Sự nghiệp cả cuộc đời

[SaoVang]

Trong thời kỳ xảy ra những sự kiện này, tôi là phó tổng tham mưu trưởng thứ nhất, cho nên, tôi có thể khẳng định một cách có trách nhiệm rằng hàng ngày Tổng tư lệnh tối cao rất lo lắng đến số phận của tập đoàn quân xung kích 2, đến vấn đề ra sức giúp đỡ tập đoàn quân này. Điều đó được chứng minh bằng hàng loạt chỉ thị của Đại bản doanh mà trong nhiều trường hợp do chính tôi ghi lại qua lời đọc của bản thân Tổng tư lệnh tối cao, gửi cho tư lệnh và hội đồng quân sự Phương diện quân Lê-nin-grát, gửi cho tư lệnh các binh chủng của Hồng quân và những người khác, chưa nói đến những cuộc nói chuyện hàng ngày bằng điện thoại về vấn đề này.

Sau khi tập đoàn quân xung kích 2 bị vây chặt và có quyết định thành lập lại Phương diện quân Vôn-khốp, theo chỉ thị của Đại bản doanh, với tư cách là đại diện của Đại bản doanh tôi cùng với tư lệnh K. A. Mê-rét-xcốp được cử đến Phương diện quân Vôn-khôp ở vùng Ma-lai-a Vi-se-ra. Nhiệm vụ chủ yếu của chúng tôi là giải vây tập đoàn quân xung kích 2, mặc dù có bị mất hết vũ khí hạng nặng và phương tiện kỹ thuật. Và cần phải nói rằng, về mặt chủ quan, chúng tôi đã đề ra tất cả mọi biện pháp để có thể giải cứu những người bị bao vây và để giải thoát cho bản thân Vla-xôp, tư lệnh phương diện quân.

Từ ngày 10 đến ngày 19 tháng Sáu năm 1942 đã liên tiếp diễn ra những trận đánh quyết liệt với sự tham gia của các lực lượng lớn bộ binh, pháo binh, xe tăng của các tập đoàn quân 4, 59 và 52. Trong những trận chiến đấu đó luôn luôn thể hiện rõ tinh thần dũng cảm không chỉ của từng chiến sĩ, mà của cả các phân đội, binh đội và binh đoàn. Lòng căm thù địch, nguyện vọng trong bất kỳ hoàn cảnh khó khăn nào cũng hoàn thành tốt mệnh lệnh của Tổ quốc, đã trở thành tư tưởng chung và đã giúp họ chiến thắng sự ngoan cố của kẻ thù, sự khốc liệt của các trận đánh, những nỗi gian khổ và thời tiết khắc nghiệt. Tổng tư lệnh tối cao thường xuyên theo dõi sự diễn biến của các trận đánh này.

Kết quả là bộ đội Liên Xô đã chọc được một lỗ thủng nhỏ trong cạm bẫy của Đức và cứu được phần lớn tập đoàn quân xung kích 2 bị bao vây.

Tướng L. A. Gô-vô-rốp được cử làm tư lệnh Phương diện quân Lê-nin-grát.

Trong suốt mùa hè, ngay trước những trận đánh vĩ đại nhất nhằm bảo vệ Xta-lin-grát, trên tất cả các khu vực của mặt trận Xô - Đức đã diễn ra những chiến dịch tương đối nhỏ, có tính chất cục bộ. Cũng như trước kia, Ban chấp hành trung ương đảng, Đại bản doanh, Bộ Tổng tham mưu rất quan tâm đến những công việc ở vùng Lê-nin-grát. Cái nôi của Cách mạng tháng Mười vĩ đại vẫn sống cùng một nhịp thở, cùng một cuộc đấu tranh với đất nước, luôn luôn được Đảng và Chính phủ quan tâm.

Vào mùa hè, Lê-nin-grát đã nhận được những tấn nhiên liệu đầu tiên theo đường ống dài 25 ki-lô-mét đặt dưới đáy hồ La-đô-ga. Sau đó, nguồn điện của Nhà máy thủy điện Vôn-khốp mới khôi phục một phần đã được dẫn đến đây theo đường cáp ngầm duớí nước, điều đó cho phép một số xí nghiệp lại tiếp tục sản xuất hàng quân sự. Tranh thủ thời gian có thể đi lại bằng đường thủy, các chiến hạm của Phân hạm đội La-đô-ga và những tàu thủy thuộc ngành vận tải đường sông phía Tây - Bắc đã đẩy mạnh việc chuyên chở hàng hóa, trong đó ưu tiến số một là lương thực, thực phẩm.

Nhưng tình hình vẫn rất khó khăn. Thành phố chưa hề có dấu chân kẻ xâm lăng nào vẫn tiếp tục cuộc chiến đấu anh hùng với một tinh thần kiên cường và dũng cảm tuyệt vời. Những con đường dẫn đến thành phố bị phong tỏa giống như những chiếc cối xay khổng lồ nghiền nát những sư đoàn lính tinh nhuệ của Hít-le.

Quân địch cho rằng chẳng bao lâu nữa thành phố sẽ sụp đổ, Hít-le huênh hoang tuyên bố: “các binh si Đức anh hùng - những người đã từng chiến thắng suốt từ Đông Phổ đến ngoại ô Lê-nin-grát - sẽ có đủ sức để đi tiếp vài chục ki-lô-mét còn lại”. Trong thời gian chiến đấu đó, quân địch bị thiệt hại rất lớn về người và phương tiện kỹ thuật. Bộ chỉ huy phát-xít buộc phải rút sáu sư đoàn và một lữ đoàn từ Tây Âu để tăng cường cho cụm tập đoàn quân “bắc”. điều chủ yếu nhất là ý đồ của quân địch định mở một cuộc tiến công mới vào Lê-nin-grát đã bị phá sản.

Nhân dân Liên Xô, và trước hết là những người dân Lê-nin-grát, hiểu rõ những cố gắng hết sức to lớn nhằm giải phóng Lê-nin-grát khỏi cuộc phong tỏa, và họ tin chắc rằng ngày vui giải phóng không còn xa nữa. Ngày đó đang đến gần.

[SaoVang]

Cuộc tiến công thắng lợi của Hồng quân ở hướng Tây - Nam trên mặt trận Xô - Đức đã tạo điều kiện thuận lợi đề phá vỡ sự phong tỏa Lê-nin-grát. Về sau, cuộc tiến công này đã trở thành cuộc chiến đấu gay go nhằm giải phóng các vùng phía Đông và Đông - Bắc U-crai-na. Do đó, bộ chỉ huy phát-xít không còn khả năng tăng cường lực lượng của chúng trên các khu vực khác của mặt trận.

Trong khi tính đến hoàn cảnh thuận lợi của bộ đội thuộc các Phương diện quân Lê-nin-grát và Vôn-khốp, ngày 8 tháng Chạp năm 1942, Đại bản doanh Bộ Tổng tư lệnh tối cao ra chỉ thị về việc chuẩn bị chiến dịch nhằm phá vỡ sự phong tỏa Lê-nin-grát và ngày 28 tháng Chạp phê chuẩn kế hoạch tiến hành chiến dịch này, được gọi một cách quy ước là chiến dịch "Tia lửa".

