Trong ký ức cậu bé, Sài Gòn xưa còn nhỏ, ra khỏi là đến Gia Định. Bên kia cầu Thị Nghè là Gia Định. Đakao đã là ngoại ô. Sài Gòn lúc đó nhiều Tây, có tới 50 ngàn người Pháp cai trị toàn Nam Kỳ. Xuống bờ sông là hải quân. Nhà cửa chạy từ Sở Thú xuống tới Đại Sứ quán Mỹ bây giờ, là doanh trại trung đoàn bộ binh thuộc địa 11 của Pháp 11e Régiment d’ Infanteric Coloniale (11e R.I.C). Ông vẫn còn nhớ: “Nhà kiểu doanh trại, nay hình dáng gốc vẫn còn y nguyên, chỉ sửa bên ngoài”.
Xem ra chú bé này nghịch đủ mọi thứ: “Cúng lăng Ông, lẻn vô coi hát bội. Năm nào cũng cúng lớn. Đứng coi ai cao phía sau. Phía trước ngồi. Nam nữ lúc đó còn thụ thụ bất thân. Tôi đứng, nhổ nhang sướng lắm. Nhang lớn, bằng cái cẳng cái. Thích Tết. Noel vào nhà thờ Gia Định coi lễ. Ở đó, trước trống trơn, có cả ao hồ, xe điện từ Gò Vấp, Hóc Môn ra Chợ Lớn. Đi xe điện mấy xu. Muốn đi ciné thì lên xe điện ra Đakao gần Cầu Bông. Đi sớm chút. Thường đi một mình, hoặc với đứa em gái 8 tuổi. Nếu đi một mình thì khoái hơn, chui vô mua giấy xe điện. Có nhiều suất coi: 1 tới 3 giờ, 3 tới 5 giờ, 5 tới 7 giờ, 7 tới 9 giờ. Coi suất 3 tới 5 giờ có lợi: ra còn coi Tây đầm đi Patin ở góc Đinh Tiên Hoàng, nay xây tùm lum rồi. Coi đã, lên xe về. Chủ nhật thì đi bộ, cầm cái ná bắn chim. Nhà ở đường Cây Thị (gần Hàng Xanh), trồng toàn cây thị, lúc đó ruộng hết, không có nhà. Chiều mát Tây đầm chạy xe hóng mát vòng vòng Hàng Xanh, Cầu Bông, chạy về đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa bây giờ, về Sài Gòn. Mùa thị chín, phố thơm lắm. 4, 5 giờ sáng đã ra lượm thị. Trái chín vàng bỏ túi thơm như các chị thường làm. Hễ thấy có gió thổi nhiều là chạy ra liền ngồi chờ.
Ông già tôi khi rảnh hay đem ra dạy học. Hay đánh lắm. Vì con lười, chơi không. Vì vậy tôi hay trốn đi chơi. Còn đem theo cả vắt cơm. Đạn để bắn chim thì vò viên tròn phơi khô bằng đất sét. Vò viên bây lớn, se lại phơi khô, để cái bao, bên đây giàn thun, vắt cơm muối mè. Nói là đi chơi chút, là đi luôn. Bắn chim xong tắm. Sông bần mọc đầy. Mà sông sạch lắm, nước trong vắt. Hồi đó có nhà Phú Hữu sản xuất gạch đỏ, rất giàu. Tôi sang đó lấy đất sét nắn nồi, soong, ba ông đầu rau. Củi cây mục bẻ chỗ nào cũng có. Gia Định lúc đó nhiều rừng cao su. Từ chợ Gia Định có đường Chi Lăng mọc cao su, tay trái là mả. Lấy mủ cao su làm banh đá nặng lắm. Rồi bắt cá dưới ruộng. Nghĩa địa thấp, mưa ngập nước, hòm mục, sọ người trồi lên, cá đẻ vào đó. Hễ thấy bọt, nắm lấy xương sọ đổ rút ra rổ là có cá!”…
Phạm Xuân Ẩn và các đồng nghiệp tại văn phòng của The New York Herald Tribune ở Sài Gòn - Ảnh do gia đình cung cấp
Đúng là chú bé chơi thật đã, chẳng biết sợ là gì. Có lẽ chú đã lục lọi khắp các ngõ ngách của cái thành phố tuổi thơ của chú không còn bỏ sót xó nào. Không có phố nào không có kỷ niệm. Cho tới lúc thành chiến sĩ tình báo rồi, đi làm phóng viên cho hãng Reuters rồi, những con phố vẫn chưa thôi “dính dấp”.
“Thời kỳ làm cho Reuters, tôi đi làm lái xe vòng sau dinh Độc Lập. Thời kỳ 1961 - 1962 Lệ Xuân cấm chơi bạc nên các tay chơi phải tụ tập ở quán, cá độ bằng số xe qua lại. Xe tôi đi qua cứ bị ném đá hoài. Có đứa còn quát chửi theo, Đ.M cái xe này cứ qua đây hoài! Thì ra là số tôi số NBC - 253 cộng lại là 10, số bù, đám cá cược gặp xui. Ông Tuyến biết chuyện bảo tôi: “Đi lối khác đi. Tránh đường đó đi”.
