PHẦN KẾT
Cuối năm 1986, do sự kiện I-ran - Ni-ca-ra-goa
1, chính phủ Ri-gân phải đối mặt với một sự rắc rối về chính trị, Uỷ ban An ninh quốc gia lập tức rơi vào tình trạng hỗn loạn; đồng thời Cục trưởng Cục Tình báo trung ương Uy-li-am Cô-xây lâm bệnh nặng, đầu năm 1987 ông qua đời! Tiếp theo Bộ trưởng Quốc phòng, Cai-xpa Uyn-pak từ chức. Thế là nhóm người rất thành thạo về mặt kĩ xảo để triển khai một thế công về chiến lược với Liên Xô đã “danh tồn thực vong”! Số người còn lại, hoặc một số người khác có ý định kiên trì ở lại, ít lâu sau họ cũng tự cảm thấy lo cho mình còn chưa xong. Đối mặt với cơn bão táp của sự kiện I-ran - Ni-ca-ra-goa ai nấy đều như tượng đất qua sông - ngay bản thân mình cũng khó bảo toàn! Tuy nhiên, một bộ phận then chốt của chiến lược này vẫn tồn tại.
Cho đến năm 1989, trước kì Tổng tuyển cử, nước Mỹ tiếp tục ủng hộ Công đoàn Đoàn kết Ba Lan về mặt tài chính và hậu cần. Những sự viện trợ này là một cống hiến quan trọng về mặt sinh tồn và phát triển đối với Công đoàn Đoàn kết. Dù rằng sau tháng 5 năm 1988, Liên Xô bắt đầu rút quân ở Ap-ga-ni-xtan, nước Mỹ vẫn tiếp tục viện trợ về mặt quân sự và tình báo cho du kích Mu-xlim. Sau khi Liên Xô giải thể năm 1991, nước Mỹ cũng vẫn tiếp tục hạn chế xuất khẩu kĩ thuật sang tập đoàn Liên Xô. Cho đến tận nay, giá năng lượng tương đối thấp và thu nhập ngoại tệ mạnh giảm bớt vẫn là một vấn đề gây lúng túng cho Mat-xcơ-va. Vào giữa thập kỷ 80, dự toán quốc phòng của nước Mỹ trên thực tế đã ở vào một thời kì ổn định ở mức cao, mà về mặt xây dựng quốc phòng vẫn tiếp tục kế hoạch nghiên cứu vũ khí hiện đại đổi mới, trong đó bao gồm “Sáng kiến phòng thủ chiến lược”. Chiến lược và những tham số về tài nguyên trong cuộc chạy đua với Liên Xô của một siêu cường được xây dựng từ thời kì đầu chấp chính của Chính phủ Ri-gân vẫn được tiếp tục và giữ một cách hoàn chỉnh tới khi Liên Xô tan rã.
Liên Xô không phải do mọi “tác động” của nước Mỹ mà tan rã, cũng không phải do thời gian có lợi đối với nước Mỹ mà tan rã. Phải chăng do Krem-li phải đối mặt với “Sáng kiến phòng thủ chiến lược” và với sự xây dựng quốc phòng của Mỹ; phải chăng do sự vấp váp, trắc trở về chính trị ở Ba Lan và ở Ap-ga-ni-xtan; phải chăng do tổn thất hàng vài chục tỉ đôla Mỹ do xuất khẩu năng lượng; phải chăng do không có cách nào giành được kỹ thuật của phương Tây. Thật ra nếu không phải do hiệu ứng tích luỹ của tổng hợp các nhân tố trên thì chúng ta có lí do để tin rằng Liên Xô có thể vượt qua cái của ải khó qua này! Thể chế Cộng sản Liên Xô không phải là một thổ hữu cơ mà trong bất cứ một hoàn cảnh quốc tế nào cũng có thể huỷ diệt được. Chính sách của nước Mỹ có thể, mà cũng nhất định cải biến được tiến trình lịch sử của Liên Xô, nhưng có một điều đáng nực cười là, rất nhiều các nhà quan sát ở phương Tây trước kia cứ một mực cho là thể chế kinh tế của Liên Xô cũng tốt đẹp như thể chế kinh tế của nước Mỹ. Họ cho rằng chính sách đối kháng sẽ không có kết quả, ngược lại sẽ làm cho địa vị của Liên Xô tăng cường. Giờ đây, họ lại quay ngoắt 180
o, họ cho rằng sự suy nhược và đổ bể của đế quốc Liên Xô, về một ý nghĩa nào đó mà nói thì đó là điều không tài nào tránh khỏi!
