Sống Mãi Với Thủ Đô - Nguyễn Huy Tưởng

[TuongLinh]

Chương 22

Quốc Vinh cúi xuống bàn làm việc, chỉ lên cái bản đồ thành phố, báo cáo với đồng chí phái viên của Khu uỷ khu XI đang ghi sổ. Anh nói thì thầm tiếng phào đi như hơi thở:

- Chúng tôi đã tổ chức những đội tự vệ và thanh niên hướng dẫn dân chúng tản cư như sau: Khi nổi hiệu kháng chiến, những khu phía bắc và tây hồ Gươm, từ Cửa Nam đến hồ thì rút về phía đông bắc, tức phía bờ sông Hồng để ngược mãi lên bãi Phúc Xá hạ, Chèm, Vẽ. Những khu phía đông. thì rút xuống bãi Phúc Tân để theo dọc bờ sông tiến về phía Cơ Xá, Thanh Trì. Những khu phía nam thì rút về Bạch Mai và Quỳnh Lôi. Trường hợp không chạy được thì ở trong nhà, rồi bố trí cho ra sau.

Đồng chí phái viên và mấy người khác chụm đầu cúi xuống làm cho cái bản đồ tối như trong bóng râm. Họ tì xuống bàn, nhưng người nào cũng đứng, nhấp nhổm. Chỉ nghe thấy tiếng thở. Chốc chốc họ lại xem đồng hồ. Đồng chí phái viên hỏi:

- Cho đến bây giờ. ngoài thanh niên không kể, dân chúng còn lại là bao nhiêu?

- Con số cuối cùng là bốn nghìn. Phần thì tiếc của, phần thì tình cảm lưu luyến thủ đô, phần thì chủ quan, cho là Hồ Chủ tịch sẽ lại dàn xếp được như hồi mồng sáu tháng ba. Từ sáng ngày, lại vận động riết. Ngay bây giờ, vẫn còn người tản cư. Cái khổ là không nói thật được vì nguyên tắc bí mật.

- Cái này đảm bảo chứ?

- Ngay trong đồng chí cũng có người chúng tôi không phổ biến.

- Vấn đề tản cư hẵng tạm như thế nhỉ. Đồng chí Bí thư đặc biệt quan tâm đến vấn đề này. Còn tác chiến?
Quốc Vinh lại chỉ lên bản đồ:

- Mệnh lệnh cấp tốc của đồng chí khu trưởng vừa đưa xuống buổi chiều, cả mệnh lệnh hướng dẫn phá hoại, làm chướng ngại vật. Nhà máy điện, máy nước Yên Phụ, đã bố trí một đội đặc vụ phối hợp với anh em công nhân để phá huỷ ngay khi có pháo lệnh. Cầu Long Biên, một đội quyết tử gồm bộ đội và tự vệ chiến đấu đã có kế hoạch phá nhịp giữa. Két nước ở vườn hoa Hàng Đậu, nhà máy đèn Bờ Hồ cũng đã bố trí xong. Vườn hoa Cửa Nam thì đồng chí Vi Dân trực tiếp đặt bom để phá đoàn xe của nó tiến vào đường Tràng Thi. Trong thành, xưởng sửa chữa vũ khí của nó, đã có kế hoạch phá huỷ từ mấy hôm trước. Anh em công nhân rất quyết tâm, rất hăng…

Anh nhoẻn miệng cười:

- Chúng tôi đã hạ quyết tâm thực hiện bằng được. Thành thì đỡ đổ máu nhiều lắm. Trường bay Gia Lâm bên ấy mà cũng giải quyết gọn, cái khoản máy bay của nó mà bị tiêu nữa thì có thể nói là mình ăn chắc.

Mọi người cười:

- Nhất cái khoản máy bay đấy.

Nhưng tiếng cười lại tan ngay, lạc điệu trong giờ phút cấp bách và nghiêm trọng này, mặt mọi người trở lại trầm ngâm. Đồng chí phái viên ngừng tay ghi, nói cũng rất khẽ:

- Bên ấy các đồng chí chúng ta và đại biểu nhân dân tám xã cũng đã thề tiêu diệt hoàn toàn trường bay, để mừng Hồ Chủ tịch. – Đồng chí nói tiếp – Hơn sáu giờ rồi. Chết chửa. Sao chóng thế này. Bọn mình phải đi. Nói cái chính thôi…

Quốc Vinh nói nhanh:

- Những việc khác, chúng tôi đã tổ chức xong hai đội cảm tử xung phong phá chiến xa. Bom ba càng trên
mới cho năm chiếc, đang phải huấn luyện gấp. Các dây nói từ khu bộ đến các bô phận trực thuộc đã mắc xong. Chúng tôi đã đặt từng trạm tiếp tế, cứu thương, tổ chức các trạm thu dụng để thu nạp các đội viên lạc lõng. Các ban vận thâu đã được chấn chỉnh. Đội bảo an các khu đã được lệnh triệt để thi hành canh gác và ngăn ngừa tụi gian phi phá hoại để bảo vệ an ninh cho dân chúng tản cư…

Đồng chí phái viên vặn nhanh nhanh nắp bút máy, gập cuốn sổ lại:

- Thôi, tạm thế nhỉ? Bây giờ mình phải về báo cáo. Nếu có gì khác thì trên sẽ báo đồng chí bằng vô tuyến điện. Bằng không thì cứ như thế này tiến hành. Mình đi nhé. Sợ về không kịp. Xe đạp nổ lốp, đến đây muộn quá.

[TuongLinh]

Họ đứng cả dậy. Một tay cuộn lại đưa lên miệng, Quốc Vinh đứng nhìn bằng đôi mắt lồ lộ của anh. Đồng chí phái viên đang vội vã cho sổ vào cái xà-cột. Anh nhận thấy rõ là họ không được bình tĩnh. Anh nghĩ thầm: Bọn tớ còn mãi trong này thì sao? Đồng chí phái viên như cũng cảm thấy cử chỉ hấp tấp của mình không được chỉnh lắm, hỏi thêm:

- Tinh thần cán bộ, bộ đội, tự vệ thế nào?

- Nói chung tốt. Lòng yêu nước ghét giặc rõ lắm. Ai cũng chỉ mong được đánh. Nhưng cũng có một số các cô, các cậu bỏ đi. Ví dụ như các tổ cứu thương bây giờ đang thiếu người chạy ráo cả. Một anh tự vệ rất tốt là Trần Văn, cũng đi mất. Nói gì quần chúng. Một đồng chí tình báo mới được ban chỉ huy mặt trận gửi xuống để giúp chúng tôi tổ chức việc phòng gian diệt phỉ đã mất tinh thần trốn biệt, ức nhất đấy lại là đồng chí của mình. Khu Long Biên viện lí là ở ngoài bãi, phải chống giữ cả mặt bờ sông, cả cầu Long Biên, đề nghị cho bộ đội ra. Tôi đã nói trông vào lực lượng tự vệ là chính và ra lệnh chiến đấu đến cùng.
Mạt anh đỏ lên vì bực tức, bàn tay phải chém xuống không khí một cách quyết liệt. Anh lại ho. Đồng chí phái viên nói:

- Đúng. Thôi mình đi nhé. Thắng lợi nhé.

