Lịch sử lực lượng vũ trang huyện Tuy Hòa ba mươi năm kháng chiến (1945-1975)

[macbupda]

Sau 20 ngày giặc Pháp ồ ạt tiến công ra Phú Yên, mặc dù đã bị quân và dân ta đánh trả quyết liệt gây cho chúng nhiều thiệt hại. Nhưng với lực lượng, binh khí trang bị kĩ thuật đông và mạnh, chúng tiếp tục dùng lực lượng cả 3 binh đoàn tấn công các huyện phía bắc tỉnh nhằm thực hiện bước một của kế hoạch là đánh chiếm toàn bộ tỉnh Phú Yên. Trên địa bàn huyện Tuy Hòa, địch đã tiến hành đóng chiếm đồn Pa Tí, Hảo Sơn, Thạch Tuân, cầu Lưới Gõ, Bàn Nham, Bàn Thạch (Hòa Xuân), Phú Hiệp - Thạch Lâm (Hòa Hiệp), ga Đông Tác, Nam cầu Đà Rằng - Phú Lâm (Hòa Thành), cầu Máng Phú Nông (Hòa Bình).

Nhận thấy quân địch tập trung cả 4 binh đoàn tiến hành tấn công đánh chiếm Phú Yên và phát triển tấn công ra Bình Định, Quảng Ngãi, tận dụng thời cơ Bộ tư lệnh Liên khu 5 đã kịp thời ra lệnh cho các lực lượng chủ lực của khu đồng loạt nổ súng tấn công đánh chiếm nhiều cứ điểm, đồn bót quan trọng của địch ở Kon Tum trên tục đường 19. Ta đã phá vỡ hệ thống phòng ngự chiến lược quan trọng của địch buộc chúng phải rút quân tháo chạy khỏi Kon Tum. Ngày 7 tháng 2 thị xã Kon Tum và tỉnh Kon Tum được giải phóng hoàn toàn.

Những thắng lợi to lớn trên chiến trường Tây Nguyên làm cho địch càng lún sâu trong thế bị động, lực lượng trong kế hoạch Át Lăng cũng bị phân tán. Quân dân ta càng phấn khởi tin tưởng hăng hái và nỗ lực thực hiện tốt nhiệm vụ, liên tiếp ngăn chặn và tấn công quân địch không cho chúng mở rộng vùng chiếm đóng, kìm và giữ chân quân cơ động của địch trên địa bàn huyện, góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho chiến trường chính giành thắng lợi to lớn hơn.

Đêm 20 tháng 4 năm 1954 tiểu đoàn 365 cùng một đại đội thuộc tiểu đoàn 375 (bộ đội tỉnh được thành lập tháng 2 năm 1954) cùng du kích xã Hòa Xuân tiến công tiểu đoàn khinh quân ngụy đóng ở Bàn Nham (Hòa Xuân). Trận chiến đấu diễn ra gay go quyết liệt, gần mờ sáng ta mới làm chủ được trận địa. Ta tiêu diệt và làm bị thương hon 300 tên địch, bắt sống 98 tên (có 74 lính, còn là tề ngụy), thu 20 tấn vũ khí và đồ dùng quân sự. Để phối hợp với lực lượng tấn công đồn Bàn Nham, cùng thời gian đó du kích xã Hòa Hiệp đã dùng mìn, bằng cách đánh như đặc công nước làm nổ tung 4 thuyền nan phá sập cầu Lưới Gõ làm tắc nghẽn giao thông 2 ngày liền.

Đêm 14 tháng 3 năm 1954 một tổ du kích xã Hòa Hiệp bí mật dùng lựu đạn tập kích bọn Pháp đóng ở dốc Vòi (Phú Hiệp), với cách đánh đặc công bí mật mò vào sát công sự địch, dùng lựu đạn ném vào công sự và rút lui an toàn, kết quả ta diệt 3 tên và 4 tên bị thương. Tháng 4 năm 1954 trung đội du kích Hòa Hiệp phục kích đánh đoàn xe 24 chiếc tại thôn Mĩ Hòa, làm địch chết bị thương, thu một xe chở đầy đạn khoảng trên 2 tấn.

- Nét nổi bật trong giai đoạn này ở Tuy Hòa là chiến tranh du kích phát triển vô cùng mạnh mẽ tạo thành một cao trào khắp các nơi trong huyện. Được sự giúp đỡ của quân chủ lực du kích ở các thôn xã đã có một trình độ kĩ chiến thuật tiến bộ, vũ khí trang bị cũng đã có phần hiện đại hơn. Với những lối đánh khác nhau bằng tất cả mọi thứ vũ khí có được lực lượng du kích đã gây cho địch không ít thiệt hại khó khăn. Chiến tranh du kích làm phong phú sinh động thêm đường lối chiến tranh toàn dân, toàn diện của Đảng. Có những trận đánh của du kích mà kết quả của nó làm cho mọi người hết sức bất ngờ và khó tin. Anh Nguyễn Mão du kích xã Hòa Xuân với tinh thần dũng cảm và mưu trí, lợi dụng nhà ông Nguyễn Tăng có đám giỗ, anh bí mật lót sẵn trong nhà, lúc bọn địch vào mâm ăn, anh từ dưới hầm vọt lên hô xung phong bọn giặc hoảng hốt bỏ chạy anh thu 7 súng và rút lui an toàn.

Ngày 04 tháng 5 bọn Pháp càn vào xã Hòa Đông bị lực lượng dân quân du kích xã quần đánh liên tục trong 2 ngày diệt và làm bị thương hàng chục tên.

Ngày 6 tháng 5 địch phải rút ra Phú Thứ, ga Gò Mầm (Hòa Bình) liền bị đại đội 1 tiểu đoàn 375 do đồng chí Nguyễn Tài Nhuệ đại đội trưởng, đồng chí Hồ Đắc Liên chính trị viên cùng trung đội 17 của đại đội 377 và lực lượng du kích Hòa Bình, Hòa Tân chặn đánh quyết liệt. Sau 2 giờ chiến đấu ta diệt và bắt sống 100 tên địch (có 1 tên trung úy bị bắt), thu hơn 50 súng và nhiều đạn dược.

Đầu tháng 5 tiểu đoàn 365 lại tiếp tục tấn công đánh thiệt hại nặng 1 tiểu đoàn quân ngụy do tên đại úy Trần Văn Sáu chỉ huy đóng ở cầu Bàn Thạch. Sau đó vài ngày đại đội 392 do đồng chí Bảo đại đội trưởng, đồng chí Hiền chính trị viên chỉ huy cùng lực lượng du kích Hòa Hiệp tiến công tiêu diệt gọn 1 trung đội địch đóng tại Thạnh Lâm (Hòa Hiệp), thu toàn bộ vũ khí.

[macbupda]

Trong 3 tháng 3, 4, 5 năm 1964 ngoài những trận chiến đấu giành thắng lợi trên địa bàn huyện Tuy Hòa, các trận thắng ở Suối Cối, Chí Thạnh, La Hai, Đèo Quán Cau, Tường Quang, Minh Đức (Hòa Kiến) đã tiêu diệt nhiều lực lượng địch, đã diệt gọn một tiểu đoàn ngự lâm quân ở Sưới Cối. Ta đã giành thế chủ động trên chiến trường, quân địch đã sa vào thế bị động buộc chúng phải bỏ và rút quân một số khu vực ở Sông Cầu, Đồng Xuân, Tuy An về co cụm giữ thị xã và phía bắc Tuy Hòa. Báo chí của Pháp cũng thừa nhận rằng: “Sau mấy tháng tấn công ra Phú Yên quân của chính phủ (Pháp) đã phải trả một giá quá đắt hơn 4000 sinh mạng của binh sĩ đã tử trận, cuộc hành quân Át Lăng đã bị phá sản hoàn toàn”.

