Lịch sử kháng chiến chống Mỹ cứu nước 1954-1975 - Tập 7

[macbupda]

Bị đánh đồn phủ đầu gây thiệt hại nặng, Sư đoàn 22 địch không đưa lực lượng ra phản kích ngay. Chúng sử dụng không quân tập kích dữ đội vào những vị trí đã mất, đồng thời tung một bộ phận quân bảo an đi sục sạo, thăm dò lực lượng ta. Trong điều kiện đó, để kích địch sớm lao vào cuộc chiến, Bộ Tư lệnh chiến dịch sử dụng Trung đoàn 2 và Tiểu đoàn 4 (Trung đoàn 12) tiến công mạnh vào sườn phía bắc và đông bắc quận lỵ Hoài Ân. Ngay lập tức, địch tung Chiến đoàn đặc nhiệm 40 (gồm tiểu đoàn 2 và 3 thuộc Trung đoàn 40, Tiểu đoàn 2 (Trung đoàn 41) và chi đoàn thiết giáp), mở cuộc hành quân giải tỏa Gò Loi. Nhằm nhử địch vào sâu, ta chủ động nới thế trận cho đội hình địch lọt vào các khu vực chuẩn bị sẵn để tiêu diệt. Trưa ngay 13-4, toàn bộ Chiến đoàn 40 địch đã vào khu vực Hòn Bồ, Gò Dê và ngã ba Tân Thạnh.

Sáng 15-4, sau những loạt súng cối và ĐKZ bắn trùm lên khu vực Hòn Bồ, bộ binh ta nhanh chóng đánh chiếm các mục tiêu. Trước sức tiến công áp đảo của ta, quân địch ở mỏm 3 trên dãy Hòn Bồ đã rút chạy sáng mỏm 2. Trên đường rút chạy, một bộ phận bị ta tiêu diệt. Những tên sống sót tháo chạy sang mỏm 1, cố sức chống trả. Cùng lúc, tại chân điểm cao Hồn Bồ, 1 tiểu đoàn địch cũng bị ta bao vây, chia cắt và tiêu diệt từng bộ phận. Mặc dù lực lượng bộ binh bị các đơn vị chủ lực Quân giải phóng tiến công mạnh mẽ, song chi đoàn thiết giáp địch bấy giờ đang đứng chân ở Khoa Trường vẫn nằm im.

Thua trận liên tục, lực lượng và vũ khí bị tiêu hao ngày mỗi tăng, tinh thần binh sỹ hoảng loạn, quân cứu viện không còn, buộc Sư đoàn 22 địch phải ra lệnh cho lực lượng còn lại bỏ các mục tiêu tháo chạy. Nhân thời cơ này, ta chuyển sang truy đuổi, chặn đầu, khóa đuôi đội hình rút chạy của địch. Nhiều trận đánh giáp lá cà ác liệt đã diễn ra. Chiến đoàn 40 địch nhanh chóng bị loại khỏi chiến đấu.

Phối hợp tác chiến, đêm 15-4, các tiểu đoàn đặc công 403, 406 quân khu bất ngờ tập kích đánh thiệt hại nặng chi khu Tam Quan và căn cứ Đệ Đức - nơi đặt Sở Chỉ huy Trung đoàn 40 chủ lực địch. Trên địa bàn phía nam Bình Định, các tiểu đoàn 50, 52 bộ đội chủ lực tỉnh phối hợp với bộ đội, du kích các huyện Bình Khê, An Nhơn, tuy Phước tiến công diệt nhiều đồn bốt bảo an, dân vệ; đánh cắt giao thông trên đường 1, phá sập cầu Tân An…, hỗ trợ trực tiếp cho nhân dân nổi dậy giải phóng hoàn toàn 5 xã ở Bình Khê, Tuy Phước, mở đầu cho phong trào phá bình định, giành dân, giành đất diễn ra mạnh mẽ, rộng khắp trên toàn tỉnh.

Trước sức tiến công và nổi dậy của quân và dân ta, địch tại quận lỵ Hoài Ân dao động manh; cố vấn Mỹ dùng máy bay lên thẳng rút về Quy Nhơn. Đây là cơ hội để ta tiến công giải phóng quận lỵ Hoài Ân.

Sáng sớm ngày 16-4-1972, ta tập trung lực lượng tiến công nhiều mục tiêu then chốt và ấp chiến lược bao quanh vòng ngoài quận lỵ của địch. Địch tập trung hỏa lực chống trả quyết liệt, đồng thời phản kích đánh ra phía đồi 75, núi Một. Những cuộc đọ sức quyết liệt, đẫm máu giành đi, giật lại từng tấc đất, từng vị tri giữa quân ta và địch đã diễn ra nhiều giờ tại núi Một, đồi 75, Trương Sỏi. Mãi đến 19 giờ cùng ngày, ta mới đánh chiếm được các mục tiêu. Toàn bộ hệ thống đồn bốt, ấp chiến lược bảo vệ vòng ngoài quận lỵ Hoài Ân đã bị quét sạch.

Ngày 17, trận tiến công quyết định giải phóng quận lỵ Hoài Ân bắt đầu. Từ ba hướng, bộ đội ta đồng loạt tiến công vào các mục tiêu trong quận lỵ, áp đảo quân địch. Trong cơn tuyệt vọng, Quận trưởng Hoài Ân đã ra lệnh phá hủy kho tàng, đốt tài liệu và tập trung quân phá vây tháo chạy. Sớm phát hiện được ý đồ của địch, Bộ Tư lệnh chiến dịch lệnh phá sập cầu Giao Ba để chặn đường rút chạy của địch; đồng thời sử dụng Trung đoàn 21 và Tiểu đoàn 4 (Trung đoàn 12) nhanh chóng xuất kích truy đuổi. Toàn bộ lực lượng địch khoảng 1.000 quân và 11 xe bọc thép bị ùn tắc trên con đường độc đạo và nhanh chóng tan rã; sỹ quan, binh lính đều bỏ xe, vứt vũ khí, tìm đường chạy trốn. Đến 11 giờ ngày 19-4, quận lỵ Hoài Ân với hơn 30.000 dân đã hoàn toàn giải phóng.

[macbupda]

Mất quận lỵ Hoài Ân, 2 trung đoàn 40 và 41 (Sư đoàn 22) bị tiêu hao nặng, một mảng lớn quân địa phương và chính quyền cơ sở bị tiêu diệt, song do đang phải dồn sức chống cự với hướng tiến công Tây Nguyên của ta, nên Quân khu 2 - Quân đoàn 2 địch không về ứng cứu được. Tận dụng thời cơ này, ta đẩy nhanh tốc độ tiến công, giành thêm những thắng lợi mới. Phương án tiến công này được Bộ Tư lệnh chiến dịch xác định là: vây ép Bồng Sơn, tiến công Bình Dương, giải phóng bắc Phù Mỹ, tiếp đến tiêu diệt Bồng Sơn, Tam Quan, Đệ Đức, hoàn thành việc giải phóng nửa phía bắc tỉnh Bình Định.

Nhằm tạo bất ngờ, Trung đoàn 2 và những đơn vị đánh Bình Dương bí mật cơ động vượt đường 1 theo hướng đông, rồi dùng thuyền của dân vượt Đầm Trấu đến khu vực tập kết. Mặt khác, để nghi binh thu hút, chuẩn bị cho tiến công Bồng Sơn, Bộ Tư lệnh chiến dịch sử dụng một bộ phận lực lượng tiến công các mục tiêu Lại Khánh, Văn Cang, Trung Lương, Thiết Đinh…

Trong lúc quân địch đang tìm cách đối phó với ta ở phía tây căn cứ Bồng Sơn, thì sáng 25-4, ta triển khai lực lượng vây ép căn cứ Bình Dương, đồng thời đồng loạt tiến công hơn 20 đồn bốt khác của chúng trả dài từ bắc Đèo Nhông đến nam cầu Bồng Sơn. Bị bất ngờ hoàn toàn trước sự thay đổi hướng tiến công của ta, địch vội đưa quân từ Bình Định đến ứng cứu cho Bình Dương, song đã quá muộn. Bình Dương lúc này đã bị ta vây chặt. Một bộ phận lực lượng chủ lực và địa phương của ta đã cơ động phục kích, sẵn sàng chặn đánh quân tiếp viện của địch. Trước tình thế nguy khốn này, ngày 27-4, lực lượng địch gồm 1 tiểu đoàn chiếm giữ Bình dương bỏ căn cứ tháo chạy và bị ta tiêu diệt. Mất Bình Dương, địch ở bắc Phù Mỹ lâm vào tình trạng hỗn loạn. Nhiều binh lính địch trút bỏ quân phục, lánh về địa phương. Cơ sở cách mạng đã kịp thời phát động quần chúng nổi dậy phá đồn bốt, diệt ác ôn, phá ấp chiến lược, giành quyền làm chủ khu vực phía bắc huyện Phù Mỹ. Thế trận của địch ở tỉnh Bình Định bị cắt làm đôi. Quận lỵ Hoài Nhơn bị ta cô lập hoàn toàn.