Quốc Vinh tiễn họ ra cửa. Bên ngoài chỉ có tiếng gió và ánh đèn trên đường và trên hè. Phố thăm thẳm như nuốt lấy người. Anh trông thấy mấy người theo đồng chí phái viên tái mặt. Quốc Vinh chỉ lên trời:

- Chốc nữa nhé. Tôi gửi lời hỏi thăm sức khoẻ tất cả các đồng chí và nhân dân ở ngoài. Bọn chúng tôi xin một mất một còn với Hà Nội.

Anh vẫy tay chào họ. Phố Hàng Đào, ba anh bảo an nép bên hè đi tuần theo lối chữ chi, nhìn mấy người phái viên phóng xe đạp. Anh thoáng thấy Nhật Tân và con Lu lu. Thoáng trong đầu anh hình ảnh Phượng.
Anh trở vào, cảm thấy chân tay lạnh buốt. Anh rùng mình, ngáp luôn mấy cái. Anh xem đồng hồ tay:

- Được lắm. Thằng Tây chó chết không biết gì cả.

Gian phòng lạnh và trống hoác. Trên trần chỉ còn trơ cái cửa võng sơn then thếp vàng như trong một cung đình. Tường vôi đều mới quét. Sau lưng bàn làm việc của anh, âm thầm bức tranh Đức phối Càn khôn của Khổng Phu tử, treo cao. Tường bên trái, tranh anh hùng độc lập vẽ trên kính lồng khung chạm cuốn thư, hai bên là đôi câu đối với những mặt đá vân xanh đủ các hình vuông tròn thay cho chữ Hán. Im lặng. Đèn ống sáng dịu lạnh tanh. Gió ở lỗ tường đục bên phải thổi như đưa từ hang sâu lên. Anh thấy lạ lạ cho anh lại ở nhà một tay triệu phú của cái phố Hàng Bạc thớ lợ và ham lợi này.

Anh đã được chính thức cử làm Phó chủ tịch uỷ ban kháng chiến Liên khu và phụ trách công việc thường trực. Anh vốn đã quen cái nếp giải quyết các việc bằng họp hành. Nhưng suốt từ mấy hôm nay và nhất là từ sáng, anh chỉ vùi đầu vào các cuộc họp lớn nhỏ liên tiếp và thấy sốt ruột. Chưa bao giờ anh phải đối phó với nhiều việc lặt vặt,phức tạp cùng đến một lúc như trong ngày hôm nay. Người anh lại yếu. Cách đây nửa tháng, anh đã đi nằm bệnh viện, nhưng vì tình hình, lại phải trở về công tác. Thầy thuốc khuyên không nên thức quá chín giờ, nhưng anh có thực hiện được lời dặn ấy đâu. Mấy đêm liền không ngủ. Người anh bã ra, anh ho hơn trước, toàn thân đau đớn vì hậu quả của những trận tra điện, lộn mề gà mà anh đã phải chịu hồi bị mật thám bắt năm bốn mươi hai. Anh lo cho sức khoẻ, không biết có thể đảm đương công việc không? Mà công việc thì thật là mò mẫm. Anh chỉ là một người thợ nhà in, rồi đi làm cách mạng. Hồi bí mật, có nhiều lúc khó khăn, anh bị đói khát, bị truy nã, nhưng việc tuyên truyền, vận động quần chúng thẳng một chiều anh thấy còn dễ. Ngày bị bắt, vấn đề chỉ là cắn răng chịu đựng để không phản bội. Cướp chính quyền ở Hà Nội, sự thật là nhờ cái uy thế của Cách mạng, sự hưởng ứng của quần chúng mà thành công, cái phần đóng góp của anh được là mấy? Nhưng bây giờ thì công việc như rừng. Anh như người mới thấy cái hướng ở đằng xa, và đang đi vào hướng đó, nhưng chưa tìm được lối đi giữa muôn vàn cây rậm rạp, mà không khéo vẫn có thể lạc ngay trong đó. Anh chỉ nghĩ chung chung mấy điểm, nắm vững lực lượng đồng chí, dựa vào quần chúng, bồi dưỡng tinh thần kháng chiến quyết tâm diệt địch đến cùng, và những điểm mà anh chưa trình bày được một cách cụ thể trong hội nghị đêm qua. Tất cả các đồng chí trong cái liên khu của anh đã gửi thư lên Trung ương hạ quyết tâm chiến đấu. Cái ý nghĩ Liên khu I sẽ chống giữ đến cùng làm cho anh quên mệt. Công việc kéo anh đi. Quốc Vinh đang sống cái giờ phút nghiêm trọng, trong nhiều giờ phút nghiêm trọng mà đời người cán bộ đã trải qua, và ngập trong đó, lo ngại và say sưa, dạn dày và đau đớn, cô đơn và bị ràng buộc, họ phải tiến lên gánh vác những trách nhiệm ghê gớm nó đòi hỏi, thôi thúc, tiêu hao họ.

Anh vừa vào thì đồng chí thư kí ở nhà bên chui qua lỗ tường sang, đưa anh một tờ giấy đề kí và một số công văn. Anh lấy trong túi ra con dấu mới tinh của uỷ ban kháng chiến Liên khu I, tự tay đập đập con dấu vào hộp mực dấu. Anh kí và đóng dấu, xem lại những cái hình tròn đỏ ướt trên giấy. Đây là cái lệnh số một trưng dụng xẻng cuốc nhà Quảng Xương Long. Anh cho con dấu vào túi, quay lại, cười với đồng chí thư kí:

- Thế là kháng chiến thôi. Vui chứ đồng chí?

- Thưa anh vui lắm. Mong mãi.

[TuongLinh]

- Cố lên. Chốc nữa chúng nó chết. Bây giờ mới được trưng dụng đây. Làm cách mạng khổ thật, nắm chính quyền mà có nhiều lúc không được sử dụng quyền. Nhớ nổ súng rồi mới ra lệnh này nhé. Đưa trước lộ ốm đòn. Xẻng cuốc về phân phát cho tự vệ phá cho ra phá.

Anh bóc vội công văn. Đồng chí thư kí nói:

- Thưa anh còn mấy việc.

- Đồng chí nói.

Đồng chí thư kí đọc từng việc ghi trong sổ:

- Xin anh cho một cái máy chữ. Cái máy chữ của ta xấu lắm. Đánh là băng nó rối tung.

- Những cái này phải lo từ trước chứ. Bây giờ lấy đâu? Tạm vậy. Kháng chiến thế nào xong thôi cũng được.

- Tuyên truyền đang bí bài hát. Đề nghị giải quyết.

- Có Diệt phát xít, Bao chiến sĩ anh hùng, còn gì nữa!

- Không đủ ạ.

- Thì có cậu gì mới đến đấy, bảo làm thơ thêm vào.

- Các chị đề nghị hát Suối mơ, Đàn chim Việt.

- Đánh nhau mà lại Suối mơ!. Còn Đàn chim Việt thì cái tên được đấy. Nói với đồng chí trưởng ban là những việc lặt vặt đấy cứ liệu mà giải quyết. Mình biết bài nào vào bài nào. Cái gì động viên được tinh thần chiến đấu thì làm. Bảo anh ấy chuẩn bị máy in, có tài liệu cấp tốc in ngay đêm nay. Hỏi cái hiệu triệu của uỷ ban đã xong chưa? Nổ súng một cái là tung ngay cái hiệu triệu của Hồ Chủ tịch và của Uỷ ban.