Sau mấy tháng trực tiếp chiến đấu với quân thù, lực lượng vũ trang cùng đồng bào trong huyện đã luôn phát huy được sức mạnh đoàn kết, vượt qua mọi khó khăn thử thách với tinh thần tự lực tự cường tích cực bố phòng toàn dân đánh giặc, luôn phát huy được thế mạnh của chiến tranh nhân dân, lực lượng du kích ở xã thôn càng chiến đấu càng trưởng thành. Trung đội du kích Hòa Xuân đã đánh địch nhiều trận, độc lập tác chiến, phối hợp cùng bộ đội chủ lực chiến đấu thắng lợi. Trung đội du kích Hòa Hiệp ban đầu chỉ có 10 khẩu súng, qua quá trình chiến đấu đã cướp súng giặc để trang bị đủ cho mình, trong đó có 2 khẩu trung liên, từ chỗ mới biết đánh du kích nhỏ lẻ, tiến tới biết vận dụng nhiều cách đánh, phục kích, tập kích, đánh giao thông, đánh vận động và cả đánh đặc công nữa. Chỉ trong thời gian từ tháng 1 đến tháng 54 năm 1954 trung đội đã dánh 27 trận, diệt hàng trăm tên địch, thu hàng chục súng và hơn 3 tấn đạn, phá hủy 3 xe. Song song với tác chiến du kích Hòa Hiệp còn làm tốt công tác binh địch vận, đã vận động gần 100 binh sĩ bỏ hàng ngũ địch về với ta mang theo 61 súng (có 3 trung liên). Tự túc vũ khí sáng kiến chế tạo vũ khí thô sơ, rào làng chiến đấu, đào hầm vót chông bố phòng đã thực sự trở thành phong trào trong toàn huyện. Quân dân Tuy Hòa được sự lãnh đạo trực tiếp của huyện ủy, sự hỗ trợ của lực lượng chủ lực tỉnh, Liên khu 5 nên đã giữ vững được ý chí và quyết tâm sẵn sàng đứng vững trên tuyến đầu chiến đấu. Ra sức huy động sức người sức của vận chuyển tiếp tế cho chiến trường Tây Nguyên với khẩu hiệu “Tiền tuyến đánh thắng hậu phương làm tròn”.

Ngày 7 tháng 5 năm 1954 quân ta tiến công tiêu diệt hoàn toàn tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ đẩy bọn xâm lược Pháp đến nguy cơ thất bại hoàn toàn, cuộc tổng phản công của quân dân ta bước sang thời kì gấp rút.

Trên đà thắng lợi đó, vào lúc 20 giờ ngày 1 tháng 6, trung đoàn 803 dưới sự chỉ huy của đồng chí Phan Hoàn cùng lực lượng địa phương huyện Sơn Hòa đã bất ngờ tiến công cụm cứ điểm Tuy Bình. Chỉ hơn 1 giờ nổ súng chiến đấu ta đã tiêu diệt hoàn toàn cụm cứ điểm này, tiêu diệt toàn bộ quân địch, thu hàng trăm súng, hàng chục xe quân sự. các chiến sĩ ta ráo riết truy lùng bắt hơn 500 tên tù binh. Cũng ngày trong đêm, 1 đại đội địch đóng ở Củng Sơn ra hàng, đồn Ea Riêng có 2 đại đội địch chốt giữ cũng bỏ đồn tháo chạy về Tây Nguyên bị lực lượng ta chặn đánh tan tác bắt sống hàng trăm tên, mặt trận phía tây Phú Yên được giải phóng.

Đêm 21 tháng 6 lực lượng đặc công của liên khu do đồng chí Đoàn chỉ huy cùng lực lượng đặc công tỉnh phối hợp cùng tiểu đoàn 365, 375 và bộ đội địa phương bí mật tấn công vào thị xã Tuy Hòa đánh các mục tiêu, kho xăng, bãi xe, sơ chỉ huy chiến dịch, Nhạn Tháp, cầu Ông Chừ. Hơn 1 giờ nổ súng ta đánh chiếm các mục tiêu, diệt hơn 200 tên địch, bắt sống 1 tù binh, thu 1 súng cối 81 li, phá hủy 165 xe quân sự, đốt cháy 1 kho xăng hàng triệu lít lửa cháy suốt 2 ngày đêm.

Ngày 25 tháng 6 tiểu đoàn 365 và du kích Hòa Xuân chặn đánh 1 đoàn xe chở vũ khí có 2 đại đội hộ tống trên Đèo Cả. Hơn 40 phút nổ súng ta đã bắn phá, đốt cháy 79 xe quân sự phá hàng trăm tấn đạn, tiêu diệt và bắt sống 217 tên địch, thu hơn 100 súng các loại. Phát huy những thắng lợi liên tiếp trên chiến trường Phú Yên, Tuy Hòa - các lực lượng du kích ở các xã liên tục đêm ngày bao vây bắn tỉa, quấy rối, bắc loa gọi binh lính địch đầu hàng. Trước những thất bại và áp lực mạnh của quân dân ta, một số đồn bót ở Hảo Sơn, cầu Lưới Gõ, Thạch Lâm rút bỏ chạy về thị xã Tuy Hòa.

Trong những ngày cuối tháng 6 năm 1954 với khí thế thừa thắng xông lên, lực lượng đặc công, chủ lực, địa phương và dân quân du kích liên tục tấn công các mục tiêu trong thị xã Tuy Hòa gây nhiều thiệt hại về lực lượng và phương tiện chiến tranh của địch. Các lực lượng ta áp sát thị xã khép kín vòng vây chuẩn bị sẵn sàng tiến công tiêu diệt quân địch giải phóng thị xã Tuy Hòa.

[macbupda]

Đêm 19 tháng 7 có lệnh toàn bộ lực lượng ta phải rút quân ra khỏi địa bàn thị xã Tuy Hòa để chờ nhận lệnh và nhiệm vụ mới.

7 giờ sáng 20 tháng 7 năm 1954 lệnh đình chiến banh hành các lực lượng vũ trang ta lần lượt hành quân về các địa điểm quy định. Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược hơn 9 năm ròng rã đã chấm dứt.

Huyện ủy Tuy Hòa nhanh chóng phổ biến hiệu lệnh ngừng bắn và mọi quy định cụ thể cho cán bộ và lực lượng vũ trang, tổ chức lại các lực lượng. Các cuộc họp mặt để chia tay người đi tập kết, người ở lại quê hương diễn ra trong không khí phấn khởi tin tưởng nặng nghĩa nặng tình vừa nhắc nhở vừa hẹn hò trong nỗi niềm lưu luyến trong tình quân dân cá nước, trong hẹn thề ý Đảng lòng dân.

Trận chiến đấu cuối cùng trong kháng chiến chống Pháp của quân dân huyện Tuy Hòa kéo dài 6 tháng (20.1.1954-20.7.1954), đánh bại chiến dịch Át Lăng, kế hoạch quân sự lớn nhất của thực dân Pháp ở Nam Trung Bộ, là thắng lợi lớn nhất của bộ đội chủ lực, của quân và dân Phú Yên trong 9 năm kháng chiến chống Pháp.

Lực lượng vũ trang huyện Tuy Hòa liên tục chiến đấu lập nhiều chiến công góp phần cùng cả nước kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến suốt 9 năm ròng rã.