Trên đà thắng lợi, ngày 28, Bộ Tư lệnh chiến dịch quyết định đánh chiếm thị trấn Bồng Sơn. Tại đây, được bộ binh và xe bọc thép từ Đệ Đức kéo về tăng viện, địch dùng lựu đạn, súng liên thanh chống trả quyết liệt. Cuộc chiến đấu giành giật từng mục tiêu, từng khu vực giữa ta và địch diễn ra trong nhiều giờ. Đến 11 giờ, ta mơi diệt được các hỏa điểm của địch. Mũi thọc sâu số 1 của Tiểu đoàn 4 (Trung đoàn 12) đánh chiếm đồn quân cảnh; mũi thọc sâu số 2 của Tiểu đoàn 4 từ An Đông đánh sang bắt liên lạc với Tiểu đoàn 1 (Trung đoàn 2) ở  tây nam thị trấn. Cùng lúc, Tiểu đoàn 4 (Trung đoàn 21) phát triển tiến công đánh vào trung tâm thị trấn, tiêu diệt một số mục tiêu. Quận trưởng Bồng Sơn bỏ nhiệm sở chạy trốn bị bộ đội ta tiêu diệt. Toàn bộ quân địch còn lại rơi vào tình trạng hỗn loạn. Các mũi tiến công của ta lần lượt đánh chiếm các mục tiêu còn lại, giải phóng hoàn toàn thị trấn Bồng Sơn. Một loạt các đồn bốt của địch ở Hoài Châu, Hoài Hải, Hoài Thanh, Hoài Hương… bị quân và dân địa phương đánh chiếm. Trước khí thế tiến công và nổi dậy của ta ngày càng mạnh mẽ, rộng khắp, quân địch chốt giữ tại thị trấn Tam Quan vội vàng tháo chạy. Như vậy, đến cuối tháng 4, ở bắc Bình định, địch chỉ còn chiếm giữ cứ điểm Đệ Đức - một căn cứ của Lữ đoàn dù 173 Mỹ trước đây.

Với diện tích trải rộng 5km², có sân bay, hệ thống công sự, trận địa, hầm ngầm kiên cố, xung quanh được bảo vệ bới 14 lớp rào kẽm bai xen những bãi mìn, vật cản, đến cuối tháng 4 đầu tháng 5, lực lượng địch dồn về cứ điểm này lên tới 1.200 tên, 12 khẩu pháo cỡ 105-155mm, 10 khẩu cối 106mm và 2 chi đoàn xe bọc thép. Đây là đội quân từ nhiều nơi tập trung về, tinh thần rệu rã; hơn nữa, lúc này, căn cứ hoàn toàn bị ta cô lập, mọi nguồn tiếp tế, chi viện đều bị cắt đứt, trừ đường không. Vì thế, số phận của cứ điểm Đệ Đức hầu như đã được định đoạt.

Đúng 5 giờ sáng ngày 2-5, trận tiến công tiêu diệt cư điểm cuối cùng của địch ở bắc Binh Định bắt đầu. Hỏa lực chuẩn bị của pháo binh bắn cấp tập vào căn cứ, phá hủy kho xăng, kho đạn, đánh thiệt hại nặng các khu rađa, truyền tin, sở chỉ huy, sân bay và trận địa pháo binh địch. Ngay sau khi pháo chuyển làn, bi ta lập tức tiến công đánh chiếm các mục tiêu theo phân công. Qua hơn 1 giờ chiến đấu, ta đã làm chủ các khu nhân viên kỹ thuật, khu trinh sát, khu truyền tin, một số lô cốt, hầm ngầm của địch. Do phạm vi căn cứ quá rộng, bố phòng của địch phức tạp, bộ đội ta vừa chiến đấu, vừa phải khắc phục vật cản nên tốc độ phát triển tiến công chậm. Lợi dụng tình hình này, địch sử dụng máy bay ném bom dữ dội vào đội hình tiến công của ta, gây cho ta những tổn thất lớn. Lúc 15 giờ cùng ngày, 10 xe bọc thép địch dẫu đầu 1 toán bộ binh vội vã tháo chạy khỏi căn cứ. Đến khu vực núi Kho, chúng bị lực lượng ta phục kích tiêu diệt. Cùng lúc, số địch còn lại trong căn cứ cũng nhanh chóng bị loại khỏi chiến đấu. Căn cứ Đệ Đức rơi vào tay Quân giải phóng. Đến đây, toàn bộ khu vực lãnh thổ phía bắc tỉnh Bình Định, gồm các huyện Hoài Ân, Hoài Nhơn và địa bàn phía bắc huyện Phù Mỹ, với diện tích khoảng 1.500km² và hàng chục vạn dân, được hoàn toàn giải phóng. Đây cũng là thời điểm quân và dân Khu kết thúc thắng lợi chiến dịch tổng hợp đánh phá bình định năm 1972.

Qua 25 ngày đêm thực hành chiến dịch tổng hợp bắc Bình Định, quân và dân ta đã loại khỏi chiến đấu 14.500 tên địch, xóa sổ Trung đoàn 40, diệt 15 tiểu đoàn và liên đội, 50 đại đội bảo an, 164 trung đội dân vệ và thanh niên chiến đấu, 1 đại đội và 15 trung đội cảnh sát, 18 đoan cán bộ bình định. Trong thời gian diễn ra chiến dịch, ta đã huy động được 7.000 lượt người nổi dậy phá rã 20 đồn, 40 ấp chiến lược, giải phóng 2 huyện, 28 xã, 48 thôn. Thắng lợi của quân và dân bắc Bình Định tạo đà trực tiếp cho phong trào đấu tranh đánh phá bình định, giải phóng dân, giải phóng đất ở các tỉnh còn lại của Khu 5.

[macbupda]

Phối hợp với chiến dịch tiến công tổng hợp Bắc Bình Định, ở Quảng Nam, ngay đêm 8-4 Tiểu đoàn 409 đặc công tập kích cứ điểm Liệt Kiểm và Chia Gan⁽¹⁾. Chỉ sau 40 phút chiến đấu, đặc công ta đã làm chủ mục tiêu. Ngay sau đó, ta sử dụng ngay 4 khẩu pháo 4105mm vừa thu của địch tập kích vào quận lỵ Hiệp Đức, đồng thời, Trung đoàn 38 được lệnh triển khai vây ép quận lỵ, Trung đoàn 31 thọc sâu đánh chiếm Việt An, ngã ba Vinh Huy, cầu Ông Triệu… phá vỡ hệ thống kìm kẹp của địch ở khu vực giáp anh hai huyện Thăng Bình và Quế Sơn Phối hợp cùng chủ lực, lực lượng vũ trang tỉnh Quảng nam tiến công tiêu diệt cứ điểm Chà Vu, uy hiếp quân địch rút khỏi các đồn Dương Con, Rừng Nhung.

Qua 20 ngày đêm chiến đấu liên tục, lần lượt tiêu diệt tất cả các cứ điểm ngoại vi vòng ngoài quận lỵ Hiệp đức.

Đêm 28-4, Trung đoàn 38 mở trận tiến công đánh chiếm quận lỵ. Trước sức tiến công áp đảo của ta, toàn bộ địch chốt giữ ở đây đã bị tiêu diệt và bị bắt làm tù binh, quận lỵ Hiệp Đức được hoàn toàn giải phóng.

Hòa nhịp với khí thế tiến công giải phóng quận lỵ Hiệp Đức, tại Quảng Đà, hỏa lực pháo binh ta tập kích sân bay Đà Nẵng, sân bay Nước Mặn, cảng Đà Nẵng, phá hủy, phá hỏng hơn 30 máy bay các loại và 3 tàu thủy của địch. Bộ đội Quảng Đà tiến công diệt Sở Chỉ huy Thiết đoàn 7 địch ở Hầm Xẻ, diệt 1 liên đội bảo an ở Gò Nổi, đánh sập các cầu Thủy Tú, Cầu Lâu, chặn cắt giao thông ở đèo Hải Vân, chặn nguồn tiếp tế và đường cơ động lực lượng của địch. Được thắng lợi quân sự tạo đà, du kích và nhân dân nhiều nơi đã tiến công và nổi dậy phá vỡ nhiều mảng ấp chiến lược, mở ra nhiều vùng giải phóng liên hoàn rải rộng từ 3 đến 5 xã thuộc các vùng phía tây huyện Duy Xuyên, vùng B Đại Lộc, khu vực Gò Nổi của huyện Điện Bàn.

Trên địa bàn Quảng Ngãi, ngày 12-4, Tiểu đoàn 48 cùng Đại đội đặc công 21 và lực lượng tại chỗ huyện Sơn Tịnh và Bình Sơn đánh chiếm chốt điểm An Sen, phát triển tiến công diệt tiếp 3 chốt điểm của địch ở đồi ông Hận, Đá Nú, Phú Quý, hỗ trợ cho nhân dân nổi dậy phá banh các khu dồn dân Châu Thuận, Phú Quý, an Hải, Định Tân, Đông Hòa, Minh Quang, phá vỡ hoàn toàn khu “bình định kiểu mẫu” Ba làng An của địch. Tiếp đó, bộ đội và du kích diệt các chốt điểm núi Cao, núi Vè, Nho Lâm, Tập Mỹ, Mỹ Lai, bẻ gãy các mũi phản kích của quân bảo an, hỗ trợ cho nhân dân nổi dậy giành quyền làm chủ trên mảng rộng gồm 13 xã ven biển từ cửa biển Sơn Trà đến khu vực phía bắc sông Trà Khúc. Cũng thời gian trên, ở khu vực plhía nam Quảng Đà, Tiểu đoàn 83 cùng bộ đội, du kích huyện Mộ Đức diệt hàng loạt đồn bốt địch ở Long Phụng, Phú Khương, bức rút cứ điểm Thi Phổ, uy hiếp quận lỵ Mộ Đức, tiêu diệt các chốt điểm Cầu Sắt, Bồ Đề, khu dồn xóm mới, mở ra vùng làm chủ gồm 9 cã Đức Nhuận, Đức Lợi, Đức Thắng, Đức Chánh, Đức Hiệp, Đức Hòa, Đức Phong, Đức Minh, Đức Thạnh. Đặc biệt, các tổ binh vận thuộc 4 xã Bình Phú, Bình Châu, Tịnh Khê, Tịnh Hòa đã vận động gia đình, người thân của binh sỹ địch gọi được 260 lính bảo an, dân vệ mang 80 súng quay trở về với nhân dân.

