Bác Hồ - Những kỉ niệm không quên

[macbupda]

XII.

TRỞ VỀ NƯỚC

Sáng hôm sau ba bác cháu lên đường về nước.Tình cảm thật lưu luyến. Anh chị Tống Minh Phương bùi ngùi tiễn Bác, nước mắt lăn trên gò má. Bác động viên anh chị ở lại cố gắng hoạt động, bao giờ nước nhà độc lập Bác sẽ cho gọi về cùng nhau xây dựng Tổ quốc.

Khi chuẩn bị viết tập hồi kí này, tôi có đến thăm chị Hoa ở phố Nguyễn Chế Nghĩa. Tuy đã trên 80 tuổi,tóc đã bạc trắng cả mái đầu, nhưng trông chị vẫn tỉnh táo, vui vẻ. Chị sống ở đây một mình, trong căn phòng nhỏ chừng 15 mét vuông, đồ đạc chẳng có gì. Tôi được biết, khi cách mạng thành công, hai vợ chồng chị đã bán toàn bộ cơ ngơi của mình ở Côn Minh để về nước. Toàn bộ số vàng thu được chị đựng trong một chiếc va li nhỏ. Về đến Hà Nội chị giao toàn bộ cho anh Nguyễn Lương Bằng. Một gia đình đáng quý biết bao. Một sự hi sinh thầm lặng. Cách mạng thành công có sự đóng góp của mỗi gia đình giàu lòng yêu nước như vậy.

Tướng Sê-nô cho xe đến tận nhà đưa Bác ra sân bay. Lúc này hãy còn sớm lắm. Đường phố im phăng phắc. Sáu giờ đến sân bay. Lầnnày ba bác cháu vào căng-tin ăn sáng đàng hoàng chứ không phải ăn cơm với thịt rang muối như lần đi. Khẩu phần sáng gồm có: một cái bánh mì, hai quả trứng ốp-lết, một cốc cà-phê sữa, một quả táo. Tôi vừa ăn vừa hỏi Bác: không biết có phải trả tiền không? Bác cười bảo: Chú cứ yên chí ăn. Quả nhiên không những không phải trả tiền còn có khẩu phần mang theo dọc đường. Thật là sướng. Chẳng bù cho lượt đi, khổ ơi là khổ. Theo kế hoạch, có hai người Mĩ cùng về với Bác trong chuyến này và sẽ trở thành người Mĩ đầu tiên có mặt ở khu du kích Việt Minh, có nhiệm vụ khảo sát tình hình, đặt cơ sở chuẩn bị đón những người Mĩ khác sẽ lần lượt đến. Lúc bấy giờ quả thật không ngờ Bác lại có những quyết định táo bạo và sáng suốt như thế…

Máy bay chở Bác là một chiếc L.5, loại Đa-cô-ta. Ba bác cháu đồ đạc hẳng có gì, riêng hai anh bạn người Mĩ thì đồ đạc lỉnh kỉnh lắm: hai máy thông tin, hai khẩu súng tiểu liên, nhưng nhiều nhất vẫn là thực phẩm. Mỗi suất ăn một hộp đậu, một hộp thịt bò, một hộp bánh quy, ngoài ra còn có bánh mì mà họ dự trữ đủ ăn trong 15 ngày.

Bây giờ máy bay cất cánh. Chín giờ hạ cánh xuống sân bay Bách Xắc. Sân bay nằm lọt trong một lòng chảo. Khi máy bay chúc đầu xuống, Bác bị buốt tai. Tôi phải để Bác ngồi một lúc lâu mới dìu Bác xuống. Trường Phát Khuê cho xe ra đón Bác về phòng khách. Trong bữa tiệc chiêu đãi, Trương Phát Khuê nói:

- Chúng tôi rất vui sướng đón tiếp Hồ tiên sinh tại bản doanh của mình.

Nhìn cảnh đón tiếp long trọng, tôi lại suy nghĩ về những chuyện lạ ở trên đời. Mới cách đây hai năm, viên tướng này còn bắt giam Bác vào xà lim, nay lại đón Bác như một thượng khách. Tất cả đều do y đã ngạc nhiên chứng kiến buổi chiêu đãi trọng thể của viên tướng tư lệnh quyền uy của Hoa Kì đối với ông Hồ, còn y chỉ là khách mời… Nhìn vẻ khâm phục quý mến của Sê-nô đối với Hồ tiên sinh, Trương Phát Khuê thừa hiểu tầm vóc ông Hồ là như thế nào. Thế là chỉ với một chuyến đi, Bác đã gây được thiện cảm đối với người Mĩ, tranh thủ được sự giúp đỡ của Mĩ, đồng thời lại tạo được thế đứng vững chắc cho phong trào cách mạng Việt Nam bên cạnh người láng giềng khổng lồ… Thế mới biết, vai trò của Bác đối với cách mạng Việt Nam trong những ngày này quan trọng biết nhường nào.

Ở Bách Xắc được hai hôm thì một buổi trưa, tôi đang ngủ, có lính gác cổng vào báo cho tôi biết là có người đang tìm gặp ở phòng khách. Đó là một người thấp, trán cao, nét mặt phúc hậu. Tôi hỏi:

- Đồng chí gặp chúng tôi có việc gì?

Người đó đáp:

- Tôi la Hạ Bá Cung⁽¹⁾, Trung ương cử ra ngoài họp hội nghị ở Liễu Châu để thành lập mặt trận chung chống Nhật. Nghe Cụ đang nghỉ ở đây, muốn xin gặp Cụ ít phút.

⁽¹⁾ Đồng chí Hoàng Quốc Việt.

[macbupda]

Thì ra đây là đồng chí Hạ Bá Cung, nghe tiếng từ lâu bây giờ mới được gặp. Tôi nghe tên đồng chí Hạ Bá Cung hồi đồng chí họp Hội nghị Trung ương lần thứ tám. Tôi vội nói:

- Đồng chí cứ ngồi chờ ở đây, tôi vào báo cáo với Bác.

Nghe nói có đồng chí Hoàng Quốc Việt, Bác liền cho mời vào ngay. Sau khi nghe báo cáo tình hình, Bác chỉ thị luôn: Các chú về ngay trong nước, tình hình hiện nay đang thuận lợi.

Đoàn của đồng chí Hoàng Quốc Việt còn có đồng chí Đặng Việt Châu và một số đồng chí khác. Tiếp đó là đoàn học sinh trường quân sự Hoàng Điền, Trương Khê… đến xin gặp Bác và xin cho về nước luôn thể.

Bác cũng khẩn trương chuẩn bị về nước. Trương Phát Khuê muốn mời bác ở lại một tuần nghỉ ngơi cho khỏe nhưng Bác từ chối: “Cách mạng Việt Nam đang khẩn trương từng phút từng giờ, xin cảm ơn lòng tốt của tướng quân, và xin hẹn một dịp khác”.

Trương Phát Khuê nói:

- Hồ tiên sinh có cần giúp gì không?

Nhân tiện, Bác nêu nguyện vọng của một số học sinh quân sự:

- Có một số học sinh Việt Nam mới tốt nghiệp ở trường quân sự của tướng quân, mong được tướng quân cho phép về nước vì hiện nay đang cần.

Trương Phát Khuê nói:

- Điều này dễ thôi, tôi hoàn toàn ủng hộ.

Bác nói thêm đường từ đây về biên giới còn khá xa, xin tướng quân cho một tiểu đội khiêng giúp hai cái máy phát điện và đồ dùng của hai người Mĩ.

Yêu cầu này cũng được Trương Phát Khuê thỏa mãn ngay.

Thế là hôm ra đi chỉ có ba bác cháu, hôm nay về có đến gần hai chục người. Từ Bách Xắc đi Điền Đông, Tĩnh Tây, Bình Mãng, Cột Mà đến biên giới, tất cả mất bốn ngày.

