyết định lợi dụng ngay cửa đột phá đó, để không cho chiến dịch biến thành những trận đánh có tính chất giằng co từng vị trí phòng thủ của địch. Kỵ binh của V. C. Ba-ra-nốp được tung vào cửa đột phá.

Lúc đó, phải rất táo bạo mới có thể ra quyết định đó. Các tư lệnh phương diện quân và tập đoàn quân nhất thiết phải tìm ra, dù là một khả năng nhỏ bé, để xông tới chi viện cho nhân dân Xlô-va-ki-a đã nổi dậy khởi nghĩa. Các chiến sĩ kỵ binh phải tiến quân vào hành lang rực lửa đạn. Vì không đủ thời gian và vấp phải những khó khăn trong việc điều động pháo binh và súng cối đi trên các con đường rừng núi hẹp, nên pháo binh của ta không đủ bảo đảm chế áp được chắc chắn các phương tiện hỏa lực của quân phát-xít Đức ở hai bên sườn hành lang: đại bộ phận các phương tiện hỏa lưc của địch chắc chắn có thể tiếp tục hoạt động có hiệu quả lớn. Chúng ta cũng không thể trông cậy vào không quân để có thể buộc các phương tiện hỏa lực của địch phải câm họng. Không quân của ta chưa có nhiều. Các mục tiêu của địch lại được che giấu trong các nếp uốn của địa hình. Lẽ ra, phải mở những mũi đột kích liên tục và tập trung, song không quân của ta lại buộc phải hành động thành từng nhóm nhỏ, nên không thể chi viện một cách thật sự nhanh chóng được. Hơn nữa, ta lại thiếu nhiên liệu. Nhưng cũng không thể lựa chọn cách nào khác.

Lúc đó, cũng như trong những giờ phút khó khăn, ác liệt, các đảng viên cộng sản luôn luôn đứng ở hàng đầu. Người ta nhìn vào họ và noi gương họ. Các cán bộ chính trị của phương diện quân và tập đoàn quân — các tướng C. V. Cray-nhi-u-cốp, A. A. Ê-pi-sép, X. X. Sa-ti-lốp, và nhiều đồng chí khác ngày đêm có mặt ở các đơn vị, động viên, giúp đỡ và phân bố lực lượng đảng viên. Công tác chính trị được tổ chức tốt là sức mạnh của chúng ta nhằm bảo đảm cho các chiến sĩ xô-viết hăng hái tiến công. Trong những ngày chiến đấu nóng bỏng mùa thu năm 1944, trong bản báo cáo từ mặt trận gửi về, thiếu tướng L. I. Brê-giơ-nép, trưởng phòng chính trị tập đoàn quân 18 tiến công ở Các-pát, đã viết: «Chiến dịch Các-pát là thử thách quan trọng đối với toàn thể tập đoàn quân — từ người binh nhì đến người tướng. Chúng ta đã vượt qua thử thách ấy một cách thắng lợi».

Để giảm bớt tác dụng của hỏa lực địch, quân đoàn V. C. Ba-ra-nốp đã tiến công vào ban đêm. Đêm tối trở thành bạn đồng minh của chúng ta, vì nó không cho địch phát huy được hỏa lực và tạo điều kiện giúp ta giành thắng lợi. Nhưng đêm tối cũng làm ta khó định hướng chính xác và hạn chế tốc độ vận động của kỵ binh. Trong một ngày đêm, quân đoàn chỉ tiến được có 20 ki-lô-mét. Các chiến sĩ cận vệ không dừng lại mà đã tiến thêm được chừng ấy ki-lô-mét nữa, và một số đơn vị trinh sát đã đến được lãnh thổ Xlô-va-ki-a.

Còn quân địch thì tức điên lên. Những trận đánh quyết liệt đã diễn ra ở hai bên sườn hành lang. Ngày 14 tháng Chín quân địch bịt được hành lang và tách được quân đoàn khỏi các lực lượng chủ yếu của tập đoàn quân 38. Mọi biện pháp nhằm khôi phục liên lạc sinh động với quân đoàn đều không thành công. Trong khi đó thì các chiến sĩ cận vệ đã sử dụng hết một phần dự trữ đạn dược, lương thực và cỏ khô. Ngựa bị mệt, quân đoàn không còn đủ sức cơ động. Quân địch lợi dụng ngay tình hình đó, bịt hết các đèo và các ngả đường, dần dần bao vây một số đơn vị kỵ binh. Bộ tổng tham mưu phải tổ chức tiếp tế bằng đường không cho kỵ binh. Riêng tôi rất lo lắng cho quân đoàn kỵ binh 1 trong những ngày chiến đấu ở hậu phương địch. Tôi biết rõ nhiều chiến sĩ kỵ binh và rất thông cảm với tình hình kỵ binh buộc phải chiến đấu trong vòng vây ở trên núi. Các trận đánh diễn ra suốt ngày đêm trong những điều kiện rất khó khăn. Ở một số nơi, kỵ binh phải chuyển sang đánh giáp lá cà...