Được sự lãnh đạo trực tiếp của Huyện ủy, với truyền thống yêu nước đoàn kết của nhân dân ta, với ý chí tự lực tự cường, không sợ khó khăn, không sờn lòng trước những thử thách cực kì gian khổ lực lượng vũ trang biết phát huy truyền thống đánh giặc của tổ tiên ta, bẫy đá, tên nỏ, hầm chông, kết hợp với súng đạn kĩ chiến thuật hiện đại. Truyền thống gắn chặt với hiện đại đã phát huy được sức mạnh tổng hợp của chiến tranh nhân dân. Với lối đánh sáng tạo, phong phú có hiệu quả ta đã kiềm giữ chần địch để hỗ trợ cho chiến trường trọng điểm tiến công thuận lợi, góp phần đánh bại mọi âm mưu thủ đoạn của kẻ thù.

Suốt 9 năm ròng rã cùng với nhân dân, lực lượng vũ trang huyện Tuy Hòa đã liên tục chiến đấu, không ngừng trưởng thành và giành thắng lợi vẻ vang. Trải qua những năm dài kháng chiến chống lại một kẻ thùu mạnh hơn mình gấp bội. Quê hương Tuy Hòa luôn đứng trước đầu sóng ngọn gió. Từ chiến đấu giữ mặt trận Đèo Cả trong những ngày đầu kháng chiến (1947-1950) cho đến chiến dịch Át Lăng 1954 chiến dịch quyết định chiến tranh đương đầu với mọi gian khổ hi sinh, chịu đựng nhiều khó khăn ác liệt, những thử thách lớn lao tưởng chừng như không thể vượt qua được, nhưng quân dân Tuy Hòa vẫn trước sau như một, một lòng tin tưởng tuyệt đối vào sự lãnh đạo của Đảng, của Bác Hồ kính yêu, khắc cốt ghi xương lời dạy của Người: “Thà hi sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”, hiên ngang đứng vững trên tuyến đầu làm tròn sứ mệnh của người chiến sĩ trong xung kích bảo vệ tiền đồn phía nam vùng tự do Liên khu 5 và giữ vững hậu phương trực tiếp cho khu 5.

Từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu, lực lượng vũ trang huyện nhà đã lớn lên trong tình thương yêu nuôi dưỡng của nhân dân, sự lãnh đạo tận tình của Đảng. Không phụ lòng tin tưởng của dân, của Đảng lực lượng vũ trang huyện nhà kiên cường bám đất, một tấc không đi một li không rời, cùng toàn dân làm nên những chiến thắng oanh liệt. Đèo Cả, Bàn Nham, Phước Giang, Lưới Gõ, Phú Lâm, Phú Thứ v.v… góp phân xứng đáng cùng quân dân cả nước, đánh bại một tên đế quốc to, chấm dứt vĩnh viễn ách thống trị của chủ nghĩa thực dân cũ trên đất nước ta. Chính họ đã viết nên những trang sử hào hùng của dân tộc, tô thắm lá cờ quyết chiến quyết thắng của quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng.

Gần 3000 ngày chiến đấu lực lượng vũ trang huyện Tuy Hòa không ngừng phong trào đi dần từ không đến có, từ nhỏ đến lớn, từ yếu tới mạnh, đã cùng quân dân tỉnh nhà làm nên những chiến thắng vẻ vang. Chiến thắng đó trước hết là do sự nỗ lực vượt bậc khắc phục mọi gian khổ hi sinh của quân và dân Tuy Hòa, sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, của Bác Hồ. Nó đánh dấu sự phát triển vượt bậc của lực lượng vũ trang địa phương.

Chiến tranh đã chấm dứt hòa bình được lập lại, theo tinh thần của hội nghị Giơ-ne-vơ lấy vĩ tuyến 17 làm ranh giới tạm thời để 2 bên tập kết, sau 2 năm sẽ thực hiện tổng tuyển cử thống nhất đất nước. Cán bộ chiến sĩ ta theo sự phân công của tổ chức xuống tàu ra Bắc tập kết, một số ở lại để nắm phong trào cách mạng. Trong giờ phút chia tay lưu luyến giữa kẻ ở người đi, mọi người nhắc nhở hẹn hò sẽ gặp lại nhau sau 2 năm nữa. Tinh thần ây được thể hiện qua bài hát “Gửi người tập kết”, “Người đi sẽ trở về cây đa xưa bến cũ, ngày tháng vẫn còn đây”.

Lịch sử lại sang trang, con đường thống nhất đất nước vẫn còn phía trước. Bất luận trong tình thế nào lực lượng vũ trang Tuy Hòa vẫn sát cánh cùng quân và dân trong tỉnh hoàn thành mọi nhiệm vụ cách mạng trong thời kì đấu tranh mới.

[macbupda]

[macbupda]

CHƯƠNG III

TỪ ĐẤU TRANH CHÍNH TRỊ
ĐÒI THI HÀNH HIỆP ĐỊNH GIƠ-NE-VƠ,
GIỮ GÌN LỰC LƯỢNG TIẾN ĐẾN
ĐỒNG KHỞI HÒA THỊNH (1954-1960)

I - KẺ THÙ MỚI - CUỘC ĐẤU TRANH MỚI

Sau Hiệp định Giơ-ne-vơ đế quốc Mĩ lợi dụng sự suy yếu cảu thực dân Pháp nhảy vào miền Nam hất cẳng Pháp. Âm mưu cơ ản của đế quốc Mỹ là “tiêu diệt bằng được phong trào yêu nước của nhân dân ta, thôn tính miền Nam, chia cắt lâu dài đất nước ta, biến miền Nam thành thuộc địa kiểu mới và căn cứ quân sự của Mĩ, lập phòng tuyến ngăn chặn chủ nghĩa xã hội lan tràn xuống Đông Nam Á, đồng thời lấy miền nam làm căn cứ để tấn công miền Bắc - tiền đồn của hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới ở Đông Nam Á, hòng đè bẹp và đẩy lùi chủ nghĩa xã hội ở vùng này, bao vây và uy hiếp các nước xã hội chủ nghĩa khác”.

Để thực hiện âm mưu trên đế quốc Mĩ thực hiện một loạt biện pháp chiến lược: gạt thực dân Pháp và mọi thế lực thân Pháp, lập ngụy quyền tay sai thân Mĩ, lập các đảng phái phản động, tập hợp các thế lực chính trị làm hậu thuẫn cho ngụy quyền. Thực hiện chính sách “Tố cộng diệt cộng”, tiến hành “cải cách điền địa”, lập các “dinh điền”, “khu trù mật”.

Biện pháp chủ yếu của chúng là “tố cộng, diệt cộng” nhằm tiêu diệt lực lượng lãnh đạo cách mạng, xóa bỏ mọi ảnh hưởng của Đảng trong quần chúng, coi đó là điểm mấu chốt để giành thắng lợi. Phú Yên là một tỉnh có phong trào kháng chiến mạnh của vùng tự do Liên khu 5 nên ngay từ những ngày đầu tiếp quản, Mĩ Diệm đã gấp rút tạo ra một đội ngũ tay sai đắc lực để chống phá cách mạng. Lợi dụng lúc giao thời bọn địa chủ phục thù giai cấp, bọn Đại Việt, địa chủ cường hào, lưu manh côn đồ ngóc đầu dậy. Để tỏ rõ sự trung thành với chủ mới chúng tỏ ra tàn bạo hung hãn không giới hạn.