Các đồng chí Vũ Anh, Lê Quảng Ba ra tận đầu dốc đón Bác. Lại thêm một đồng chí nữa là Hoàng Hữu Nam mới từ Ma-đa-gát-xca về do quân Anh thả dù xuống căn cứ địa của ta, cùng với các đồng chí Lê Giản, Hoàng Đình Giong…

Ai nấy đều phấn khởi khi thấy Bác trở về an toàn, đúng lúc cách mạng đang chuyển biến mau lẹ, cần một bàn tay chèo lái tài giỏi và vững chắc.

Qua khỏi biên giới, các đồng chí đi theo Bác về ở lại đây do đồng chí Vũ Anh phụ trách, phân công công tác.

Riêng tôi có nhiệm vụ dẫn Bác đi sang Khuổi Nậm 3, cùng với hai người Mĩ. Có một việc đặt ra là phải có người khiêng giúp đồ đạc cho hai người Mĩ này. Đồng chí Lê Quảng Ba vào bản huy động một số thanh niên giúp đỡ.

Nghe tin Bác về, các anh Phạm Văn Đồng, hoàng Đức Thạc (Đồng chí Lã) ở liên tỉnh ủy tài chính cho người đi đón Bác về Lạng Sơn.

Khi tôi đưa Bác về đến Xóm Hoàng Phài, xã lê Lợi thì thấy ở đây các đồng chí đã chuẩn bị đón Bác chu đáo. Một con lợn đã được nhốt sẵn để liên hoan chào mừng. Nghe nói trong đoàn có hai đại biểu quân đồng minh nên việc đón tiếp càng được quan tâm.

Bữa cơm hôm đó có một chuyện đáng nhớ. Khi các đồng chí phụ trách định làm một mâm cơm riêng để mời hai người Mĩ Đồng minh, Bác liền cầm bát đũa của mình xuống ngời với các đồng chí phục vụ, vừa ăn vừa nói vui vẻ, khiến hai người Mĩ vừa ngạc nhiên vừa thích thú.

[macbupda]

Ăn cơm xong, mọi người đang vui vẻ trò chuyện thì một cán bộ địa phương đến gần Bác rụt rè:

- Thưa Cụ, cháu xin phép hỏi Cụ một vài việc ạ!

Bác nhìn người cán bộ khuyến khích:

- Có việc gì chú cứ nói đi.

- Thưa Cụ, ở địa phương đây, phong trào cách mạng đang lên cao, nhân dân đang tổ chức dân quân tự vệ và ra sức luyên rtập quân sự. Không khí khởi nghĩa đang sôi sục. Quần chúng đang đòi hỏi phải xử trí một vài người trước đây làm tay sai cho Pháp - Nhật, làm hại đồng bào. Cháu chưa biết giải quyết thế nào cho tốt cả.

Bác trả lời ngay cho đồng chí cán bộ, nói to, ý muốn mọi người cùng nghe:

- Đoàn thể lãnh đạo nhân dân làm cách mạng là nhằm giải phóng dân tộc, giành độc lập cho Tổ quốc, mang tự do hạnh phúc lại cho mọi người. Trong quá trình đấu tranh tránh sao khỏi một số người lầm đường lạc lối, hoặc cố ý, hoặc vô tình mà làm tay sai cho giặc. Địa phương này đã được giải phóng, các chú có nhiều việc phải làm như: xây dựng chính quyền cách mạng, củng cố căn cứ địa, chuẩn bị tham gia tổng khởi nghĩa… Không nên chỉ chú trọng việc trừng trị quá. Chúng ta phải tận dụng mọi lực lượng để phục vụ cách mạng. ngay trong hàng ngũ những người làm tay sai cho giặc, người nào còn có thể dùng được, thì ta cứ dụng. Thậm chí tệ nhất thì cũng để cho họ dạy bình dân học vụ.

Đến đây, lời Bác trở nên ân cần, tha thiết:

- Cổ nhân có câu “gỗ cong dùng vào việc cong, gỗ thẳng dùng vào việc thẳng”, không có gỗ nào bỏ đi, trừ gỗ mục, thì cũng không có người nào mà không dùng được trong các việc ích nước lợi dân, trừ khi kẻ đó kiên quyết chống phá cách mạng đến cùng. Chú nên cùng tập thể nghiên cứu cho sâu, cho kĩ mà kiệu giải quyết cho tốt việc này.

Những lời của bác thể hiện tấm lòng nhân ái bao la của một con người chỉ biết suốt đời phục vụ nhân dân.

Tôi đang chuẩn bị thu xếp cho Bác lên đường kịp về Lam Sơn trước khi trời tối thì đồng chí kia lại hỏi:

- Thưa Cụ, cháu vừa nhận được chỉ thị của thượng cấp là phải thành lập Ủy ban dân tộc giải phóng. Cháu đang lúng túng không biết chọn người như thế nào.

Bác trả lời ngay:

- Chú cứ lựa chọn những người được yêu mến, được đoàn thể tín nhiệm mà đưa vào Ủy ban dân tộc giải phóng.

Hình như đồng chí cán bộ cứ thích được nghe Bác nói mãi nên còn định hỏi nữa, tôi liền đứng dậy kiên quyết:

- Thưa Bác, đã đến giờ phải lên đường rồi ạ! Cá anh Phạm Văn Đồng, Hoàng Đức Thạch đang chuẩn bị đón Bác ở Lam Sơn.

Bác vui vẻ đứng dậy nói vui:

- Thì ta đi!

Bác bắt tay tất cả mọi người, bước nhanh ra cửa. Phía ngoài đường đã có hai con ngựa buộc sẵn. Đồng chí phụ trách có vẻ áy náy thưa với Bác.

- Thưa Cụ, chúng cháu tìm mãi mới kiếm được hai con ngựa…

Ý chừng là phải có ba con, hai con cho hai người Mĩ, một con cho Bác.

Nhưng Bác đã vui vẻ:

- Hai con là rất tốt, dành cho hai vị khách quý.

Còn chúng tôi thì di bộ.

Khuya hôm đó, Bác về đến căn cứ Lam Sơn. Các đồng chí trong liên tỉnh ủy đã có mặt đông đủ. Mọi người vui mừng thấy Bác khỏe mạnh.

Chừng hơn một tuần sau, Bác lên đường về Tân Trào.

[macbupda]

PHẦN HAI

TỪ CAO BẰNG
VỀ HÀ NỘI

I.

RA ĐƠN VỊ CHIẾN ĐẤU

Sau khi hoàn thành nhiệm vụ bảo vệ Bác từ Côn Minh trở về nước an toàn, tôi đề đạt nguyện vọng được chuyển ra đơn vị chiến đấu. Tôi tâm sự với đồng chí Vũ Anh:

- Em biết được phục vụ bác là một vinh dự lớn, nhưng nh biết em rồi, em chỉ thích trực diện đánh nhau với địch, còn bảo vệ Bác, anh giao cho người khác. Sau này dù công tác gì, em hứa sẽ luôn luôn xứng đáng với sự dìu dắt, giúp đỡ của anh.

Như phần trên tôi đã nói, công ơn đồng chí Vũ Anh đối với tôi vô cùng to lớn. Nếu nư cha mẹ tôi sinh ra tôi lần thứ nhất, thì đồng chí Vũ Anh đã sinh ra tôi lần thứ hai. Đồng chí Vũ Anh là người kết nạp tôi vào Đảng và là người đầu tiên giao nhiệm vụ bảo vệ Bác Hồ cho tôi và tôi trở thành người đầu tiên được vinh dự làm nhiệm vụ quan trọng đó.