Trong vòng một tuần lễ tiến công, các chiến sĩ của tập đoàn quân C. X. Mô-xca-len-cô đã đột phá tuyến phòng thủ địch trên một chính diện dài 22 ki-lô-mét và tiến vào tung thâm cũng khoảng chừng ấy ki-lô-mét. Hoạt động của tập đoàn quân đã thu hút được những lực lượng lớn quân địch. Tư lệnh phương diện quân tăng cường cho tập đoàn quân 38 và tung quân đoàn xe tăng cận vệ 4 của tướng P. P. Pô-lu-bôi-a-rốp vào chiến đấu, tiếp đó là quân đoàn xe tăng 31 của tướng V. E. Gri-gô-ri-ép. Thật ra các quân đoàn không có gì mạnh lắm. Ví dụ như, trong biên chế của quân đoàn Pô-lu-bôi-a-rốp chỉ có tất cả 59 xe tăng và 9 cỗ pháo tự hành. Nhưng, lúc bấy giờ thì đó cũng là sự chi viện lớn cho tập đoàn quân 38 đang tiến công.

Các chiến sĩ xe tăng của P. P. Pô-lu-bôi-a-rốp tiến vào chiến đấu ở bên sườn trái tập đoàn quân, gần nơi tiếp giáp với phương diện quân U-crai-na 4. Theo đánh giá của bộ tư lệnh phương diện quân và tập đoàn quân thì đây là nơi yếu nhất trong tuyến phòng thủ của địch. Ngoài ra, ở sườn trái của tập đoàn quân còn có khả năng nhất định để cơ động đánh vào các sườn cánh quân chủ yếu của phát-xít Đức. Các chiến sĩ xe tăng tiến công kiên quyết, hiệp đồng chặt chẽ với các đơn vị và tiến công từ phía Bắc trên hướng chủ yếu. Qua hai ngày chiến đấu quyết liệt, quân đoàn xe tăng cận vệ 4 đột nhập được vào thị trấn Đu-cli-a, trong khi đó từ phía khác, các lực lượng chủ yếu của tập đoàn quân, trong đó có cả các đơn vị của quân đoàn bộ binh Tiệp Khắc 1 cũng tiến tới đây. Các chiến sĩ Tiệp Khắc là những người bạn chiến đấu cùng với chúng ta. Ngay trong những trận chiến đấu đầu tiên ở Các-pát, các chiến sĩ đã tỏ ra là những người bạn chiến đấu trung thành và kiên quyết. Quân đoàn bộ binh Tiệp Khắc 1 tiến công trong các điều kiện cũng khó khăn giống như bộ đội chúng ta...

[chuongxedap]

*
* *

Trước khi tiếp tục kể tiếp những trận đột phá vượt qua dãy núi Các-pát, cho phép tôi đi rộng hơn một chút đế nói tới những sự kiện có liên quan.

Mùa thu năm 1971, tôi đi nghỉ phép ở Các-lô-vi Va-ri. Tôi ở tại «Bri-xtôn» và gặp nguyên soái I. X. Cô-nép cũng đang dưỡng sức tại đây. Hai chúng tôi nhận được thiếp mời của Lút-vích Xvô-bô-đa, Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Tiệp Khắc, đến dự bữa cơm thân mật tại lâu đài săn bắn cổ La-nư ở ngoại thành Pra-ha. Từ lâu, nơi đây được dành làm nhà nghỉ ngơi và tiếp đón bạn bè của Chủ tịch Tiệp Khắc.

Chúng tôi đến, nhưng thấy hãy còn sớm. I X. Cô-nép, một người rất cẩn thận, quyết định phải giữ đúng thời gian theo phép quân đội, nên khi gần tới nơi đồng chí cho xe chạy chậm lại và sau đó thì đậu hẳn xe lại dưới bóng cây ven đường.