Ý đồ của chiến dịch này là bằng những đòn đột kích đối diện của hai Phương diện quân Lê-nin-grát và và Vôn-khốp tiêu diệt cánh quân địch ở phần nhô ra Slít-xen-bua - Xi-ni-a-vi-nô, giải tỏa và khôi phục sự liên lạc đường bộ giữa Lê-nin-grát với các vùng trung tâm của đất nước.

Sự phối hợp hoạt động của hai phương diện quân này được giao cho các đại diện của Đại bản doanh là C. E. Vô-rô-si-lôp và Gh. C. Giu-cốp.

Theo quyết định của Đại bản doanh, để phá vỡ vòng vây cần thành lập hai cánh quân xung kích.

Cánh quân thứ nhất gồm những đơn vị của tập đoàn quân 67 thuộc Phương diện quân Lê-nin-grát. Cánh quân này cần phải vượt qua sông Nê-va, phá vỡ tuyến phòng thủ của địch ở khu vực Mát-xcốp-xcai-a Đu-bơ-rốp-ca, Slít-xen-bua và hợp nhất với lực lượng của Phương diện quân Vôn-khốp.

Cánh quân thứ hai gồm tập đoàn quân xung kích 2 thuộc Phương diện quân Vôn-khôp được bố trí lại và bổ sung thêm lực lượng. Với sự chi viện của một bộ phận lực lượng của tập đoàn quân 8, hai cánh quân này phải tiến công trên khu vực Gai-ta-lô-vô, Líp-ki, tiêu diệt quân địch trên khu vực phía Đông ở phần nhô ra Slít-xen-bua - Xi-ni-a-vi-nô và hợp nhất với các đơn vị của tập đoàn quân 67 của Phương diện quân Lê-nin-grát.

Đêm 11 rạng ngày 12 tháng Giêng năm 1943, không quân Liên Xô đã giáng những đòn mãnh liệt vào những vị trí đấu mối và những điểm tựa của địch. Còn vào buổi sáng hôm đó thì 4.500 khẩu đại bác bắt đầu gầm vang. Đợt pháo bắn chuẩn bị của Phương diện quân Lê-nin-grát kéo dài 2 giờ 20 phút, còn của Phương diện quân Vôn-khôp kéo dài 1 giờ 45 phút. Tiếp sau làn sóng hỏa lực, đồng thời được máy bay ném bom và máy bay cường kích yểm trợ, bộ đội của cánh quân xung kích đã xông lên để hợp điểm.

Cuộc tiến công diễn ra nhanh đến mức là ngay trong những giờ đầu của trận đánh, bộ đội Phương diện quân Lê-nin-grát đã vượt qua sông Nê-va đóng băng, và nhờ có thang và móc sắt, họ đã leo được lên bờ sông bên trái rất cao và dốc đứng. Bộ đội Phương diện quân Vôn-khốp cũng đã hành động một cách kiên cường. Với khẩu hiệu “hãy tiến lên, thời cơ đã đến”, họ đã ngoan cường vượt qua dải phòng ngự của địch mà chiều sâu của nó được tập trung dày đặc các phương tiện hỏa lực và sinh lực.

Kẻ thù chống cự một cách điên cuồng, điều đó cũng dễ hiểu. Vì ngay vào mùa đông và mùa xuân năm 1942, đúng lúc bộ đội Liên Xô mở cuộc tiến công, như nhật ký của Ph. Han-đe đã nêu rõ, Hít-le thật sự đã la thét thất thanh: “không lùi một bước! Vấn đề quan trọng nhất là phải duy trì Lê-nin-grát trong vòng phong tỏa”.

Mưu toan của bộ chỉ huy phát-xít là khôi phục tình thế bằng cách sử dụng bốn sư đoàn dự bị đã bị phá vỡ do việc đưa vào chiến trận các thê đội hai thuộc các tập đoàn quân đang tiến công. Bộ đội Liên Xô ào ào tiến lên phía trước. Nhiều chiến sĩ bị thương đã rời khỏi trạm quân y và trở về đơn vị. Mọi người chờ đợi cuộc gặp gỡ của các phương diện quân. Và cuộc gặp gỡ đó đã đến. Nó diễn ra vào ngày 18 tháng Giêng ở gần những khu công nhân số 1 và số 5, “Chiếc cổ chai”, đó là tên mà bọn phát-xít gọi cánh quân Slít-xen-bua - Xi-ni-a-vi-nô của chúng, đã bị đánh vỡ tan tành.

[SaoVang]

Tin này làm cho những người Lê-nin-grát rất đỗi vui mừng. Toàn thế giới lắng nghe những lời nói cảm động của họ được truyền trên đài phát thanh vào đêm 18 rạng ngày 19 tháng Giêng:

“Vòng phong tỏa đã bị phá vỡ!  Từ lâu, chúng tôi đã chờ đợi ngày đó. Chúng tôi luôn luôn tin rằng sẽ có ngày đó. Chúng tôi tin tưởng vào điều ấy ngay trong những tháng đen tối nhất của Lê-nin-grát - tháng Giêng và tháng Hai năm ngoái. Những người thân, những người bạn của chúng tôi đã hy sinh trong những ngày đó, những người mà giờ đây không còn cùng chúng tôi có mặt trong những giây phút trọng thể này, trước lúc hy sinh, họ thầm nói một cách kiên quyết rằng: “chúng ta nhất định thắng”. Họ đã hiến dâng cuộc đời mình vì danh dự, vì cuộc sống, vì sự chiến thắng của Lê-nin-grát. Và chính chúng tôi đã cứng rắn lên vì đau khổ, ngay cả không thể làm dịu lòng mình bằng những giọt nước mắt, khi chôn họ dưới lớp đất giá lạnh, và trong ngôi mộ chung, không có bất kỳ một nghi thức nào, thay cho lời tiễn biệt, chúng tôi thầm hứa với họ: “vòng phong tỏa nhất định bị phá vỡ. Chúng ta nhất định thắng”. Chúng tôi đã gầy đen và phù thũng vì đói, chúng tôi đã ngã vì mệt lả trên những đường phố bị kẻ thù tàn phá, và chỉ có niềm tin vào ngày giải phóng đang đến là ủng hộ chúng tôi. Và mỗi người chúng tôi dám nhìn thẳng vào cái chết, quyết tâm lao động vì sự nghiệp bảo vệ, vì cuộc sống của thành phố chúng tôi, và mỗi người chúng tôi đều hiểu rằng ngày trả thù sẽ đến, quân đội ta sẽ phá vỡ vòng vây đau khổ này”.