Lúc đầu Bác chưa hoàn toàn nhất trí cho tôi chuyển công tác. May nhờ có anh Hoàng Hữu Nam nói thêm vào, cuối cùng Bác mới đồng ý. Đồng chí Hoàng Hữu Nam nói: “Xem tướng cậu ấy, cứ cho ra trận là thích hợp nhất”.

Đêm trước hôm tôi lên đường, Bác cho gọi lên dạy bảo:

- Chú đòi được ra chiến đấu, Bác cũng không ngăn. Nhưng Bác chỉ phân vân hai điều: một là, tính chú nóng quá. Bây giờ chú là lính. Cách mạng phát triển, quân đội phát triển, mai sau chú cố gắng, sẽ là quan, là tướng. Tướng mà nóng tính thì hỏng việc; hai là tính chú liều quá. Có Bác bên cạnh mà chú còn dám bắt gà, bắt ngựa của dân, sau này ra “hùng cứ một phương”, chú sẽ còn làm nhiều điều sai trái ai ngăn được chú? Hoặc như việc chú tiêm kí ninh vào ven cho Bác cũng là một việc liều. Bác chưa thấy ai tiêm kí ninh vào ven như chú cả.

Nói đến đây, Bác cười độ lượng:

- Nhưng thôi! Bác còn sống là may rồi! phải nói chuyến đi vừa qua, chú có nhiều ưu điểm, chú thông minh, tháo vát, vừa bảo vệ vừa nấu ăn, vừa là thầy thuốc, lại kiêm cả “nhà ngoại giao” nữa. Vậy lần này ra chiến đấu, chú nhớ là phải phát huy ưu điểm, khắc phục khuyết điểm, cố gắng học tập, rèn luyện mọi mặt để luôn tiến bộ.

Trước khi ra về Bác bảo tôi:

- Chú có hứa với Bác là sẽ khắc phục khuyết điểm để mau chóng tiến bộ không nào?.

- Thưa Bác cháu xin hứa.

Bác bắt tay tôi:

- Bây giờ chú sang chỗ đồng chí Vũ Anh để nhận nhiệm vụ.

Lúc này phong trào ở các tỉnh biên giới phía Bắc đang phát triển mạnh, cần có lực lượng vũ trang để hỗ trợ phong trào. Đồng chí Vũ Anh giao cho tôi phụ trách một tiểu đội đi về hướng Đông Khê, Thất Khê (Lạng Sơn), có nhiệm vụ vừa xây dựng cơ sở, vừa phát triển lực lượng.

Một hôm tiểu đội của tôi đang hoạt động ở vùng Mỏ Sắt thì thấy một đoàn quân khá đông từ triền núi bên kia đi về phía mình. Thoạt đầu tôi hơi chột dạ vì lực lượng mình quá ít, chỉ có sáu người, so với năm, sáu chục người của họ quần áo đồng phục, súng ống đàng hoàng. Rõ ràng là cả một trung đội lính khố đỏ đang đi hành quân. Lại còn có cả năm, sáu thằng Tây và một con đầm.

Thế là rõ! Bọn Pháp bị Nhậ đảo chính tìm đường chạy sang Trung quốc đây. Tôi nghiến chặt răng lại nghĩ bụng: cho chúng mày chết! Mấy chục năm trời áp bức nhân dân Việt Nam, bóc lột tận xương, tập tủy đồng bào tao. Gia đình tao vì quá nghèo khổ mà phải tha hương cầu thực, không biết bố mẹ tao bây giờ phiêu bạt nơi đâu? Đối với nhân dân Việt Nam thì bọn mày tàn ác như thú dữ. Còn đối với bọn phát xít Nhật, thì chúng mày chỉ mới nghe tiếng súng đã kéo nhau chạy trốn.

Tôi cho quân ẩn nấp, đợi khi thằng đội đi đầu đến gần (sau này biết tên nó là đội Oánh), tôi nhảy ra chĩa súng vào người nó quát:

- Các anh đi đâu? Việt Minh cướp chính quyền khắp nơi rồi, cứ đi cả đàn cả lũ thế này mà chết cả nút hả?

Cả đoàn quân dừng lại bất ngờ, ngơ ngác… Tên đội Oánh khúm nú thưa:

- Có vợ chồng tên chánh mật thám Bắc Cạn và năm thằng Pháp muốn chạy sang Trung Quốc, nhờ các ông giúp đỡ…

Tôi kéo đội Oánh lại trấn áp:

- Mày làm tay sai cho bọn cướp nước bao nhiêu năm rồi còn chưa đủ hả? Còn định bám chúng cho đến bao giờ? Đây là dịp lập công chuộc tội, trở về với cách mạng.

Đội Oánh tỏ ra sợ hãi. Tôi bàn với đội Oánh kế hoạch diệt bọn Pháp.

[macbupda]

Giải quyết xong bọn mật thám Pháp, tôi tập trung anh em lính khổ đỏ lại tuyên bố: Ai muốn đi theo cách mạng đứng ra một bên, ai muốn về nhà đứng ra một bên.

Những người xin về quê, tôi viết cho mỗi người mây chữ vào một tờ giấy, kí tên loằng ngoằng, rồi phát cho một chục đồng bạc Đông Dương làm tiền ăn đường.

Khoảng hơn một chục người xin ở lại. Tôi tuyển thêm một số du kích địa phương trhành lập hẳn một trung đội du kích hoàn toàn mới. Sáu anh em trong tiểu đội cũ được tôi phong làm cán bộ tiểu đội hết, và tôi nghiễm nhiên trở thành trung đội trưởng.

Thấy súng còn nhiều, tôi bàn với du kích địa phương lập thêm một trung đội nữa. Và tôi trở thành đại đội trưởng.

Về chiến lợi phẩm còn có thêm 6 khẩu súng ngắn, 6 cái đồng hồ và mấy vạn đồng Đông Dương tìm thấy trong túi của hai thằng chánh, phó mật thám.

Tôi thấy đây là một số tiền khá lớn, và lại cũng bắt đầu thấy ngợp vì đội quân mình chỉ huy đông quá nên tôi quyết định kéo vê báo cáo với đồng chí Vũ Anh.

Tôi cứ ngỡ mình sẽ được khen, nào ngờ sau khi nghe tôi báo cáo xong, sắc mặt đồng chí Vũ Anh tái đi và cuối cùng đồng chí thốt lên lo lắng:

- Việc này tôi báo cáo với Bác ra sao? Lẽ nào chúng không biết một tí gì về chính sách đoàn kết của mặt trận Việt Minh trong giai đoạn hiện nay sao?

Nghe đồng chí Vũ Anh nói vậy tôi vô cùng ân hận về việc làm của mình. Đúng tôi là một thằng đại ngu… Bác đang kêu gọi đoàn kết, cả người Pháp ở chính quốc lẫn người Pháp ở Đông Dương cùng đứng chung trong mặt trận chống phát xít. Thế mà tôi thấy địch chỉ biết đánh chứ không biết vận dụng chính sách đoàn kết khoan hồng. Không biết tội này nếu bác biết được rồi sẽ ra sao? Rõ ràng Bác đã lường trước được tính tôi nên khi đồng ý cho tôi chuyển công tác, Bác đã dặn tôi là không được liều.

Tôi vô cùng ân hận trước khuyết điểm của mình, năn nỉ đồng chí Vũ Anh cố làm sao để Bác thông cảm và tha thứ cho tôi rồi lấy cớ là phong trào khắp nơi đang phát triển mạnh tôi đề nghị đồng chí Vũ Anh cho tôi lên đường ngay.

Lần này đi, đồng chí Vũ Anh chỉ cho tôi mang theo một tổ ba người chứ không phải sáu người như lần trước, và dặn nhiệm vụ chính là võ trang tuyên truyền xây dựng cơ sở không được nổ súng tràn lan, nếu cần thì phải trao đổi xin ý kiến với cấp ủy địa phương.