Xe chúng tôi vào đến cổng lâu đài vừa đúng 12 giờ thì vừa gặp xe của Chủ tịch Tiệp Khắc chạy tới. Đồng chí cũng là người giữ đúng lời hẹn, nên cũng đã cho xe dừng lại dọc đường giống như chúng tôi. Chào hỏi và bông đùa thân mật kiểu quân nhân vói nhau xong, Cô-nép sang xe Li-mu-din của L. Xvô-bô-đa, và hai xe chúng tôi lại tiếp tục lăn bánh.

Hàng cây yên tĩnh, hương tỏa ra từ hoa thơm, cỏ lạ. Chủ nhân mời chúng tôi đi thăm khu vườn trong tòa lâu đài, những đàn hươu chạy tung tăng giữa những cây sồi cổ thụ. Đi hết khu vườn, xe chúng tôi tới một ngôi nhà nhỏ của người đi săn. Theo tập quán, người Tiệp ăn trưa vào 13 giờ. Chủ tịch mời chúng tôi vào bàn.

Những lúc bạn bè chiến đấu gặp nhau thì không phân biệt cấp bậc, câu chuyện thật là tự nhiên và thoải mái. Bao giờ cũng có điều gì đó để nhớ lại, nhắc đến những lời nói tốt đẹp hoặc có lúc im lặng để rồi sau đó chuyện trò lại rôm rả. Và bây giờ cũng vậy...

- I. X. Cô-nép, anh còn nhớ lúc anh nổi nóng với tôi, hồi tôi còn là quân đoàn trưởng chứ?—Chủ tịch nói với nguyên soái Cô-nép.

- Sao lại không nhớ, thời đó thì thật là khó quên. Các chiến sĩ Tiệp Khắc hồi đó đang lâm vào tình thế rất khó khăn. Đơn vị tiến về Đu-cli-a. Địch bắn mạnh chặn đường tiến của quân ta, xe tăng chúng lại thường tập kích, thế mà quân đoàn thì hầu như không có chỉ huy. Tướng Cra-tốc-vin, quân đoàn trưởng ở cách xa quân đoàn những 25 ki-lô-mét. Thế thì chỉ huy làm sao cơ chứ...

Tôi chăm chú lắng nghe: câu chuyện xung quanh bàn ăn, dường như theo một kế hoạch đã nghĩ trước, rất hợp với những trang của tập hồi ký mà tôi đang viết phần cuối ở đây, ở tại Các-lô-vi Va-ri. Tất nhiên, tôi đã được biết nhiều qua các văn kiện và báo cáo của I. X. Cô-nép gửi về Đại bản doanh. Nhưng báo cáo là một việc, còn bằng chứng của chính những người — hơn nữa đó là những người chủ chốt! — đã từng tham gia các sự kiện thì lại là một việc khác.

Qua câu chuyện giữa Cô-nép và Xvô-bô-đa, tôi được biết: theo yêu cầu của chính phủ Bê-nét, tướng Cra-tốc-vin, được chỉ định làm quân đoàn trưởng quân đoàn bộ binh Tiệp Khắc 1, nhưng ông ta đã không làm trọn nhiệm vụ của mình: ông ta thường ngồi ở phía sau để thưởng thức rượu uýt-xki của Anh, trong khi các chiến sĩ và sĩ quan của quân đoàn đang bị tổn thất nặng nề do tấn công vào tuyến phòng thủ ở Các-pát của quân địch khá mạnh và ngoan cố. Vì thế lúc đó, Cô-nép đã cách chức Cra-tốc-vin và cử tướng Xvô- bô-đa làm quân đoàn trưởng, sau đó báo cáo với I. V. Xta-lin. Tổng tư lệnh tối cao tán thành quyết định của tư lệnh phương diện quân, nhưng có nói là vấn đề cách chức Cra-tốc-vin liên quan tới một người nước ngoài, một người chỉ huy bộ đội của nước khác, dù là nước đồng minh của chúng ta, vì vậy việc cách chức Cra-tốc-vin và bổ nhiệm L. Xvô-bô-đa phải làm theo đúng thủ tục pháp lý. Sau khi trao đổi với chính phủ Tiệp Khắc, đề nghị trên được thực hiện.