Ngày 07/9/1954 đúng 7 ngày đến tiếp quản tỉnh Phú Yên cũng đã gây ra vụ thảm sát Ngân Sơn - Chí Thạnh (huyện Tuy An), giết chết 64 người và làm bị thương 76 người. Tội ác của chúng gây ra ở Ngân Sơn - Chí Thạnh làm cho cả nước vang lên tiếng thét phẫn nộ. Ngoài cuộc đàn áp đẫm máu ở Ngân Sơn - Chí Thạnh còn rất nhiều vụ địch tàn sát trả thù man rợ, giết hại thủ tiêu lén lút hàng ngàn cán bộ đảng viên của ta. Tại xã Hòa Thành chúng chôn sống một lúc 8 đồng bào ta ở Phú Lế. Tại Hòa Bình chúng cũng chôn sống 4 người cùng một lúc. Tại Hòa Mĩ chúng giết 4 đồng bào ta rồi mổ bọng bỏ đá vào ném xác xuống Bầu Hương. Bọn hành chính lưu động thường dùng thủ đoạn ban đêm kéo đến vây nhà bắt cán bộ đảng viên đem thủ tiêu xóa hết dấu vết để người nhà không tìm thấy xác người thân bị giết.

Hành động tàn sát đẫm máu của địch có làm cho phong trào đấu tranh của quần chúng lắng xuống. Nhân dân Tuy Hòa không thể nào quên được sự man rợ vô nhân tính của Mĩ Diệm trên mảnh đất này.

Ngày 23/10/1955 Mĩ Diệm tổ chức cuộc “trưng cầu dân ý” nhằm phế truất Bảo Đại, đưa Ngô Đình Diệm lên làm tổng thống ngụy quyền Sài Gòn. Nhân dân Tuy Hòa đã cùng nhân dân miền Nam tranh đấu vạch rõ trò dân chủ giả hiệu bịp bợm của địch. Từ tháng 10/1955 Huyện ủy ra tờ bán “Đoàn Kết” đăng nhiêu bài, tin nhằm hướng dẫn quần chúng đấu tranh với địch. Hàng ngàn tờ truyền đơn được cơ sở in Tipô của huyện in ra vạch trần trò hề bịp bợm của địch. Nhân dân thôn Phú Lạc (Hòa Hiệp) bất chấp mọi đe dọa đàn áp của địch, khôn đi bỏ phiếu. Nhiều nơi khác nhân dân viện cớ ốm đau, bệnh tật, đi buôn bán làm ăn, không bỏ phiếu. Nhân dân Tuy Hòa vô cùng hả hê trước trò bịp bợm “trưng cầu dân ý” của địch bị vạch mặt.

Sau chiến dịch “Tố cộng” đợt 2, nhất là sau ngày 20/7/1956 địch tổ chức ăn mừng vì phá được hiệp thương tổng tuyển cử để kích động tinh thần bọn ngụy quân ngụy quyền, ra sức đánh phá phong trào cách mạng của nhân dân. Chúng tiếp tục truy tróc đánh phá các tổ chức cơ sở Đảng trong quần chúng một cách dai dẳng và thầm độc. Rêu rao và hô hào các khẩu hiệu “đồng tâm diệt cộng”, “Bắc tiến”, “lấp sông Bến Hải”. Trước thủ đoạn đàn áp dã man của địch, hầu hết cán bộ đảng viên cơ sở Đảng đã vượt qua mọi khó khăn, thử thách để bám quần chúng lãnh đạo phong trào. Chưa bao giờ cán bộ lại hi sinh nhiều như lúc bấy giờ. Hầu hết cán bộ bất hợp pháp đều bi bắt, chỉ trong tháng 4 năm 19576 địch đày 37 cán bộ đảng viên huyện Tuy Hòa ra nhà tù Côn Đảo, có các đồng chí trong Huyện ủy như Nguyễn Đình Thành, Trần Quang Hiệu.

[macbupda]

Thâm độc hơn Mĩ Diệm cố tách quần chúng ra khỏi Đảng, cắt đứt mọi liên hệ giữa Đảng và nhân dân. Chúng tiến hành phân loại đảng viên cán bộ và nhân dân tham gia kháng chiến ra từng loại A, B, C.

Loại A: gồm cán bộ đảng viên của ta là Việt Cộng nằm vùng (gắn bảng đen trước nhà), chúng không cấp thẻ kiểm tra nên không đi lại được.

Loại B: những người có dính líu với kháng chiến như cha, mẹ, vợ, con, anh, em thân thích với cán bộ cách mạng, chúng liệt vào “công dân nửa hợp pháp” thì chúng bắt vào thiên chúa giáo, bắt đi tố cộng, quản thúc tại chỗ.

Loại C: những người không liên quan với cách mạng chúng mua chuộc, dụ dỗ để đứng về phía chúng.

“Tố Cộng” và “Chống cộng” cuộc đấu tranh giữa ta và địch diễn ra hằng ngày, hằng gời ở từng thôn xóm. Trong một buổi tố cộng do bọn ngụy quyền xã Hòa Hiệp huyện Tuy Hòa tổ chức, khi địch bắt cụ Bách hô “Ngô Tổng thống muôn năm” cụ hô “Ngô tổng thống 2 năm”. Địch hỏi “sao hô 2 năm”, cụ hô: “Tôi hơn 60 tuổi mà nay bị đánh, mai bị đánh như thế này sống được 2 năm nữa là cùng thì chúc tổng thống 2 năm chứ khi chết rồi còn đâu mà chúc”⁽¹⁾. Hành động của Cụ Bách - một hành động khá tiêu biểu cho cuộc đấu tranh của nhân dân Tuy Hòa lúc bấy giờ. Bất chấp cường quyền tàn bạo, sự đàn áp dã man, nhân dân Tuy Hòa vẫn vững tin vào Đảng, vào cách mạng. Họ có thể nhẫn nhục chịu đựng “Có tai như điếc, có mắt như mù”, mọi tư tưởng, tình cảm, sinh hoạt đều bị đảo lộn nhưng trong lòng mọi người ngọn lửa cách mạng vẫn còn âm ỉ cháy, chỉ đợi dịp sẽ bùng lên dữ dội.

Cuối năm 1957 bước sang năm 1958, Đảng đã kịp thời rút được những kinh nghiệm trong thực hiện đấu tranh, đề ra phương thức hoạt động mới. Phong trào cách mạng của huyện nhà từng bước được khôi phục lại, cơ sở đã phát triển, một số chi bộ Đảng trong vùng địch được tổ chức. Thành phần cơ sở cốt cán lúc bấy giờ là số cán bộ trong lực lượng vũ trang không đi tập kết, những đảng viên trung kiên đã qua thử thách, một số anh chị em là học sinh trung học, thầy giáo cũ… được nhân dân yêu thương, đùm bọc, che chở, huyện đã xây dựng được căn cứ để đi lại hội họp hoạt động. Cán bộ đảng viên bám được dân kịp thời vạch rõ cho quần chúng thấy luận điệu tuyên truyền xuyên tạc trong dân của Mĩ Diệm.