Ở Phú Yên, trong tháng 4, bộ đội địa phương tỉnh tiến công tiêu diệt 2 liên đội bảo an tại núi Sầm và Xuân Phước, tiếp đó, phát triển tiến công tiêu diệt và bức rút trên 20 cứ điểm, đồn bốt địch ở các huyện Tuy Hòa, Tuy An, Đồng Xuân, phá hỏng cầu Ngân Sơn, cắt giao thông trong nhiều giờ trên đướng số 6 (đoạn từ La Hai đến Chí Thạnh), đường số 1 (đoạn từ Ngân Sơn đi Sông Cầu), hỗ trợ nhân dân nổi dậy giành quyền làm chủ khu vực Đồng Tre.

Tại Khánh Hòa, ngày 8-4 - một ngày trước khi chiến dịch bắc Bình Định mở màn, tiểu đoàn 407 bất ngờ tập kích khu kho hậu cần của địch ở Cam Ranh, phá hủy trên 35 ngàn tấn bom đạn và pháo binh chiến tranh của địch. Đêm 12-4, hai tiểu đoàn 460 và 480 đánh thiệt hại nặng tiểu đoàn biệt động Cọp Đen ở khu vực ngã ba Đồng Xuân - Dục Mỹ. Phối hợp chiến đấu với bộ đội chủ lực, du kích và nhân dân các xã Ninh Ích, Ninh Thọ, Ninh Hòa, Ninh Diêm, Ninh Quang, Ninh Hưng… đã đồng loạt nổi dậy chống địch càn quét, phá hỏng thế kìm kẹp của địch.

Chiến dịch tổng hợp ở chiến trường Khu 5 diễn ra trên phạm vi địa bàn hẹp trong khoảng thời gian ngắn và đạt hiệu quả cao. Trong quá tình diễn biến của chiến dịch, sự kết hợp giữa tiến công quân sự và nổi dậy của quần chúng được tiến hành chặt chẽ; đòn đánh của chủ lực luôn đi trước một bước, đạt hiệu quả tiểu đoàn địch cao, tạo điều kiện thuận lợi cho lực lượng vũ trang tại chỗ và nhân dân các địa phương tiến công và nổi dậy tiêu diệt, bức hàng, bức rút nhiều đồn bốt địch, mở rộng vùng làm chủ, vùng giải phóng. Chiến dịch tổng họp đánh phá binh định giành thắng lợi, tạo ra thế và lực mới, đảm bảo cho quân và dân Khu 5 tiếp tục giữ vững thế tiến công.

⁽¹⁾ Liệt Kiểm là căn cứ tiểu đoàn của Lữ đoàn 196 Mỹ trước đây, có công sự và hầm ngầm vững chắc, nằm trên một ngọn đồi cao, khống chế cả một khu vực rộng án ngữ đường 16 phía tây Quế Sơn. Tại đây, vào lúc đặc công ta tiến công, địch có 1 đại đội bộ binh và 1 đại đội pháo 105mm, Sở Chỉ huy Tiểu đoàn 1 (Trung đoàn 5) chủ lực quân đội Sài Gòn. Chia Gan là điểm cao khống chế ngoại vị quận lỵ Hiệp Đức, cách Liệt Kiểm độ 6km về hướng tây, do 2 đại đội của Tiểu đoàn 1 (Trung đoàn 5) chiếm giữ.

[macbupda]

Khu 6 là chiến trường năm giữa hai hướng tiến công chiến lược chủ yếu của ta ở Tây Nguyên và Đông Nam Bộ trong năm 1972. Khi chuộc tiến công chiến lược 1972 nổ ra, địch buộc phải rút phần lớn chủ lực ở Khu 6 lên ứng cứu cho Tây Nguyên. Nhân điều kiện này, Khu 6 quyết định mở chiến dịch tổng hợp đánh phá bình định của địch, lấy Bình Thuận làm địa bàn trọng điểm, nhằm tiêu diệt, tiêu hao, làm tan rã một bộ phận sinh lực chủ yếu của địch, đặc biệt là lực lượng bảo an cơ động, dân vệ cảnh sát, bọn tề ác; làm rã bộ máy kìm kẹp của chúng, đưa dân và khôi phục lại vùng giải phóng cũ và mở thêm những mảng giải phóng mới, tạo thế liên hoàn giữa các vùng; đồng thời, nâng thế làm chủ ở nhiều mức độ khác nhau trong đại bộ phận nông thôn còn lại, phát triển và đưa phong trào thị trấn, thị xã lên một bước mới, trên cơ sở đó, tiếp tục xây dựng cơ sở chính trị, phát triển lực lượng vũ trang tiến tới đánh cắt giao thông, kìm chủ lực địch để phối hợp chiến trường toàn Miền.

Theo quyết định của Bộ Tư lệnh, Ban Chỉ huy chiến dịch tổng hợp đánh phá bình định của địch ở Bình Thuận được thành lập, gồm các đồng chí Lê Văn Hiển - Phó chính ủy Khu 6 làm Chỉ huy trưởng, Trần Thọ - Tỉnh đội trưởng Tình đội Bình Thuận làm Chỉ huy phó. Địa bàn Tà Nung - Lương Sơn được chọn làm khu vực tác chiến chủ yếu của chiến dịch. Tất cả những đơn vị chủ lực của khu đang hoạt động ở Bình Thuận đều được lệnh nhanh chóng cơ động về khu vực này, mở các cuộc tiến công tiêu diệt địch, phá hệ thống ấp chiến lược dọc theo quốc lộ 1, đưa dân về vùng căn cứ, khu giải phóng Lê Hồng Phong cũ. Khu vực Tam Giác và khu vực ven đường số 8 được chọn làm địa bàn phát động nhân dân nổi dậy giành quyền làm chủ và bung dân về làng cũ làm ăn. Đây chính là mục tiêu chủ yếu trong đánh phá bình định của chiến dịch tiến công tổng hợp Khu 6.

Phối hợp vơi kế hoạch tiến công thống nhất trên toàn miên, đêm 6-4, Đại đội 5 đặc công thuộc Tiểu đoàn 840 bất ngờ tập kích cứ điểm Lương Sơn, nhưng không thành công, phải rút lực lượng ra ngoài hình thành thế vây ép địch. Cùng lúc, Tiểu đoàn 482 và lực lượng vũ trang tại chỗ các huyện Hàm Thuận, Thuận Phong, Hòa Đa, Tuy Phong chia thành nhiều mũi đồng loạt đánh vào các ấp Tân Hưng, Bình Lâm, An Phú, Tân Thành, Mương Mán, Bình An, Thắng Thuận, Tân Diễn, Kim Bình, Tân Thành, Phú Mỹ, Gộp, Xa Ra, Hiệp Hòa, Xuân Quang, Xuân Hội, Long Lễ, Liêm Bình, Thoại Mỹ, Lạc Trị… Được đòn quân sự hỗ trợ, nhân dân các địa phương nổi dậy trừng trị bọn ác ôn, phá thế kìm kẹp, bung về làng cũ làm ăn.

Ngày 18-4, Tiểu đoàn 840 chuyển sang tiến công địch ở Lương Sơn, đánh bại 1 đại đội bảo an và 2 trung đội dân vệ địch. Cùng ngày, Tiểu đoàn 186 tiến công phá ấp Tà Nung, đánh thiệt hại nặng 1 đại đội bảo an địch. Ngày 10-5, tại ấp Gộp, 2 trung đội dân vệ bị ta tiêu diệt, nhân dân trong ấp nổi dậy giành quyền làm chủ.

Phối hợp với Bình Thuận, lực lượng vũ trang Bình Tuy đẩy mạnh hoạt động tiến công, hỗ trợ nhân dân nổi dậy phá bình định, giành quyền làm chủ. Trong điểm đánh phá bình định của tỉnh được xác định là địa bàn Hoài Đức, Tánh Linh.

Đầu tháng 7, Bộ Tư lệnh Khu 6 quyết định chuyển trọng điểm hoạt động của chiến dịch về hướng tây nam, nhằm nới rộng thêm vùng giải phóng và hành lang chiến lược nối từ căn cứ Miền về căn cứ Khu 6 (từ sông Đồng Nai Thượng lên nam đèo Blao xuống Bình Tuy và Bình Thuận). Tiểu đoàn 840 được điều từ Hòa Đa vào các tác chiến trên các khu vực đường 8, Tiểu đoàn 186 cơ động từ Bình Thuận sang Tánh Linh, Hoài Đức (Bình Tuy) chiến đấu. Tiểu đoàn đặc công 200C cơ động lên hoạt động tại Lâm Đồng.