- Vâng. Tôi đã hỏi rồi. Việc thứ ba, Anh em tự vệ hỏi khi đánh nhau thì vấn đề chó thế nào, để hay giết?

- Giết. Nhớ là mình đánh du kích.

- Việc thứ tư. Đồng chí Sĩ đề nghị cho thêm thuốc mê, một bộ đồ giải phẫu. Đề nghị trưng dụng mấy nhà bào chế.

- Được, làm như đối với Quảng Xương Long.

- Đồng chí Sĩ lai hỏi ý kiến. Bác sĩ Quán, cả bác sĩ Pha đều không nhận làm trưởng ban quân y, và đề nghị
đồng chí Sĩ làm, hai ông ấy không quen tổ chức. Đồng chí Sĩ không muốn nhận, nói đây là một vấn đề chính trị.

- Đúng. Nhưng về tổ chức phải giúp các ông ấy. Phải động viên lòng yêu nước của bác sĩ Quán, nghe nói hoang mang lắm. Đối với bác sĩ Pha phải rất trọng. Người ta mới ở Pháp, lại là một đại trí thức. Phải theo dõi, nhưng cũng phải hết sức bảo vệ.

- Đồng chí Sĩ lại xin phép đưa vợ con tản cư rồi về ngay.

- Bảo về ngay không không kịp. Sáu rưỡi rồi đây này. Đến phút cuối cùng rồi mà còn lúng túng. Thế mà lúc nào cũng nói vấn đề chính trị. Bảo chuẩn bị làm thêm cáng đã làm chưa?

- Chưa được báo cáo.

- Cáng tải thương cũng là vấn đề chính trị đấy. Thôi chứ.

- Thưa anh, còn một vấn đề nữa. Cụ Chủ tịch hành chính và cụ Chủ tịch Liên Việt báo cáo là số dân chúng còn ở lại không phải là bốn nghìn…

- Bao nhiêu? Năm nghìn…

- Không ạ. Thưa anh đến hơn hai vạn.

- Hai vạn?

Quốc Vinh đang ngồi đứng phắt dậy, đầu choáng như bị người bổ mạnh. Anh thừ người một lúc. Anh lẩm bẩm: “Đồng chí bí thư đã dặn. Phen này thì mất đầu!”. Anh nghiêm nét mặt, theo cái thói quen đã thành tự nhiên chuyển rất nhanh từ tình cảm này sang tình cảm nọ, nhiều khi đột ngột, khó hiểu. Anh cố giữ bình tĩnh:

- Hết chứ? Việc này là lớn nhất, đáng lẽ đồng chí phải báo cáo từ đầu. Thôi được.

Tay anh ôm lấy đầu. Anh ho rũ xuống. Văn Việt đẩy cửa chạy vào, nét mặt hầm hầm. Cái ve áo bờ-lu-dông tím của Văn Việt đã đính cái huy hiệu Hồ Chủ tịch mà anh chỉ đeo khi có việc quan trọng hay trong ngày lễ. Văn Việt hỏi:

- Ông Quốc Vinh, tôi muốn ông nói rõ cho tôi.

- Cái gì thế anh? Tôi tưởng anh đang bố trí ở hãng Sauvage.

Quốc Vinh bắt tay Văn Việt có điều không bằng lòng. Văn Việt nói:

- Chúng ta chủ động hay nó đánh ta? Tối nay, mình hay là nó? Tôi là uỷ viên quân sự, tôi phải biết chứ?
Vàn Việt trừng trừng nhìn Quốc Vinh.,cuống họng đưa lên đưa xuống, cái cằm râu quai nón đã xanh hơn ban sáng; Quốc Vinh cũng nhìn người uỷ viên quân sự, bàn tay cuộn để trước miệng, nhưng anh không ho. Anh nói:

- Tất cả những điều anh muốn biết rồi anh sẽ biết. Không có điều gì giấu anh cả. Kế hoạch sáng ngày đã bàn rồi, anh cứ làm như thế.

Văn Việt cau mặt, nhún vai, tay đập mạnh vào bao súng. Lời nghẹn trong cổ:

- Được. Các ông bảo làm gì, tôi làm cái ấy. Tôi hoàn toàn chịu quyền chí huy của các ông kia mà. Cái kiếp một thằng quần chúng vĩnh viễn là như thế thôi. Nó có được biết cái gì đâu?

Văn Việt đóng rầm cửa lại. Quốc Vinh định đuổi theo thì đồng chí thư kí lại chui lỗ tường sang:

- Thưa anh, có thằng lãnh sự Trung Hoa muốn gặp.

[TuongLinh]

Quốc Vinh lắc đầu:

- Sao lại để cho người ta biết mình ở đây? Phải tìm ngay một trụ sở khác. Bảo chờ đấy, tôi ra ngay.

- Nghe nói bọn khách nó nuôi bốn mươi thổ phỉ.

- Ta đã có đội kiểm soát.

Anh bảo đồng chí thu dọn bàn để cho việc tiếp khách được đường hoàng, rồi quay vào nhà trong. Quốc Vinh chải lại đầu, nắn lại cái cờ-ra-vát, chải lại bộ quần áo. Từ khi về công tác ở đây, anh đã chú ý ăn mặc cho tề chỉnh, lịch sự nữa, để cho bọn nhà giàu không coi thường được một cán bộ. Trong sự giao thiệp với người nước ngoài, anh thấy phải giữ cái thể thống quốc gia. Tình hình càng nghiêm trọng, mình càng phải đĩnh đạc để họ không dám nhờn. Anh nhìn đồng hồ. Đã gần bảy giờ rồi. Còn hơn một tiếng nữa thôi. Anh vội như lửa đốt đầu, nhưng đối với họ, giờ này lại là giờ an nhàn nhất. Anh nghĩ: bí mật được giữ rồi. Văn Việt không nên trách mình mới phải. Anh trịnh trọng bước ra, niềm nở bắt tay viên lãnh sự là một người có tuổi, to béo nặng nề, như đem theo cả cái ngậy cái béo của những xíu mại, xíu dề, những buổi trà bánh ngọt, liên miên hết ngày này sang tháng khác, giữa những tiếng bô bô của hầu sáng, những tiếng xoa rào rào của mạt chược. Ông ta có cái vẻ trịch thượng lộ liễu của một người nước lớn hoà với cái vẻ ung dung ích kỉ của người ngoài cuộc. Tuy nhiên, ông ta cũng vẫn khúm núm, thói quen của một anh Hoa kiều trước chính quyền một nước mình ở nhờ. Quốc Vinh mời mãi, ông gật gật lia lịa, tay khòng khòng co ra duỗi vào một lúc lâu mới gật gật đầu ngồi xuống. Sau một vài câu mào đầu, ông đi vào vấn đề chính. Ông nói tiếng Việt Nam rất sõi, và Quốc Vinh tự nhiên có cái thú của một người có thế. Ông lãnh sự nói:

- Chúng tôi chỉ là những người làm ăn buôn bán, mong sao được yên ồn, một lòng tôn trọng pháp luật của Chính phủ. Nhưng chúng tôi thấy tình hình mỗi lúc một nặng ra. Có đánh nhau thì chúng tôi không biết đi đâu cả. Chúng tôi chắc rằng Cụ Hồ cũng tôn trọng người Hoa kiều, mà Pháp nó cũng phải tôn trọng. Chúng tôi đã dán ở cửa mỗi nhà Hoa kiều một cái giấy có cờ Trung Quốc. Uỷ ban đã biết rồi đấy.