Tôi đi về hướng Phục Hòa, Đông Khê, Thất Khê. Ở các địa phương này, tin Nhật đầu hàng đang làm dấy lên một cao trào cách mạng đặc biệt sôi nổi mà sau này ta gọi là không khí tiền khởi nghĩa. Tôi nghĩ phải nhân lúc kẻ địch đang hoang mang lãnh đạo nhân dân cướp chính quyền là thuận lợi nhất.

Tôi tìm vào những cơ sở cách mạng cũ mà tôi đã góp phần xây dựng từ năm 1943-1944, cùng với họ phát triển lực lượng vũ trang. Thiếu vũ khí, tôi đề xuất muốn có nhiều vũ khí thì nên đánh đồn địch, chúng nó đang hoang mang ta sẽ thu được nhiều súng…

Trước hết tôi chủ trương làm thử ở Thất Khê.

Thấy anh em còn do dự, tôi bảo cứ tập hợp quần chúng lại, tôi đã có cách. Tôi chọn ra khoảng 100 du kích, trang bị chủ yếu là gậy và mã tấu. Cũng có một vài khẩu súng kíp. Tôi huấn luyện cho mấy ngày, đi đứng, nghiêm nghỉ. Hồi còn bé ở Côn Minh tôi đã có dịp đứng hàng giờ xem sư đoàn bảo vệ Long Vân luyện tập nên có biết đôi chút về quân sự. Tôi lại người to, tiếng to, có tác phong oai vệ nên chỉ mấy hôm cả trăm người như một, giấ như có quân trang đồng phục mặc vào chắc chắn ai cũng phải nhầm đây là một đội quân chính quy. Hằng ngày vào lúc chập choạng buổi chiều, tranh tối tranh sáng, tôi cho đoàn quân đi rầm rập qua phố Thất Khê để uy hiếp tinh thần bọn lính trong đồn.

Chiều 15 tháng 8 năm 1945, tôi mặc quần áo Nùng, đầu đội mũ âỉ, nhưng thắt chẽn, đeo súng đàng hoàng, cùng với hai du kích vào gặp tuần phủ Thât Khê. Tôi dọa phủ Thư:

- Tôi là người của Việt Minh. Nhật đã đầu hàng. Các nơi đã khởi nghĩa cướp chính quyền. Các anh hãy nộp vũ khí và cả dấu của phủ cho chúng tôi thì sẽ được yên thân.

Thấy tôi nói dứt khoát, oai phong, lại nghĩ đến mấy lần trước có những đạo quân đi rầm rập ngoài phố, bọn lính về cấp báo quân Việt Minh đông và mạnh lắm, nên hôm nay, tuần phủ ngoan ngoãn chấp hành lệnh.

Đã có kế hoạch chuẩn bị trước, quân ta vào khẩn trương khuân vũ khí và các đồ quân trang quân dụng ở đồn khố đỏ và đồn khố xanh vào rừng bên kia sông.

Giữa lúc đó thì một tình huống không dự kiến xảy ra. Có quân cấp báo đội tiên phong của Trương Phát Khuê đã vượt biên giới tràn vào.

Suốt đêm tôi đốc thúc chuyển hết kho tàng, vũ khí vào rừng. Một mặt đôn đốc việc thành lập chính quyền ở các địa phương. Xong đâu đấy mới thấy quân của các anh Hoàng Minh Thảo, Lê Thiết Hùng từ hướng Pò Mã kéo về. Các anh khen tôi làm gọn cái Thất Khê thế là tốt.

[macbupda]

Tôi bảo:

- Bây giờ các anh ở đây lo đối phó với bọn Tưởng, tôi đi làm nốt cái Na Sầm.

Anh Lê Thiết Hùng vội ngăn:

- Ấy! Cậu phải có kế hoạch.

- Anh cứ yên tâm. Tôi sẽ làm gọn trong một buổi.

Na Sầm chỉ cách Thất Khê có 30 cây số. Đã có tin cơ sở báo cho tôi biết, sau khi ta hốt gọn cái Thất Khê, thằng Na Sầm đang hoang mang cực độ.

Tôi chỉ mang theo một trung đội nhưng rất nhiều súng. Sau khi cho quân vây xung quanh, tôi đĩnh đạc bước vào giơ súng dọa bọn chỉ huy:

- Các anh phải đầu hàng. Tất cả Lạng Sơn về tay Việt Minh hết rồi. Ai chống cự sẽ phải đền tội.

Bọn chúng van lạy rối rít:

- Chúng em xin theo các anh.

Ta lại thu được một số lượng lớn súng ống ở đây. Sau khi lo việc cất giấu vũ khí, thiết lập chính quyền mới, tôi trở về Thất Khê. Anh Lê Thiết Hùng bảo tôi: Bây giờ quân đông, súng nhiều, ta phải tổ chức một khóa huấn luyện cấp tốc, đào tạo cán bộ cho địa phương. Rồi anh Lê Thiết Hùng nói vui: “Cậu sẽ làm “giám đốc” trường quân chính này”.

Lớp đầu tiên tôi triệu tập kkhoảng 150 học viên, được địa phương và được các anh đồng ý, tôi chọn anh Đàm Văn Ngụy làm phó cho tôi. Là một thanh niên dân tộc thiểu số địa phương, Đàm Văn Ngụy được giác ngộ và trưởng thành nhanh chóng trong phong trào cách mạng. Năng nổ và nhiệt tình, lại thêm tháo vát, quen thuộc địa bàn, chính Đàm Văn Ngụy đã góp phần rất lớn cho sự tồn tại của “trường quân chính” tạm thời này… Hầu như suốt ngay đêm anh phải đi lo chạy gạo cho hàng trăm học viên có đủ cái ăn mà học tập.

Thời gian này xảy ra một câu chuyện đáng ghi nhớ. Số là một trung đoàn Quốc dân đảng đóng ở Thất Khê, thường xuyên gây nhiều phiền toái cho địa phương quanh vùng. Điển hình là việc cho quân thay nhau đi cướp bóc, nhũng nhiễu dân chúng. Đồng bào căm lắm. Tôi nghĩ bụng phải trị cho bọn này một trận mới được và bàn kế hoạch với đồng chí y cán bộ huyện Thất Khê. Dịp đó đã đến. Nhân một trung đội của chúng đến cướp bóc ở gần cầu Bản Trại, tôi cho phục kích diệt gọn 30 tên. Bọn lính thì hết sức kinh hoàng, nhưng bọn chỉ huy, được mấy tên Việt Nam Quốc dân đảng gièm pha định làm to chuyện. Nó chính thức gửi công văn đòi bắt Phùng Thế Tài đổi mạng. Tôi bỗng chột dạ. Chuyến này mà bọn chúng làm to đến tai Bác thì gay, không biết tôi phải ăn nói với Bác ra sao? Công bằng mà nói việc tôi làm là đáp ứng được nguyện vọng của quần chúng, đồng bào và các dân tộc nghe tin quân ta đánh bọn Tưởng một trận nhớ đời đều hả lòng, hả dạ. Còn bọn Tưởng thì sau vụ này chúng bớt hung hăng, không dám làm càn như trước.

Tôi phải đến nhà Cụ Liên, một nhân sĩ có tiếng trong vùng, giỏi chữ Hán, biết tiếng Trung Quốc, có uy tín với bọn Tưởng nhờ can thiệp giúp…

Cụ Liên vào gặp tên chỉ huy, từ tốn nói: “Chúng tôi được lệnh từ trên Trung ương là Việt Nam phải có nhiệm vụ ủng hộ Hoa quân nhập Việt. Mấy lần mọi viêc đều tốt đẹp, không may vừa rồi lại xảy ra chuyện đáng tiếc, chúng tôi thành thật có lời xin lỗi… Còn về Phùng Thế Tài, chúng tôi đã bắt ông ấy làm kiểm điểm, ông ấy có trình bày là hôm ấy có một số quân của quý quốc đã quá thẳng tay sát phạt dân lành nên quân của ông ta hơi quá tay, ông ta ngăn không kịp…”.