Sau một thời gian cơ động lực lượng về địa bàn tác chiến được phân công, từ tháng 8, các đơn vị liên tục bám sát xã, ấp và vùng ven thị xã, thị trấn, tổ chức nhiều trận đánh nhỏ, lẻ, diệt ác ổn, hỗ trợ cho nhân dân ở khu vực ven đường số 8, quốc lộ 1 (đoạn Phan Rí - Tà Nung), ven trục đường số 3, vùng ngoại ô thị xã La Gi, Thị trấn Hàm Tân… nổi dậy phá khu tập trung, ấp chiến lược, khuân đồ đạc về làng cũ làm ăn. Tính đến hết tháng 9, ở Bình Thuận, ta đã làm chủ hoàn toàn 12 ấp, giải phóng 8.752 dân, làm chủ một phần ở 15 ấp và 14 phân khu với 32.513 dân, đưa vùng tranh chấp lên 22 ấp và 12 phân khu với 3.262 dân, phá lỏng ách kìm kẹp của địch ở 59 ấp ới 62.464 dân, làm rã ngũ 568 lính bảo an, 357 dân vệ.

Trong tháng 10, trên địa bàn khu vực Tam Giác và đường số 8, chủ lực Khu 6 và bộ đội địa phương mở nhiều trận tiến công ở Bình Lâm, Tân Diễn, Tân Phú… đẩy quân địch lùi sâu vào trong các tiểu khu, chi khu, tạo điều kiện thuận lợi cho lực lượng vũ trang tại chỗ và nhân dân nổi dậy phá ấp chiến lược, trở về vùng giải phóng Tam Giác. Cùng thời gian trên, tại khu vực Tánh Linh - Hoài Đức, Tiểu đoàn 186 cùng lực lượng vũ trang địa phương phối hợp với Tiểu đoàn 15 đang hoạt động ở khu vực đường 20 liên tục tiến công loại khỏi chiến đấu nhiều sinh lực địch, phá lỏng, phá rã một số ấp chiến lược dọc theo đường số 3. Tại Hàm Tân, bộ đội tập trung huyện và du kích ấp, xã tổ chức đánh địch càn quét, hỗ trợ cho nhân dân chống địch thu gom lúa ở Hiệp Nhơn, Hiệp Phước, chống cướp ruộng ở Phước Thành, chống lập phòng vệ dân sự ở Hiệp Nhơn, Hiệp Phước, Dinh Diền, Láng Gòn.

Đặc biệt, những tháng cuối năm 1972, đầu năm 1973, cùng với biến chuyển thắng lợi của ta trên bàn đàm phán Pari, chiến dịch tiến công tổng hợp của quân dân ta Khu 6 có những bước phát triển nhảy vọt. Tại Bình Thuận, lực lượng vũ trang ba thứ quân của ta đồng loạt tiến công các mục tiêu trọng yếu của địch như: tiểu khu Bình Thuận, Căng Êsêpic, đồn Phú Thọ, núi Đất, Mương Mán, Bàu Gia, chi khu Thiện Giáo, các ấp chiến lược dọc hai bên đường só 8, số 1, vành đai thị xã Phan Thiết, các thị trấn Hòa Đa, Phan Rí, Liên Hương… Ở Bình Tuy, Tiểu đoàn 186 tiến công thị trấn Tánh Linh, tập kích hỏa lực vào chi khu và cứ điểm Lồ Ô. Các đơn vị bộ đội địa phương tỉnh và huyện, du kích ấp, xã đánh vào căn cứ dịch ở Gia An, Huy Khiêm, Tế Lễ, Xá Dú, Bắc Ruộng và Võ Xu. Được sự hỗ trợ của bộ đội và du kích, nhân dân các ấp Nghị Đức, Chính Đức, Sùng Nhơn và các ấp ven đường số 3 đã đồng loạt nổi dậy diệt ác, phá kìm, giành quyền làm chủ. Riêng ở Hàm Tân, bộ đội và du kích đã cùng lúc tiến công và các ấp Hiệp Nhon, Hiệp Phước, Hiệp Nghĩa, Văn Mỹ, Tam Tân, Hiệp An, Tân Lý, Phước Lộc, Phước Thành, Phước Thọ, Láng Gòn… trực tiếp hỗ trợ cho nhân dân nổi dậy giành quyền làm chủ. Nhiều vùng giải phóng của ta mới được hình thành, xen kẽ với vùng địch, tạo ra thế trận cài răng lược. Đây là điều kiện thuận lợi để ta phát triển tiến công giành thắng lợi trong thời gian tiếp theo.

Như vậy, bằng những chiến dịch tiến công tổng hợp đánh phá bình định của địch, lực lượng vũ trang và nhân dân Khu 8, Khu 9, Khu 5, Khu 6 đã góp phần rất quan trọng cùng với các hướn tiến công chủ yếu ở Đông Nam Bộ, Trị - Thiên và Tây Nguyên làm nên thắng lợi chiến lược năm 1972. Các chiến dịch tiến công tổng hợp đã mở rộng vùng giải phóng ở các tỉnh Quảng Trị, Kon Tum, bắc Bình Định; hoàn chỉnh vùng giải phóng Đông Nam Bộ bao gồm các tỉnh Tây Ninh, Bình Long, Phước Long; mở ra những vùng giải phóng mới ở khu vực đồng bằng Khu 5, đồng bằng sông Cửu Long, với hơn 1 tiệu dân giành được quyền làm chủ. Với việc tạo ra được những vùng giải phóng rộng lớn nằm xen kẽ với vùng địch kiểm soát, ta đã tạo hêm những bàn đạp rất quan trọng để tiếp tục giữ vững và đẩy mạnh thế tiến công chiến lược trong những năm tiếp theo.

[macbupda]

II - CÙNG QUÂN DÂN LÀO, CAMPUCHIA ĐẨY MẠNH
TIẾN CÔNG MỞ RỘNG VÙNG GIẢI PHÓNG

Khi quân và dân ta trên chiến trường miền Nam mở cuộc tiến công chiến lược năm 1972, thì đồng thời gtrên chiến trường Lào và Campuchia, quân tình nguyện Việt Nam đã cùng quân và dân Lào, Campuchia đẩy mạnh các hoạt động tiến công mở rộng vùng giải phóng.

Trên thực tế, gắn bó chặt chẽ với từng thời điểm của cuộc tiến công do quân và dân ta ở miền Nam diễn ra trên nhiều hướng chiến trường trọng điểm như Đông Nam Bộ, Trị - Thiên và Tây Nguyên, trên chiến trường nước bạn Lào, quân tình nguyện Việt Nam và bộ đội Pathét Lào đã mở chiến dịch Cánh Đồng Chum - Xiêng Khoảng. Trong lúc đó, ở chiến trường Campuchia, bộ đội chủ lực Quân giải phóng miền Nam đã phối hợp với lực lượng vũ trang cách mạng Campuchia mở chiến dịch phản công đánh bại cuộc hành quân mang mật danh Ăng Kor Chey của quân đội Khme phản động. Những hoạt động quân sự diễn ra trên các chiến trường nước bạn nằm trong tính toán chiến lược của ta và nhịp độ cũng như thời gian diễn ra các hoạt động này gắn với diễn biến của Hội nghị Pari.

Trên chiến trường Lào, tiếp tục thực hiện âm mưu đánh rộng ra vòng ngoài phá hành lang vận chuyển và uy hiếp hậu phương chiến lược của ta, chia cắt vùng giải phóng Lào, Mỹ đã sử dụng các đơn vị quân đội Thái Lan, quân đội Chính phủ Hoàng gia và quân Vàng Pao tiến công lấn chiếm khu vực Cánh Đồng Chum - Mường Sủi. Lợi dụng mùa mưa năm 1971, địch nhanh chóng đánh chiếm được Mường Sủi, Phu Keng, Phu Tâng, toàn bộ khu vực Cánh Đồng Chum. Nhưng khi phát triển tiến công đánh Khang Khay, Xiêng Khoảng, Noọng Pẹt, tiếp đó là khu vực biên giới Việt Lào, chúng đã bị bộ đội tình nguyện Việt Nam và quân đội Pathét Lào chặn đánh quyết liệt, buộc phải quay về tổ chức phòng ngự Cánh Đồng Chum.

Cánh Đồng Chum là một vùng cao nguyên với những đồi thấp xen kẽ với nhau, xung quanh có những điểm cao khống chế như Phu Tâng, Phu Tôn, 1.505, Phu Keng… thuận lợi đối với việc tổ chức thế trận phòng ngự. Phía nam Sảm Thông - Long Chẹng là khu vực rừng núi với nhiều tầng, nhiều dãy nối nhau liên tiếp, trong đó có những dãy điểm cao trên 1.800 m, nên việc cơ động lực lượng cũng như binh khí kỹ thuật, bảo đảm hậu cần rất khó khăn. Mặc dù vậy, chỉ sau thời gian ngắn, địch đã xây dựng Cánh Đồng Chum - Xiêng Khoảng thành một khu vực phòng ngự liên hoàn, có hệ thống công sự, trận địa vững chắc với những chốt được bố trí trên các điểm cao có khả năng kiểm soát, khống chế toàn bộ địa bàn. Tại đây, lực lượng địch có 20 tiểu đoàn bộ binh (gồm 8 tiểu đoàn quân Thái Lan, 18 tiểu đoàn quan Vàng Pao, 4 tiểu đoàn thuộc Quân khu 1 quân đội Chính phủ Hoàng gia Lào), 3 tiểu đoàn pháo binh, 1 trung đội xe AM, 2 tiểu đoàn công binh và được không quân Mỹ và không quân quân đội Chính phủ Hoàng gia Lào chi viện hỏa lực trong quá trình tác chiến.