Viên lãnh sự nhìn Quốc Vinh một cái nhìn lấm lét. Quốc Vinh làm như không để ý, chỉ ngồi nghe không tỏ một thái độ gì. Nhưng trong lòng, anh phản ứng mạnh. Mấy anh Hoa kiều con buôn để chữ Pháp lên trên là đã rõ cả cái thái độ của họ rồi. Anh nghĩ: Chờ đấy rồi xem tụi Pháp chúng nó có bảo vệ các anh không.

Viên lãnh sự lại nói:

- Tôi biết là hai bên đều phải tôn trọng người Hoa kiều. Sáng nay Uỷ ban cũng đã nói rõ chủ trương của Chính phủ rồi. Chúng tôi cảm tạ lắm. Nhưng đến lúc chiến tranh thì biết thế nào. Tôi làm lãnh sự, tôi phải lo trước cho tính mạng, tài sản của người Tàu chúng tôi. Tôi đến xin các ông cho chúng tôi hẳn một khu an toàn, một khu riêng của chúng tôi. Trong khu ấy, người Việt Nam không ở mà quân Pháp cũng không tới.
Quốc Vinh cố giữ để khỏi ho, và bực với mình là mất vẻ tự nhiên nghiêm chỉnh đi nhiều. Anh chìa tay cầm lấy cái thư mà theo lệnh của viên lãnh sự, người thư kí lấy trong cặp đưa trình anh. Anh bình tĩnh trả lời:

- Việc này chúng tôi là cấp dưới không có quyền quyết định. Chúng tôi xin nhận cái thư này và sẽ đệ lên Chính phủ chúng tôi xét. Trong khi chờ đợi lệnh của Chính phủ, thì các ông ở đâu cứ ở đấy không lo gì cả. Việt Nam với Trung Hoa là hai dân tộc anh em, chúng tôi mong rằng các ông sẽ ủng hộ cuộc chiến đấu chính nghĩa của chúng tôi. Hoà bình cũng như trong chiến tranh, chính sách của chúng tôi là tuyệt đối tôn trọng người ngoại quốc. Trước mặt ông, tôi tuyên bố rõ ràng là chúng tôi có nhiệm vụ bảo vệ các ông. Anh em bộ đội, công an, tự vệ đã được lệnh rất nghiêm là không để cho một kẻ nào xâm phạm đến tính mệnh, tài sản của các ông. Không những thế, Ấn kiều và Hoa kiều, nhất là Hoa kiều, nếu như chiến tranh xảy tới mà cần đến cái gì, chúng tôi sẽ hết sức giúp đỡ. Đây là đất nước chúng tôi, các ông sống trên đất nước chúng tôi, chúng tôi là người chủ, chúng tôi phải có cái trách nhiệm ấy.

Anh nói tiếp:

- Nếu có chiến tranh, không một người Trung Hoa nào được sang khu Pháp nếu không có giấy của Uỷ ban.
Viên lãnh sự cúi đầu một cách miễn cưỡng. Nhưng người thư kí, một thanh niên có vẻ tây học, thì cười và gật đầu ra ý tán thành những ý kiến của Quốc Vinh. Khi tiễn họ ra. Quốc Vinh thấy anh thư kí nắm tay anh rất chặt, hình như muốn nói điều gì trong nắm tay ấy. Anh ta lùi lại nói với Quốc Vinh:

- Các ông có điều gì cần phổ biến cho chúng tôi xin cho tôi biết. Tôi xin dịch và đăng trên tờ báo Hoa – Việt của chúng tôi ở đây. Tôi xin giúp các ông. Như hôm nay ông nói, Hoa kiều biết thì ai cũng yên tâm. Ông lãnh sự chúng tôi thì quên ngay đấy.

Quốc Vinh cảm ơn, quay vào ghi sổ tay: Ban Hoa vận chú ý người thư kí của lãnh sự Trung Hoa.
Anh mệt rũ người xuống. Anh muốn ngả lưng một lát, nhưng lại thôi. Anh vào thay vội quần áo, mặc lại bộ ka-ki, đeo súng lục.

[TuongLinh]

Một công văn hoả tốc đưa xuống. Anh mở ra xem và vội vã đứng lên. Đấy là cái mệnh lệnh chuẩn bị.

*

* *

Quốc Vinh khẽ đặt cái máy nói xuống bàn, nhìn Oanh và hai đồng chí nữa ngồi trước mặt anh. Họ hẹn gặp nhau trước giờ nổ súng. Anh nói rất gọn và nhỏ:

- Pháo đài Láng chuẩn bị pháo lệnh kháng chiến.

Lời nói âm vang trong lòng mọi người và trong lòng anh. Không ai nói. Mắt họ sáng lên, rồi lại dán vào cái đồng hồ đeo tay của mình. Họ như những người đi thi chờ đợi kết quả những công việc họ đã làm. Bốn bề sao mà tĩnh mịch. Tiếng chuông đồng hồ Nhà thờ lớn mà ở đây lần đầu tiên người ta nghe thấy, văng vẳng và thong thả điểm tám tiếng. Im lặng lại trả về im lặng. Kim phút nhích rất chậm. Thì giờ đi, nặng như kéo theo sau một quả núi. Oanh hơ cái đuôi một cây bạch lạp cho nó cháy, rồi dựng nó lên bàn. Chị giở cuốn sổ con của chị ra. Quốc Vinh cầm lấy cái ảnh Hồ Chủ tịch đặt lên bàn rồi lại để xuống. Anh chưa được gần người đồng chí già ấy bao giờ, trừ cái ngày mồng hai tháng chín ấy. Đứng dưới lễ đài để bảo vệ, anh ngước lên, thấy lẫn với nhiều người, lẫn với cờ và ô, nhà cách mạng lăn lộn khắp năm châu bốn bể trở về, đen xạm vì nắng mưa và sốt rét, vừa ho vừa đọc bản Tuyên ngôn Độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Lúc này đây, lãnh tụ đang trông ngóng chờ anh. Đã đánh được chưa? Lời đồng chí bí thư lại văng vẳng, và cũng văng vẳng lời nói của anh: Đánh – Trong cái vắng lặng của một cuộc đời đang sắp thay đổi lớn, anh cảm thấy đất ở dưới chân anh chuyển động. Anh như đang trông thấy, nghe thấy đồng chí và đồng bào tiến sát tới cầu Long Biên, Cửa Đông, Cửa Bắc; Vi Dân đã chôn bom ở Cửa Nam; những ống hơi của Sinh sắp nổ trong lò than của xưởng giặc trong thành; phủ Bắc Bộ đã sẵn sàng, các ô Cầu Rền, ô Chợ Dừa, ô Cầu Gíấy đang vít chúng nó lại, trường bay Gia Lâm sắp bốc cháy; xa xa Cầu Đuống sắp được chiếm lại; xa nữa, Bắc Ninh, xa nữa Nam Định, xa nữa xa nữa Huế, Sài Gòn đang hướng cả về Thủ đô. Trong cái chấm nhỏ của một thuộc địa con con, tiếng súng bắt buộc sắp phải nổ chống sự nhơ nhuốc của thống trị, chống cái thảm hoạ của đói khổ, bệnh tật, dốt nát, chống cái vô lí của hai bên thù ghét. Kim đồng hồ nhích dần, thu hẹp cái mênh mông của chờ đợi, và bội phần cái lo âu của trách nhiệm vừa lạnh lùng vừa đau xót. Trên con đường tiến lên đạp đổ mọi ngai vàng và xiềng xích, dẫn đến công lí và hạnh phúc, anh đã trông thấy nhiều máu phải chảy ra, nhiều đầu phải rụng xuống. Giờ đã đến mà sự chém giết sẽ dữ dội hơn nữa, đồng bào anh sẽ trải qua những tang tóc lớn lao. Nhưng cách mạng cứ phải đi, và cuốn theo nó hàng vạn, hàng triệu con người trong đau thương và trong tin tưởng, đứng dậy, lớn lên.
Phút cuối cùng. Và phút đầu tiên.