Đúng ngày giải tỏa thành phố, Hội đồng quốc phòng Nhà nước ra quyết định cấp bách xây dựng tuyến đường sắt từ ga Gi-kha-rê-vô đến Slít-xen-bua. Như vậy "Con đường sống” trên băng đã được bổ sung bằng “con đường chiến thắng”; những người dân Lê-nin-grát đã gọi con đường bộ nối liền Lê-nin-grát với đất nước như thế. Chỉ cần 15 ngày đêm là những người xây dựng có thể hoàn thành con đường dài 36 ki-lô-mét, hơn nữa con đường này lại ở vào vị trí đầm lầy và còn đầy mìn, trong điều kiện vô cùng lạnh giá và những trận tuyết rơi liên tiếp. Ngoài ra, trong thời gian này, họ còn xây dựng trên sông Nê-va một chiếc cầu tạm đóng cọc trên băng.

Những đoàn xe vận tải dồn dập chở than, dầu, quặng, lương thực, vũ khí. v.v. đến thành phố

Quân địch hiểu rất rõ rằng việc bộ đội Liên Xô phá vỡ vòng phong tỏa đã làm cho chúng mất hẳn quyền chủ động ở vùng Lê-nin-grát. Từ đó, bộ chỉ huy phát-xít tập trung chú ý vào việc hoàn thiện hệ thống phòng thủ mà trong các văn kiện tác chiến gọi là “thành lũy phía Bắc”, nhằm mục đích bịt kín những con đường dẫn đến vùng Pri-ban-tích, giữ vững giao thông đường biển, tiếp tục không chế nước Phần Lan là đồng minh của chúng.

Về phía bộ đội Liên Xô thì trước mắt họ đã có khả năng thực tế để chuẩn bị tiêu diệt cụm tập đoàn quân “bắc” và, do đó, phá vỡ hoàn toàn vòng phong tỏa Lê-nin-grát.

Các nước đồng minh rất vui mừng khi được tin bộ đội Liên Xô chiến thắng, và giao thông đường bộ giữa Lê-nin-grát với đất nước đã được khôi phục. Bài xã luận trên tờ báo “Ngôi sao” của Ca-na-đa đã nhấn mạnh rằng “bằng việc phá vỡ vòng phong tỏa... bộ đội xô-viết lại ghi thêm một trang đầy vinh quang vào lịch sử của quân đội Nga. Những người bảo vệ Lê-nin-grát trải qua mọi khó khăn và thử thách đã giữ vững ý chí sắt đá, đó là nét đặc trưng cho toàn bộ cuộc phòng thủ của Nga ngay từ khi bắt đầu chiến tranh”.

Những kết quả về mặt quân sự cũng không kém phần quan trọng. Việc kết thúc thắng lợi chiến dịch “Tia lửa” đã tạo ra bước ngoặt cho trận đánh bảo vệ Lê-nin-grát. Quyền chủ động đã hoàn toàn chuyển sang phía bộ đội Liên Xô. Sức mạnh và hiệu lực chiến đấu của họ ngày càng tăng thêm nhờ đưa vào hoạt động tuyến giao thông đường bộ và không ngừng cải tiến sự hiệp đồng tác chiến giữa Phương diện quân Lê-nin-grát và Phương diện quân Vôn-khốp. Những điều kiện thuận lợi hơn để chuẩn bị tiêu diệt hoàn toàn bọn xâm lược phát-xít Đức ở vùng Lê-nin-grát đã được tạo nên.

[SaoVang]

Trận phá vỡ vòng phong tỏa Lê-nin-grát là một bộ phận cấu thành chiến cục mùa đông năm 1942 - 1943 được đánh dấu bằng những chiến thắng to lớn của các Lực lượng vũ trang Liên Xô. Tình hình Lê-nin-grát và bộ đội bảo vệ thành phố vào cuối năm 1943 đã được cải thiện đáng kể. Song, những người dân Lê-nin-grát vẫn phải tiếp tục sống và chiến đấu trong những điều kiện tương đối khó khăn. Cũng như trước đây, bom đạn vẫn tiếp tục nổ trên các đường phố và quảng trường, gây ra những thiệt hại nghiêm trọng cho thành phố

Lợi ích bảo đảm an ninh cho thành phố, những tính toán về chính trị và chiến lược cấp bách đòi hỏi phải phá vỡ hoàn toàn vòng phong tỏa thành phố Lê-nin-grát và giải phóng toàn tỉnh Lê-nin-grát. Nhưng dù muốn thế nào chăng nữa, sau khi phá vỡ vòng phong tỏa Lê-nin-grát, Đại bản doanh và Bộ Tổng tham mưu không thể tập trung ngay lập tức sự chú ý chủ yếu của mình vào đây. Những nỗ lực chủ yếu của họ đã được tập trung vào việc chuẩn bị và tiến hành những chiến dịch trên các hướng chiến lược là nơi quyết định sô phận chiến tranh thế giới lần thứ hai và là nơi có con đường tiến thẳng tới nước Đức phát-xít. Dĩ nhiên, những lực lượng dự trữ chủ yếu về vật chất và sức người đã được gửi đến đó, trước tiên đến hướng Tây - Nam.

Sau khi phá vỡ vòng phong tỏa Lê-nin-grát, bộ đội của Phương diện quân Lê-nin-grát và Phương diện quân Vôn-khốp chỉ tiến hành những hoạt động dường như có tính chất cục bộ thôi. Trong lúc đó, theo lệnh của Đại bản doanh, họ đã tiến hành chiến dịch tiến công nhằm tiêu diệt cánh quân địch ở Xi-ni-a-vi-nô - Mơ-ga. Trong thời gian tiến hành chiến dịch này, bộ đội của các phương diện quân trên hướng Lê-nin-grát đã lôi kéo được những lực lượng dự bị tác chiến to lớn của địch và không cho quân địch có thể điều động lực lượng từ Lê-nin-grát đến vùng vòng cung Cuốc-xcơ trong lúc ở vùng này đang diễn ra trận chiến đấu cực kỳ ác liệt.

Nhưng ngay lúc ấy, chúng ta đã chú ý nhiều đến việc chuẩn bị những biện pháp nhằm giải phóng hoàn toàn thành phố Lê-nin-grát khỏi sự tác động trực tiếp của địch. Tôi nhớ rất rõ - và những tài liệu lưu trữ đã xác nhận điều đó - rằng ngay từ tháng Chín năm 1943, Đại bản doanh và Bộ Tổng tham mưu đã nghiên cứu những ý kiến của hội đồng quân sự Phương diện quân Lê-nin-grát về cách tiến hành những hoạt động quân sự tiếp theo, và chính tư tưởng này là cơ sở của các hoạt động đó. Ngày 12 tháng Mười, Đại bản doanh phê chuẩn chỉ thị của bộ tư lệnh Phương diện quân Lê-nin-grát, trong đó giao cho bộ đội của phương diện quân này nhiệm vụ chuẩn bị những biện pháp nhằm hoàn toàn giải tỏa Lê-nin-grát.

Đồng thời, Bộ Tổng tham mưu đã thông báo trước cho tư lệnh phương diện quân này về khả năng cuộc rút lui có chủ định của địch khỏi vùng Lê-nin-grát và, nhân dịp đó, cần chuẩn bị để không chỉ phá vỡ hệ thống phòng thủ của chúng, mà còn phải sẵn sàng truy kích địch. Bộ Tổng tham mưu đã có trong tay những tin tức như vậy. Hiện giờ, chúng ta biết chính xác rằng bộ chỉ huy cụm tập đoàn quân “bắc” đã thật sự đề nghị cho rút quân của chúng về tuyến sông Tây Đvi-na.