Ngay từ khi tiến hành các cuộc hành quân lớn ở Thượng Lào, Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương ta và bạn đã chủ trương mở những chiến dịch tiến công quy mô tương đối lớn, có ý nghĩa chiến lược trong mùa khô 1971, 1972 trên chiến trường Lào, nhằm thu hút sự chú ý của địch, tạo điều kiện thuận lợi cho ta chuẩn bị mở cuộc tiến công chiến lược năm 1972 ở miền Nam Việt Nam. Sau khi nghiên cứu, đánh giá cụ thể lực lượng, thế bố trí chiến lược của địch, thế và lực của ta, Cánh Đồng Chum - Loong Chẹng⁽¹⁾ là địa bàn ta và bạn chọn mở chiến dịch.

Để đảm bảo thắng lợi, về phía Quân đội nhân dân Việt Nam, lực lượng được huy động cho chiến dịch gồm: các sư đoàn bộ binh 312 và 36, các trung đoàn độc lập số 866 và 335, Tiểu đoàn đặc công 41 (Của Bộ Tư lệnh 559) và Tiểu đoàn đặc công 27 (của Bộ Quốc phòng Quân đội nhân dân Việt Nam), 2 tiểu đoàn pháo binh 242 (Của Bộ Tư lệnh 559) và 21 (của Bộ), số 24 (của 559), 1 tiểu đoàn thiết giáp (thiếu) và 3 tiểu đoàn công binh thuộc các đơn vị quân tỉnh nguyện Việt Nam; về phía Quân đội cách mạng Lào, có 9 tiểu đoàn bộ binh, 3 đại đội địa phương và 1 đại đội pháo binh. Tất cả lực lượng trên đặt dưới sự chỉ huy thống nhất của một Bộ Tư lệnh chiến dịch, do đồng chí Vũ Lập làm tư lệnh, đồng chí Huỳnh Đắc Hương làm Chính ủy. Đặc biệt, trong quá trình diễn ra chiến dịch, đồng chí Lê Trọng Tấn - Phó Tổng tham mưu trưởng đại diện cho Bộ Quốc phòng và Quân ủy Trung ương được phái xuống trực tiếp chỉ đạo chiến dịch.

⁽¹⁾ Địa bàn chiến dịch rộng khoảng 80km², cách Viên Chăn 150 km về hướng đông nam, cách Mường Xén - Nghẹ An 80 km theo đường 7.

[macbupda]

Phương châm tác chiến được Bộ Tư lệnh chiến dịch xác định là: Đánh mạnh, đánh nhanh, đánh chắc thắng, nắm thời cơ, tiến công liên tục, lấy phương thức tác chiến hợp đồng quân, binh chủng là chính để tiêu diệt địch trong công sự, đồng thời cũng coi trọng đánh địch bên ngoài công sự khi chúng tăng viện hoặc rút chạy, kết hợp chặt chẽ giữa tiến công giành đất với phòng giữ các địa bàn trọng điểm, vừa tác chiến vừa tranh thủ củng cố lực lượng để bảo đảm chiến đấu liên tục, dài ngày.

Sau một thời gian cơ động lực lượng và triển khai các bước chuẩn bị, ngày 18-12-1972, đợt 1 chiến dịch tiến công Cánh Đồng Chum - Loong Chẹng chính thức mở màn. Trên hướng chủ yếu chiến dịch (hướng đông), vào lúc 5 giờ sáng, Tiểu đoàn 7 (Trung đoàn 209) nổ súng tiến công địch ở Bản Quang. Đây là hành động nghi binh, thu hút sự chú ý của địch, tạo điều kiện cho các đơn vị hỏa lực triển khai trận địa. Đúng 9 giờ 30 phút, pháo binh chiến dịch thực hiện đợt tập kích hỏa lực chuẩn bị đánh vào trận địa pháo, các cụm quân địch chốt giữ trên các điểm cao 1241, 1210, phu Seo, Phu Hủa Sang, Phu Tâng, đông bắc Phu Tôn, Phe Keng, tạo thơi cơ thuận lợi cho các trung đoàn 141, 165 cơ động lực lượng chiếm lĩnh địa bàn, triển khai thế trận bao vây các chốt điểm địch ở Phu Tôn, Phu Tâng, Phu Keng.

Hôm sau, ngày 19-12, sau những loạt pháo dội xuống trận địa địch, Trung đoàn 165 nổ súng tiến công điểm cao Phu Tâng, loại khỏi chiến đấu một bộ phận lực lượng của các tiểu đoàn BC 69, BC 605, BC 607. Trước sức tiến công của ta, đến 18 giờ 45 phút cùng ngày, toàn bộ số địch còn lại bắt đầu dao động rồi chuyển dần sang hoảng loạn khi tàn quân thất trận từ Phu Tâng kéo về mỗi lúc một đông. Hiện tượng bỏ vị trí chiến đấu, tìm đưởng rút khỏi điểm cao Phu Tôn đã bắt đầu xuất hiện trong một số đơn vị địch. Nắm thời cơ thuận lợi này, Bộ Tư lệnh chiến dịch ra lệnh cho Trung đoàn 141 đánh chiếm Phu Tôn. 22 giờ 45 phút ngày 19, các mũi xung phong của Trung đoàn 141 đã tiến đến đỉnh Phu Tôn. Lúc này, phần lớn quân địch đã tháo chạy về phía sau. Ta nhanh chóng tiêu diệt bộ phận còn lại và làm chủ mục tiêu. Riêng mũi thọc sâu chiến dịch, từ ngày 18 đến ngày 21-12, các tiểu đoàn đặc công 41, 18, 27 bất ngờ tập kích vào một loạt mục tiêu trọng yếu của địch ở Phu Pha Xay, Phu Seo, Sơ Chỉ huy Vàng Pao, sân bay…, phá hủy 4 máy bay và diệt một số địch.

Phối hợp chặt chẽ với hướng chủ yếu, trên hướng quan trọng (hướng bắc), lúc 4 giờ 45 phút ngày 18-12, sau đợt hỏa lực chuẩn bị, Trung đoàn 174 (Sư đoàn 316) xung phong đánh chiếm Sở Chỉ huy Binh đoàn 21 (GM 21) địch đóng tại Na Hin, Sở Chỉ huy Binh đoàn 23 (GM23) đóng tại Bản Sút. Trước thế áp đảo của ta, địch chỉ đủ sức kháng cự trong mấy tiếng đồng hồ. đến 11 giờ cùng ngày, chúng buộc phải tìm đường tháo lui để tránh bị tiêu diệt. Thừa thắng đó, bộ đội ta chuyển sang truy kích tàn quân địch rút chạy đến tận Mường Phồn, đồng thời tổ chức bao vây tiến công căn cứ địch tại đồi Koong Le. Sáng ngày 20-12, Trung đoàn 335 lần lượt đánh từng cụm quân địch đóng tại Phu Keng, loại khỏi chiến đấu các tiểu đoàn BC606, BC608.

Hiệp đồng chặt chẽ với hướng chủ yếu và hướng quan trọng, các đơn vị vũ trang Pathét lào trên hướng phối hợp liên tục tiến công đánh chiếm Mường Sủi, Mường Phìn, Sa La Phu Khin, Mường Ca Sỉ.

Như vậy, do khai thác và tận dụng triệt để yếu tố bất ngờ, nên chỉ sau thời gian ngắn tiến công, liên quân Việt - Lào đã đánh chiếm được những mục tiêu quan trọng, loại khỏi chiến đấu hàng ngàn tên địch. Ngày 22-12, Bộ Tư lệnh chiến dịch quyết định kết thúc đợt 1.

[macbupda]

Sau khi tiến hành điều chỉnh lực lượng, hoàn tất mọi mặt chuẩn bị, ngày 31-12-1971, đợt 2 chiến dịch tiến công Cánh Đồng Chum - Loong Chẹng bắt đầu. Toàn bộ lực lượng pháo binh chiến dịch và pháo binh các đơn vị tập kích vào Loong Chẹng, Sở Chỉ huy Quân khu 2 quân Chính phủ Hoàng gia, sân bay Thẩm Lửng. Được hỏa lực pháo binh yểm trợ trực tiếp, Trung đoàn 148 trên hướng chủ yếu nổ súng đánh chiếm Phu Mộc, phát triển vào Loong Chẹng. Trong lúc đó, ở hướng quan trọng của chiến dịch, Trung đoàn 165 tiến công các điểm cao 1.516, 1.978, 1.737 (thuộc khu vực Na Vang), chia cắt đội hình địch ở tuyến trung gian và Loong Chẹng; Trung đoàn 174 ở bản Na cơ động vào cùng Trung đoàn 141 đánh chiếm Sảm Thông. Đến ngày 9-1-1972, Trung đoàn 174 đánh chiếm được Sảm Thông. Ngày 10, Trung đoàn 165 làm chủ điểm cao 1.737, hoàn thành nhiệm vụ chia cắt chiến dịch. Ngày 11, Trung đoàn 148, sau khi đánh chiếm được Phu Mộc, đã nhanh chóng phát triển tiến công sang Loong Chẹng, nhưng do công tác chỉ huy hiệp đồng thiếu chặt chẽ, sử dụng lực lượng khá phân tán, nên các mũi xung phong của trung đoàn đều bị địch tập trung lực lượng ngăn chặn, thời cơ tiến công không còn nữa. Ngày 13, Bộ Tư lệnh chiến dịch lệnh cho các đơn vị tạm dừng tiến công để điều chỉnh thế trận và lực lượng tiến công. Từ ngày 14-1 đến ngày 10-3, Bộ Tư lệnh chiến dịch quyết định đưa Trung đoàn 335 vào thay Trung đoàn 148 làm nhiệm vụ giữ bàn đạp Phu Mộc, Phu Pha Xay; Trung đoàn 141 vao thay 2 trung đoàn 165 và 174 ở Sảm Thông và điểm cao 1.737. Sau khi bàn giao địa bàn cho Trung đoàn 141 và Trung đoàn 335, Trung đoàn 174 nhanh chóng cơ động về làm nhiệm vụ bảo vệ Cánh Đồng Chum; trung đoàn 148 và 165 bắt ngay ngay vào việc củng cố lực lượng, xúc tiến các mặt chuẩn bị, gấp rút tổ chức rút kinh nghiệm, đồng thời triển khai công tác chiến dịch.