Cũng vào cuối năm 1957 Liên khu ủy 5 đề ra mấy yêu cầu trong thực hiện phương châm đấu tranh ở các vùng:

a - Trung Châu: nói chung bước đầu phải khôi phục và xây dựng cơ sở, súc tích lực lượng để chống Mĩ Diệm, phải biết kết hợp giữa đấu tranh hợp pháp, nửa hợp pháp và bất hợp pháp một cách linh hoạt để xây dựng những khu an toàn, tạo thế mở rộng ở trung châu, làm bình phong và ngoại vi cho căn cứ miền Tây.

b - Tây Nguyên và miền Tây các tỉnh phải xây dựng các vùng núi hiểm trở thành căn cứ cách mạng làm chỗ dựa để mở rộng phong trào các khu căn cứ ở trung châu và trung tâm Tây Nguyên.

c - Phương hướng hoạt động vũ trang “Nắm vững đường lối đấu tranh chính trị là chính, nhưng đồng thời phải biết kết hợp đấu tranh vũ trang tự vệ hay đấu tranh vũ trang bộ phận trong những hoàn cảnh nhất định nhằm mục đích hạn chế phát xít, mở rộng cơ sở chính trị, hoạt động bất hợp pháp nhằm diệt bọn cố vấn Mĩ, bọn phản động gian ác địa phương và phá hoại các kế hoạch xây dựng của địch, bố phòng căn cứ của ta, xây dựng lực lượng nửa vũ trang và vũ trang.

Cần nhận thức: hiện nay (cuối năm 1957) tiến hành đấu tranh vũ trang kết hợp với đấu tranh chính trị là nhằm mục đích phục vụ cho việc đấu tranh chính trị, tranh thủ khả năng hòa bình thống nhất đất nước mà chưa dẫn đến ngay một cuộc chiến tranh.

d - Nguyên tắc hoạt động vũ trang phải có danh nghĩa kết hợp để giữ địa vị hợp pháp cho quần chúng, để chuyển phong trào lên được thuận lợi “Hoạt động vũ trang phải có chuẩn bị đầy đủ, phối hợp nhip nhàng giữ khu 5 và Nam Bộ, giữa các địa phương trong điều kiện khu, giữa căn cứ và ngoại vị, giữa đấu tranh vũ trang với đấu tranh chính trị và đấu tranh pháp lí”.

⁽¹⁾ Theo “Phú Yên 30 năm chiến tranh giải phóng” trang 172.

[macbupda]

II - ĐẤU TRANH CHÍNH TRỊ KẾT HỢP VỚI ĐẤU TRANH VŨ TRANG

Tháng 6 năm 1958 Tỉnh ủy Phú Yên họp đề ra nghị quyết: Xây dựng căn cứ địa miền núi, xây dựng lực lượng tự vệ, trung đội du kích thoát li, tiến hành diệt ác ôn, bảo vệ phong trào, xây dựng chính quyền cách mạng trong các vùng ta làm chủ. Lúc này huyện có 3 căn cứ cách mạng Miền Đông: Khu bãi Xép, miền Trung Hóc Nhum, Hóc Đá; Miền Tây: đồng Cỏ Ống, đồng Tàu, Suốt Phần.

Thực hiện tinh thần nghị quyết Tỉnh ủy Phú Yên đã xây dựng được căn cứ ở Thồ Lồ, Ma Dú. Tổ chức vũ trang và tiến hành diệt tên Thống Cường ác ôn khét tiếng ở Đồng Xuân vào đêm 15 tháng 11 năm 1958 mở đầu cho thời kì chuyển phương thức hoạt động của cách mạng “chính trị kết hợp vũ trang”.

Tháng 01 năm 1959, hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 15 dưới sự chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Hội nghị đã xác định nhiệm vụ cơ bản của cách mạng miền Nam là: “Giải phóng miền Nam khỏi ách thống trị của đế quốc và phong kiến, hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam”⁽¹⁾ và “khẳng định “con đường phát triển cơ bản của cách mạng miền Nam là con đường khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân”⁽²⁾.

Nghị quyết 15 là ngọn đuốc soi đường, mở ra một thời kì mới cho cách mạng miền Nam, đáp ứng nguyện vọng bức thiết của cán bộ đảng viên và nhân dân. Nghị quyết 15 như một luồng gió mới thổi bùng lên ngọn lửa đã từ lâu cháy âm ỉ trong lòng dân.

Dưới ánh sáng nghị quyết 154 của Trung ương Đảng, nghị quyết của Tỉnh ủy đã đề ra những nhiệm vụ và biện pháp:

- Đẩy mạnh đấu tranh cả 2 vùng đồng bằng và miền núi chống âm mưu tố cộng, dồn dân bắt lính, diệt một số tên ác ôn đầu sỏ nhưng phải giữ thế hợp pháp cho quần chúng cơ sở.

Dùng 3 phương thức đấu tranh: hợp pháp, nửa hợp pháp và bất hợp pháp. Đầu năm 1960 miền núi bất hợp pháp là chủ yếu, đồng bằng hợp pháp là chủ yếu. Trong quá trình đó tùy tình hình thực tế vận dụng từng lúc từng nơi pho phù hợp.

- Xây dựng căn cứ địa chuẩn bị thực lực đặt kế hoạch các hành lang, giao thông liên lạc để đưa người dưới đồng bằng lên và đón một số cán bộ ở miền Bắc về tăng cường cho tỉnh, động viên một phần tài lực của đồng bào miền núi và đồng bằng.

- Thành lập lực lượng vũ trang của tỉnh và huyện, lực lượng bán vũ trang xã, chuẩn bị điều kiện đồng khởi.

Nghị quyết 15 của Ban chấp hành Trung ương Đảng được cụ thể hóa thành những chủ trương công tác, chuyển từ thế đấu tranh chính trị giữ gìn và bảo tồn lực lượng sang thế cách mạng tiến công, trong đó nhiệm vụ xây dựng lực lượng vũ trang có ý nghĩa cực kì quan trọng trong thời kì mới.

Thực hiện tinh thần nghị quyết của Tỉnh ủy, Huyện ủy Tuy Hòa 1 rút một số cơ sở cốt cán vào vùng căn cứ để tổ chức lực lượng vũ trang. Các huyện Tuy Hòa 2, Đồng Xuân, Sơn Hòa cũng rút được nhiều cơ sở vào căn cứ thành lập các tổ, đội vũ trang, chuẩn bị bước sang giai đoạn cách mạng mới, tiến công và nổi dậy.

Tháng 10 năm 1959 đoàn cán bộ từ miền Bắc tăng cường cho Phú Yên có 32 đ/c, trong đó phần lớn là cán bộ quân sự làm nòng cốt cho việc thành lập lực lượng vũ trang tỉnh đã về đến buôn Ma Đao vùng căn cứ cách mạng, được Tỉnh ủy và đồng bào vùng căn cứ đón tiếp ân cần trong niềm vui và thỏa lòng mong đợi “ngày trở về”. Trong không khí vui vẻ phấn khởi ấy, tất cả đều hứa quyết tâm sẵn sàng bước vào cuộc chiến đấu mới, tiêu diệt quân thù, giải phóng quê hương.

Đầu tháng 12 năm 1959, Tỉnh ủy tổ chức hội nghị đề ra một số nhiệm vụ cụ thể với các nội dung chủ yếu.

- Đẩy mạnh đấu tranh cả 2 vùng đồng bằng và miền núi, chống âm mưu tố cộng, chống khủng bố, chống bắt lính, tiến hành đồng khởi, diệt ác ôn đầu sỏ nhưng phải giữ hế hợp pháp cho quần chúng và cơ sở.

- Dùng 3 phương thức đấu tranh: hợp pháp, nửa hợp pháp và bất hợp pháp.

- Xây dựng căn cứ, chuẩn bị thực lực, tổ chức hệ thống hành lang, giao thông liên lạc, đưa người ở đồng bằng lên, đón cán bộ miền Bắc về tăng cường cho tỉnh, động viên tài lực của đồng bào miền núi và đồng bằng.

- Thành lập lực lượng vũ trang của tỉnh, huyện, lực lượng bán vũ trang của xã, chuẩn bị điều kiện đồng khởi.