Đánh bài cào, nhảy đầm, cái gì ông cũng chơi cũng thử. Thích nhất là hay chơi vòng vòng đây đó. Một lần nhà văn Nguyễn Khải hỏi ông: “Làm nghề tình báo giữa cái sống cái chết, ngay trong đầu não địch, căng thẳng vậy làm sao sống được”. Ổng trả lời: “Chơi!” Và nói giỡn: Đi nhảy đầm ôm mấy cô là quên hết…
Cậu bé lớn lên, thành người hoạt động tình báo, chứng kiến Sài Gòn trải qua bao rung chuyển đổi thay. Sài Gòn chống Mỹ, Sài Gòn biểu tình, Sài Gòn trong bom đạn Mậu Thân, Sài Gòn giải phóng. Từ cậu bé xài những đồng xu đầu tiên bằng đồng điếu, (tiền xưa Bảo Đại lỗ vuông) cho tới hôm nay vẫn chưa thôi “chơi” những “trò chơi” của cuộc sống. Vẫn đòi hỏi gắng sức cho công việc không hề có kết thúc.
Bao nhiêu người bạn bè đi xa đã trở về gặp gỡ, phỏng vấn mãi không thỏa mãn mong muốn biết rõ về cuộc đời của ông. Kể cả những người đã từng sống với ông nhiều quãng đời quá khứ. Cũng có những người bạn của ông khác chính kiến đã ra đi, hẹn về gặp rồi không bao giờ trở về nữa. Họ đã nằm lại một xứ sở khác, để không bao giờ còn được thỏa lòng mong ước thấy lại Sài Gòn với những con người kiệt xuất của nó như Phạm Xuân Ẩn.
Những nhà báo nước ngoài không ngừng miêu tả nhịp sống Sài Gòn hôm nay với đủ cách nhìn. Các nhà khoa học Nhật Bản thì tính rằng giao thông của thành phố này có thể gặp rắc rối, mật độ dân cư đi lại dày đặc, tốc độ đi lại trung bình của xe cộ đã giảm xuống chỉ còn 10-12km/giờ. Nhà báo khác thì so sánh những tòa nhà cao ốc và thích chụp các ngõ hẻm hơn. Hậu trường của cái thành phố được xây dựng từ thế kỷ thứ 17 này đã biến đổi. Khách sạn thuộc địa, tòa thị chính, nhà thờ xây theo kiệu Gô-tích hình như đang mờ dần đi sau các cao ốc văn phòng. Người ta nói tới những chiếc cầu vượt sông, các dự án tuyến đường xe điện, các chung cư và trung tâm thương mại lớn. Khách nước ngoài và Việt kiều có thể đi du lịch vòng vòng bằng xích lô để thấy những hàng quán, dòng người và những biển quảng cáo nhiều màu. Tùy theo cách nhìn mỗi người, họ có thể nói về xây dựng, phát triển, hay là chỉ thấy những bác xích lô đẫm mồ hôi, những người ăn xin tàn tật. Hoặc chỉ thấy các vũ trường, các nhà hàng với món xúp cua, tôm… Tất cả đều đúng với Sài Gòn vì nó có những thứ ấy trong nhịp điệu tăng trưởng của mình. Chỉ có điều, những doanh nhân ở các liên doanh với Hồng Kông, Đài Loan, Malaysia hay Singapore, giờ đây đã là một thế hệ mới. Những vũ trường Queen B hay Cheers, Tropical Rainforest Gossip hay Pink Cadillac… hoặc là các quán ăn uống rực sáng đèn giờ đây không chỉ dành cho những vị khách thời thượng của ngày xa xưa.
Phạm Xuân Ẩn chạy xe máy trên một đường phố ở Sài Gòn
Thời đại mới, có lớp người mới với những phẩm chất mà lớp người xưa không có. Những gì ưu tú của lớp người xưa, bây giờ có thể không giống cái ưu tú của thời nay. Nhiều phẩm chất mới khác đang hình thành. Lớp người mới không còn phải dùng đến thứ can đảm, chịu đòn tra, hoặc làm những việc chiến đấu đạn bom. Thử thách hôm nay khác. Nhưng vượt lên trên hết, cái chất Việt Nam đã chắt tận lòng của mình gửi vào con người. Sức mạnh tinh thần đã được truyền đi một cách mầu nhiệm, bí ẩn. Nó mầu nhiệm bí ẩn đến mức ta khó chỉ ra rạch ròi.
Nó giống như là tôi không thể nào chỉ ra nổi trong người tình báo Anh hùng Phạm Xuân Ẩn, đâu là phần cái rễ cây đa và nước sông trong mát cho cậu nô nghịch thuở thiếu thời, còn đâu là phần của những câu hát ru của bà mẹ, ngọn roi dạy dỗ một cách đớn đau của người cha. Đúng như lời của một triết gia “Linh hồn chính là quá khứ” (L’âme, c’est le Passe). Mà quá khứ của cuộc đấu tranh anh dũng của dân tộc này đã gửi vào các cá nhân của nó bao gồm những gì? Đó vẫn là một câu hỏi, một sự khám phá mãi không thôi…
Với Phạm Xuân Ẩn, cũng có thể lắm, làm nên đời anh hùng, có phần của những quả thị theo gió rơi xuống, thơm lừng trong túi áo. Bên trong hột thị, chú bé vẫn đinh ninh là có con Tấm, con Cám thật…
Nhà báo, Thiếu tướng tình báo, anh hùng các lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam Phạm Xuân Ẩn (tức Trần Văn Trung), được báo chí Mỹ coi là một trong những nhà tình báo vĩ đại nhất thế giới trong thế kỷ XX. Nhiều người so sánh ông ngang tầm với nhà báo, điệp viên huyền thoại Liên Xô Richard Sorge hoạt động tại Nhật Bản trong Thế chiến II.
Dilber MC Theme by HarzeM