Nhưng đề nghị đó đã bị bộ máy lãnh đạo quân sự tối cao của nước Đức Hít-le bác bỏ. Còn tướng Lin-de-man khăng khăng chủ trương như vậy, nên ít lâu sau, hắn buộc phải nhường chức tư lệnh cụm tập đoàn quân “bắc” cho tướng Phri-xne. Trên thực tế không có cuộc rút quân nào cả. Quân địch, như những sự kiện sau này đã chứng minh, vẫn ngoan cố bám lấy những vị trí mà chúng đã chiếm được và chống lại dữ dội mọi cuộc tiến công nhằm phá vỡ tuyến phòng thủ của chúng.

Đến đầu năm 1944, cụm tập đoàn quân “bắc” (các tập đoàn quân 18 và 16) trấn giữ tuyến phòng thủ từ Lê-nin-grát đến vùng Vê-li-ki-ê Lu-ki gồm có 44 sư đoàn và 4 lữ đoàn. Chiều sâu nói chung của tuyên phòng thủ dài từ 230 - 260 ki-lô-mét. Vùng chiến thuật của nó là cả một hệ thông cứ điểm có sự chi viện lẫn nhau bằng hỏa lực, bao gồm những ụ súng và hỏa điểm được xây dựng bằng gỗ đắp đất và bằng bê tông cốt thép. Mỗi một khu vực tương đối tiện lợi cho cuộc tiến công của bộ binh đều được rải đầy mìn, và để chống lại xe tăng thì có hệ thống hào chống tăng.

Mục đích của cuộc tiến công đang chuẩn bị ở vùng Lê-nin-grát và Nôp-gô-rôt là nhằm tiêu diệt cụm tập đoàn quân “bắc”, hoàn toàn phá vỡ vòng phong tỏa thành phố Lê-nin-grát, quét sạch bọn xâm lược phát-xít Đức ra khỏi tỉnh Lê-nin-grát. Đại bản doanh và Bộ Tổng tham mưu dự tính rằng việc thực hiện thắng lợi nhiệm vụ này sẽ tạo nên những điều kiện thuận lợi để giải phóng vùng Pri-ban-tích và nước Cộng hòa liên bang Ca-rê-li-a - Phần Lan.

[SaoVang]

Tham gia chiến dịch này gồm lực lượng của các Phương diện quân Lê-nin-grát, Vôn-khôp và Pri-ban-tích 2, của Hạm đội Ban-tích, không quân hoạt động tầm xa và lực lượng du kích.

Ý định của Bộ Tổng tư lệnh tối cao là trước hết tiêu diệt các cánh quân bên sườn của tập đoàn quân 18 của Đức. Khi phát triển tiến công theo những hướng Kin-ghi-xép và Lu-ga, bộ đội Liên Xô cần phải tiêu diệt được những lực lượng chủ yếu của tập đoàn quân 18 và tiến tới tuyến sông Lu-ga. Chúng tôi dự kiến rằng sau này, bộ đội của các Phương diện quân Lê-nin-grát, Vôn-khốp và Pri-ban-tích 2 đang hoạt động trên các hướng Nác-va, Pơ-xcôp và I-đri-txa, sẽ đánh bại được tập đoàn quân 16 của địch, hoàn toàn giải phóng tỉnh Lê-nin-grát và tạo nên những điều kiện thuận lợi để giải phóng Pri-ban-tích.

Cuộc tiến công ở vùng Lê-nin-grát và Nôp-gô-rôt được dự định bắt đầu vào giữa tháng Giêng năm 1944. Và điều đó không phải là không có căn cứ. Khi vạch kế hoạch cho chiến dịch này, Bộ Tổng tham mưu tính toán rằng, theo kế hoạch chung của bộ chỉ huy Liên Xô thì ngay trong thời gian đó phải bắt đầu tiến công vào cánh quân chủ yếu của địch ở Hữu ngạn U-crai-na cũng như vào quân địch ở khu vực trung tâm của mặt trận Xô - Đức. Điều này sẽ làm cho bộ chỉ huy phát-xít Đức không còn khả năng tăng cường lực lượng cho cụm tập đoàn quân “bắc”.

Niềm tin là quân địch nhất định sẽ bị tiêu diệt được củng cố thêm bằng việc bảo đảm vật chất - kỹ thuật một cách chắc chắn. Bộ đội đã nhận được, đặc biệt là trong suốt tháng Chạp năm 1943, rất nhiều đại bác, xe tăng, pháo tự hành, xe bọc sắt vũ khí bộ binh và hàng nghìn tấn đạn dược. Chỉ riêng việc tuyến đường sắt vừa mới lắp đặt xong chạy dọc theo bờ phía Nam hồ La-đô-ga, trong vòng một năm, đã chuyên chở đến thành phố khoảng 4,4 triệu tấn hàng hóa khác nhau.

Đại bản doanh đặc biệt chú ý đến việc tăng cường lực lượng cho Phương diện quân Lê-nin-grát là phương diện quân phải tiến công địch từ phía thành phố bị bao vây. Theo chỉ thị của Đại bản doanh, tập đoàn quân xung kích 2 mạnh mẽ, dưới sự chỉ huy của tư lệnh tập đoàn quân giàu kinh nghiệm - tướng I. I. Phê-đi-u-nin-xki, đã được điều từ Phương diện quân Vôn-khôp đến khu vực bàn đạp Ô-ra-ni-en-ba-um. Tập đoàn quân này được tàu chiến của Hạm đội Ban-tích chở đến đó.

Do tính đến sự thiếu thốn về máy bay ném bom của các tập đoàn quân không quân, Đại bản doanh đã dành cho các Phương diện quân Lê-nin-grát và Vôn-khốp những lực lượng lớn của không quân hoạt động tầm xa - 4 quân đoàn không quân. Trong các quân đoàn này - là lực lượng có nhiệm vụ hoạt động đặc biệt vào ban đêm trong tung thâm chiến dịch và chiến thuật của tuyến phòng thủ của địch - có 330 máy bay chiến đấu. Ngoài ra, còn có một số lượng lớn máy bay cường kích, máy bay ném bom và máy bay tiêm kích được dùng để bổ sung cho các tập đoàn quân không quân của các phương diện quân.

Đồng thời, khi tính đến việc bộ đội của Phương diện quân Lê-nin-grát cần phải phá vỡ tuyến phòng thủ mạnh của địch, gồm nhiều công sự vững chắc kiểu kiên cố, Đại bản doanh đã điều cho phương diện quân này một lữ đoàn công binh xung kích lấy từ lực lượng dự bị của mình.

Đại bản doanh và Bộ Tổng tham mưu theo dõi thường xuyên quá trình chuẩn bị chiến dịch. Cần phải nói rằng với tinh thần kiên trì và gắng sức, bộ đội các phương diện quân đã học cách tiến hành những hoạt động tiến công chủ động và kiên quyết trên một chiều sâu lớn và trong suốt thời gian dài. Vấn đề chủ yếu nhất là tất cả các chiến si đều có khí thế cao.