Nghe Cụ Liên nói, bọn chúng đành phải ngậm bồ hòn làm ngọt. Và khi nghe Cụ Liên nói tiếp: “Nhân dịp đến thăm bản doanh, chúng tôi xin hủng hộ quân đội quý quốc 10 tấn gạo” thì bọn chúng lập tức cho qua sự việc vừa rồi. Nhưng còn vớt vát:

- Nếu sắp tới xảy ra một trường hợp tương tự, nhất định chúng tôi sẽ không cho qua.

Cuộc thương thuyết của Cụ Liên thế là thắng lợi. Tôi thật sự cảm ơn cụ đã giải tỏa cho tôi một tình huống hết sức phức tạp.

Sau này tôi mới biết, chính trong thời gian đó, ở Hà Nội Bác cũng đã phải đứng trước hàng trăm chuyện lôi thôi như chuyện của tôi gây ra.

Không biết trong sổ tay của Bác có ghi chuyện Phùng Thế Tài tổ chức diệt 30 tên lính Tưởng ở cầu Bản Trại, Thất Khê hay không?

[macbupda]

Tất cả những sự việc trên đây nói ra thì có vẻ dài dòng như ậy nhưng thực ra chỉ diễn ra trong vòng 10 ngày sôi động của Cách mạng tháng Tám ở vùng đất Đông Bắc Tổ quốc. Bây giờ nghĩ lại tôi vẫn cảm thấy tự hào là mình có những đóng góp ít ỏi nhưng xứng đáng vào thắng lợi quan trọng của nhân dân miền biên giới. Lúc này tôi đã bước sang tuổi 25. Nghĩ lại, mới ngày nào còn là một đứa trẻ cầu bất, cầu bơ nay có thể độc lập công tác ở một mũi, một địa phương, tuy vẫn còn để phạm những thiếu sót nhưng cơ bản đã hoàn thành được nhiệm vụ đúng thời điểm lịch sử đòi hỏi.

Có được điều này, tôi không thể nào quên sự quan tâm dìu dắt của Bác, của đồng chí Vũ Anh, trong đó “lớp học trên đường” từ Pác Bó đến Côn Minh chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng. Tôi còn nhớ như in khi giảng về Cách mạng tháng Mười Nga, Bác thuật lại cho chúng tôi nghe chỉ thị của Lê-nin đêm 6 tháng 11 năm 1917: Cách mạng phải nổ ra đêm nay, chứ nhất định không để đến ngày mai, để đến ngày mai là có tội với Tổ quốc, với nhân dân”.

Khi quyết định giải phóng Thất Khê và sau đó là Na Sầm, tôi cũng nghĩ là phải nhanh lên, làm ngay bây giờ thì chắc chắn là thắng, chứ để đến mai thì chưa biết sẽ ra sao; rằng nếu để đến mai, bọn Tưởng tràn vào thì khó có thể thành công…

Cũng phải nói thêm rằng, trong những năm tiền khởi nghĩa tôi vừa có nhiệm vụ bảo vệ Bác, vừa lăn lộn với phong trào ở vùng căn cứ địa, nên tôi nắm bắt rất vững con người ở đây, thuộc lòng đường đi lối lại, các cơ sở coi tôi như người nhà. Có thể nói đó là sự tích lũy suốt bốn, năm năm trời hoạt động tại một địa bàn, lớn dần lên trong phong trào quần chúng, để khi có thời cơ vụt trưởng thành nhanh chóng.

Sau Thất Khê, Na Sầm, đêm 23 tháng 8, anh Lê Thiết Hùng, ké Lộc và tôi băng về Lạng Sơn, cùng tham gia giành chính quyền ở thị xã vào ngày hôm sau. Và ở đây một sự kiện mới nữa đã đến với tôi - tôi trở thành phó chủ tịch tỉnh Lạng Sơn. Sau đó, anh Lê Thiết Hùng được đồng chí Vũ Anh gọi về Hà Nội.

Tình hình ở Lạng Sơn lúc này khá phức tạp. bọn Phục quốc quân chiếm toàn bộ khu phố Kì Lừa, do Nông Quốc Long làm thủ lĩnh. Phía bên kia cầu Quốc dân đảng và Việt Minh chia nhau chiếm giữ, không lực lượng nào chịu lực lượng nào.

Thực chất đây là một chính quyền liên hiệp được thỏa thuận giữa các bên do Nông Quốc Long làm chủ tịch, Phùng Thế Tài là phó chủ tịch. Trụ sở ủy ban cùng treo hai lá cờ song song, một lá cờ ba sọc và một lá cờ đỏ sao vàng. Cờ ba sọc gồm ba sọc trắng, ba sọc xanh, trên có ngôi sao. Những ngày sau đó trong thành Lạng Sơn có thêm một sư đoàn quân của Trương Phát Khuê đóng, làm chỗ dựa cho bọn tay sai.

Tình hình phức tạp đến mức tôi không biết xoay xở ra sao? Phải thú thật là tôi còn thiếu cái vốn hiểu biết toàn diện để tự mình phân tích được một cách khoa học mọi tình huống đang diễn ra trước mắt. Tôi thuộc loại người có sức mạnh, có bản lĩnh, có quyết tâm cao thực hiện mọi việc nhưng phải có Đảng vạch đường, chỉ lối, còn ở cái tỉnh Lạng Sơn ở miền biên giới xa xôi này thì Nông Quốc Long, chủ tịch Phục quốc lại đang làm chủ tịch, còn tôi thì làm phó… Lúc này Bác Hồ thì ở tận Hà Nội, còn đồng chí Vũ Anh cũng ở tận đâu đâu dưới ấy, hình như làm ủy viên quân sự toàn quốc. Do đó mỗi khi xuất hiện một vấn đề gay cấn tôi chẳng biết hỏi ai. Cho đến khi bước vào chuẩn bị bầu cử quốc hồi thì rất lúng túng. Tôi thấy trong danh sách hầu hết là bọn phản động.

Thế là tôi về Hà Nội, tìm gặp đồng chí Vũ Anh. Nghe tôi báo cáo tình hình, đồng chí Vũ Anh cũng thấy phức tạp, tại sao lại để cho Nông Quốc Long là chủ tịch tỉnh, bộ mặt phản động của chúng ai mà chẳng biết. Có lẽ phải tìm cách loại bỏ Long đi mới ổn. Nhưng đồng chí Vũ Anh bảo tôi hãy khoan bàn vấn đề này. Trước mắt anh dẫn tôi đi gặp Bác. Đồng chí Vũ Anh dẫn tôi đến Bắc Bộ Phủ. Kể từ ngày chia tay Bác ở Pác Bó đến nay, đã gần một năm tôi mới gặp lại Bác. Bác cho tôi ăn cơm và ngủ lại một đêm để nói chuyện. hầu như Bác dành cả một buổi tối để nghe tôi kể chuyện tình hình những ngày đầu cách mạng ở các tỉnh Cao Bằng, Bác Cạn, Lạng Sơn… Nhân dân khắp nơi vùng lên lập chính quyền mới như những ngày hội. Nhưng từ khi quân Tưởng sang thì tình hình trở nên phức tạp, khó khăn. Tôi nói với Bác bọn Tưởng là giặc, chứ không phải quân đồng minh gì đâu. Nếu chính phủ không sớm có chủ trương đối phó thì thì nó sẽ phá hết thành quả cách mạng của ta. Rồi quên khuấy mất lời dặn của đồng chí Vũ Anh, tôi báo cáo luôn với Bác tình hình phức tạp của Lạng Sơn, và khẳng định nếu để Nông Quốc Long là chủ tịch thì thế nào ta cũng mất Lạng Sơn.