Sau khi ngăn chặn được các hướng tiến công của ta, địch vội vã tăng thêm quân cho Loong Chẹng, đưa lực lượng ở đây lên tới 53 tiểu đoàn (gồm 14 tiểu đoàn quân Thái Lan, 17 tiểu đoàn quân Chính phủ Hoàng gia Lào, 22 tiểu đoàn Vàng Pao). Được máy bay, kể cả máy bay B.52 Mỹ chi viện hỏa lực, đầu tháng 2, địch liên tiếp phản kích hòng chiếm lại Sảm Thông. Tiếp đó, một bộ phận quân địch bí mật luồn rừng, bất ngờ đánh chiếm các dãy điểm cao Phu Khế, Phu Keng Luông, Phu Hủa Say, tạo thế uy hiếp trực tiếp đối với Cánh Đồng Chum từ phía nam. Trước tình hình đó, Bộ Tư lệnh chiến dịch quyết định: bên cạnh việc sử dụng một lực lượng thích hợp để chặn đứng các mũi phản kích của địch, giữ vững vùng giải phóng, toàn bộ lực lượng còn lại triển khai tiến công giải phóng Loong Chẹng - tiếp tục bước 2 chiến dịch.

Đúng 5 giờ ngày 11-3, sau đợt hỏa lực chuẩn bị và chế áp trận địa pháo binh địch, các mũi tiến công của 2 trung đoàn 141 và 165 nổ súng đánh chiếm các điểm cao 1.466, 1.468, 1.300. Đến 15 giờ cùng ngày, bộ đội ta đã làm chủ điểm cao 1.476, 1.300, loại khỏi chiến đấu 4 tiểu đoàn địch. Ngày 14, hỏa lực của Trung đoàn 335 tập kích địch ở Phu Mộc, buộc chúng phải tháo chạy. Hai ngày sau, địch tập trung lực lượng đánh chiếm Phu Mộc. Ngày 18, Trung đoàn 141 được tăng cường 4 xe tăng tiến công đồi Vành Khăn, diệt và bắt làm tù binh 140 tên địch. Cùng ngày, trung đoàn 165 tiến công đánh chiếm cứ điểm Ta Can, loại khỏi vòng chiến đấu 30 tên.

Trước sức tiến công của ta vào Sảm Thông, Nậm Ché, Phu Mộc, Loong Chẹng…, một mặt địch dựa vào công sự, trận địa có sẵn ra sức chống trả, giữ vững bàn đạp; mặt khác, sử dụng 6 binh đoàn mở đợt phản kích ra khu vực Bản Lào 2, ngã ba Noọng Pẹt, Phu Học, Phu Nhu, Phu Hè, khu vực đường 7A (đông bắc Cánh Đồng Chum) hòng uy hiếp hậu phương, phá kho tàng, cắt đường tiếp tế của bộ đội ta. Trước thủ đoạn mới của địch, Bộ Tư lệnh chiến dịch lệnh cho Trung đoàn 174, có lực lượng bảo vệ hậu phương, lực lượng tại chỗ phối hợp, chặn đánh các mũi phản kích của chúng. Đồng thời, Bô Tư lệnh tập trung lực lượng đánh trận quyết định vào Nậm Ché, Phu Mộc, nhằm tiêu diệt lớn quân địch.

Nậm Ché là một khu vực phòng ngự mạnh của địch, với hệ thống công sự, trận địa vững chắc, liên hoào do một số tiểu đoàn quân Vàng Pao chốt giữ. Đánh Nậm Ché theo lệnh của Bộ Tư lệnh chiến dịch, Trung đoàn 165 có 1 trung đội xe tăng (3 chiếc T34) tăng cường, tiến công địch theo hướng chủ yếu; Tiểu đoàn 1 (Trung đoàn 335) tiến công trên hướng thứ yếu. Trận đánh diễn ra quyết liệt suốt ngày 29-3. Ta chiếm giữ được 5 trên tổng số 7 mỏm đồi của khu vực Nạm Ché. Địch co cụm về điểm cao 1.438 cố thủ. Tiếp đó, ngày 2-4, lực lượng tăng viện của địch cùng số quân co cụm ở điểm cao 1.438 phản kích chiếm lại khu vực Nậm Ché.

[macbupda]

Cũng trong ngày 29-3, Trung đoàn 148 tiến công Phu Mộc. Địch tập trung hỏa lực đánh chặn dữ dội vào đội hình mở cửa mở của ta, làm cho nhiều chiến sỹ thương vong. Đơn vị buộc phải tạm dừng trận đánh, lui về tuyến sau củng cố.

Như vậy, với hai trận đánh không thành công, ý định tiêu diệt lớn sinh lực địch mà Bộ Tư lệnh chiến dịch đăt ra đã không thực hiện được. Thời cơ phát triển tiến công của bộ đội ta, do vậy, đã không còn. Ngày 6-4, Bộ Tư lệnh chiến dịch quyết định kết thúc chiến dịch tiến công Cánh Đồng Chum - Loong Chẹng. Sau chiến dịch, các trung đoàn 174 và 148 thuộc Sư đoàn 316, hai trung đoàn độc lập 866 và 355, 2 tiểu đoàn đặc công 41, 27, Tiểu đoàn pháo binh 242, 2 tiểu đoàn pháo khắc phục 37 mm, 2 tiểu đoàn súng máy phòng không 14,5 mm và 12,7 mm, 1 tiểu đoàn xe tăng và 2 tiểu đoàn công binh 15 và 25 chuyển sang tổ chức chiến dịch phòng ngự Cánh Đồng Chum - Xiêng Khoảng - Mường Sủi. Tham gia chiến dịch phòng ngự, về phía lực lượng vũ trang cách mạng Lào có 7 tiểu đoàn chủ lực, 1 đại đội xe tăng, 1 đại đội pháo xe kéo, 1 đại đội pháo mang vác, 2 đại đội súng máy phòng không, 1 đại đội công binh, 4 đại đội bộ đội địa phương và du kích. Đây là chiến dịch phòng ngự sử dụng lực lượng khá lớn, nhằm đánh bại cuộc tiến công lấn chiếm của địch trong mùa mưa 1972, bảo vệ vững chắc vùng giải phóng, giữ vững thế chiến lược ở Bắc Lào, bảo vệ sườn phía bên phải cho hai chiến dịch tiến công Trị - Thiên và bắc Tây Nguyên trong cuộc tiến công chiến lược năm 1972 ở miền Nam Việt Nam phát triển à giành thắng lợi. Đến tháng 4-1972, Quân ủy Trung ương ra quyết định thành lập Bộ Tư lệnh chiến dịch phòng ngự Cánh Đồng Chum - Xieng Khoảng. Đồng chí Vũ Lập được chỉ định làm Tư lệnh, đồng chí Lê Linh làm Chính ủy.

Về phía địch, ngay từ giữa tháng 4, chúng vội vã tăng cường quân số, vũ khí, đạn dược cho Quân khu 2, nâng lực lượng ở đây lên tới 76 tiểu đoàn bộ binh, 3 tiểu đoàn pháo binh. Toàn bộ lực lượng này được triển khai thành thế trận bao quay Cánh Đồng Chum với 4 khu vực: Sảm Thông - Loong Chẹng, Buôn Long, Tôm Tiêng - Pha Đông và Sa La Phu Khun.

Xuất phát từ thực tế tình hình địch, địa hình khu vực tổ chức phòng ngự và lực lượng của ta, Bộ Tư lệnh chiến dịch xác đinh: Phạm vi không gian chiến dịch phòng ngự là tứ giác Mường Sủi - Noọng Pẹt - thị xã Xiêng Khoảng - Thẩm Lửng, mà trung tâm là Cánh Đồng Chum. Thế trận phòng ngự của ta được tổ chức thành 5 khu vực trung tâm Cánh Đồng Chum là khu vực phòng ngự chủ yếu với hướng chủ yếu là nam và tây nam, hướng thứ yếu là bắc và tây bắc; khu trung gian Hin Tặng là khu vực phòng ngự cơ bản; Noọng Pẹt là khu vực phòng ngự thứ yếu; Mường Sủi và thị xã Xiêng Khoảng là những khu vực tác chiến phối hợp đánh địch từ xa, nhằm bảo vệ sườn phía tây bắc và đông Cánh Đồng Chum. Toàn bộ lực lượng tham gia chiến dịch được tổ chức thành 2 bộ phận: lực lượng phòng ngự tại chỗ và lực lượng cơ động. Đến cuối tháng 5, khi công tác tổ chức, bố trí đội hình, xây dựng công sự, trận địa phòng ngự và công tác đảm bảo hậu cần kỹ thuật cho chiến dịch của bộ đội ta cơ bản hoàn thành thì cũng là lúc mùa mưa tới. Đây là thời điểm địch mở cuộc hành quân lấn chiếm Cánh Đồng Chum.