Các hình thức phong phú của công tác đảng và công tác chính trị đã tạo nên khí thế đó. Trong các đơn vị bộ đội, những bài phát biểu của những công nhân nhà máy và công xưởng ở Lê-nin-grát là những người đã tham gia cuộc tấn công hồi tháng Mười năm 1917, những bài phát biểu của những cán bộ tuyên truyền và cổ động của đảng bộ thành phố, những nhà văn, những nhà khoa học đã được các chiến sĩ rất ưa thích. Họ đã kể lại những truyền thống cách mạng bất diệt của những người dân Lê-nin-grát.

Các chiến sĩ cũng được đi tham quan thành phố. Họ đã tận mắt nhìn thấy những ngôi nhà bị bom đạn địch làm hư hỏng hoặc phá tan hoang và bị thiêu cháy, nhìn thấy những nấm mồ của những người đã hy sinh. Những ấn tượng đó càng khơi dậy một cách mãnh liệt trong trái tim họ lòng căm thù bọn xâm lược phát-xít.

[SaoVang]

Đại bản doanh và Bộ Tổng tham mưu đóng vai trò to lớn trong việc vạch ra ý đồ và kế hoạch của chiến dịch có tính chất chiến lược ở vùng Lê-nin-grát - Nôp-gô-rốt. Chúng tôi chú ý nghiên cứu những ý kiến sơ bộ của các phương diện quân gửi đến về kế hoạch chiến dịch, về việc sử dụng lực lượng của từng phương diện quân trong cuộc tiến công chung. Đại bản doanh cũng là người tổ chức chủ yếu sự hiệp đồng tác chiến của ba phương diện quân và hải quân trong chiến dịch có tính chất chiến lược quy mô lớn đó. Đồng thời cần chú ý là Đại bản doanh và Bộ Tổng tham mưu đảm nhiệm toàn bộ phần công việc thực tế này, vì cả trong thời gian chuẩn bị lẫn trong quá trình tiến hành chiến dịch đó, Đại bản doanh không hề có đại diện của mình đến khu vực có chiến sự.

Về vai trò của Đại bản doanh và Bộ Tổng tham mưu đối với việc chỉ đạo chiến dịch trong quá trình tác chiến thì cũng giống như trong nhiều chiến dịch khác của cuộc chiến tranh: giữ vững sự hiệp đồng tác chiến thường xuyên của các lực lượng tham gia chiến dịch, xác định rõ nhiệm vụ cho các phương diện quân và hải quân, tăng cường lực lượng cho họ, giải quyết những vấn đề về bảo đảm vật chất - kỹ thuật v. v.. Tất cả những việc đó đều được Đại bản doanh đảm nhiệm.

Cuộc tiến công đã phát triển thuận lợi, mặc dù điều kiện thời tiết rất xầu. Những trận bão tuyết và mây mù đã gây khó khăn cho các chiến sĩ pháo binh trong việc quan sát mục tiêu và cản trở các chiến sĩ lái máy bay yểm trợ các đơn vị tiến công. Tiết trời trở ẩm quá sớm ở miền Tây - Bắc lại làm cho những con đường đất trở nên lầy lội khó đi, làm cho lớp băng trên các dòng sông và đầm lầy bắt đầu tan đi. Song, các chiến sĩ Liên Xô càng thể hiện rõ tinh thần kiên quyết trong việc khắc phục những khó khăn do thời tiết xấu gây ra. Vì tất cả mọi người đều nóng lòng mong muốn giải tỏa thành phố Lê-nin-grát.

Mỗi ngày, bộ đội Liên Xô lại giải phóng được những vùng đất mới. Quân địch còn bị những đòn tiến công ngay trong vùng hậu phương của chúng. Đó là những trận đánh của các chiến sĩ du kích Lê-nin-grát phối hợp với cuộc tiến công của bộ đội chủ lực. Các chiến sĩ du kích đập tan những đồn bốt của địch, giành lại các điểm dân cư, phá hủy các kho tàng, đánh lật nhào những đoàn tàu quân sự. Qua sự thống kê này cũng thấy rõ thành tích chiến đấu của họ: chỉ tính từ ngày 18 đến ngày 24 tháng Giêng năm 1944, họ đã phá hủy gần 2 nghìn ki-lô-mét đường sắt và 18 chiếc cầu

Hoạt động tác chiến của các Phương diện quân Lê-nin-grát và Vôn-khôp nhằm giải phóng thành phố Lê-nin-grát và tống cổ bọn chiếm đóng phát-xít Đức ra khỏi lãnh thổ của tỉnh Lê-nin-grát về căn bản đã được hoàn thành vào tháng Hai năm 1944. Chiến thắng rực rỡ này làm nức lòng tất cả những người tiến bộ trên thế giới đã quan tâm, lo lắng đến cuộc sống và cuộc đấu tranh quên mình của một thành phố chịu nhiều đau khổ. Từ sông Nê-va, bộ đội Liên Xô đã tiến đến sông Nác-va. Với đôi chân vững chắc, họ đã bước trên đất đai của nước Cộng hòa xô-viết E-xtô-ni-a và nhằm thẳng tới các thành phố Nác-va, Pơ-xcốp và Ô-xtơ-rốp.

Do những chiến thắng đó của Hồng quân nên phe đồng minh của nước Đức phát-xít đã bị suy yếu nghiêm trọng thêm, nước Phần Lan bắt đầu dao động. Bộ Tổng tham mưu đã nhận thay sự lúng túng trong phe đồng minh Phần Lan của Hít-le ngay từ giữa tháng Hai năm 1944, khi bộ đội Liên Xô đã gây tổn thất nặng nề cho cụm tập đoàn quân “bắc" của Đức. Giới cầm quyền Phần Lan, những người đã đưa đất nước vào cuộc chiến tranh, từ lâu vẫn lo lắng theo dõi những sự kiện diễn ra trên mặt trận Xô - Đức.

Trước mắt họ ngày càng hiện lên rõ hơn triển vọng thất bại của nước Đức và do đó, là sự sụp đổ của các kế hoạch xâm lược của nước “Phần Lan vĩ đại”. Nhưng chính phủ Phăn Lan vẫn hy vọng rằng sự may mắn của chiến tranh còn hứa hẹn với họ và họ cố gắng kéo dài thời gian. Nhưng không có cái gì có thể duy trì nổi liên minh Đức - Phần Lan. Vào mùa hè năm 1944, sau những đòn tiến công mạnh mẽ của Hồng quân ở eo đất Ca-rê-li-a và ở phía Nam Ca-rê-li-a, giới lãnh đạo Phần Lan buộc phải quyết định rút Phần Lan ra khỏi cuộc chiến tranh.