Nghe đến đây, Bác mỉm cười vỗ vai tôi:

- Có Phùng Thế Tài làm phó chủ tịch mà lại để mất Lạng Sơn à?

Mấy hôm sau, tôi được tin Nông Quốc Long không còn làm chủ tịch Lạng Sơn nữa. Hình như long bị một phe phái nào đó loại bỏ. Còn tôi cũng không trở về Lạng Sơn nữa mà nhận một nhiệm vụ khác. Mọi công việc tôi bàn giao cho đồng chí Huyền ở trong ủy ban.

[macbupda]

II.

LÚC NÀY CÁCH MẠNG
RẤT CẦN SÚNG

Đồng chí Vũ Anh bảo tôi sang công tác ở cơ quan đồng chí, đó là cục Quân lương, lo việc cung cấp mọi mặt cho quân đội. Tôi được phân công vào bộ phận đi mua vũ khí, chủ yếu là mua của bọn Tưởng. Đồng chí Phạm Việt Tử, một người quen cũ ở Côn Minh cũng ở bộ phận này.

Giữ một số lượng lớn tiền và vàng trong tay, tôi nghĩ nhiệm vụ cách mạng thật muôn màu, muôn vẻ. Hồi ở Côn Minh tôi cũng đã hai lần được giao nhiệm vụ đi mua vũ khí của bọn Tưởng. Cả hai lần tôi đù làm tốt việc được giao. Mua xong lại còn vận chuyển an toàn từ Côn Minh về Pác Bó… Lần này, đang làm phó chủ tịch Lạng Sơn, tôi lại được điều về làm nhiệm vụ thu mua vũ khí.

Đồng chí Vũ Anh bảo tôi:

- Chú có nhiều kinh nghiệm giao thiệp với bọn lính Tưởng, lại biết tiếng Trung Quốc, lần này cứ lân la đến các đơn vị của chúng, gạ mua súng. Bọn này là quân ô hợp, từ quan đến lính sang đây chỉ mong vơ vét thật nhiều. Cách mạng mới thành công, miền Nam đang kháng chiến, đang rất cần súng. Nhiệm vụ của chú lần này vô cùng quan trọng.

Nghe đồng chí Vũ Anh nói thế, thú thật tôi có phân vân khi nhận nhiệm vụ. Gì thì gì mình cũng là đảng viên thời kì bí mật, vào sinh ra tử, biết mấy công lao. Gì thì gì mình cũng đã là phó chủ thịch tỉnh, thế mà bây giờ lại phải đi làm anh lái súng!

Biết tôi còn lấn cấn, Bác cho gọi tôi đến, gặp tôi Bác hỏi ngay:

- Chú có biết lúc này cách mạng cần nhất là cái gì không?

Một phản xạ rất tự nhiên, làm tôi không kịp suy nghĩ, trả lời luôn:

- Cần nhất là súng ạ!

Bởi vì thực tế những vùng tôi hoạt động vừa qua đã chứng tỏ nếu không có súng thì không thể làm được điêu gì, đôi khi những khẩu súng giả thôi cũng góp phần lấy được đồn địch như ở Thất Khê. Hoặc như tình hình ở Lạng Sơn hiện nay, Nông Quốc Long sở dĩ hung hăng được là nhớ có nhiều súng, không những bọn tay chân chúng có nhiều súng mà nó có cả một sư đoàn quân Tưởng đóng ngay trong thị xã, nên dù tôi có muốn làm một cái gì cũng đành chịu bó tay. Có thể nói từ ngày tham gia cách mạng đến nay, đố với tôi súng cũng là một vấn đề hàng đầu. Chính vì vậy mà khi Bác hỏi câu “Cách mạng cnần hất là gì”, tôi không cần suy nghĩ mà trả lời ngay: súng!

Không ngờ, Bác tôi vừa dứt lời Bác đã nói luôn:

- Đấy! Thế mà cách mạng giao nhiệm vụ cho chú đi kiếm súng thì chú lại thắc mắc?

Lúc này tôi mới ngớ ra là mình đã bị Bác “phạt góc”. Lẽ ra tôi nên trả lời cách mạng cần nhất là lòng trung thành, cần nhất là những đảng viên từng trải qua thử thách trong thời kì bí mật, cần nhất là những người chỉ huy để từ đó trình bày với Bác “sự lấn cấn có lí” của mình. Lẽ nào để một người đã từng đi bảo vệ Bác Hồ, đã từng tham dự “Hội nghị Côn Minh”, đã tự mình tổ chức huấn luyện được hàng nghìn quân, chỉ huy cướp chính quyền mấy huyện liền… cuối cùng trong lúc cách mạng đang sục sôi phát triển “một ngày băng 20 năm” thì tôi lài trở về nhiệm vụ làm anh lái súng, một nhiệm vụ tôi đã từng làm từ năm 1940-1941.

Tất nhiên khi Bác đã giao nhiệm vụ thì tôi làm hết mình. Trong vòng ba tháng tôi đã đi hầu khắp các tỉnh miền bác, hễ nơi nào có bọn Tưởng đóng quân là tôi tìm đến. Nhưng nhiều nhất là ba tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang, Lạng Sơn… Khi thì công khai, mua bán sòng phẳng, có chuyến hàng mấy nghìn khẩu súng, trả bằng tiền hoặc bừng vàng. Ta vừa tổ chức thành công Tuần lễ vàng nên đem dùng vào việc này rất thuận tiện. Cùng một số lượng hàng, nếu mua bằng vàng thì giá rẻ bằng một nửa hoặc một phần ba. Bọn quan tướng Quốc dân đảng muốn có vàng đút vào túi cho gọn, cho sạch tay.

Có lẽ trong suốt đời tôi, từ trước tới lúc đó và từ đó đến tận nay, chưa bao giờ tôi nắm trong tay số lượng tiền và vàng lớn như vậy. Tuy rằng bộ phận có mấy người, có người giữ tiền, có người giữ vàng, nhưng mỗi việc cụ thể đều do tôi hoàn toàn quyết định.

Sau đó tôi báo cáo với đồng chí Vũ Anh. Đôi khi đồng chí Vũ Anh bảo tôi sang trực tiếp báo cáo với đồng chí Nguyễn Lương Bằng, người phụ trách tài chính của Đảng lúc bấy tiờ.

Công việc mau sắm vũ khí vô cùng phức tạp. Chỉ thị trên là có gì mua nấy, từ viên đạn súng trường đến khẩu đại liên, trung liên, từ quả lựu đạn đến khẩu súng cối… Một quân đội mới thành lập, lực lượng dân quân tự vệ được tổ chức khắp nơi. Lức đó mỗi xã, mỗi huyện có vài khẩu súng trường, vài cây đại đao, vài quả lựu đạn đã là quý… Thường phải lấy đường ray xe lửa để đúc vũ khí… Nhiều nơi phải lập ra xưởng chế súng, chế lựu đạn bằng phương pháp thủ công. Súng kíp thường “giở chứng”, lựu đạn thường không nổ, hoặc nhiều khi “thử kêu đốt tít”. Phải mất bao nhiêu công phu mới chế được một khẩu súng, một viên đạn. Nay bỗng dưng có một đội quân hàng mấy chục vạn đủ vũ khí, đạn được đưa sang tận nơi cho ta, không chớp thời cơ mà đón lấy thì sẽ để mất một dịp hiếm có. Đặc biệt, sau khi có Hiệp định sơ bộ ngày 6 tháng 3 năm 1946, tốc độ mua bán vũ khí càng mạnh. Bọn quan quân Tưởng biết rõ số phận của chúng không còn được ở lại trên đất này bao lâu nữa, nên thi nhau bán bớt đi, vơ vét được đồng nào hay đồng ấy. Tổng số súng chúng tôi mua được trong giai đoạn này lên tới vài vạn khẩu. Mua đến đâu phải chuyên chở cất giấu ngay đến đó. Mọi việc phả tuyệt đối bí mật. Có lúc phải đi đường sông. Nhất là từ khi có hệ thống kiêm soát của Liên kiểm Việt - Pháp lại càng phức tạp. Mặc dầu vậy, mọi viêc đều trót lọt, kết quả thu được vượt ngoài dự kiến, góp phần quan trọng để trang bị cho bộ đội Nam tiến.

