Hình của Shan tuyệt thật. Đây là ảnh rõ nhất về đồi A1 thời điểm 1954.
Xem ảnh, có một số nhận xét:
- Có ít nhất 05 khối nhà riêng rẽ ở trên đồi A1 (được đánh số trong ảnh là 1, 2 và 4).
- Nhà số 1 khá to, gần như không thấy nhắc đến trong các sách nói về A1, chỉ thấy loáng thoáng trong sách của phía Pháp. Ngày nay hoàn toàn không còn dấu vết. Nhà số 1 trước khi Pháp nhảy dù có lẽ được dùng khá nhiều, con đường hướng lên nó khá to. Sau khi Pháp làm con đường cong cong đi lên đỉnh đồi, có thể nhận thấy nhà này ít được dùng hơn, vì đoạn ngã ba đường mới cắt đường cũ, mép đường mới chắn ngang đường cũ.
- Trong ba nhà được đánh dấu là (2) nhà màu trắng mất mái ít nhất tồn tại đến sau trận đánh. Bằng chứng: xem ảnh dưới đây.
Theo em, ảnh này chụp sau khi trận đánh đã kết thúc vì có thể nhận thấy dây thép gai đã được xếp gọn lại.
- Suy đoán cùng Chủ nhiệm Chiang khi lên A1 năm vừa rồi, về một vòng hào chiến đấu chạy men lưng chừng đồi có lẽ là chính xác. Trong ảnh, ta thấy có tồn tại vòng hào này (đánh số 7).
Ảnh ngày nay:
Và cũng có thể đưa ra nhận định, đường phản công của Pháp phục dựng như hiện nay là chưa chính xác, đoạn bẻ ngang đã làm cao hơn so với thực tế.
- Theo cảm quan cá nhân đánh giá, vị trí hầm ngầm cố thủ theo hiện trạng hiện nay là trùng với vị trí nhà được đánh dấu số 4 trong ảnh.
Các bác chú ý, khoảng tối mà mũ tên chỉ vào, có thể là lối vào hầm ngầm. Xem ảnh cũng có thể thấy cửa hầm ngầm này khá rõ ràng, có tường gạch định hướng vào. Điều này phù hợp với hiện trạng hiện nay và với mô tả trong cuốn tiểu thuyết Cao điểm cuối cùng. Trong đó có nói nhân vật men theo vành hố bộc phá (được đánh số 6), gặp chiếc xe tăng và dãy nhà rồi nhảy vào cửa hầm ngầm (vị trí chiếc xe tăng hiện nay được đánh số 5).
Từ những chi tiết này, em cho rằng trong 3 đợt tấn công từ 30-3 đến 1-4, ta mới chỉ đánh đến chân hầm ngầm theo hướng tấn công, hoặc chính xác hơn là chưa làm chủ khu vực hầm ngầm, cho đến khi địch phản công chiếm lại. Vì nếu làm chủ khu vực này, chắc chắn ta sẽ biết thông tin về cửa hầm, chứ không hoang mang như sau 1-4.
- Giữa nhà số 1 và nhà số 4 được đánh số trên bản đồ, có tồn tại một cái dốc chạy ngang (và chạy vòng men từ hướng nam, qua hướng tây đến hướng bắc của quả đồi). Ở đó dường như Pháp xây nhiều công trình hướng mặt ra phía tây (phía nhà số 1). Công trình được đánh số 8 liệu có phải là một hào giao thông có nắp?
- Xem ảnh, có chi tiết về đường thẳng (được đánh số 3) em phân vân, không rõ là gì. Liệu đó có phải là khoảng sân được tôn cao lên so với phần khác của đồi. Nếu điều đó là đúng, xem ảnh dưới đây, có thể thấy dường như trước khi Pháp nhảy dù xuống ĐBP, ở đây có một khoảng sân được tôn cao, hình thang, gần kín đỉnh đồi.
Đường thẳng (chênh lệch về địa hình) này đã bị Pháp xóa đi khi xây dựng cứ điểm? Xem hình sau:
- Đồi Cháy: một vị trí không chế toàn bộ mặt bắc của đồi A1. Ngoài đời, đứng trên đồi Cháy thực sự là thấy có thể với tay tới hầm ngầm A1. Tại ĐBP ngày nay, người dân gọi tất cả đồi A1 và đồi Cháy là đồi A1.
- Những khoảng màu trắng ở phía tay phải của ảnh, là gì?