Từ ngày 21-5, địch bắt đầu sử dụng hỏa lực không quân và pháo binh tập kích các điểm cao khống chế khu vực trung gian, các tuyến đường dẫn vào khu trung tâm Cánh Đồng Chum. Ngày 25, bộ binh địch hình thành nhiều mũi tiến công vào khu vực phòng ngự của ta. Trên hướng tây nam, 5 tiểu đoàn quân Thái Lan, 1 tiểu đoàn quân đội Hoàng iga Lào tiến đánh chác điểm cao 1.978, 1.800, Thẩm Lửng, Hin Đàm. Ở hướng nam, hai binh đoàn cơ động GM30, GM10B, 4 tiểu đoàn đặc biệt quân đội Hoàng gia Lao, 1 tiểu đoàn quân Thái Lan tiến công Phu Pha Xay. Trên hướng tây, địch dùng 6 tiểu đoàn đánh vào Mường Sủi.

Dựa vào công sự, trận địa, bộ đội ta kiên cường bám trụ, chủ động và linh hoạt chiến đấu, hiệp đồng và chi viện cho nhau, đẩy lùi nhiều đợt xung phong của địch. Tuy nhiên, trong điều kiện tương quan lực lượng quá chênh lệnh, địch chiếm ưu thế, việc chi viện và tiếp tế cho bộ đội ta gặp nhiều khó khăn nên đến ngày 27-5, địch đã đánh chiếm được một số chốt điểm tựa của ta ở phía tây các điểm cao Thẩm Lửng, 2.063, 1.800. Trước tình huống này, ngày 6-6, theo lệnh của Bộ Tư lệnh chiến dịch, Trung đoàn 174, có Tiểu đoàn 6 thuộc Trung đoàn 148 tăng cường, mở trận phản kích đánh thiệt hại nặng binh đoàn GM30 và 2 tiểu đoàn đặc biệt quân Hoàng gia Lào, làm chủ khu vực phía nam Phu Pha Xay. Trên đà thắng lợi, Tiểu đoàn 6 chuyển sang hướng tây nam phối hợp với Tiểu đoàn 3 (Trung đoàn 173) tổ chức phản kích khôi phục lại cơ bản những chốt điểm phòng ngự ở điểm cao 1.800.

[macbupda]

Trong tháng 6 và 7, ở khu vực Mường Sủi, liên quân Việt - Lào, đánh bại hầu hết các đợt xung phong của địch, bảo vệ vững chắc địa bàn. Cùng thời gian trên, các đơn vị đặc công, pháo binh chiến dịch liên tiếp tập kích vào các sân bay, kho tàng, sở chỉ huy quân Vàng Pao ở Loong Chẹng, gây cho địch nhiều tổn thất về sinh mạng và phương tiện chiến tranh.

Sau hơn 2 tháng chiến đấu ác liệt (từ ngày 21-5 đến ngày 10-8), liên quân chiến đấu Việt - Lào đánh thiệt hại nặng nhiều đơn vị cấp tiểu đoàn, loại khỏi vòng chiến đấu hàng trăm tên, bước đầu làm thất bại kế hoạch hành quân lấn chiếm mùa mưa năm 1972 của địch, giữ vững tuyến phòng ngự trung gian. Ngày 10-8, đợt 1 chiến dịch phòng ngự Cánh Đồng Chum - Xiêng Khoảng kết thúc.

Không thực hiện được ý định đánh chiếm tuyến trung gian phòng ngự của ta, từ ngày 11-8, địch chuyển mục tiêu tiến công. Chúng tập trung 4 binh đoàn chủ lực cơ động, chia thành 3 mũi tiến công theo 3 hướng đông nam, tây và đông bắc, đánh thẳng vào trung tâm khu vực phòng ngự của ta. Đây chính là thời điểm đợt 2 chiến dịch phòng ngự Cánh Đồng Chum - Xiêng Khoảng bắt đầu. Quyết tâm của đợt 2 chiến dịch là kiên quết giữ vững khu vực phòng ngự trung tâm, ngăn chặn các mũi tiến công của địch, bảo vệ vững chắc các điểm tựa phòng ngự chủ yếu ở phía tây và nam Cánh Đồng Chum, đồng thời chuẩn bị lực lượng cơ động mạnh sẵn sàng phản kích trên hướng chiến dịch tiến công chủ yếu.

Phía nam khu vực Cánh Đồng Chum, sua hơn một tuần chiến đấu phòng ngự quyết liệt, đẩy lùi nhiều đợt xung phong của địch, ngày 21-8, Trung đoàn 148 tiến công phản kích vào cụm quân địch ở Phu Luông; tiếp đó, cơ động lực lượng tiến công sang Phu Hủa Sang, loại khỏi chiến đấu một bộ phận sinh lực địch. Ở phía đông bắc, từ giữa tháng 8, Tiểu đoàn 5 (Trung đoàn 866) và Tiểu đoàn 1 (Trung đoàn 335) phối hợp cùng một số đơn vị Pathét Lào chặn đứng nhiều đợt xung phong của địch ở khu vực Bản Lao, Phu Học, loại khỏi chiến đấu 600 tên, đẩy lùi số còn lại lùi về Mường Nọi. Phía tây, Tiểu đoàn 7 liên tiếp đánh bại các mũi tiến công của địch, giữ vững cứ điểm Phu Thông. Tiếp đó, ngày 23-8, Trung đoàn 866 đưa tiểu đoàn 8 - lực lượng dự bị của trung đoàn, vào phản kích đánh bật quân địch khỏi đồi 5 mỏm và điểm cao 1.294.

Giữa lúc các mũi phản kích của bộ đội ta trên các hướng đang phát triển thuận lợi và liên tiếp gianh thắng lợi, trong 2 ngày 21 và 22-8, địch sử dụng máy bay trực thăng đổ 2 binh đoàn cơ động GM21, GM26 xuống khu vực đông bắc Phu Keng, định đánh đồn bất ngờ vào khu vực trung tâm phòng ngự Cánh Đồng Chum của ta.

Trước tình huống nguy hiểm này, Bộ Tư lệnh chiến dịch, một mặt, lệnh cho các đơn vị trên các hướng tiếp tục đẩy mạnh chiến đấu, chặn đứng các đợt tiến công của địch, giữ vững trận địa; mặt khác, nhanh chóng tập trung một bộ phận lực lượng quan trọng mở trận phản đột kích nhằm tiêu diệt lực lượng địch vừa đổ xuống Phe Keng. Tiểu đoàn 1 (Trung đoàn 335) được giao nhiệm vụ đánh chiếm bàn đạp và tạo thế cho trận phản kích tại khu vực Phu Sản.

Ngày 29-8, các đơn vị tham gia trận phản đột kích Phu Keng bí mật cơ động lực lượng nhanh chóng chiếm lĩnh các vị trí xuất phát tiến công. Trung đoàn 335 (thiếu Tiểu đoàn 1) làm nhiệm vụ mũi tiến công chủ yếu, từ hướng đông nam đánh Khang Mường, điểm cao 1.202. Hai tiểu đoàn quân đội cách mạng Lào có 4 xe tăng phối thuộc dảm nhiệm mũi tiến công thứ yếu, từ hướng đông bắc đánh xuống Phu Keng. Ngoài ra, 1 đại đội thuộc Trung đoàn 866 cùng 2 đại đội chủ lực của ban tổ chức phục kích tại khu vực bờ sông Nậm Ngừng, sẵn sàng đón đánh địch rút chạy.

Sáu giờ sáng ngày 30-8, hỏa lực pháo binh ta tập kích mãnh liệt vào Phu Keng, mở màn cho trận phản đột kích. Khi pháo vừa ngứng bắn, từ các hướng, bộ đội ta xung phong đánh vào các khu vực mục tiêu theo phân công. Trước sức tiến công dồn dập, bất ngờ và mãnh liệt của ta, địch lâm vào tình trạng hỗn loạn. Sau ít phút giao chiến, một bộ phận binh lính địch bắt đầu tìm đường tháo thân, bộ phận còn lại rút vào công sự cố thủ, chờ biên binh đến ứng cứu. Số binh lính rút chạy về phía bờ sông Nậm Ngừng bị lực lượng phục kích đón lõng của ta chặn đánh, buộc phải co cụm tại Bản Xang. Không để quân địch có thời gian củng cố, 18 giờ cùng ngày Tiểu đoàn 1 (Trung đoàn 335) và 1 tiểu đoàn quân đội cách mạng Lào có xe tăng yểm trợ, mở trận tiến công vào Bản Xang, loại khỏi vòng chiến đấu một số tên; số thoát chết ở Bản Xang tháo chạy về khu vực đồi 5 mỏm bị các tiểu đoàn 7 và 8 (Trung đoàn 866) bao vây tiêu diệt. Những ngày sáu đó, ta và bạn liên tiếp truy kích tàn quân địch.

Trận phản đột kích giành thắng lợi, ta tiêu diệt 679 tên địch, bắt 43 tù binh, thu nhiều vũ khí. Trên các hướng phòng ngự chiến dịch, ta chặn đứng, đẩy lùi hầu hết các đợt xung phong của địch, bảo vệ và củng cố các khu vực phòng ngự của ta ngày thêm vững chắc.