Họ nín thở lắng nghe. Trong cái tĩnh mạc của thành phố bỗng có tiếng sành sạch, sành sạch, tiếp theo một tiếng nổ ùng oàng vang trời. Oanh nảy người, giữ lấy đồng chí ngồi bên, kêu:

- Có lẽ rồi…

Quốc Vinh đứng dậy nói to như để bù những chuỗi ngày uất ức:

- Tiêu diệt thực dân Pháp!

Tiếng kêu của anh chìm trong nhiều tiếng nổ lớn. Căn nhà chao đi. Điện nê-ông nháy nháy như cưỡng lại. Họ ôm choàng lấy nhau trong bóng tối; giữa những tiếng reo ngoài phố khi đèn vừa tắt, tiếng chân chạy ngoài đường và tiếng chó sủa vang. Mọi sự thay đổi đều không có gì ghê gớm ban đầu. Họ chuyền cho nhau sổ tay để kí dưới ánh sáng lay động và nóng nóng của ngọn nến. Oanh quay mặt đi để giấu những giọt nước mắt chảy trên gò má chị. Tiếng một người chạy ở ngoài đường nói như hỏi ai, như trả lời mình, như ở đâu đưa tới:

- Kháng chiến rồi!

Lại có tiếng ùng oàng, lần này kéo theo những tiếng tằng tằng của liên thanh ran ran bốn phía của Thủ đô bắt đầu đêm đông tối…

[TuongLinh]

Chương 23

Tiếng trái phá đầu tiên đã làm cho Trần Văn tỉnh giấc. Anh tung chăn, thoang thoảng mùi nước hoa và phấn. Gian phòng tối như hũ nút. Người anh bàng hoàng, lẫn lộn vừa lo sợ, vừa hối hận, vừa chán chường, như một buổi, duy nhất trong đời, anh quá trớn theo anh em đi hát cô đầu và ngủ dậy trưa. Anh giụi mắt, định thần nhìn, vẫn chỉ thấy đen đặc. Không gian và thời gian hỗn loạn, mới đầu anh không phân biệt được. Như một người lặn sâu dưới nước nổi lên và thấy thấp thoáng trời đất, dần dần anh nhớ lại những sự việc đã xảy ra trong buổi chiều, những công việc sáng ngày ở khu phố. Trống ngực anh đập mạnh. Cái mà anh chờ đợi và nó rất khủng khiếp đã đến thật rồi. Tiếng súng nổ ran bốn phía và xe chạy ầm ầm một cách quay cuồng. Mồ hôi anh toát ra. Đánh nhau rồi. Và sao anh còn ở đây? Anh sẽ về bằng cách nào? Anh thấy lẻ loi một cách đáng sợ. Anh loạng choạng đứng lên. Mắt cay, mồm chát đắng, cuống họng khô như cát. Anh muốn nốc hết cả nước mát ở trên đời. Tay anh bỗng quờ vào cái núm bật đèn. Anh bấm, điện không bật, anh lại bấm. Vẫn không thấy gì. Đạn bay réo trên mái nhà. Anh tìm được cửa ra. Người chủ nhà này là thế nào? Là một người lương thiện hay là một Việt gian? Và bây giờ anh ta ở đâu rồi? Anh nằm ở trong nhà anh ta hay là ở một nơi khác, hay là ở trong tay giặc? Anh đang rờ tường thì bỗng cộc đầu vào trán một bóng người ở đâu đâm sầm tới. Anh rụng rời thét: Ai đấy? Tiếng người kia cũng kêu rú: Ai đấy? Anh giật mình. Hình như tiếng Long đen. Như cái máy anh run rẩy hỏi: Có phải Long đen không? Tiếng kêu thất thanh: Úi giời ơi! Ông Văn!

Cái bóng đen lao xuống cầu thang, biến mất. (Mà đúng đấy là Long đen. Tên lưu manh định làm một mẻ lớn rồi ra ngoài. Nhưng đang lục lọi thì điện tắt, hắn ù té chạy). Trần Văn suýt bước hụt cầu thang. Anh thấy mỉa mai với chính mình. Anh cũng chỉ là một thằng ăn cắp. Anh thẹn với các bạn ở nhà, với Quốc Vinh, với Loan, với Tu, với Sờn, với anh. Anh tiếc đã không có mặt với anh em, trong cái giờ phút quyết định. Lúc này, có lẽ họ đang đánh nhau với giặc, và có lẽ đã có người ngã xuống. Lần mò mãi, anh xuống được dưới nhà. Buồng ăn đây rồi. Hình như bữa rượu vẫn còn đấy. Anh không nghĩ tìm cái mũ phớt nữa. Anh bước ra cái phòng trống lúc mới vào gặp người chủ ở đây. Anh đẩy cửa và lấy làm lạ, cửa không đóng mà mở toang. Anh gạt cái ý nghĩ người chủ có thể là Việt gian. Chỉ là một anh chàng lập dị.

Đường Hàng Bài đây rồi. Bóng tối chớp chớp, rùng rùng sáng rồi lại tắt, chập chờn như có cháy ở đâu. Trước mặt, trăng trắng mờ mờ dãy cột dài nhà Gô-đa. Đường loang loáng. Một đám đông lôi thôi, lếch thếch, bồng bế con cái, léo xéo gọi nhau không thành tiếng, kêu khóc thảm thiết. Tiếng một người đeo băng hiệu ở cánh tay:

- Mau lên! Xuống thẳng Bạch Mai!

Trần Văn hỏi một người đàn ông:

- Tình hình thế nào, ông?

Lo tranh thủ từng phút để đưa những người yêu quý của mình ra khỏi nơi nguy hiểm hơn là trả lời một anh dớ dẩn, còn sặc mùi rượu, người ấy chỉ việc giục vợ và con đi. Trần Văn hỏi luôn mấy người, không ai trả lời. Anh cuống lên hỏi một người nữa:

- Về Hàng Đào có còn được không ông?

[TuongLinh]

Người này coi bộ dễ tính, và có cái lòng tốt tự nhiên như trong những cơn nguy hiểm ta thường gặp những người như thế. Tiếng anh ta nói:

- Đang đánh nhau to ở Bắc Bộ phủ, ở Thị chính, ở nhà máy đèn, không biết có đi được không? Nhưng bộ đội thì vẫn đi.

- Mình có thắng không?

- Vây chặt nó trong thành rồi. Đêm nay may xong.

- Thế thì chạy làm gì?

- Ấy cho nó chắc.

Trần Văn thấy yên tâm nhưng lại càng sốt ruột. Anh cắm đầu chạy, thuộc đường hơn là trông rõ.