Tập trung thực hiện chủ trương; chuyển từ thế đấu tranh chính trị giữ gìn và bảo tồn lực lượng sang thế cách mạng tiến công. Nhiệm vụ có ý nghĩa cực kì quan trọng là xây dựng lực lượng vũ trang.

^{(1), (2)} Nghị quyết hội nghị trung ướng lần thứ 15.

[macbupda]

Quán triệt tinh thần của hội nghị Tỉnh ủy, Huyện ủy Tuy Hòa đã khẩn trương và tích cực đẩy mạnh công tác mở rộng tổ chức cơ sở, tuyên truyền và phổ cập tinh thần nghị quyết 15 của Trung ương Đảng cho hầu hết cơ sở cách mạng ở các xã trong huyện nắm chắc nội dung “… bạo lực cách mạng, vũ trang khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân…”, cốt lõi của nghị quyết 15 là hoàn toàn phù hợp với tình hình cách mạng, với nguyện vọng của nhân dân, niềm tin tưởng phấ khởi của cơ sở, của quần chúng cách mạng đã nhanh chóng tạo thành khí thế háo hức, sôi động, phong trào cách mạng ở của huyện nhà đã bước sang một giai đoạn mới, các tổ chức cơ sở cách mạng ở nhiều xã đã phát triển nhanh, mạnh. Tháng 11.1959 đã có một số cơ sở thoát li ra căn cứ chuẩn bị cho việc thành lập lực lượng vũ trang “đội vũ trang tuyên truyền của huyện và của khu vực”. Bước sang năm 1960 phong trào cách mạng của huyện đã có bước phát triển, mặc dù bọn địch dốc sức bằng nhiều thủ đoạn và âm mưu cực kì tàn bạo, thâm độc vây ráp, lùng sục bắt bớ, đánh đập ám sát, bắt tập trung, cầm tù cơ sở quần chúng cách mạng nhưng chúng không sao ngăn được khí thế cách mạng của đồng bào ta.

Phong trào thanh niên và các tầng lớp quần chúng thoát li gia nhập lực lượng cách mạng ngày càng nhiêu, tạo ra một áp lực mới khiến nhiều tên ngụy quyền ngụy quân dao động, sợ sệt và chùn bước. Những xã có số người thoát li gia nhập lực lượng cách mạng nhiều thì chính xã có bọn ngụy quyền ngụy quân càng sợ hãi, như ở các xã Hòa Hiệp, Hòa Xuân, Hòa Tân, Hòa Thịnh, Hòa Mĩ, Hòa Vinh, Hòa Đông, Hòa bình.

Thế cách mạng trên địa bàn huyện vươn lên mạnh mẽ và liên kết chặt chẽ giữa 3 vùng; núi, giáp ranh và vùng sâu. Lực lượng phát triển khá nhanh, chỉ trong thời gian từ cuối năm 1959 đến tháng 6 năm 1960. Từ miền Tây của huyện (Sơn Thành) cho đến miền Đông của huyện )Hòa Hiệp, Hòa Xuân) đề lập được căn cứ giữ bàn đạp bám làng, bám dân, thúc đẩy phong trào cách mạng tiến lên mạnh mẽ và rộng khắp.

Tháng 10.1960 hội nghị đại biểu Đảng bộ huyện Tuy Hòa lần thứ nhất được tiến hành triệu tập họp ở căn cứ Hòa Thịnh với những nội dung chính:

- Quán triệt nghị quyết 15 của Trung ương, nghị quyết của Tỉnh ủy.

- Bầu Ban chấp hành mới.

- Xây dựng và ra nghị quyết cụ thể cho huyện.

Đại hội đã đề ra nhiệm vụ trọng yếu trước mắt là “Ra sức xây dựng lực lượng vũ trang để hỗ trợ cho phong trào đấu tranh chính trị của quần chúng, phát triển đội công tác và cơ cở cách mạng, xây dựng căn cứ miền núi, làm chỗ dựa để giải phóng đồng bằng, chuẩn bị mọi mặt tiến tới đồng khởi toàn huyện.

Thực hiện nhiệm vụ trung tâm then chốt của nghị quyết 15, trong hội nghị Đảng bộ huyện lần thứ nhất (10/1960) căn cứ tình hình và thực lực cách mạng trong huyện. Đầu tháng 11-1960 Huyện ủy quyết định thành lập 3 đội vũ trang công tác ở 3 miền (miền Đông, miền Trung, miền Tây). Phân công đồng chí Bùi Tân (Bảy ốm) phụ trách quân sự, đội miền Đông có 4 đ/c: Thọ, Cách, Mì, Tám Ép, do đồng chí Thọ làm đội trưởng.

Đội miền Trung có 7 đ/c: Ngởi, Đáng, Quang, Ngọ, Thọ, Đạm, Bá do đ/c Ngởi làm đội trưởng.

Đội miền Tây có 6 đ/c: Dương Dụ, Chẩn, Đường, Náo, Sĩ, Phao do đ/c Dương Dụ làm đội trưởng.

Nhiệm vụ của các đội vũ trang là diệt ác ôn, trấn áp bọn phản động, tuyên truyền đường lối cách mạng, vận động quần chúng theo và ủng hộ cách mạng, vận động thanh niên và mọi tầng lớp nhân dân thoát li gia nhập cách mạng, xây dựng móc nối cơ sở, móc nối hành lang liên lạc thông suốt từ miền Tây xuống miền Đông, hỗ trợ cho đấu tranh chính trị, bảo vệ căn cứ của ta.

Sự ra đời của 3 đội vũ trang công tác huyện (tháng 11/1960) cũng là ngày chính thức thành lập lực lượng vũ trang huyện Tuy Hòa trong kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Tuy lực lượng nhỏ, quân số ít ỏi, song uy lực của nó có tầm vóc to lớn mở ra một tiền đề trong tổ chức xây dựng và phát triển nhanh, mạnh đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chiến đấu, thực sự tạo ra thế lực mới là công cụ sắc bén, là chỗ dựa cho phong trào đấu tranh của quần chúng, là lực lượng xung kích trong nhiệm vụ diệt ác phá kèm, làm nòng cốt cho phong trào đồng khởi của huyện nhà.

Sự ra đời của lực lượng vũ trang huyện Tuy Hòa trong thời điểm của nghị quyết Trung ương 15 mở ra một thời kì mới, bạo lực cách mạng, vũ trang khởi nghĩa cướp chính quyền về tay nhân dân.

Từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu, lực lượng vũ trang huyện Tuy Hòa ra sức phát huy truyền thống cách mạng của quê hương, khởi dậy những chiến công Đèo Cả, Bàn Nham, Phú Lâm, Phú Thứ của lớp cha anh trong kháng chiến chống Pháp. Tiếp bước tiến lên tiến vào cuộc chiến đấu mới với khí thế và tinh thần quyết chiến quyết thắng, lập nên những chiến công oanh liệt viết tiếp trang sử hào hùng cho quê hương thân yêu.

[macbupda]

III - LỰC LƯỢNG VŨ TRANG LÀM NÒNG CỐT TỎNG NHIỆM VỤ DIỆT ÁC, PHÁ KÈM, ĐỒNG KHỞI VÀ NỔI DẬY CỦA HUYỆN (1960-1961)

Tiếp tục thực hiện tinh thần nghi quyết của Huyện ủy (10-1960) trong khi phong trào cách mạng của huyện đang trên đà phát triển. Tổ chức cơ sở Đảng, quần chúng được tăng nhanh về số lượng, chất lượng, thanh niên thoát li tham gia lực lượng cách mạng ngày càng nhiều, có xã trở thành phong trào như Hòa Hiệp, Hòa Thịnh, Hòa Xuân.