Cuộc bắn pháo mừng trọng thể rền vang ở Lê-nin-grát ngày 27 tháng Giêng năm 1944 báo tin cho toàn thế giới biết thành phố Lê-nin-grát đã hoàn toàn và dứt khoát được giải phóng khỏi vòng phong tỏa. Loạt pháo đó âm vang trên khắp Tổ quốc chúng ta. Tất cả các thành phố và làng mạc của Đất nước xô-viêt, tất cả các chiến sĩ Hồng quân lấy làm tự hào vì chiến thắng của bộ đội Liên Xô ở vùng Lê-nịn-grát và Nốp-gô-rôt.

[SaoVang]

Thiên anh hùng ca của thành phố Lê-nin-grát mà giai đoạn quan trọng nhất của nó là cuộc tiến công của bộ đội Liên Xô hồi tháng Giêng - tháng Hai năm 1944, cho đến nay vẫn không phai mờ và sẽ mãi mãi không phai mờ.

Ví dụ, trên báo chí Anh và trong các buổi phát thanh của đài Luân-đôn đầu năm 1944, chúng ta gặp không ít những bài bình luận đầy thiện cảm nhân dịp giải phóng hoàn toàn Lê-nin-grát khỏi sự phong tỏa. Đây là một trong những bài bình luận đó :

“Tất cả các dân tộc tự do và tất cả các dân tộc bị bọn Hít-le nô dịch đều hiểu rõ rằng việc tiêu diệt bọn Đức ở vùng Lê-nin-grát có vai trò to lớn như thế nào đối với việc làm suy yếu sức mạnh của bọn quốc xã. Từ lâu, Lê-nin-grát đã là một trong những thành phố anh hùng của cuộc chiến tranh hiện nay. Trận đánh ở Lê-nin-grát đã gây bao nỗi lo âu trong bọn Đức. Nó làm cho chúng cảm thấy rằng chúng chỉ là người chủ tạm thời của Pa-ri, Brúc-xen, Am-xtéc-đam, Vác-sa-va, Ô-xlô ,

Kinh nghiệm lịch sử của trận đánh bảo vệ Lê-nin-grát có ý nghĩa giáo dục to lớn trong việc tổ chức và tiến hành phòng thủ trên quy mô chiến dịch-chiến lược, cũng như về mặt chiến thuật. Ngay trong quá trình chiến dịch phòng thủ Lê-nin-grát có tính chất chiến lược năm 1941, bộ đội Liên Xô đã thể hiện rõ tính ngoan cường đặc biệt trong phòng ngự và tích cực trong chiến đấu với kẻ địch có số quân đông gấp bội.

Những đòn phản kích của bộ đội Liên Xô ở các vùng Xôn-txư Xta-rai-a Ru-xa, Cra-xnôi-ê, Xê-lô và Mơ-ga, cuộc phản công ở vùng Ti-khơ-vin là những trang rực rỡ về tài nghệ quân sự và chủ nghĩa anh hùng tập thể mãi mãi đi vào lịch sử của cuộc chiến tranh vừa qua. Những đòn phản kích địch trong điều kiện buộc phái rút lui đã làm cho địch đang tiến công phải phân tán những nỗ lực, làm tiêu hao những cánh quân xung kích của chúng, buộc chúng phải thay đổi hướng tiến công, do đó, cho phép Hồng quân tranh thủ thời gian để tăng cường phòng thủ trên những hướng quan trọng nhất.

Những chiến sĩ bảo vệ Lê-nin-grát và bộ chỉ huy của họ có thể lấy làm tự hào rằng những kinh nghiệm tổ chức phòng thủ của họ đã được áp dụng rộng rãi trên các khu vực khác của mặt trận Xô - Đức rộng lớn, còn những nguyên tắc cơ bản của cuộc phòng thủ có xây dựng hầm hào về sau đã được phản ánh trong các điều lệnh chiến đấu và dã chiến của Hổng quân. Ở Phương diện quân Lê-nin-grát, lần đầu tiên trong thời gian chiến tranh, người ta đã thực hiện việc phản chuẩn bị của pháo binh và không quân nhằm tiêu diệt quân địch đã được chuẩn bị sẵn sàng để tấn công thành phố. Sau đó, việc phản chuẩn bị này đã được bộ đội Liên Xô áp dụng thành công ở vòng cung Cuôc-xcơ.

Hơn bất cứ trận đánh nào khác của cuộc chiến tranh vừa qua, trận đánh bảo vệ Lê-nin-grát đã tạo được kinh nghiệm quý giá nhất về tổ chức hiệp đồng tác chiến giữa lục quân với hải quân. Việc đặt Hạm đội Ban-tích và Phân hạm đội La-đô-ga dưới sự chỉ huy của hội đồng quân sự Phương diện quân Lê-nin-grát về mặt tác chiến là một hình thức tổ chức rất có hiệu quả sự hiệp đồng giữa lục quân và hải quân.

Trong điều kiện phòng thủ một khu vực ven biển và một thành phố lớn có căn cứ hải quân và quân cảng bị địch phong tỏa, tư lệnh Phương diện quân Lê-nin-grát đã có thể hướng những nỗ lực của tất cả các đơn vị bộ đội và lực lượng hải quân bị phong tỏa vào việc giải quyết những nhiệm vụ quan trọng nhất nảy sinh trong từng thời kỳ của cuộc đấu tranh nhằm bảo vệ thành phố Lê-nin-grát.

Trong các trận chiến đấu ở vùng Lê-nin-grát, chúng ta đã thu được những kinh nghiệm có ý nghĩa giáo dục về các vấn đề sử dụng trong chiến đấu không quân của phương diện quân và của hải quân. Ở đây, lần đầu tiên, bộ chỉ huy Liên Xô đã phối hợp các binh đội và binh đoàn không quân thành những cụm không quân tác chiến để sử dụng tập trung trên những hướng quyết định.

[SaoVang]

Cuộc chiến đấu chống pháo binh địch bắn phá dã man thành phố Lê-nin-grát là một trang vẻ vang của thiên anh hùng ca Lê-nin-grát. Tôi nghĩ là tôi sẽ không có lỗi trước lịch sử, nếu nói rằng chính các chiến sĩ pháo binh của Phương diện quân Lê-nin-grát và Hạm đội Ban-tích nhiều khi đã mở ra những con đường mới trong lý luận và thực tiễn của cuộc chiến đấu chống pháo binh địch. Lao động và tài nghệ chiến đấu của các chiến sĩ pháo binh Lê-nin-grát - từ các chiến sĩ bình thường đến tư lệnh phương diện quân - đã góp phần to lớn vào việc bảo vệ thành phố anh hùng trên sông Nê-va khỏi sự phá hoại dã man của kẻ thù và cứu sống hàng vạn sinh mạng trong thời gian dài bị bao vây.