Vừa nhảy xuống đường Hàng Khay, anh vấp ngã, nằm lên một xác người, tay anh mó vào một khúc ruột lầy nhầy. Anh giật bắn người lên, rùng mình và nghẹn cổ. Anh không dám quay lại nhìn, rút mùi soa chùi bàn tay giơ và dính rồi vứt đi.

Bóp Hàng Trống đang đánh dữ, hình như có nhiều xe ùn lại. Nhà hát lớn nghe ra cũng có tiếng súng. Anh chạy núp vào trong tháp Bảo Thiên, theo cái bản năng tự vệ. Một đoàn xe tiến xuống Tràng Tiền, đèn pha của cái đi đầu chiếu một vệt sáng dài. Anh tự hỏi sao vây nó trong thành rồi mà xe nó vẫn lồng ra được? Phủ Bắc Bộ đưa lại những tiếng liên thanh cục cục rõ mồn một, và những tiếng súng trường gióng một mà anh có cảm tưởng là người ta ngắm kĩ lắm rồi mới bắn. Tiếng súng im một lúc rồi lại nổi lên như mưa sau một khoảnh khắc yên tĩnh. Hồ Gươm nằm dúi dụi trong bóng tối. Trần Văn chỉ cảm thấy nó thôi, như một bài thơ thuộc lòng từ thuở bé mà mình nhớ ra với cả cái âm hưởng của điệu nhạc và cái dư vị của thời đã qua. Bên kia bờ Hàng Trống, đen như làng xóm trong đêm khuya. Nhưng nước hồ bên này thì rực lên vài mảng đỏ ngầu, sóng lăn tăn. Vài con đom đóm lần đầu tiên anh trông thấy ở đây, bay trong các lùm cây. Nơi quen thuộc này chỉ còn là một cái gì rộng rộng, trông trống, lành lạnh mà gió thổi nhiều, dật dờ bốn phía. Thân cây quằn quại vặn vẹo, lá thít lên đổ xuống lạo xạo. Đất rùng rùng, động đậy, thỉnh thoảng lại như vỡ ra trong những tiếng nổ khủng khiếp. Tai anh ù ù, màng tai căng ra bởi những tiếng tặc tặc, đoành đoành, lục cục, ríu ríu xé trời, ran ran như pháo đùng, pháo tép, không chừa một khoảng không khí nào của Hà Nội. Quãng đường không xa lắm, mà anh thấy đi mãi không hết, đầy bất trắc và hiểm nghèo. Bàn tay vừa mó vào xác chết cứng còng còng. Anh rùng mình sởn gai ốc. Anh nôn ọe, nhưng chỉ nhổ một chút nước bọt tanh tưởi. Khát lại như cào cuống họng. Anh thấy khổ sở, và tự giận mình ngu ngốc. Anh chạy rồi lại nằm vật xuống mỗi khi có tiếng nổ to hay là gió thổi lạnh lạnh bên tai, sau gáy. Anh đi trên hè, phút lại lủi vào bờ, ôm lấy một thân cây. Trống ngực anh đỡ đập. Bên kia, trước cái bãi ô tô, gần nhà Bưu điện, lố nhố hai bóng người. Anh định thần nhìn thì thấy họ đang lúi húi mỗi người chặt một cây. Một đoàn xe Pháp chạy rầm rộ trên đường Hàng Khay bắn lẹt đẹt sang. Trần Văn nấp vào sau một thân cây. Hai người kia vẫn cứ đứng chặt. Anh bước ra đường, vấp phải một người bên một gốc cây ven đường. Anh nói xin lỗi. Người kia thét: Đi đâu? Nhưng không tỏ vẻ gì là riết róng. Anh ta cũng đang mải chặt cây. Trần Văn hỏi:

- Sao không đánh mìn hở anh?

Người kia nói:

- Mìn gôm như muỗi đốt voi. Mười cây thì mười một cây không đổ. Lại phải xoay ra chặt. Đến sáng có xong được cây này không? Bình thời ai nói cũng ghê lắm. Cháy nhà mới ra mặt chuột, con dao rựa cũng chẳng có. Chẳng thấy một thằng nào vác mặt ra. Đường thông thống thế này, thật là rước cho xe nó đi. Phá với chẳng hoại.

Người ấy lại âm thầm chặt bằng một thứ dao rựa nhỏ như thứ để chẻ lạt, và nói tiếp:

- Chỉ chết những thằng lo công lo việc thôi.
Nhà Bưu điện Trung ương ồn ào những tiếng nói, tiếng kêu, tiếng thét, tiếng chuông máy nói, tiếng alô rối rít. Lắng nghe có tiếng líu ríu: xe tăng nó húc đổ cửa dinh Cụ. Nó đánh vào cả bốn cửa. Có phá được cái xe nào không? Bóng hai người khiêng một cuộn gì tròn tròn chạy ra đường. Họ loá nhoá đỏ như nung vì ánh lửa cháy. Một người kêu:

- Này, các ông ơi! Chặt đến bao giờ cho nó xong. Lại đây có cách này chu hơn. Ta chăng cái dây cáp ngáng đường, mau lên anh em. Có thế này mà nghĩ không ra. Chẳng phải vạ tìm dao tìm kéo. Đào đâu ra lúc nhốn nháo này. Mai sáng hẵng hay.

[TuongLinh]

Giữa tiếng súng ầm ầm chung quanh, bốn người xúm lại, cuộn dây cáp vào một gốc cây rồi kéo sền sệt qua đường một cách uể oải, an nhàn, chẳng ăn khớp với cái cảnh rối ren đùng đùng chung quanh. Họ nói chuyện:

- Có giết được nhiều không?

- Đâu mình hạ được ba xe tăng ở vườn hoa Con Cóc.

- Dinh Cụ có việc gì không?

- Không biết. Đánh to lắm. Nó vào thằng nào, bộ đội diệt luôn thằng ấy. Thành Cửa Bắc mình xung phong vào được rồi. Đáng kiếp cho nó. Cụ đã bảo nó không nghe. Mình bắt dược Sainteny rồi.

- Ái chà chà.

- Sao ở đây thì cứ loạc choạc thế nào ấy.

Bỗng có tiếng reo hò ở phía công an Hàng Trống, từ lúc nãy vẫn đánh nhau dữ, tiếng súng và tiếng lựu đạn nổ không ngớt. Một cái xe cao lênh khênh đang phừng phừng bốc cháy.

Trần Văn đang ngán ngẩm cho cách phá hoại ở đây, thì lai trào lên vui sướng vì cái thắng bên kia. Vẫn có người. Có một cái gì làm cho anh ấm áp, dịu dịu. Anh tỉnh dần dần. Gió ở hồ lạnh buốt, lá rụng rào rào. Sương gieo nặng. Anh thấy có cái say sưa của sự thay đổi, cái bồi hồi nhẹ nhõm của một việc đã xảy ra rồi. Anh rưng rưng nước mắt quay lại nhìn những cái bóng đang lúi húi làm việc. Cái vô tư của họ làm cho anh cảm động. Anh tiếc tiếc những cái cây râm mát làm đẹp cho cái thành phố của anh. Anh thở dài: Việc phải làm thì cứ phải làm.

Anh vừa chạy ra khỏi nhà Bưu điện thì trên đầu anh, đạn bay vèo vèo, bắn từ bên kia Bờ Hồ sang. Anh nằm sấp xuống hè như chết. Hồi lâu ngớt tiếng súng, anh ngẩng đầu lên. Bên vườn hoa Chí Linh thấy lố nhố bóng người rì rầm nói trong cổ. Ho nhảy như châu chấu sang phía Thị chính. Tiếng nổ ở dinh Bắc Bộ ầm ầm.