Trước tình hình đó, địch lại có âm mưu mới, ra sức truy lùng, vây ráp bắt bớ, tập trung các khu vực giáp ranh ven núi và các xã, thôn có phong trào cách mạng lên manh, hòng ngăn chặn và dập tắt xu thế phát triển của cách mạng.

Để tiếp tục phát triển phong trào của quần chúng đang trên đà khởi sắc, nhiệm vụ cấp bách và khẩn trương của Huyện ủy đề ra là: phải phá âm mưu của địch, giữ thế và tiếp tục tạo lực mới. Cụ thể là: diệt ác ôn đầu sỏ, làm lỏng thế kèm kẹp của địch, đẩy mạnh tuyên truyền, gây uy lực vũ trang cách mạng, đẩy khí thế quần chúng tiếp tục phát triển mạnh mẽ rộng khắp trên toàn huyện.

Huyện ủy soát xét tình hình cụ thể và chọn một số tên ác ôn đầu sỏ khét tiếng gian ác để diệt. Đó là các tên Nguyễn Y Chi, cảnh sát quận, nguyên là cảnh sát Hòa Mĩ. Tên Nguyễn Ân, ấp trưởng, thôn Phước Giang xã Hòa Xuân. Đồng thời Huyện ủy thành lập ban chỉ đạo diệt ác của huyện gồm các đồng chí: Lê Xuân Mai, Chí Cao, Dương Dụ, Nguyễn Tài Soạn, Lê Thanh, do đồng chí Lê Xuân Mai - Bí thư Huyện ủy làm trưởng ban.

Do tính chất quan trọng của nhiệm vụ, vừa là dùng bạo lực vũ trang, cũng là lần đầu tiên tổ chức diệt ác nên yêu cầu phải nắm chắc tình hình, quy luật ăn ở, đi lại của nó, bảo đảm trận đầu ra quân phải giành thắng lợi.

Sau hơn một tháng chuẩn bị, được sự giúp đỡ của nhân dân địa phương với sự cộng tác tích cực của cơ sở. tối ngày 11-11-1960 ta tổ chức một lực lượng do 6 đ/c do đồng chí Soạn chỉ huy, đồng chí Dương Dụ dẫn đường đột nhập vào nhà tên Chi ắn chết hắn tại nhà, thu vũ khí. Sau đó lực lượng ta tỏa ra nhiều tổ, gọi loa tuyên truyền, rải truyền đơn, dán cáo trạng nói rõ tội ác của tên Chi. Sau khi tên Chi bị ta diệt, nhân dân xã Hòa Mĩ và các xã lân cận phấn khởi tăng thêm tin tưởng vào cách mạng, bọn ngụy quân sợ hãi, nhiều tên dao động chùn bước, có tên bỏ đi đến tỉnh khác làm ăn.

Để tạo đà đưa khí thế quần chúng lên cao hơn nữa, Huyện ủy giao nhiệm vụ cho đội vũ trang miền Đông tạo mọi điều kiện diệt cho được tên Ân. Do tính chất quỷ quyệt của hắn nên ta đã nhiều lần giết hụt. Lần này đồng chí Năm Đẹt phụ trách tổ vũ trang phải tiến hành tổ chức một tổ vũ trang hợp pháp để phối hợp thực hiện nhiệm vụ. Đêm 15 tháng 12 năm 1960 vào lúc 23 giờ, lực lượng ta đã phục và diệt tên Ân. Tên Ân chết phong trào vùng này được mở ra, ban đêm ta làm chủ, nhân dân phấn khởi hả lòng hả dạ, hàng chục nam nữ thanh niên thoát li tham gia lực lượng cách mạng.

Diệt tên Chi (Hòa Mĩ), tên Ân (Hòa Xuân) là chiến công đầu của lực lượng vũ trang huyện Tuy Hòa, có ý nghĩa khá đặc biệt; thực hiện tốt chủ trương của Huyện ủy, hạ uy thế của bọn ngụy quyền ác ôn, phá lỏng thế kèm kẹp, gây uy tín của cách mạng, củng cố của nhân dân, thúc đẩy phong trào cách mạng tiến lên, tạo đà cho nhiệm vụ quan trọng và to lớn của huyện trong giai đoạn sắp tới đồng khởi và nổi dậy.

Hơn một năm thực hiện tinh thần nghị quyết 15 của Trung ương Đảng, nhìn chung phong trào cách mạng tỉnh nhà có nhiều chuyển biến vượt bậc giành nhiều thắng lợi có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Chưa bao giờ phong trào cách mạng lại gặp nhiều thuận lợi như lúc này, số cán bộ chiến sĩ được miền Bắc tăng cường ngày càng nhiều hơn, họ mang theo một số lượng vũ khí đáng kể so với lúc bấy giờ. Lực lượng vũ trang của tỉnh được thành lập, sau đó ban quân sự tỉnh cũng chính thức ra đời. Những chiến thắng ban đầu ở Trà Kê, Phú Mỡ… kích thích quần chúng nổi dậy diệt ác phá kèm, đã trở thành phong trào. Ta đã có vùng giải phóng ở miền Tây tỉnh nhà nối liền các tỉnh Gia Lai, Đắc Lắc, Bình Định, Khánh Hòa và các huyện đồng bằng trong tỉnh. Huyện Tuy Hòa nơi có phong trào cách mạng phát triển nhanh, mạnh và sâu rộng với những điểm, nổi bật là: xây dựng lực lượng vũ trang sớm, diệt ác phá kèm, phong trào thoát li tham gia cách mạng mạnh mẽ nhất trong tỉnh.

Sau khi soát xét tình hình chung trong tỉnh và phong trào từng huyện, tỉnh ủy quyết định chọn một xã của huyện Tuy Hòa 1 làm thí điểm, phát động nhân dân đồng khởi, dùng lực lượng vũ trang đánh đổ ngụy quyền địch, thành lập chính quyền cách mạng của nhân dân, để tỉnh rút kinh nghiệm, mở đường cho các xã khác đồng khởi.

Căn cứ vào nhiệm vụ của tỉnh giao, đồng chí bí thư Huyện ủy triệu tập một số cán bộ lãnh đạo trong huyện họp bàn về đồng khởi, qua thảo luận Huyện ủy nhất tí chọn xã Hòa Thịnh bởi so với các xã khác nó có nhiều điều kiện thuận lợi và chín muồi hơn.

- Trước hết xã có nhiều tổ chức Chi bộ Đảng, Đoàn thanh niên.

- Quần chúng có tinh thần cách mạng cao, có khả năng che giấu bảo toàn lực lượng, sẵn sàng nổi dậy.

- Có cơ sở nội tuyến trong hàng ngũ địch.

- Địa hình thuận lợi, gần núi và căn cứ của ta.

Những yếu tố trên có cơ sở để hạ quyết tâm, Huyện ủy phân công cụ hể cho một số đồng chí tiến hành chuẩn bị tập trung đạt cho được các khâu then chốt là;

- Duy trì liên lạc với cơ sở nội tuyến, nắm chắc quy luật hoạt động của địch, ăn ngủ, tuần tra canh gác (chủ yếu là ban đêm).

- Động viên các tổ chức và cơ sở hợp pháp.

- Chuẩn bị các phương tiện, vũ khí thô sơ, băng cờ khẩu hiệu cho đồng khởi.

- Chuẩn bị lực lượng thoát li.