[macbupda]

III.

NHIỆM VỤ ĐẶC BIỆT

Sau Hiệp định sơ bợ, cơ quan Bộ Tổng tham mưu được kiện toàn thêm một bước. Đồng chí Hoàng Văn Thái xin đồng chí Vũ Anh cho tôi về làm trưởng ban 2. Tôi thấy lần này trong cơ quan của Bộ Tổng Tham mưu có cả người Ba Lan, người Đức, người Nhật. Chắc đây là các sĩ quan tham mưu quân đội nước ngoài mà ta cần tận dụng kinh nghiệm buổi đầu. Nhưng tôi chỉ về cơ quan Bộ Tổng Tham mưu được hơn một tháng thì được lệnh đi làm nhiệm vụ đặc biệt. Với quân hàm thiếu ta, tôi đóng vai sĩ quan bảo vệ phái đoàn đàm phán của Chính phủ ta tại Đà Lạt. Nguyễn Tường Tam, lúc bấy giờ là Bộ trưởng Bộ Ngoại giao làm trưởng đoàn, đồng chí Võ Nguyên Giáp làm phó đoàn. Nhưng thực chất mọi công việc đều do đồng chí Võ Nguyên Giáp đảm nhiệm. Trưởng đoàn Pháp là Mác Ăng-đrê (Max André), cựu thống đốc ngân hàng Pháp - Hoa.

Một buổi tối đầu tháng 4 năm 1946, tôi được Bác Hồ gọi lên giao nhiệm vụ. Bác kéo tôi vào phòng riêng, cho tôi hút thuốc, ăn kẹo, hỏi han tình hình sức khỏe gia đình. Bác khen tôi đã làm tốt việc mua vũ khí vừa rồi. Bác nói:

- Như vậy là chú có tiến bộ. Hiện nay, cách mạng đang gặp nhiều khó khăn. Ta đã kí Hiệp định sơ bộ nhưng bọn Pháp đang tìm mọi cách để phá hoại. Trước sau, chúng vẫn âm mưu cướp nước ta một lần nữa…

- Thế tại saio ta còn hòa hoãn với chúng làm gì ạ! Cháu thấy ta đánh nó luôn ngay từ đầu lại còn dễ, bây giờ để nó vào tận Hà Nội rồi thì khó đấy!

Không để Bác nói hết, được dịp tôi tuôn ra một tràng những thắc mắc đã chứa chất trong lòng tôi bấy lâu nay. Đồng chí Vũ Anh dã mấy lần giải thích nhưng tôi vẫn không thông…

Bác ôn tồn giải thích:

- Như vậy là chú mới biết một mà chưa biết mười. Chỉ mới biết đánh mà chưa biết hòa. “Vấn dề không phải là muốn hay không muốn đánh. Vấn dề là biết mình biết người, nhận định một cách khách quan những điều kiện trong nước, ngoài nước mà chủ trương cho đúng…”.

Bằng những lời lẽ giản dị, dễ hiểu, Bác phân tích cho tôi hiểu rõ hoàn cảnh lịch sử của việc kí Hiệp định sơ bộ, Thường vụ Trung ương Đảng và bản thân Bác đã phải suy nghĩ phân tích để đi đến quyết định kí kết. Qua những lời lẽ của Bác tôi mới hiểu ra rằng Hiệp định sơ bộ chính là một thắng lợi của ta, ta đã lợi dụng được mâu thuẫn trong hàng ngũ địch, đuổi được nhanh quân Tưởng về nước, quét sạch bọn phản động tay sai. Nhân dân ta có điều kiện tập trung vào kẻ thù chủ yếu là thực dân Pháp. Điều quan trọng nữa là Hiệp định sơ bộ cho ta thêm thời gian quý báu để khôi phục và phát triển cơ sở kháng chiến ở miền Nam, xây dựng lực lượng mọi mặt ở miền bắc, chuẩn bị kháng chiến lâu dài…

Nghe đến đâu tôi sáng mắt ra đến đấy. Tôi nhớ lại những ngày Bác còn ở Côn Minh đàm phán với phái đoàn Mĩ. Lúc bấy giờ trong tay Bác đã có gì đâu. Một cụ già mảnh khảnh, vừa phải đi bộ hàng nghìn cây số đến, vừa trải qua những trận sốt rét rung giường, thế mà làm cho tổng hành dinh của cả một đạo quân Mĩ phải thán phục kính nể.

Còn bây giờ, giữa lúc vận nước nghìn cân treo sợi tóc, bốn phía kẻ thù bao vây, kẻ nào cũng binh hùng tướng mạnh, hằm hè như muốn nuốt chửng nước Việt Nam ta vừa mới giành được độc lập chưa đầy một năm. Bây giờ nhìn lại bức ảnh chụp các phái đoàn sau lúc kí Hiệp định sơ bộ ngày 6 tháng 3 năm 1945 tại 38 Lí Thái Tổ, chúng ta càng thương Bác biết bao nhiêu. Vẫn một cụ già mảnh khảnh, lọt thỏm vào giữa các đại biểu các nước Mĩ, Anh, Pháp, Tàu… Nhưng chính trong giây phút lịch sử đó, chính phủ Pháp phải long trọng đặt bút kí văn bản hiệp định công nhận Việt Nam là một quốc gia tự do, có chính phủ riêng, nghị viên riệng, quân đội riêng, tài chính riêng… Đó chính là kết quả của gần một thế kỉ đấu tranh liên tục không biết mệt mỏi và hết sức kiên cường của dân tộc Việt Nam.

Buổi tối hôm đó, sau khi giải thích cho tôi về ý nghĩa thắng lợi của hiệp định, Bác kéo tôi lại gần và nói nhỏ:

- Chính vì thế mà sắp tới ta cử phái đoàn đến Đà Lạt tiếp tục đàm phán buộc Pháp phải nghiêm chỉnh thực hiện các điều khoản đã kí kết. Lần này Bác cử chú đi theo đoàn với hai nhiệm vụ quan trọng. Nhiệm vụ thứ nhất là bảo vệ phái đoàn, đặc biệt là bảo vệ anh Văn. Kẻ địch nham hiểm lắm, không được chủ quan coi thường. Nhiệm vụ thứ hai là chú tìm mọi cách để Bác và anh Văn thường xuyên liên lạc kịp thời. Mọi diễn biến của hội nghị Bác phải nắm được ngay trong ngày và chuyển gấp những ý kiến của Bác đến tận anh Văn và chỉ riêng anh Văn thôi.

Nhận nhiệm vụ ở chỗ Bác ra về tôi hết sức lo lắng. Chỉ còn hơn một tuần nữa đoàn đã lên đường mà biết bao nhiều công việc phải chuẩn bị. Tôi phải mang theo hai nhân viên, một điện đài, một mật mã. Những việc này hôi theo học lớp tình báo của quân Tưởng ở Côn Minh tôi cũng đã học qua, nhưng để biết chứ chưa làm bao giờ. Ở ban 2 Bộ Tổng Tham mưu tôi cũng đã có triển khai bộ phận này nhưng vẫn còn bỡ ngỡ lắm. Mà công việc lại phải hết sức bí mật, tuyệt đối không được trao đổi với ai trừ ngành nghiệp vụ. Ngay ngành nghiệp vụ thì phần việc của người nào cũng chỉ người đó biết.