Và cứ thất thểu như thế, Trần Văn cảm thấy mình như đã vứt được bao nhiêu nguy hiểm. Đã gần tới máy đèn rồi. Gần tới nhà, lòng anh ngổn ngang trăm mối. Phần lo cho tính mạng đến đây rồi đã thoát được chưa. Phần vui vui vì một vài tin đầu tiên thu lượm được. Nhưng bao trùm nặng nề, day dứt là cái ý nghĩ sắp gặp lại anh em. Anh càng đau xót thấy mình là một thằng hèn hạ, một kẻ trốn tránh, một tên đào ngũ. Sự bỏ đi của anh có thể làm thiệt nhiều đến bao nhiêu công việc ở nhà. Anh đã làm thiệt nhiều cho kháng chiến. Trong khi mọi người đang xông ra giết giặc, hay ít ra cũng có nhiệm vụ gì – anh thèm cái công việc chặt cây thầm lặng của mấy người vô danh kia – thì anh còn ở đây, lang thang và thảm hại. Anh vẫn chỉ là một kẻ đứng ngoài đối với cuộc chiến đấu. Nó không phải là của ai nữa mà là của anh, của tất cả mọi người Việt Nam lúc này. Anh muốn được trở về ngay. Anh sẽ cầm khẩu súng lục của anh xông ra trận, có gục chết vì đạn giặc, anh cũng vui lòng. Đạn vèo vèo, anh tự nhủ: Trần Văn ơi, mày đừng chết nhé. Nhưng rồi anh lại nghĩ: Mà có chết đi thì cũng đáng đời! Đầu anh nhức, lòng trống không, miệng cay đắng. Cái khát kinh người càng làm cho anh rời rã, khốn khổ, hoang mang.

Anh giật mình thấy có một đống lù lù chắn ngang trước mặt, lều nghều xông lại. Anh kêu lên, vướng vào những dây loằng ngoằng, ngã xuống, tay ôm phải một cái gì ram ráp. Hồi lâu, anh định thần. Một cái cột đèn đổ. Anh cuống quýt gỡ mãi không ra khỏi những dây điện giết người. Nhưng anh không bị giật gì cả. Anh còn sống. Điện của thành phố chết rồi. Anh ngồi thở. Lá cây quét vào mặt anh. Anh gạt ra, lá lại quét vào. Nhìn kĩ thì là một cái cây bị ngả chắn ngang đường. Hà Nội đã đồ nát nhiều rồi. Anh nhìn về phía hồ. Cái tháp bút nằm nghiêng nghiêng dưới lùm cây, hai cái trụ cổng vào cầu Thê Húc sừng sững cao vút lên như của một ngôi đền nhà quê vắng vẻ. Lần đầu, giữa Hà Nội, anh nhìn thấy, cả một khoảng trời đen, chung quanh ánh lên một màu hồng nhạt nhạt, đục ngầu như máu, chớp chớp nháy nháy, làm đen và lay động những mái nhà cao. Gió đánh các tàn than bay loạn trên không, lẫn với một đàn chim bay loạng choạng, ngơ ngác. Anh đứng dậy và tối sầm mặt mũi. Anh giụi mắt, thấy một con đom đóm rất to lượn nhanh trên mặt hồ. Anh nắm chặt lấy một cành cây. Không phải là đom đóm. Phùn phụt từ phía nhà Moóc-li-e đạn bắn sang phía nhà Bưu điện bên này.

Anh loạng choạng bước qua cành lá. Phía trước đền Bà Kiệu, một dãy toa xe điện mờ mờ đứng trơ trơ, bên những hàng liễu xoã tóc đen rũ rượi. Trời đất lúc này im lặng. Chỉ còn có tiếng đại bác thưa thớt trong thành, vài tiếng súng trường lẻ tẻ. Anh liên tưởng đến cái đêm mồng chín tháng ba, sau những giờ đầu quân Nhật tấn công dữ dội, thì thành phố im ắng và đấy là lúc mà khắp nơi quân Pháp đầu hàng, chỉ còn một vài ổ cầm cự. Ta đã làm chủ tình thế rồi chăng? Câu nói của anh bạn trong bữa tiệc: Chúng mình sẽ là những lebérateurs de la capitale (1) lại đến với anh, làm cho anh buồn buồn, tiếc tiếc một cái gì đẹp lắm.
Những đám cháy chung quanh thành phố bừng lên, làm cho phố xá rực lên màu hoàng hôn. Anh chợt trông thấy một con chó giống như con Lu lu của Nhật Tân và mừng rỡ như một người, trải qua bao nhiêu ba đào, trờ về gần đến quê nhà và gặp lại cảnh quen đầu tiên. Một ánh đèn pin loé lên. chiếu vào mặt anh. Một tiếng kêu bên kia đường:

- Trần Văn đấy hả? Sang đây!

[TuongLinh]

Đúng là tiếng Nhật Tân. Rõ cái hình anh ta với cái mũ phớt và áo ra-gờ-lăng loà xoà, đốm thuốc lá cháy trước miệng. Trần Văn chạy sang. Lại vướng dây điện, anh lúng túng không gỡ được ra. Nhật Tân chạy lại:

- Không phải hôm nay thì dây điên giật chết rồi nhé. Chiến tranh thích thật. Đi đâu, ông bố tếu? Thằng Pháp chết rồi. Nó chết rồi.

Mừng mừng tủi tủi, Trần Văn bắt tay Nhật Tân, nắm chặt lấy, như đứa trẻ vớ được một vật gì thì không rời ra. Nhật Tân vốn đa nghi, nhưng anh ta chưa biết việc của Trần Văn, và coi anh đến đây cũng như nhiều người đang nhảy bổ vào nhà máy đèn, cười nói um thiên địa. Anh ta hỏi:

- Đi đâu? Thích quá. Xe điện chết lung tung. Đúng như mình dự đoán, không cần làm chướng ngại vật vất vả, chỉ cần xe điện tàu hoả là chặn được chúng nó. Vào nhà máy điện thu chiến lợi phẩm đấy chứ?

Trần Văn còn dè dặt, chưa trả lời đã nghe tiếng Nhật Tân cười nói:

- Mình tiêu diệt chúng nó hết rồi. Vào xem, mấy khi.

Nhật Tân ba hoa:

- Xong hết rồi. Mình vào thành rồi, đang tước võ khí. Trường bay Gia Lâm đốt sạch. Chín cái phóng pháo mới lắp bom tan xác pháo. Các phi công bị bắt hết. Mình làm chủ hoàn toàn tình thế. Cừ quá. Chúng mình nhanh hơn hồi Nhật đảo chính. Cừ ghê. Việt Nam không phải xoàng. Hà Nội được đấy chứ. Rất ăn chơi, rất lịch sự, đánh rất hăng. G.Q.G. mình đánh điện mừng chiến sĩ Thủ đô.

Trần Văn cười, miệng rộng ra:

- D’Argenlieu làm bộ mãi. Ê hơn đối với Nhật.

- Ấy là mình không phá được cầu Long Biên. Bí mật quân sự. Đừng nói với ai.

- Sao biết nhiều thế?