Ngay từ thời kì đầu của thời đại Ri-gân, sự cáo chung của Liên Xô đã bắt đầu rồi. Tuy khi ấy còn chưa có hiện tượng gì chứng tỏ sự cáo chung của Liên Xô đang đến gần; nhưng thời kì đó; Liên Xô, một cơ thể vốn mang bệnh nặng thì chịu làm sao nổi một áp lực rất lớn bị bức phải hao phí nhiều tài nguyên quý báu để chạy đua vũ trang với một kẻ địch hùng mạnh? Liên Xô không có năng lực từ ngoại giới để giành được một loại thuốc có thể cải tử hoàn sinh, hoặc ít nhất cũng có thể hoãn giảm một số triệu chứng, mà nó chỉ có thể mắt mở trừng trừng nhìn căn bệnh của mình phát tác.
Vào thời gian đó, không có một người nào trong Chính phủ nước Mỹ (ngoại trừ Rô-nan Ri-gân) nhìn thấy rõ toà lâu đài Liên Xô sụp đổ. Mục tiêu của nước Mỹ là làm yếu và làm hao tổn thể chế Liên Xô. Nhưng, chính sách mà nước Mỹ vạch ra để làm yếu Liên Xô, cuối cùng lại biến thành nhân tố đe doạ sự sinh tồn của Liên Xô.
Năm 1989, trong cuộc tổng tuyển cử, Công đoàn Đoàn kết Ba Lan đã giành được thắng lợi với ý nghĩa đặc biệt. Xê-ơn-cai Ta-la-xên-cơ, trợ lí chính sách ngoại giao của Xê-vac-nat-de (Bộ trưởng Ngoại giao Liên Xô thời kì 1985 - 1991) cho rằng, sự kiện quan trọng này đã khiến cho Mi-kha-in Goóc-ba-chôp tin rằng, thể chế Liên Xô sẽ sụp đổ. Nhưng nếu không có Chính phủ Ri-gân hoặc bí mật, hoặc công khai ủng hộ thì Công đoàn Đoàn kết sau 10 năm không thể một lần nữa lại phục hồi. Nếu Chính phủ Mỹ không ép các nước phương Tây thực thi việc trừng phạt Ba Lan; không bí mật ủng hộ Công đoàn Đoàn kết bí mật về mặt tài chính, hậu cần và tình báo; không lấy việc trừng phạt để bắt bí Chính phủ Ba Lan đàm phán về vấn đề hồi phục phái phản đối, thì hành động trấn áp của Chính phủ Ba Lan sẽ rất thành công!
_______________________________________
1. Sự kiện I-ran - Ni-ca-ra-goa: Pin-đơ Kơ-xtơ, một thành viên trong Uỷ ban An ninh quốc gia đã phê chuẩn việc đem một khoản tiền lớn, tiền mua vũ khí của I-ran ủng hộ lực lượng vũ trang chống Chính phủ Ni-ca-ra-goa. Việc này đã phạm vào một đạo luật do Quốc hội thông qua năm 1984, cấm nước Mỹ không được viện trợ trực tiếp, hoặc gián tiếp cho lực lượng chống chính phủ Ni-ca-ra-goa trên. Hành động phi pháp này của Uỷ ban An ninh quốc gia sau khi bị bại lộ năm 1986 đã gây ảnh hưởng rất xấu cho Ri-gân. Pin-đơ Kơ-xtơ bị cách chức và bị khởi tố!