Những kinh nghiệm của cuộc chiến đấu bảo vệ thành phố Lê-nin-grát trong việc tổ chức và tiến hành các chiến dịch tiến công trên vùng rừng rú - đầm lầy và nhiều sông ngòi quả thật là nhiều mặt. Một số chiến dịch trong năm 1942- 1943, và trước hết là chiến dịch “Tia lửa” được thực hiện thắng lợi trong tháng Giêng năm 1943, chiến dịch có tính chất chiến lược của ba phương diện quân và hải quân trong tháng Giêng - tháng Hai năm 1944, chiến dịch tấn công tiêu diệt địch trên những con đường từ phía Tây - Bắc và phía Bắc dẫn đến Lê-nin-grát - trên eo đất Ca-rê-li-a và ở phía Nam Ca-rê-li-a trong tháng Sáu - tháng Bảy năm 1944 - đã góp phần làm cho lý luận và thực tiễn tổ chức tiến hành trận chiến đấu tiến công có thêm nhiều kinh nghiệm mới và có ý nghĩa giáo dục. Cuộc phá vỡ hoàn toàn vòng phong tỏa thành phố Lê-nin-grát là chiến dịch tiến công lớn đầu tiên của các Lực lượng vũ trang Liên Xô trong chiến cục mùa đông năm 1944.

Đại bản doanh và Bộ Tổng tham mưu đã đánh giá cao hoạt động của L. A. Gô-vô-rốp và K. A. Mê-rét-xcôp, tư lệnh Phương diện quân Lê-nin-grát và Phương diện quân Vôn-khôp, về mặt chỉ đạo hoạt động quân sự nhằm tiêu diệt quân phát-xít Đức ở vùng Lê-nin-grát. Họ đã giải quyết một cách sáng tạo những nhiệm vụ của chiến dịch và thực hiện chính xác ý đồ của chiến dịch trong tất cả các giai đoạn của cuộc chiến đấu. Sự hiệp đồng tác chiến giữa lực lượng của các phương diện quân và các tập đoàn quân được tổ chức một cách đúng đắn. Các tư lệnh tỏ rõ là những nhà cầm quân có kinh nghiệm, nắm vững tất cả các phương thức tiến hành đấu tranh vũ trang.

Công tác đảng và công tác chính trị đã góp phần quan trọng vào việc bộ đội thực hiện thắng lợi những nhiệm vụ tiêu diệt bọn Hít-le ở vùng Lê-nin-grát. Nó là một yếu tố nhằm tăng cường sức mạnh tinh thần của các chiến sĩ, cổ vũ họ hành động tiến công kiên quyết, dũng cảm và gan dạ trong chiến đấu.

Lê-nin-grát hoàn toàn có quyền xứng đáng với vinh dự là thành phố anh hùng. Vì cuộc phòng thủ của nó, như đồng chí L. I. Brê-giơ-nép đã nói, là “thiên anh hùng ca của lòng dũng cảm, tính kiên cường và chủ nghĩa yêu nước quên mình, là một trong những chiến công tập thể xuất sắc nhất, vang dội nhất của nhân dân và quân đội trong toàn bộ lịch sử chiến tranh trên trái đất”.

Chiến công này sẽ mãi mãi nhắc đến những người dân Liên Xô sống trong những năm 40 của thê kỷ XX, dưới sự lãnh đạo của Đảng của Lê-nin đã nhất trí đứng lên bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của mình, thể hiện rõ lòng ngoan cường sắt đá, dũng cảm trong chiến đấu biết đánh địch cho đến thắng lợi cuối cùng. Thiên anh hùng ca Lê-nin-grát, cũng như các thành quả anh hùng khác trên khắp các chiến trường trong cuộc Chiến tranh giữ nước vĩ đại vẫn thường xuyên kêu gọi, trước tiên là đối với thế hệ trẻ, hãy luôn luôn bổi dưỡng cho mình những tính cách và phẩm chất tuyệt vời đó.

[SaoVang]

XUÂN VÀ HÈ NĂM 1942

Để bạn đọc hình dung được đầy đủ tình hình vào đầu năm 1942, một lần nữa tôi lại nhắc đến thư chỉ thị của Tổng tư lệnh tối cao gửi hội đồng quân sự các phương diện quân. Trong thư chỉ thị có nói:

“Sau khi làm cho quân phát-xít Đức kiệt sức khá nhiều, Hồng quân chuyển sang phản công và đuổi bọn xâm lược Đức về phía Tây. Để kìm bước tiến của ta, bọn Đức chuyển sang phòng ngự và bắt đầu xây dựng những tuyến phòng thủ có hầm hào, chướng ngại vật, công sự dã chiến. Bằng cách đó bọn Đức mong kìm hãm cuộc tiến công của chúng ta cho đến hết mùa đông, để vào mùa xuân, sau khi tập hợp được lực lượng, chúng lại sẽ chuyển sang tiến công Hồng quân. Do đó, chúng muốn tranh thủ thời gian để có cơ hội nghỉ lấy sức.

Nhiệm vụ của chúng ta là không cho bọn Đức có dịp nghỉ ngơi như thế, không ngừng đuổi chúng về phía Tây, buộc chúng phải sử dụng hết lực lượng dự bị trước khi mùa xuân đến, lúc đó chủng ta sẽ có những lực lượng dự bị lớn mới, còn quân Đức thì sẽ không còn lực lượng dự bị nữa, và nhờ đó bảo đảm tiêu diệt hoàn toàn quân Hít-le trong năm 1942.

Nhưng muốn thực hiện được nhiệm vụ đó, bộ đội ta phải biết phá vỡ tuyến phòng ngự của địch, phải biết chọc thủng trận địa phòng ngự của chúng trên toàn chiều sâu và bằng cách ấy sẽ mở đường tiến cho bộ binh, xe tăng và kỵ binh ta. Bọn Đức không chỉ có một tuyến phòng ngự, chúng đang xây dựng và chẳng bao lâu sẽ có thêm những tuyến thứ hai và thứ ba. Nếu bộ đội ta không biết nhanh chóng và căn bản phá vỡ và chọc thủng trận địa phòng ngự của địch thì không thể nào tiến lên phía trước được”.

Trong thư chỉ thị đã nhận định đúng đắn rằng bộ đội Liên Xô đã tích lũy được khá nhiều kinh nghiệm chiến đấu, dựa vào đó và lợi dụng chỗ yếu của trận địa phòng ngự của địch, có thể tống cổ chúng ra khói lãnh thổ Liên Xô.

Song, trong khi đánh giá đúng tình hình chiến trường vào đầu năm 1942 là thuận lợi để tiếp tục tiến công, thì Bộ Tổng tư lệnh tối cao lại tính toán không đầy đủ về những khả năng thực tế cả của quân địch lẫn của Hồng quân. Do đó, 9 tập đoàn quân dự bị của Đại bản doanh được bố trí hầu như dàn đều giữa tất cả các hướng chiến lược.

Trong quá trình của cuộc tổng tiến công mùa đông năm 1942, bộ đội Liên Xô đã sử dụng hết những lực lượng dự bị được xây dựng một cách chật vật trong mùa thu và đầu mùa đông. Những nhiệm vụ đề ra đã không thực hiện được. Vậy cuộc tiến công mùa đông và sau đó là cuộc tiến công mùa xuân của bộ đội Liên Xô đã diễn ra như thế nào?