- Tớ cứ chạy loăng quăng. Đêm nay mà ro ró ở nhà thì chỉ có bọn ronds de cuir (2). Mình ra bờ sông. Cũng như anh chứ gì. Mai không xin gì cả, chỉ xin cho gặp thằng Sainteny. Rất khiêm tốn, rất lịch sự, mình sẽ nói với nó: “Thưa ngài, chúng tôi trót lỡ tay. Bây giờ ngài bảo thế nào chúng tôi cũng xin chịu”.

Anh vừa nói vừa hoa chân múa tay, rồi rất nghiêm trang, cúi mình, giơ tay lên trán chào Trần Văn một cách rất lính tẩy, anh lại nói:

- Thôi vào xem.

- Vào thế nào được?

- Anh ngốc lắm. Có chứng minh thư là vào được tất. Nhiều người vào lắm rồi. Hà Nội cả ấy mà.
Nhật Tân đánh diêm hút thuốc, kéo vành mũ phớt xuống một bên cho lệch hẳn, cài cúc áo ra-gờ-lăng cho đứng đắn, huýt sáo gọi con Lu lu. Anh bấm đèn pin, kéo Trần Văn bước qua cổng nhà máy. Không có người gác, họ cứ xồng xộc tiến vào. Ánh đèn loáng trên xác một tên lính Pháp bị tước cả mũ sắt, thắt lưng và súng, nằm giạng hai tay trên lối ra vào lát xi măng. Họ gặp luôn ba cái xác nữa cũng bị mất những thứ đã nói trên. Ở trong lù lù đi ra hai cái bóng vệ quốc quân với mũ ca-lô và áo trấn thủ. Họ vừa thở vừa khiêng một cái gì nặng, chắc là hòm đạn. Nhật Tân nói:

- Người mình cả đây. Đưa chúng tôi khiêng giúp.

- Không cần. Các đồng chí đi đâu?

- Chúng tôi là dân vào giúp.

- Tốt lắm. Trong kia còn nhiều, các đồng chí vào thì anh em hoan nghênh lắm. Làm mau lên, không nó phản công bây giờ.

Nghe mấy tiếng “nó phản công”, Trần Văn hoang mang lùi lại. Anh hỏi:

- Cấc đồng chí diệt hết chúng nó rồi chứ?

- Không sót một thằng nào, giết không tiếc tay. Các đồng chí tính, hôm qua, một thằng lõ bắn một đồng chí mình ngay tại cổng. Bấm bụng chịu. Súng nổ một cái là thịt ngay thằng ấy, thịt luôn một lúc cả tiểu đội chúng nó. Chỉ còn một thằng trốn được mình đang lùng trong kia.
Nhật Tân hỏi:

- Đâu, đâu?

[TuongLinh]

Anh bộ đội chưa kịp chỉ thì Nhật Tân đã chạy vào trong sân mà ánh lửa chiếu mờ mờ. Anh huýt sáo gọi Lu lu, kêu Trần Văn đi gấp. Tiếng súng ở phủ Bắc Bộ lại nổ, và như tiếng gà ban sáng ran lên sau một lúc nghỉ, chung quanh lại ầm ầm, ầm ầm, xô xát, quyết liệt. Trần Văn vấp luôn, hụt chân luôn, nhưng cố đuổi sát Nhật Tân. Tim anh đập rộn ràng. Trong bóng tối thỉnh thoảng le lói sáng, nhốn nháo những người, bộ đội và công nhân, tự vệ và dân thường, lấp loáng súng trường, lưỡi lê, mác búp đa, kiếm Nhật, gậy, dao găm, người nào cũng cởi mở với nhau. Từ các nhà trong sở, nhiều anh em công nhân kéo ra lố nhố, người đầu trần, người bê-rê, người cát-két, người cầm búa, người lắc lê, người cái thuốn, người xà beng, tối tối như những bóng trong đêm trăng. Một ông già, áng chừng là người gác cổng, tay cầm một chùm chìa khoá rung lên những tiếng kim khí chạm nhau. Con Lu lu nhảy cỡn trong đám đông rối rít, hít hít, đánh hơi như tìm kiếm một vật gì. Tiếng đập phá ầm ĩ, trong nhà giấy, trong nhà máy. Đằng sau, trong kho có những tiếng lựu đạn nổ đoành đoành. Một tốp công nhân reo hò đẩy một chiếc xe gíp. Những bóng người giãn ra. Những tiếng cười, những tiếng vỗ tay. Người ta lùi lại. Một anh tự vệ lấy chân gạt một xác lính Pháp sang bên, chân giẫm lên ngực nó một cách hiên ngang. Tất cả láo nháo, bần thần, ngơ ngác, gần như không có ai chỉ huy cả. Và họ cứ đi, hiếu kì nhiều hơn là hăng hái. Những cái bóng lại giạt ra. Bóng một anh bộ đội dẫn đến một thằng Tây ủ rũ, đầu trần, mồm còn ngậm tẩu, mình khoác một cái áo ba-đờ-xuy thành phố. Nó run bắn lên như cầy sấy. Một con đầm theo sau nó. Nổi lên màu trắng của hai chân không đi bít tất. Nó cúi đầu, thở dài. Tiếng kêu lộn xộn:

- Thằng giám đốc, thằng giám đốc.

- Nó cũng bắn đấy, không vừa đâu.

- Cho nó một nhát dao.

Người Tây run rẩy xua tay. Nhật Tân thét:

- Nó không giơ tay hàng, xua xua cái gì. Lúc này còn hách.

Anh quai tay, tát bốp vào má nó, cái tẩu văng đi.

- Haut les mains, salaud! (3)

Ông già chìa khoá như mủi lòng thương, nói:

- Thằng này là Tây sơ-vin (4), nó không muốn đánh nhau đâu.

Tiếng thét:

- Còn bênh nó à?

Viên giám đốc Pháp, ánh căm hờn nơi khoé mắt, nói ồ ồ trong cổ:

- Oui, oui! Vive Hồ Chí Minh! (5)

- Không tin được lời nói đường mật của kẻ thù!

Trần Văn thấy thằng Pháp tiều tuỵ, run sợ, hèn hạ và anh em thì có vẻ dữ dội, tự nhiên anh không đang tâm, cái tình cảm mà người ta thường có khi đứng trước một con người bất lực giữa một đám đông áp đảo, dù người kia chính là kẻ thù mà mấy phút trước đây thôi mình muốn moi gan xé xác. Lẫn lộn trong anh cái lòng tự hào của người thắng thế, sự đồng tình đầy trìu mến đối với đồng bào của anh, sự tha thứ bịn rịn đối với kẻ thù đã trở thành vô hại. Nó chỉ còn là một con người khổ sở, nạn nhân của cái kiếp người vô lí đến ngu xuẩn đầy thù hằn này. Anh can các bạn và nói với thằng giám đốc bằng một thứ tiếng Pháp sách vở:

- Ne craignez rien. Le Président Hồ a ordonné formellement de bien traiter les prisonniers et civils arrêtés. Nos compatriotes ne sont pas méchants. Ils sont enthousiastes. (6)

Viên giám đốc gật đầu lia lịa:

- Oui! Oui! C’est l homme providentiel. (7)

Hắn nhìn về phía người nói tỏ vẻ biết ơn, và chú ý nghe tiếng súng, chờ đợi quân nó đến giải phóng, nhưng làm ra bộ khách quan một cách giả dối.