Tuy vậy cuối cùng mọi việc cũng chuẩn bị xong.

[macbupda]

Ngày 15 tháng 4 năm 1948, phái đoàn lên đường bằng hai chiếc máy bay khởi hành từ san bay Gia Lâm. Với bộ quân phục ka-ki màu sáng thẳng nếp, mang lon thiếu tá, tôi chững chạc bước lên thang máy bay cùng với các thành viên của đoàn. Nhớ lại cuộc đàm phán ở Côn Minh, tôi là người vừa trẻ đẹp, vừa oai vệ nhất đoàn thì lần này cũng vậy, vẻ đẹp còn được tăng lên gấp bội do quân phục thiếu tá vừa mới may đo rất khéo. Có lẽ tôi được vinh dự là một trong những người đầu tiên thực hiện sắc lệnh 33/SL của Chính phủ kí ngày 22 tháng 3 năm 1946 quy định về cấp bâc, quân phục, quân hiệu của quân đội ta.

Nhớ hôm sang báo cáo với Bác toàn bộ công tác chuẩn bị và nghe Bác dặn dò thêm trước lúc lên đường. Bác bảo mặc quân phục vào cho Bác xem. Bác đừng lùi ra, ngắm tôi, cặp măt thân thiết như cha đối với con, khen tôi có dáng đẹp vào nói:

- Chuyến này đi về chú sẽ chuẩn bị đi Pa-ri với bác. Bác sẽ phong chú làm trung tá cận vệ. Còn bí thư của Bác sẽ là đại tá.

Nhưng tôi đã thưa ngay với Bác:

- Thôi bác cứ để cháu ở nhà, cháu còn chuẩn bị đánh nhau với chúng nó. Cháu không biết tiếng Pháp, sang Pa-ri lớ ngớ lắm…

Khi chiếc đa-côt-ta nghiêng cánh liệng một vòng trên bầu trời Hà Nội, tôi nhin thấy dòng sông Hồng màu đỏ uốn khúc giữa màu xanh bao la của cánh đồng lúa đang thì con gái. Tôi còn kịp trông thấy một đàn bò đang gặm cỏ.

Máy bay nhằm hướng Nam lướt nhanh. Tôi vẫn cố nhìn xuống để may ra có thể trông thấy làng quê mình. Trong tiếng máy êm êm, đều đều, tôi bỗng hồi tưởng lại thời thơ ấu đói nghèo, nhớ lại ngày rời làng ra đi. Thế mà đã hơn mười năm rồi.

Từ ngày về Hà Nội, bận quá, tôi chưa về thăm quê được. Không hiểu những thăng bạn đánh đáo, đánh khăng, chăn bò thuở nhỏ đứa nào lên làm chủ tịch xã, chủ tịch huyện… Chắc chúng biết được rằng, thăng Thụ bạn chúng ngày xưa, bỏ làng ra đi nay đang ngồi máy bay đi qua làng. Còn việc tôi từng là người được giao nhiệm vụ bảo vệ Bác Hồ, thì chắc chúng không thể nào tin được…

Chặng đầu tiên máybay hạ cánh xuống Plây Cu.

Chặng thứ hai là Pắc-xế.

Ngày thứ ba nghỉ.

Ngày thứ tư máy bay hạ cánh xuống sân bay Cẩm Li, Đà lạt…

Chưa bao giờ tôi thấy một thành phố đẹp như thé. Những biệt thự xinh xinh trên các ngọn đồi. Đã sang tháng tư, Hà Nội bắt đầu nóng. Còn ở đây thì mát lạnh. Những vườn rau xanh mướt, hoa nở bốn mùa.

Đoàn ta ở khách sạn Pa-lát sang trọng đầy đủ tiện nghi. Ngay đêm đầu tiên mới đến, anh Văn bảo tôi khẩn trương triển khai máy móc điện về Hà Nội báo cáo tình hình với bác.

Do sự ngoan cố của phía Pháp, hội nghị Đà Lạt kéo dài gần một tháng mà không đi đến kết quả. Cuộc đấu tranh diễn ra phức tạp. Và hằng ngày qua bộ phận thông tin, mật mã do tôi phụ trách, Bác cho ý kiến trên những vấn đề lớn, còn những vấn đề cụ thể thì do đồng chí Võ Nguyên Giáp tòn quyền quyết định.

Trong thời gian này có một việc đáng ghi nhớ. Sau những phiên họp đầu tiên, tôi thấy dịch mật mã của ta quá phức tạp, mát rất nhiều thời gian để mã địch, có những việc khẩn cấp không đáp ứng được yêu cầu, tôi liền nghĩ ra một bảng mã mới, đơn giản, bằng hình thức tay chữ: a thay bằng b. Chữ b thay bằng chữ c… kết quả ta nhận được nhanh hơn, nhưng chỉ vài hôm là điện bị lộ và lập tức được lệnh ngừng lại. Đây lại thêm một “cú liều” nữa của tôi, nhưng lần này không thành công, hay nói cách khác là chỉ thành công một nữa…

Trong thời gian ở Đà Lạt, anh Văn có đi vài nơi, vừa thăm hỏi đồng bào, vừa nắm thêm một số tình hình. Tất nhiên mỗi lần như thế tôi phải tổ chức bảo vệ chu đáo. Ở đây bọn địch hoạt động khá trắng trợn, dám bắt cóc đồng chí Phạm Ngọc Thạch là một thành viên của phái đoàn.

Chính nhờ những buổi đi thăm này ma đồng bào phản ánh với phái đoàn Chính phủ có chừng 100 ngôi mộ của chiến sĩ ta đã hi sinh hồi chiến đấu bảo vệ Đà Lạt cuối năm 1945 đầu năm 1946 khi bọn Pháp nấp sau lưng quân Anh đánh lên đây.

Đêm ấy tôi thấy anh Văn thức khuya, suy nghĩ rất nhiều. Sáng hôm sau, anh sang phòng tôi rất sớm, kéo tôi ra ngoài sân, nói nhỏ, vừa đủ nghe:

- Sáng nay trong lúc phái đoàn họp, cậu ra nắm tình hình mộ chí của các liệt sĩ. Nếu thuận lợi thì vận động đồng bào quyên góp rồi tổ chức xây mộ chí cho anh em… Đây là thời cơ thuận lợi nhất để làm việc này. Hiệp định sơ bộ vừ mới kí. Phái đoàn Chính phủ ta đang có mặt ở đây, chúng nó sẽ không dám ngăn cản.

Kết quả đạt được rất tốt. Một khu nghĩa trang đã được xây dựng, hàng trăm ngôi mộ rải rác trong rừng Đà Lạt đã dược quy tập về, phần lớn là các chiến sĩ dân quân tự vệ… Đây là một việc làm có ý nghĩa sâu sắc, được Bác biểu dương và khen ngợi. Một việc làm nhỏ thôi nhưng cảm hóa được trái tim của hàng triệu con người… Những chiến sĩ được nằm yên nghỉ trong nghĩa trang đó dưới những hàng thông vi vu của Đà Lạt, những thân nhân của các liệt sĩ quê từ nhiều miền của đất nước sẽ mãi mãi nhớ đén tấm lòng nhân ái đẹp đẽ của vị tướng Tổng tư lệnh…

Sau này có dịp nghe Bác Hồ noi đến đạo làm tướng trong đó nhấn mạnh “nhân tướng” là quan trọng nhất, tôi càng thấy rõ ý nghĩa sâu sắc của việc làm ở Đà Lạt năm ấy mà tôi đã vinh dự được tham gia.