[macbupda]

Về phía địch, sau hơn 4 tháng thực hiện kế hoạch lấn chiếm mùa mưa năm 1972 của chúng đã hoàn toàn bị phá vỡ. Tuy nhiên, chúng chưa chịu từ bỏ nỗ lực đánh chiếm Cánh Đồng Chum - Xiêng Khoảng. Giữa tháng 9, địch gấp rút tăng cường lực lượng, điều chỉnh thế trận, chuẩn bị mở cuộc tiến công đánh chiếm khu vực đồi 5 mỏm - Phu Keng và khu vực thung lũng Căng Xẻng. Để thực hiện việc đánh chiếm, lần này, địch sử dụng GM30 chiếm lĩnh các điểm cao 1.411, 1.204 và Bản Khổng; GM22 triển khai quân ở điểm cao 1.244, 1.276 và Bản Thang; Tiểu đoàn 619 quân Thái Lan chiếm Bản Thông; GM21, GM26 (vừa củng cố lại sau thất bại Phu Keng) đứng chân ở Nậm Pít. Đây là những đơn vị đảm nhiệm tác chiến trên hướng tây - hướng tiến công chủ yếu của địch. Các GM 24, GM27 đảm nhiệm hướng bắc - hướng tiến công thứ yếu, đánh chiếm khu vực Phù Lạt Tây, Phu Leng… Đồng thời, chúng sử dụng trực thăng đổ biệt kích xuống khu vực Ta Li Noi đánh phá hậu phương chiến lược của ta.

Chủ độnh đối phó với âm mưu này của địch. Bộ Tư lệnh chiến dịch quyết định mở đầu đợt 3 chiến dịch bằng trận phản đột kích thứ 2, sử dụng lực lượng đánh thẳng vào Bản Thang và Bản Khổng, tiêu diệt GM22, GM30 trên hướng tiến công chủ yếu của địch. Tiểu đoàn 4 (Trung đoàn 148) và Tiểu đoàn 8 (Trung đoàn 866) đảm nhiệm mũi chủ yếu, đánh vào Bản Thang, diệt GM22; Tiểu đoàn 6 (Trung đoàn 148) đảm nhiệm mũi thứ yếu, đành vào Bản Khổng, diệt GM30.

Ngày 17-9, trận phản đột kích thứ 2 bắt đầu. Sau 1 ngày giao tranh ác liệt, trên hướng chủ yếu, ta mới chỉ làm chủ được một phần các điểm cao 1.276, 1.241 và hình thành thế bao vây điểm cao 1.294, Bản Thang. Ngày 18, địch tập trung lực lượng phản kích chiếm lại điểm cao 1.244 và đẩy lùi các mũi phát triển tiến công của ta trên các điểm cao còn lại. Cùng lúc đó, ở hướng thứ yếu, bộ đội ta cũng không thực hiện được ý định đặt ra. Khắc phục tình trạng này, ngày 20-9, Bộ Tư lệnh chiến dịch ra lệnh tạm dừng tiến công, đưa Tiểu đoàn 2 (Trung đoàn 335) cùng 1 trung đội xe tăng vào thay cho Tiểu đoàn 4 (Trung đoàn 148) trên hướng chủ yếu.

Ngày 26-9, từ hướng tây bắc, các đơn vị thuộc mũi tiến công chủ yếu nhanh chóng đánh chiếm điểm cao 1.276, 1.244, Phu Thông và Bản Thang. Ở mũi thứ yếu, bộ đội ta từ hướng nam tiến công làm chủ Bản Khổng. Tiếp đó, bộ phận chủ yếu của hai mũi trên hợp lại tiến công Nậm Pít, đánh thiệt hại nặng GM21, GM26. Đến đây, trận phản đột kích thứ 2 kết thúc thắng lợi.

Trong suốt thời gian diễn ra đợt 3, ở các hướng phòng ngự chiến dịch khác, bộ đội ta trụ bám công sự, trận địa, chiến đấu quyết liệt, chặn đứng và đẩy lùi hầu hết các đợt tiến công của địch, giữ vững địa bàn.

Bước sang tháng 10, thời tiết chuyển dần sang mùa khô. Địch quyết định dốc toàn bộ lực lượng hiện có - khoảng 60 tiểu đoàn, điều chỉnh hướng và mục tiêu tiến công chiếm cho được một phần quan trọng địa bàn phía nam Cánh Đồng Chum.

Đầu tháng 10, địch triển khai quân chiếm lĩnh các địa bán xuất phát tiến công. GM23 là đơn vị tiến công từ hướng nam, đánh chiếm Phu Huột. GM 30 ở bên trái đội hình, đánh chiếm Bản Xưa và điểm cao 1.172. GM 31 ở bên phải đội hình, lần lượt tiến công Cha Ho, Phu Tâng, Keo Khoang. GM26 cùng 2 tiểu đoàn quân Thái Lan tiến đánh Nậm Cọ, Khang Kho, tạo thế uy hiếp Phu Hủa Sang.

Theo dõi sát mọi động thái của địch, Bộ Tư lệnh chiến dịch cho rằng, địch tập trung lực lượng lớn đánh vào phía nam Cánh Đồng Chum là điều kiện thuận lợi để ta thực hiện trận đánh quyết định, tiêu diệt lớn quân địch, kết thúc thắng lợi chiến dịch phòng ngự Cánh Đồng Chum - Xiêng Khoảng năm 1972. Do vậy, Bộ Tư lệnh chiến dịch yêu cầu các đơn vị nhanh chóng củng cố lực lượng, củng cố công sự, trận địa, sẵn sàng chiến đấu. Trong khi gấp rút hoàn chỉnh kế hoạch tác chiến, Bộ Tư lệnh chiến dịch quyết định sử dụng một bộ phận lực lượng mở các trận chiến đấu tạo thế. Ngày 10-3, Tiểu đoàn 3 (Trung đoàn 335) tập kích địch ở Bản Xưa, điểm cao 1.127; ngăn chặn địch tiến công Phu Huột, Phu Xeng Luông. Ngày 9, Tiểu đoàn 2 (Trung đoàn 866) được tăng cường 7 xe tăng, có pháo binh chiến dịch chi viện, đánh chiếm Bản Ngua; phát triển, đánh chiếm điểm cao 1.228, 1.239.

Được tăng cường Trung đoàn 88, Bộ Tư lệnh chiến dịch quyết định tập trung lực lượng tiến công cụm quân địch tại khu vực từ nam Bản Quang đến bắc Khang Kho. Ba giờ sáng ngày 26-10, sau những loạt đạn cấp tập của pháo binh chiến dịch dội xuống trận địa địch, bộ đội ta xông lên tiến công vào các mục tiêu đã được phân công. Trên mũi chủ yếu, từ Phu Seo, Trung đoàn 148 chia làm nhiều mũi đánh các điểm cao 1.236, 1.172, Bản Xưa, Na Van, cắt đường rút lui của địch về Phu Huột. Ở mũi thứ yếu, Trung đoàn 335 và Tiểu đoàn 6 (Trung đoàn 88) từ Phu Hủa Sang tiến đánh Cha Ho, Bản Phồn, điểm cao 1.388, chặn đường rút lui của tàn binh địch về Nậm Cọ, Khang Kho. Bị bất ngờ trước sức tiến công ấp đảo của quân ta, đội hình địch nhanh chóng bị phá vỡ. Một số tên vứt bỏ vũ khí tìm đường thoát thân, một số cụm lại ngoan cố chống đỡ, nhưng nhanh chóng bị đánh tan. Đến đây, trận phản đột kích thứ 3, trận then chốt quyết định của chiến dịch kết thúc thắng lợi. Ta đã loại khỏi chiến đấu hơn một nghìn tên địch.

Tiếp đà thắng lợi, từ ngày 2 đến ngày 5-11, Tiểu đoàn 5 (Trung đoàn 148), Trung đoàn 335 (thiếu Tiểu đoàn 3), Tiểu đoàn 6 (Trung đoàn 88) cùng một số đơn vị đặc công bao vây tiến công địch, loại khỏi chiến đấu một số binh lính địch ở Phu Tu Ngua, Phu Vai, Nậm Cọ và Khang Kho thuộc 1 tiểu đoàn quân Thái Lan và GM 26 quân đội Chính phủ hoàng gia Lào.

Sau 5 tháng ròng chiến đấu, đánh 244 trận, liên quân Việt - Lào đã loại khỏi chiến đấu 5.759 tên địch, đánh thiệt hại nặng các binh đoàn cơ động chiến lược GM21, GM23, GM26 quân đội Chính phủ hoàng gia Lào, 3 tiểu đoàn quân đội Thái Lan, tiêu hao nặng các đơn vị còn lại của chúng. Ngày 15-11-19072, chiến dịch phòng ngự Cánh Đồng Chum - Xiêng Khoảng kết thúc thắng lợi. Với chiến dịch này, ta chẳng những tiêu diệt một bộ phận quan trọng sinh lực địch mà hơn thế, giữ vững địa bàn chiến lược quan trọng Cánh Đồng Chum, giữ được thế liên hoàn vững chắc giữa các vùng căn cứ địa của bạn Lào, đồng thời bảo vệ sườn phải cho hai chiến dịch tiến công Trị - Thiên và bắc Tây Nguyên trong cuộc tiến công chiến lược năm 1972.