- Chuẩn bị chọn hướng hành quân tiếp cnậ bảo đảm bí mật, an toàn.

- Đảm bảo giữ thế hợp pháp và duy trì tổ chức cách mạng sau khi đồng khởi.

[macbupda]

Trong thời gian ngắn với tinh thần khẩn trương mọi yêu cầu công tác chuẩn bị được tiến hành khá thuận lợi, đạt kết quả khá tương đối tốt. Ngày 17-12-1960, cuộc họp Huyện ủy bất thường tiến hành dưới sự chủ trì của đồng chí Lê Xuân Mai - Bí thư Huyện ủy, với sự tham dự gồm các đồng chí: Chí Cao (Nguyễn Duy Luân), Bảy Tính (Bùi Tân), Bốn Già, Sáu Soạn, Nam Long (cán bộ quân sự tỉnh), Năm Đẹt, Lê Thạnh, Tám Quát (Nguyễn Bá Diệp), đồng chí Bảy Già (Huỳnh Lưu) thay mặt cho Tỉnh ủy đến dự. Nội dung hội nghị: Soát xét tình hình, đánh giá kết quả công tác chuẩn bị, đề ra những yèu câu phải đạt được trong đồng khởi:

- Tiêu diệt và đánh tan lực lượng địch kèm kẹp dân trên địa bàn xã, phá rã tổ chức ngụy quyền.

- Phải huy động được đông đảo quần chúng nổi dậy tham gia mít ting biểu tình thị uy.

- Vận động được nhiều thanh niên thoát li tham gia cách mạng.

- Vận động nhân dân đóng góp, ủng hộ tiền của lương thực cho cách mạng.

Đồng chí Bảy Tính - Huyện ủy viên phụ trách lực lượng vũ trang tình bày phương án đánh địch của lực lượng vũ trang để châm ngòi và hỗ trợ cho nhân dân nổi dậy giành chính qquyền làm chủ.

Kết thúc cuộc họp mang tính lịch sử này, lệnh đồng khởi được truyền đến tận cơ sở.

Để bảo đảm hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ trọng đại và hết sức vẻ vang này, cấp ủy và chi bộ Đảng Hòa Thịnh cùng cán bộ huyện bàn bạc kĩ các nhiệm vụ cụ thể, dự kiến những tình huống có thể, đề ra biện pháp xử lí. Quyết định thành lập đội vũ trang của xã làm lực lượng chủ công trong đồng khởi có tổ vũ trang huyện làm nòng cốt.

Trong không khí sôi động với tinh thần hồ hởi phấn khởi chuẩn bị cho đồng khởi của cán bộ, chiến sĩ trong những ngày cuối tháng 12. Một tin vô cùng trọng đại lại đến với quân dân miền Nam nói chung, huyện Tuy Hòa nói riêng là ngày 20-12-1960 Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời, sự kiện chính trị đặc biệt, nguồn cổ vũ lớn lao càng thúc giục mọi người tăng nghị lực mới hăng hái lao vào nhiệm vụ.

Ngày 21-12 mọi nhiệm vụ được tổ chức phân công cụ thể: lực lượng nổi dậy của thanh niên liên lạc với anh Đào Công Văn trung đội trưởng dân vệ là cơ sở của ta và giao nhiệm vụ: tập trung dân vệ tại nhà anh Đào Tấn Sĩ để đánh bạc, dồn súng lại một chỗ, phải điều cho được tên Ngọc trung đội phó vì tên này ác ôn có nhiều nợ máu để ta giết hắn. Băng cờ khẩu hiệu các thôn đã chuẩn bị sẵn tập trung lại các điểm quy định.

Tổ chức lãnh đạo và trực tiếp chỉ huy cuộc đồng khởi là do Ban Thường vụ huyện ủy gồm: đồng chí Lê Xuân Mai, đồng chí Chín Cao (Nguyễn Duy Luân Phó Bí thư, đồng chí Bảy Tính (Bùi Tân), Huyện ủy viên, Bốn Già (Nguyễn Anh), Huyện ủy viên.

Tổ chức lực lượng và phân công nhiệm vụ trên các hướng, các mũi:

- Về lực lượng: đội vũ trang công tác của huyện có 15 đồng chí được trang bị 4 tiểu liên, 7 súng trường, cùng lực lượng vũ trang xã có 6 đồng chí, trang bị lựu đạn và dao găm. Ngoài ra toàn bộ cán bộ cơ quan Huyện ủy cũng đềm tham gia.

- Tổ chức chiến đấu: chia thành 3 mũi:

Mũi chủ yếu: đánh vào Mi Xuân (nhà Đào Tấn Sĩ), có nhiệm vụ: tiêu diệt và bắt gọn trung đội dân vệ.

Mũi thứ yếu 1: đánh vào nhà tên Khải đại diện xã ở Mĩ Trung

Mũi thứ yếu 2: đánh vào nhà tên Tín phó đại diện xã ở Phú Hữu.

Diễn biến cụ thể: đúng vào lúc 23 giờ đêm 22-12-1960 theo phương án và tổ chức hiệp đồng. Mũi chủ yếu đánh thẳng vào nhà Đào Tấn Sĩ (Mĩ Xuân), tên Ngọc trung đội phó chống cự bị ta diệt tại chỗ, số còn lại bị ta bao vây bắt sống, thu toàn bộ vũ khí.

Ở Mĩ Trung: ta đánh vào nhà tên Khải đại diện bắt sống hắn.

Ở Phú Hữu: ta đột nhập vào nhà bắt tên Nguyễn Tín phó đại diện xã.

Gần 1 giờ đồng hồ tiếng súng nổ, tiếng trống mõ, thanh la của nhân dân trong toàn xã nổi lên rầm rộ liên hồi. Toàn bộ lực lượng của bọn ngụy quân ngụy quyền đã bị lực lượng cách mạng diệt và bắt, số còn lại trốn chạy. Xã Hòa Thịnh được đặt dưới sự kiểm soát của cách mạng - chính quyền thuộc về nhân dân. Tiếng trống mõ, đèn duốc thắp sáng từ các thôn, tiếng reo hò, từng đoàn người trẻ già trai gái kéo về trụ sở của bọn ngụy quyền ở xã Mĩ Xuân - điểm mít ting đã chuẩn bị sẵn, lá cờ đỏ sao vàng với khổ lớn đã kéo lên cột cờ, băng rôn khẩu hiệu được căng chung quanh mang dòng chữ “Đả đảo Mĩ Diệm và bè lũ tay sai” cách mạng nhất định thắng!... Hơn 2000 đồng bào đến dự đứng quanh cột cờ dưới ánh sáng của đèn măng sông trong không khí trang nghiêm hùng tráng đầy xúc động với tâm trạng mong chờ và hội tụ.

Đồng chí Lê Xuân Mai bí thư huyện ủy dõng dạc đứng lên giữa vòng đồng bào khép kín như ôm ấp, che chở im lặng đón chờ ý Đảng đến với lòng dân. Đồng chí nói rõ âm mưu của bọn đế quốc Mi và bè lũ tay sai âm mưu chia cắt lâu dài Tổ quốc ta, buộc đồng bào ta suốt đời làm nô lệ cho chúng… đồng chí vạch trần những tội ác của bè lũ tay sai Nhu - Diệm… tuyên bố xóa bỏ ngụy quyền tay sai, chính quyền thuộc về tay nhân dân… Cuối cùng đồng chí kêu gọi mọi tầng lớp đồng bào vùng lên làm cách mạng giải phóng quê hương, giành độc lập tự do cho Tổ quốc.