[chuongxedap]

Nhờ những hoạt động của nguyên soái Cô-nép nên tình hình trong quân đoàn bộ binh Tiệp Khắc trở nên tốt hơn. Tướng X. X. Sa-ti-lốp báo cáo về Tổng cục chính trị cho A. X. Séc-ba-cốp: «Sau khi cách chức Cra-tốc-vin và cử tướng Xvô-bô-đa làm quân đoàn trưởng, các công việc tiến triển rõ rệt. Xvô-bô-đa đã đề cao được tính nghiêm khắc và ý thức kỷ luật. Lúc này, quân đoàn ngày càng có nền nếp hơn».

Bấy giờ các chiến sĩ Tiệp Khắc cùng sát cánh với các chiến sĩ Liên Xô tiến công đến biên giới Xlô-va-ki-a. Ngày 20 tháng Chín 1944, quân đoàn hiệp đồng với các chiến sĩ xe tăng của Pô-lu-bôi-a-rốp và A-nhi-cu-skin, đã chiếm được thị trấn Đu-cli-a. Mấy ngày sau, quân đoàn tiến quân đánh tới biên giới Tiệp Khắc. Đây là thắng lợi vẻ vang của những người yêu nước Tiệp Khắc! Nhưng vì sao Cô-nép lại nổi nóng với Xvô-bô-đa hồi đồng chí làm quân đoàn trưởng? Vị Chủ tịch Tiệp Khắc tóc đã bạc trắng nhớ lại câu chuyện đó như sau:

- Hồi đó, — Lút-vích Xvô-bô-đa nói,—tôi muốn tận mắt quan sát chiến trường của quân đoàn. Tôi không thể hiểu được rằng rồi tôi sẽ chỉ huy bộ đội như thế nào nếu tôi không nắm được địa hình trong dải tiến công. Nên tôi xuống thẳng các binh đội tiên phong trong cuộc tiến công. Tôi thấy cần phải trực tiếp động viên các chiến sĩ, và nêu gương cá nhân trong chiến đấu. Lúc đó thì anh (I. X. Cô-nép) gọi tôi đến nói chuyện bằng điện thoại dã chiến....

- Còn phần tôi — Cô-nép mỉm cười nói, — tôi cần nắm được chính xác tình hình ở đèo Đu-cli-a. Mát-xcơ-va đang yêu cầu. Tôi tìm anh, song các cán bộ trả lời là quân đoan trưởng đang ở tiền duyên. Tôi hỏi đồng chí ấy hiện đang ở đâu? Mãi rồi mới thấy anh đến. Lúc bấy giờ, tôi thành thật nói rằng: thưa ngài chủ tướng, tôi cấm ngài không được làm một chiến binh, ở đây chúng ta cần một quân đoàn trưởng chứ không phải một chiến binh!

- Tôi thấy bực mình lúc nghe thấy anh gọi tôi là «thưa ngài chủ tướng», — vị chủ nhân mến khách của chúng ta nói, — và tôi hỏi tại sao anh lại không gọi tôi là «đồng chí»?

- Tôi nhớ, đúng thế. Khi gặp được anh, tôi đã nguôi nguôi, và đáp lại: đồng chí Xvô-bô-đa, đồng chí cần nhớ rằng chúng tôi rất quý mến đồng chí, không được liều mình như thế, hơn nữa đó không phải là việc làm của quân đoàn trưởng. Và, câu chuyện cũng kết thúc tại đây...

Trong ngày hôm ấy hai đồng chí đã nhớ lại nhiều điều lý thú. Nhưng trong số các câu chuyện đó, bây giờ tôi muốn nói rõ những tình tiết ở Đu-cli-a mà Xvô-bô-đa và Cô-nép còn nhớ mãi đến nay vì theo tôi, trường hợp ấy không chỉ nói lên lòng quả cảm của bản thân quân đoàn trưởng Tiệp Khắc, mà còn chứng minh rằng khi diễn ra tiến công của Liên Xô vào Các-pát, mọi người tham gia cuộc tiến công, từ chiến sĩ đến tướng tá đều ở trong tình thế vô cùng khó khăn và nguy cấp. Xvô-bô-đa đi ra tiền duyên cũng không phải là việc làm khinh xuất. Trong thời gian ấy, nhiều sĩ quan cấp trên cũng đã hành động như thế. Các đồng chí đã hết sức cố gắng để sao cho cuộc đột phá gay go của chúng ta vượt qua dãy núi Các-pát vào Xlô-va-ki-a giành được thắng lợi.