Tình hình ở gần Muốc-man-xcơ và ở Ca-rê-li-a đã được an định. Suốt bốn tháng ròng, bộ đội Lê-nin-grát và Vôn-khôp đã cố đánh từ hai phía lại để chọc thủng vòng vây, nhưng không được. Phương diện quân Tây - Bắc bao vây một cánh quân lớn của địch ở Đê-mi-an-xcơ, nhưng không thể bắt chúng đầu hàng, và đến mùa xuân, bọn Đức đã mở được một hành lang liên lạc với cánh quân đó và đã gĩư vững được bàn đạp ở Đê-mi-an-xcơ.

Trên hướng Trung tâm, bộ đội Liên Xô đã đánh thọc sâu vào hai bên sườn của một cụm tập đoàn quân địch. Nhưng ở giữa lại có bàn đạp Rơ-giép - Vi-a-dơ-ma do bọn Đức cố thủ. Mấy lần các quân đoàn và cả các tập đoàn quân Liên Xô đã cắt ngang trận địa phòng ngự của bàn đạp, đánh sâu vào sau lưng địch. Nhưng khi các đơn vị đó đi qua rồi thì cửa mở lại bị bịt kín, do đó những đơn vị đã vào hậu phương địch bị lọt vào vòng vây. Ném quân nhảy dù xuống đấy cũng không xoay chuyển được tình thế. Bọn phát-xít bị tổn thất nặng nề, song vẫn giữ được bàn đạp. Các binh đoàn của ta phải cố đánh để thoát ra khỏi vùng sau lưng địch và lùi trở lại.

Bộ Tổng tham mưu và Đại bản doanh cũng rất lo lắng về tình hình ở hướng Tây - Nam, mặc dù tại đây, quân Đức cũng đã chịu đựng những đòn đánh ác liệt. Trong quá trình tiến công, Hồng quân đã tạo được chỗ lồi Bác-ven-cô-vô ở phía Tây I-di-um, nhưng đến đây thì Phương diện quân Tây - Nam và Phương diện quân Nam dừng lại. Ở Crưm, vào tháng Giêng, sau khi mất Phê-ô-đô-xi-a vừa được giải phóng trước đó ít lâu, bộ đội Liên Xô đành phải rút lui về bán đảo Kéc-tsơ.

[SaoVang]

Trong mùa xuân năm 1942, chiến trường có phần im ắng. Tuy thế, hàng ngày tôi vẫn đến Đại bản doanh như trước. Chúng ta cố gắng củng cố thắng lợi và giữ cho được quyền chủ động chiến lược, còn bọn phát-xít thì muốn bằng mọi giá giật quyền chủ động đó khỏi tay chúng ta.

Tháng Tư năm 1942, cuộc tiến công mùa đông của bộ đội Liên Xô phải chấm dứt. Nguyên nhân, như đã nói, là do thiếu lực lượng và phương tiện cần thiết. Các phương diện quân chuyển sang phòng ngự. Trước mắt cơ quan lãnh đạo chính trị - quân sự Liên Xô đã nổi lên nhiệm vụ làm kế hoạch tác chiến cho nửa năm tới. Kế hoạch được bàn bạc kỹ mọi mặt ở Bộ Tổng tham mưu. Chúng tôi đều nhất trí tin chắc rằng, chậm nhất là mùa hè, địch lại sẽ tiến hành những hoạt động tích cực để giành quyền chủ động và đánh bại chúng ta.

Chúng tôi phân tích rất nghiêm túc những kết quả của mùa đông. Bây giờ, Đại bản doanh, Bộ Tổng tham mưu và tất cả các cán bộ lãnh đạo các Lực lượng vũ trang đã cố gắng phát hiện chính xác hơn âm mưu địch trong giai đoạn xuân hè năm 1942, xác định thật rõ những hướng chiến lược có khả năng sẽ nổ ra những sự kiện chính. Về vấn đề này, tất cả chúng tôi đều hiểu rất rõ rằng kết quả của chiến cục mùa hè năm 1942 sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển của toàn bộ chiến tranh thế giới, đến thái độ của Nhật Bản, Thổ Nhĩ Kỳ, v. v., và có thể là đến cả kết cục chiến tranh nói chung.

Sau khi kết thúc chiến cục mùa đông, các Lực lượng vũ trang Liên Xô hãy còn kém địch rất nhiều về số quân và đặc biệt về trang bị kỹ thuật; lúc bấy giờ, chúng ta không có sẵn lực lượng dự bị và những nguồn vật chất lớn.

Ở Bộ Tổng tham mưu và Đại bản doanh, mọi người đều cho rằng nhiệm vụ cơ bản trước mắt của bộ đội Liên Xô là phải tạm thời phòng ngự chiến lược. Mục đích của nó là tiêu hao các cánh quân xung kích địch bằng các trận chiến đấu phòng ngự trên các tuyến đã được chuẩn bị trước, để không những bẻ gãy cuộc tiến công mùa hè mà bọn phát-xít đang chuẩn bị, mà còn làm suy yếu lực lượng của chúng, và do đó, với tổn thất ít nhất, chuẩn bị điều kiện thuận lợi cho Hồng quân chuyển sang một cuộc tiến công kiên quyết. Tất nhiên, trong kế hoạch, chú ý chủ yếu tập trung vào hướng Trung tâm.

Lúc này, ở trong nước, về căn bản đã làm xong việc chuyển nền công nghiệp thời bình sang thời chiến; đã giải quyết được một nhiệm vụ quan trọng là hoàn thành thắng lợi việc sơ tán các xí nghiệp công nghiệp chủ yếu, những của cải vật chất và nhân lực từ miền Tây sang miền Đông đất nước. Ở vùng Pô-vôn-giê Trung Á, U-ran và Xi-bia đã xây dựng nhiều xí nghiệp và ngành công nghiệp mới, đa số là công nghiệp quốc phòng. Những thành tích đó đạt được nhờ vào công sức vô cùng to lớn của nhân dân Liên Xô, đã cho phép cải thiện việc cung cấp vũ khí và kỹ thuật chiến đấu cho Hổng quân.

Trên cơ sở những thành tựu này, xuất hiện khả năng thành lập những đội quân mới và áp dụng những sự thay đổi lớn về tổ chức quân đội. Trước mùa xuân năm 1942, các lực lượng dự bị chiến lược được thành lập chủ yếu bằng số tân binh phiên chế thành các binh đội và binh đoàn.

Còn bây giờ thì Bộ Tổng tham mưu và Đại bản doanh lại nặng về cách rút từ mặt trận về các sư đoàn và lữ đoàn đã bị suy yếu, cho họ nghỉ ngơi và bổ sung những lực lượng mới còn sung sức và trang bị đầy đủ thêm cho họ. Như thế có thể cải tiến được việc huấn luyện cho lực lượng quân bổ sung. Cán bộ chỉ huy các đơn vị mới thành lập thì được đào tạo ở các học viện, các trường trung cấp và các khóa học quân sự; thời gian học tập của các trường đó đã rút ngắn lại nhiều.

Đại bản doanh chú ý nhiều đến việc tổ chức lại các cơ quan hậu cần. Ngành vận tải đường sắt, đường bộ và đường sông phải hoạt động đặc biệt căng thẳng, hoàn toàn tập trung phục vụ việc thường xuyên đảm bảo cho chiến trường và cho công nghiệp những thứ cần thiết.